Dr L. I,. BOBIQWIKOW, dr A. D.SZICZIEGLOW
W5zecbzw'i~()wy 'N'a'lłll:QW'~CIZY I!Ilsty,tutGeol~y w iLen!inglrad2ile ,(WSEGEI)
Badania georogiczne w ZSRR
w okresie 50-lecia Władzy Radzieckiei
Geolodzy radzieccy ze szczególnym zadowoleniem podkreślają ogrom- ne osiągnięcia uzyskane w ciągu pięćdziesięciu lat Władzy Radzieckie.j.
W tym okresie odkryto na obszarze Zwią2!kuRadzieckiego wielką ilość różriorodnych złóż su.rowców mineralnych oraz przeprowadzono szeroko zakrojone badania regionalne. Osiągnięcia te były uzależnione przede wszystkim od. 'Wyników zdjęć geologicznych, służących regionalnym ·ba ...
daniom geologicznym. .
Miarą rozpoznania geologicznego ja'kieg.()kolwi~k kraju jest przede wszystkim stopień pokrycia jego obszaru zdjęciem geologicznym, a także jakość i szczegółowość map geologicznych, powstających W · rezultacie analizy i syntezy różnorodnych materiałów geologicznych, gromad'ZOnych w toku sporządzania :zdjęcia geologicznego obszaru. .
. W RoSji przedrewolucyjnej rozwój regionalnych badań geologicznych
związany 'był z pierwszą państwową instytucją geologicŻ'llą ...;.... Komite- tem Geologicznym, założonym w 1882 r. Oc;i tego czasu datuje się plano- we zdjęcie geologiczne,· mające na celu geologiczne ro2lpOzna'Ilie regional- ne kraju i stworzenie ogólnej dziesięciowiorstowej !Mapy Geologicznej Rosji. Jednakże praca postępowała powoli, ponieważ wykonywana .by-
ła jedynie przez sześciu państwowych geologów i przez kilIku profesorów z Iristy'tutu Górniczego i Uniwersytetu. Badania prowad~nona Uralu i w centralnych ·obszarach europejskiej części Rosji. Później badania te rozszerzono i objęto nimi Kaukaz, Krym, Azję SrOldkową orazrozpo-
częto szczegół.owe zdjęcia geologiczne zagł~bi ·węglowych - Donieckie- go i. Dąbrowskiego, krzyworQ~kiego regionu żelazonośne.go, roponośnych
Obszarów Kaukazu i szeregu innych górnic·zo-przemysłowychr.egion6w
R<xsji.
W iwiąz1ku z przeprowadzaniem linii· kolejowej przez Syberię regio- nalne' badania geologiczne rozszerzyły się i osiągnęły największyr:oz
kwit w 19'13 r., ,kiedy 1io zatrudnienie Komiteltu iGeologic:znego wzrosło dopię6d.ziesięciu pracąwnik6w.
rw
tym .okręsie dzieła wy'bbych· rosy;j~skic'h geologów A. lP. Karpińskiego, F. N. Czemyszewa, S.
N',
Nikitina~732 L. l. Borowd'kow, A. D. Szczegłow
N. A. Sokołowa, A. P.lPawłowa, l. W. Muszkietowa, Ł. 1. fŁutugina i in.
zapocz~tkowały systematyczne rozpoznanie geOlogiczne terytorium Rosji
i ,były podstawą dla rozwoju rodzimej kartografiigeologioznej i nauk
geologicznych w ogóle. !Prace tych geologów doprowadziły do dużych osiągnięć iW dziedzinie paleontologii, stratygrafii, petrografii i w nauce o surowcach mineralnych. 'Rosyjska geologia rO'zwinęła się niepomiernie i weszła na arenę miętlzynarodową. Jednakże niezależnie od osiągnięć stopień ogólnego r,07lp02Jnallia geologicznego obszaru Rosji w okresie przedrewolucyjnym był bardzo niski. Do czasu Wilellkiej Socjalistycmej Rewolucji Pamziernikowej tylko i1oo/0 ~raju było roZpoznane geologicz- nie i skartowane w małej skali, 2,4°/0 - w Skali mniej więcej 1: 2QO 000 i ,jedynie 0,2+0,3°/0 w skali większej. Od tych !prac ibyły wilęc uzależ
nione· ogólne osiągnięcia w zakresie przygo-towanilłi wydania syntetycz- nych ma!p geologicznych. Mapy takie rw przedrewolucyjnej Rosji obej-
mowały tylko jej część europejską.
