R O C Z N I K P O L S K I E G O T O W A R Z Y S T W A G E O L O G I C Z N E G O A N N A L E S D E L A S O C I É T É G É O L O G I Q E D E P O L O G N E
V o l. X L V I — 3: 351—353 K r a k ó w 1976
Ireneusz
W r ó b e lUKSZTAŁTOW ANIE STROPOWEJ POWIERZCHNI TRZECIORZĘDU W YSO CZYZNY ZIELONOGÓRSKIEJ
( i f i g . )
The relief of the Tertiary top surface of the Zielona Góra Upland
(1 F ig .)
T r e ś ć : Autor przedstawia mapę ukształtowania stropowej powierzchni trzecio
rzędu Wysoczyzny Zielonogórskiej oraz wykazuje związek dzisiejszej powierzchni morfologicznej z kopalną powierzchnią trzeciorzędową. Deniwelacje powierzchni do
chodzą do 100 m.
Jednym z pierwszych opracowań paleogeomorfologicznych podłoża czwartorzędowego zachodniej części Polski jest publikacja A. F l e s z a- r a (1913). W okresie powojennym badania nad paleogeomorfologią N i
ziny Wielkopolskiej prowadzili: E. C i u k (1954), A. K o w a l s k a (1960), B. K r y g o w s k i (1948, 1952, 1961), T. B ł a ,s z y k (1968).
Wysoczyzna Zielonogórska w granicach Niziny Wielkopolskiej zaj
muje niewielką powierzchnię i w związku z tym w pracach badaczy traktowana była raczej marginesowo. Nieco więcej uwagi paleogeomor- fologii podłoża czwartorzędu południowo-zachodniej części województwa zielonogórskiego poświęcili I. W r ó b e l i T. Z d u n e k (1973).
Nagromadzony bogaty materiał z wierceń przebijających spąg osa
dów czwartorzędowych pozwolił autorowi na poczynienie próby odtwo
rzenia powierzchni podłoża czwartorzędowego na obszarze Wysoczyzny Zielonogórskiej. Pomimo wykorzystania przy opracowaniu mapy ukształ
towania powierzchni podłoża czwartorzędowego około 300 wierceń, nadal należy liczyć się, że w miarę postępu wierceń będą przybywały nowe dane.
Powierzchnia podłoża czwartorzędowego Wysoczyzny Zielonogórskiej uformowana została w wyniku procesów erozyjnych, jakie zachodziły na badanym obszarze u schyłku pliocen-u, procesów związanych z 3-krot- nym nasuwaniem się lądolodów oraz w wyniku działalności wód rozto
powych. Ogromny wpływ na rzeźbę powierzchni trzeciorzędowej wywar
ły procesy glacitektoniki.
— 352 —
Ogólnie można powiedzieć, że ukształtowanie powierzchni dzisiejszej jest w znacznym stopniu odzwierciedleniem powierzchni trzeciorzędowej.
Trzeciorzędowy „W ał Zielonogórski’ ma przebieg i kierunek zbliżony do dzisiejszego, lecz oś jego jest przesunięta w kierunku południowym, W strefach przebiegu współczesnych pradolin i dolin rzecznych istnieją również obniżenia powierzchni stropowej trzeciorzędu. Obniżenia w po
wierzchni trzeciorzędowej wystąpiły także w rejonie Niecki Płotowskiej i Równiny Kosierskiej, a kopalny „Wał Zielonogórski” nie jest tak jedno
litą formą jak współczesny i wykazuje głębokie rozcięcia na SW od Zie
lonej Góry (na rzędnej 70,0 m npm.) i na E od Nowego Kisielina (na rzędnej 40 m npm.). Obydwa te obniżenia są znacznie głębsze od dzie
lącej współczesny Wał na dwie części tzw. Bramy Letnickiej, gdzie po
wierzchnia stropowa trzeciorzędu występuje na rzędnej 1 0 0 , 0 m npm.
Największe obniżenie powierzohni stropowej trzeciorzędu stwierdzono na NE od granic Wysoczyzny Zielonogórskiej w rejonie ujścia Gniłej Obry do Odry. Powierzchnia trzeciorzędu obniża się tu do 70,0 m poniżej po
wierzchni morza.
Strefa Wału Zielonogórskiego jest intensywnie zaburzona procesami glacitektoniki, które zaznaczały się w zdeformowaniu poziomego zalegania warstw osadów trzeciorzędowych i czwartorzędowych. Główną formą za
burzeń glacitektonicznych są struktury fałdowe, łuskowe, łuskowo-dia- pirowe i porwakowe.
In stytu t B u d ow n ictw u L ą d o w eg o W y ższej Szkoły In ży n iersk iej Zielona G ó ra 65-182, Podgórn a 50
W Y K A Z L IT E R A T U R Y REFERENCES
B a r t k o w s k i T. (1957), O związku między budową geologiczną podłoża a ukształ
towaniem pawierachni w okolicy Zielonej Góry. Prz. G e o l., 10, pp. 473— 476, W a r szawa.