'Stopień roZpoznania surowców mineralnych był również mały. Wszy- stko to było wynikiem niezrozumienia i niedoceniania przez rząd carski roli i znaczenia badań geologicznych dla wzmocnienia gospodarczej /po-
tęgi państwa, 00 znajdowało wyraz w asygnowaniu ograniczonych środ
ków na prace geologiczne. Sytuacja ta wyraźnie zmieniła się od 1917 r.
Wiel!ka RewoLucja lPaździernikowa, realizująca zasadniczą przebudowę
ustroju społecmo-ekonomicznego Rosji, postawiła przed służtbągeolo-
. giczną zadania wyjątkowe tak pod względem ich sikali, j'ak i stopnia
trudności. Polegały 'One na zabezpieczeniu przemysłu i gospodarki naro- dowej młodego państwa
w
różne rodzaje surowców mineralnych. Tym samym Rewolucja umożliwiła, w niespotykanych dotychczas rozmiarach, rozwój planowego rozpoznania budowy geologicznej dbszaru pierwsze- go w świecie państwa socjalistycznego. Od pierwszych dni jego powsta- nia Partia Komunistyczna i Rząd przykładały ogromne znaczenie do wy- korzystania zasobów surowców mineralnych i wskazywały na 'koniecz-ność przyśpieszenia tempa rozwoju prac geologiczno-poszukiwawczych, a w związku z tym zwracały b'aczną uwagę na rozwój regionalnego roz- poznania ,budowy geologicznej terytorium Związku Radzieckiego.
W dekretach ,,0 ziemi" i ,,0 surowcach ,ziemi" 'zostały sformułowane
prawa dotyczące wykorzystania surowców min,eralnych dla rozwoju kra-
ju.Zaczęto szy.bko i planowo realizować wykonanie zdjęć geologicznych,
mających zasadnicze i pierwszorzędne znaczenie w Skomplikowanym zespole regionalnych Ibadań geologicznych, nastawionych na znalezienie
różnorodnycllsurowc6w mineralnych. Rozwojowi temu przesZkadzała
wojna domowa. Niezależnie od skomplikowanej sytuacji wewnę'trznej
i zewnętrznej Rząd młodego państwa radzieckiego już w 1918 r~znacz
nie powiększył kredyty dla Komitetu Geologicznego.
W latach odbudowy gospodarki narodowej wzrosło zainteresowanie badaniami geologicznymi" a 'za'kres pracgeologiczn-o-zdjęciowych po-
większył się ponad dwukrotnie. Badania ,geologiczne były skierowane przede wSzyStkim n'a odkrycie nowych surowc6w mineralnych, niezbęd
nych dla przemysłu. Pomimo tego rozpoznanie geologiczne 'dbszaru 'ZSRR nie nadążało za potrzebami gospodarki narodowej iza rozwojem prac geologiczn-o-rozpoznawczych, włączonych w ,tym czasie do zakresu dzia-
łania Komitetu Geologicznego.
Badania geologiczne w ZSRR 733
Konieczn,QŚĆ przyśpi-eszenia tempa badań geologicznych zadecydowa-
ła o zmianach .organizacyjnych w strukturze słuZby geologicznej. Powsta-
ły w tym czasie oddziały Komitetu Geologicznego, a następnie został
utworzony GłóWny !Urząd Geologiczno-Rozpoznawczy, powołany dla rea- lizacji regionalnych badań geologicznych i ;zabezpieczenia gospodarki na,..
rodowej w niezbędne surowce mineralne.
Rozpoczęte jeszcze przed Rewolucją7Jdjęcie geologiczne dla zestawie- nia l()..wiorstowej mapy geologicznej było kontynuowane da'lej i roz- szerzone na azjatycką część !kraju.
W pierwszych ilatach \Władzy Radzieclkiej rozwinięto prace geologicz-
no-zdjęciowe w skalach -1 : 2!1() 000. i 1 : 126 000: na Uralu, Ukrainie i w po-
łudniowo-zachodniej części Azji Srodkowej. W re,gionach górniczo-prze-
mysłowych rozszerzono prace g,eologiczno-zdjęci-owe w skali ,1: 4!2 000.
W rezultacie już w pierwszym dziesięcioleciu pOkrycie kraju zdjęciem geologicznym osiągnęło 18'0/0, w tym w skalii : 2110000 --:- 1,1% i w więk
szych skalach -1'0/0.
Po ;Wielkiej Socjalistycznej Rewolucji !Październikowej, kiedy pod-
stawą rozwoju gospodarki narodowej stała się planowa działalność, szcze- gólnego znaczenia nalbrałysyntetyczne mapy geologiczne, stanowiące
punkt wyjściowy dla planowania wszystkich prac geologiczno-poszuki-
wawczo-zdjęciowych i geologiczno-rozpoznawczych w, skali państwowej.
W 1'922 r. po raz pierwszy zeBtawionogeologiczną mapę azjatyckiej
części 'Zwią'ziku Radziedkiego w skali 1 : 105100 000, a w 192'5 r. w skali l : 4 '2'000100. Budowę geologiczną na tych mapach przedstawiono bardzo schematycznie, było też !Ila nich jeszcze dużo ,,!białych plam". Tym nie- mniej f,akt ten stanowił wielkie osiągnięcie radzieckiej słuzby geolo- gicznej.
W 1926 r. powtórzono wydanie mapy geologicznej europejskiej części Związku Radzieckiego ,w skali l : 6 300 000, na której uwzględniono no- we dane. Różniła się ona od !pierwszego wydania 'Większą szczegółow.oo
cią i dokładnością. W tych samych latach .zestawiono i, wydano szereg map regionalnych.
Głównym celem rozwoju rozpoznania geologicznego terytorium 2'JSRR,
idącego w parze z rozwoJem uprzemysł,owienia, ibyło odkrycie !Ilowych.
złóż surowców:rnineralnych, nie2Jbędnych dla rozwijającego się prze-
mysłu pierwsz,ego na śWiecie państwa socjalistycznego. IW tym czasie- uzyskano wiele w 'zakresie regionalnego r02Jpoznania !kraju, a tym samym.
stworzono trwałe podstawy dla odkrycia potrzebnych surowców.
W 1193'2 r.przy pracach geologiczno--poszukiwawczo-7Jdjęciowych i geD- ,Iogiczno-poszukiwawczych !było zatrudnionych 6iOOO pracowników inży
nieryjno-technicznych, a środlk:i przeznaczane na prace geologiczne były około 4.00 razy większe niż w końcu okresu przedrewolucyjnego. W d,ru":
giej pięciola'tce za!kres prac wzrósł jes'zcze ibardziej. Wyraźnie rozszerzO.-
jllO !badania mające !Ila relu poznanie Sytberii, Dalekiego Wschodu, Ka- zachstanu i Aizji Srodkowej. Simie rozwinięto zakres prac geologiczno-
-poszukiwawczo-zdjęciowych realizowanych w skali l : 200 000 i więk
szej. W wyniku tych prac po 20 latach rozpoznano f pokryto zdjęciem
prawie 4!5(j/o ,obszaru ZSRR, w tym około 9D/ow skali 1 : 200 000 i ponad
4%W większych Skalach. Ogółem pokryto:zdjęciem i zbadano około
7000 000 km2• Jednakże osiągnięte rezultaty nie zabezpieczały wszystkich.
734 L. L Borow.ikow,A. D. Szczegłow
potrzeb gospodarki narodowej, a tempo rozwoju badań geologicznych nie
odpowiadało szybkiemu rozwojowi przemysłu. Dlatego też w ,połowie
lat 30-tych regionalne ,badania ,geologiczne .rozwinęły się na niebywałą
,jak dotychczas skalę. Ich planowanie prowadził utworzony w tym czasie Komitet dla Spraw Geologii ZSRR z siecią regionalnych Zarządów Geo- logicznych, przekształcony w 1946 r. do rangi Ministerstwa Geolcgii
2JSR!R. ' '
Z biegiem czasu zmieniła się zasadniczo metodyka badań geologicz'- nych, wzbogacana nowymi osiągnięciami nawki i techiliki pozwalający
mi polepszać wyniki pracy. Szczególny rozwój, nastąpił w dzi€dzinie me- tod geofizycznych i aerofotogrametrycznych. W związku z tym zaryso-
wała się konieczność sformułowani:a 'zasad metodycznych oraz opracowa- nia instrukcji dla kompleksowych zdjęć geologicznych, 'prac poszukiwaw- czychi rozpoznawczych, rozwijająoych się w latach 30-tych. '
" !Postęp osiągnięty w regionalnym rozpoznaniu geologicznym obszaru
~SRtR wyraża się w postaci zestawionych i wydanych w 'tym czasie licz- nych map geologicznych, odzwierciedlających ogólne rezultaty 'badań,
a także w odkryciach szeregu nowych złóż surowców mineramych i no-
wych rejonów złożowych. ' ,
Na XWI,Sesję !Międzynarodowego'Kongresu 'Geolqgicznego w 1937 r.