B a r t k o w s k i T. <'1959), Budowa igeoLoigiczna a morfologia środkowego odcinka W ału Zielonogórskiego. Bad. fizjograf, nad Polską Zach., 5, pp. 1:1—44, Poznań.
B a r t k o w s k i T. (1960), Niektóre problemy geomorfologiczne, hydrograficzne i hy
drogeologiczne dorzecza Złotej Łączy. Zesz. N auk. U A M , Geografia, 3, pp. 17— 71, Poznań.
B a r k o w s k i T. (1962), O kartograficznym ujęciu zaburzeń glaciitektoniczinych w Zielonej Górze. Bad. fizjograf, nad Polską Zach., 9, pp. 127— 145, Poznań.
B ł a s z y k T. (1968), Wody podziemne czwartorzędu a rzeźba powierzchni dzisiej
szej na Nizinie Wielkopolskiej. Zesz. N auk. Inst. Gosp. K om un ., 25, Warsizawa.
C i u k E. (1954), Przeglądowa Mapa Geologiczna Polski Arkusz D - l Zgorzelec. Inst.
Geol., Warszawa.
C i u k E. (1955), O zjawiskach glacitektonicznych w utworach plejstoceńskich i trze
ciorzędowych na obszarze zachodniej i północnej Polski. Inst. Geol. Biul., 70, pp.
107'— 132, Warszawa.
Fig. 1. Mapa ukształtowania powierzchni podłoża czwartorzędu Wysoczyzny Zielonogórskiej. 1 — otwór wiertniczy: po lewej stornie nr otworu/rzędna otworu w metrach npm.; po prawej steonie: mią
ższość czwartorzędu w otworze//r.zędma stropu trzeciorzędu w metrach npm.; 2 — zasięg występowania iłów poznańskich (pliocen); 3 — rzędna stropu trzeciorzędu w metrach npm.; TYP •— iły poznań
skie (pliocen); T rM — raiułki, pyły, iły, węgle fonunartne, piaski (miooen)
Fig. 1. Relief of Tertiary top surface of Zielona Góra Upland. 1 — borehole: on left side: number of borehole/hipsoimetnc position of borehole in metres above the sea level; on might .side: thictaness
of Quaternary deposits in .the barehole/hdpsoimetriic position of the Tertiary top .surface above the sea level; 2 — geological boundary: TrlP — Poznań clay (Pliocene), TirM — Miocene deposits (silt, clay, coal, sand); 3 — hipsometric position of Tertiary surface above the sea level
— 353 —
F i e s z a r A. (1913), Zur Evolution der OberflächengesitaUjuirLg des politisch-deutschen Tieflandes. Bul. Intern . Acad. Sei., Ser. A , 3, pp. 117—tl30, Kraków.
K o w a l s k a A. (1960), Paleomorfologia powierzchni podplejstoceńskiej niżowej czę
ści dorzecza Odry. P r. geogr., 21, P W N Warszawa
K o s t r z e w s k i A. (1967), Morfologia zachodniej części W ału Zielonogórskiego. Bad.
fizjograf, nad P olsk ą Zach., 19, pp. 173—0.83, Poznań.
K r y g o w s k i B. (1948), Morfologia dorzecza Odry. Monografia Odry. Instytut Z a chodni, pp. 91— 121, Poznań.
K r y g o w s k i B. (1952), Zagadnienia czwartorzędu i podłoża środkowej części N i
ziny Wielkopolskiej, Państw . Inst. G eol. Biul., 66, pp. 187— 217, Warszawa.
K r y g o w s k i B. (1961), Geografia fizyczna Niziny Wielkopolskiej. Cz. I. Geomor
fologia, Poznań.
W r ó b e l I., Z d u n e k T. <1973), Paleogeomorfologia podłoża czwartorzędowego w południowo-zachodniej części województwa zielonogórskiego. Z problematyki badań geologiczno-geomorfologicznych województwa zielonogórskiego. Lubu sk ie T o w a rzy stw o N a u k ow e, W yd z. N a u k Przyrod., 13, 1, pp. 65— 69. Warszawa — Poznań.
SUMM ARY
The surface of the Quaternary basement of the Zielona Góra Upland was formed as a result of erosional processes that occurred in this area towards the close of the Pliocene. The erosion was caused by the three times repeated invasions of continental glaciers and by the activity of melt waters.
The author draws the following conclusions:
The present-day surface relief of the Zielona Góra Upland cor
responds in general to the Tertiary surface;
The surface of the Quaternary basement is appreciably diversified, showing hypsometric differences that amount up to 1 0 0 m;
The present-day hydrographic system conforms largely to the mor
phology of the Tertiary top surface.
S ch ool o f E n gin eering,
In stitu te o f C iv il Engineering, Z ielon a Góra. 65-182, P o d g órn a 50
5 — R ocznik P o l. T o w . G eolog, z. 3