żosta'ła zestawiona' pod kierunkiem wybitnego geologa radzieckiego D.
W. Naliwkina pierwsza mapa geologiczna całego obszaru '.7JSiRR w skali 1 :5'0'010 000. Ilustrowała ona ogromny dorolbek w dziedzinie regionalne- ,go rozpoznania kraju i chociaż widniały jeszcze na niej ",białe plamy", mapa
ta
była niewątpliwym. osiągnięciem radzieckiej służby geologicznej.Od 'tegó momentu 'zaczął się nowy etap uogólniania materiałów geolo- gicznych. W 1940 r. znów zestawiono i wydlłllo mapę geologiczną całego
obszaru ZSRR w skali '1 : 2 500 000. Na niej 'również znajdowały się jesz- Cze "białe plamy". Stanowiła ona jednak dowód nowych wielkich osiąg
nięć rosyjskiej szkoły geologicznej i wyraźnie ilustrowała bardzo skom-
plikowaną i różnorodną budowę geologiczną ogromnego terytorium ZSIRR , W 1938 r. pod kierunkiem innego ~bitnego geologa' rosyjskiego .A... P. Gerasimawaopracowano i zaczęto realizować plan największej
z
prac kartograficmych ~ [Mapę Geologilczną I~SRJR w skali 1 :1 000 000 W 177 arkuszach, z objaśnienian;li tekstowymi dla każd,ego z arkuszy. ,Szylbkie ,gromadzenie materiałów geologicznych pozwoliło nazapo-
czątkowariie zestawiania specjalnych syn:tetycznych map, g,eologic,znych.
Pierwszą ~była mapa utworów czwartorzędowych europejskiej c,zęści Związku ,Radzieckiego w skali l: 2 '500 .000, wydana w 1'9313 '1'. 1Zęstawiano
, również mapy surowców mineralnych, a w końcu lat ~-tych światowej sławy uczony A. D. ArchangielSki zaprojelktował zestaWienie map per-:
spe1rtywicznych dla określonych grup i rodzajów SUl'Qwców mineralnych.
Jedną z pierwszych prac tego programu, stała się mapa perspektyw złóż
w!:gli Obszaru ZSRR w skali 1 : 5 000 .oOO,zestawiana pOd. redakcją A. ,K Matwiejewa i A. P. 'Gera'simowa.
Gromadzono również łiczne materiały z dziedziny stratygrafii, petro- grafii, teikitoniki, łitologii i surowców mineralnych, które następnie uogól- 'niono drogą ,analizy i syntezy. W związku z tym rw latach3l0,,;tychza-
częto zestawianie fundameptalnego wielotomowego dzieła "Geologia
Badania geológicznew ZSBB: 735
~RR'1. iPxaca <ta już w 1937 .r. była wyrazem dużego doro}jlru geologii
radzieckiej. . .
Postęp w regionalnym rozpoznaniu geologicznym obszaru ,ZSRR zna ...
lazł . .odzwierciedlenie w pierWszych syntetycznych pracach, obejmują.;.
cych geologię dużych' regionów, a także w ~dawanych !podręczn~kach
i pracach metodycznych. Prace te zostały wYlkonane przez wybitnych geologów radzieckich ..:...- A; D.Archangielskiego, A. A. Borisjaka, D. W.
Naliwkina, A. N. Mazarowicza, D. 1. Muszkietowa, W. A. Obruczewa, N.
S.
Szatskiego i in. iW tym samym czasie uka,zały się również oprac()- waniao charakterze teoretycznym, rozpatrujące właściwości ibudowy geo- logicznej obszaru ZSRR, his.torię jej rozwoju i stan aktualny. Szyłbkirozwój badań regiona1n~h spowodował ożywienie :badań, VI dziedZinie stra tygrafii, paleon tologii, Utologii i petrografii, tektoniki i nauki o złożach surowców mineralnych.
W ten sposób rodziły się ,przesłanki szybkiego rozwoju w ZSRIR ge()-
logU' jako nauki w ogóle i Jej poszczególnych dysCyplin, a talkżeprzE!\Słan
ki powstania ,nowych kierunków badań. Osiągnięcia uzyskane w tym okresie znalazły swój ,wyraz w skali' światowej na XVIiI' Sesji Między
narodowego Kongresu Geologicznego.
!Pokojowa, twórcza praca narodu radzieckiego została osłabiona w 1941 r. w:skutek napaści faszystowskich Niemiec na 'Związek Radziec'kL Kraj mobilizował siły, przystosowując się do warunków wojennych. Od geologów oczekiwan<>' przede wszystki~ ,zaopa trzenia ,przemysłu
w,
stra~tegiczne surowce mineralne. ,Wzwiąziku z tym przerwano regionalne badania geologicznedbszaru~SRR. Kontynuowano je jedynie w poje- dyn(!zych, słabo rozpoZnanych, ,lecz perspektyw:icznyc!h OibszaTach Sybe~
rii, 'K;a~chstanu, Dalekiego !Wschodu i północn~wschodnich dbszarach
~SRRZdjęcie geologiczne w .. skali 1:50 000 l , większej . prowadzono
głównie.
w
Tejonach górnicZG-przemysłowych. Konstruowano specjalne mapy-geologiczne dla armil. Mimo wojennych warunków, np. ,w dkrążonym~ningradzie . przygotowywano do wydania· mapy geoiogiczne. ze-:- stawione. jeszczepr.zed wojną ..
.. Mimo ograrucżenia prac geologicznych w la'tach Wielkiej Wojny Oj-
czyźnianej uzyskano wtjm czasie nowe, istotn'e dan.e w .zakr,esie roz- poznania budowy geologicznej -obszaru ZSRR i surowców mineralnycp.
. ~Qwopiie,
w
okresie odbUdowy i rozWoju gospodarki narodowej znówpodjęto badania regionalne kraju. Na 40-l,ecie 'Władzy Radzieckiej !prawie
cały 9bszar ZSRR.został pokryty zdjęciem ,geologicznym w różnych ska- . lach, ,a z map geologicmyclh znilknęły "lbia'łe piamy"'.ROOpQznanie oraz
pokrycie zdjęciem w skali l: ·200 10100 i większej osiągnęło ponad; 4(1J/o
całego obszaru ZSRR; Rozpoznanie ważniejszych regionów .górnicZCl-'prze-
myśłowych weszło w nowy etap badań r,egiJonalnych. 'Zdjęcie geologiczne w Skali 1 :50 000 na tych obszarach stało się zasadą.
W ogólnym rozwoju rozpoznania regionalnego kraju zwrócono więk
szą uwa.gę n.a ,tzw. "dbsza,ryzakryte", ,a także na kdnieczność Zbadania Skorupy· ziemskiej do głębokości kilku km. W związJku z tym nastąpił
rozwój badań geofizycżnych, a w pracach geologiczno-poszukiwawcZG-
-zdjęciowyoh zastosowano na szeroką skalę głębokie wiercenia. !Mialo to
duże znaczenie dla reZUltatów zdjęcia geologicznego i rozwiązywania
lIzeregu' zagadnień teoretycznych i ·prakty.cznych.Nowe wymagania sta.,.
'136 .L. l. Borowikow, A: D; SzczegłOw
wiane geologom i rozwój komple!ksowych ,zdjęć :goologicznych spowodo-.
wały, że niezJbędna stała się praca zespołowa i ścisła współpraca mię
dzy pracownikami produlkcyjnymi i naukowymi. W 'tej sytuacji danio-
,słe 'znaczenie miało uporządkowanie i nowe ustawienie zagadnień orga-
nizacyjnych i metodycznych, ,związanych z prowadzeniem zdjęć g001o;..
.gicznych i prac kartograficznych. Dokonano tego w 1954 r. na podstawie specjalnej uchwały Rządu, dotyczącej intensyfikacji 'badań geologicznych.
Uporządkowano wtedy zasady przygotowywania i wydawania syntetycz- ilychmap geologicznych.'
W wyniku analizy i syn tezy ogromnego materiału faktycznego 'zary-
sowała się konieczność bardziej szczegółowego badania Składu skał, po-
działu utw,orów geologicznych według kryterium wiekowego, wyjaśnienia
form i warunków zalegania, charakteru, formy i głębokości dyslokacji dysjunktywnych i związanych z nimi złóż rudnych, badania cech budo- wy podłoża ,abszarów pla,ttIormowych, stratygrafii serii osadowych i wul- kanogeniczno-osadowych, ich właściwości geochemicznych i in. Zaryso-
wała się :łeIż konieczn'OIŚ'Ć r,ozszerzema inlformacji geologicznej. Czyriiono to
m.m.
przy pomocy różnych map.W toku syntetycznego ujęcia nagromadzonych materiałów, idącego
zwy'lkle w parze z zestawianiem map geologicznych, przyjęto jednolite podzial.ki: dla synttetycznych map całego obszaru ZSRR - 1: 5000000 i 1 : 2 500 000, dla celów szkolnych. 1 : 7 500 000, d'lamap dutych dbsza'1"óW platformowych 1 : UiOO 000 i dla skomplikowanych obSzarów fałdowych
l : 5100 i()()O. . .
IW okresie powoJe:rmych pięciolatek zestalwiono i wydano wiele map
naśWietlających różnorodność hudowy geologicznej terytorium. ZSRR.
Osiągnięcia w zakresie regionalnego rozpoznania kraju oraz mapy geolo-
,g'icŻDe o różnej treści i w różnych podziałkach umożliwiły odkrycie i po-
. znanie prawidłow~i ,rozmieszczenia złóż surowców mineralnych iD.a ob- szarze Związku Radzieckiego. Wydane mapy były bardziej s:rezegQłowe
i zawierały znacznie dbfitszą treść niż mapy wydawane wczeSniej . .
Bogatą treść zawierała nowa mapa geologiczna w Skali 1: 2! 500.000,
chociaż stopień s:rezegółowości podziału stratygraficznego inny był -dla obszarów fałdowych a inny dla platform. W obszarach fałdowych wydzie- lono oddziały, w platformowych - piętra i serie. Bardziej szczegółowo
I1ozdzielono utwory intruzywne tak pod względem ich składu, jak i wieku z wykazaniem akr,esu, a nawet epoki intruzji. Na wspomnianej niapie przedstawiono relief !krystalicznego podłoża platformy rosyjskiej, bardziej
szczegółowo ujęto dyslokacje dysjunktywne, róinorakie facje utworów
czwartorzędowych, węglonośnych i wylewnych, a także wyznaczono za-
sięgi osadów lodowcowych.
' z
map zniknęły "lbiałe plamy", a budowa geo- logiczna słaJbo zbadanych hfb lIlie ;zbadanych p6łnocno-wschodnich' obsza- rów ZSRR doczekała się stosunkowo szczegółowego obrazu. W sposób zasadniczy uściślono obraz budowy geologicznej Uralu, 'Srodkowej Azji, Kazachstanu, Kaukazu, platformy rosyjskiej, ~arelii i !Półwyspu Kol ..Skiego. Określano również 'zasięg ogromnej geosynkliny mezozoicznej ;na
północnym wschodzie ,z jej specyficznym elementem strukturalnym. - '
kołyntsko-omołońskim masywem wewnętrznym. Stwierdzono w niej !kom- pletnie wykształcone utwory gómopaleozoic'zne i mezozoiczne oraz óbec-
ność masyw6w:ochockiego, tajgonoskiego, omołoilskiego, i czukockiego,
Badanłageologiczne w ZSRIR 737
zbudowanych z utworów prekambryjskich, a także w. wewnętrznych
partiach .ogromny pierścień batolitów granitowych wieku jurajskiego i doln-okredowego. WSkazano naietnienie ogromnego łUlku u·tworów wul- kanicznych, przelbiegającegQ między mezozoiczną geosynkliną na' pół
nocnym wschodzie i geosynklinąochocko-japońską. Stwierdzono ponad- .to łuk utworów wułkanicznych, młodszy od poprzedniego, przechodzący W2ld.łuż 'Wysp Koriackich. JZmieniono zasadniczo dotychczasowe pojęcia
o budowie geologicznej innych rejonów wschodniej części Związ!ku Ra- dzieckiego .. ()dkryto i po ra'z pierwszy zaznaczono na mapach szeroką stre-
fę fałdowań prekambryjskich - prawdopodobnie proterozoicznych - na południowym skraju tarczy ałdańskiej, a także charalkterystyczną dla niej !kolosalną w swych ,rozmiarach intruzję magmy zasadowej, która
dała ·począ'tek strefieanortozytowej, razciągającejsię na przestrzeni kil-
kuset km. '
'Nowością 'było 'też wydzielenie pasa mongolSko--ochockiego fałdowań
paleozoicznych, ciągnącego się od Wysp Smntarskich do źródeł Amuru.
Wyraźnie zmieni~ się poglądy na budowę geologiczną Sicho'te Alinu, pla't.formy syberyjskiej, obszaru fałdowań bajkalskich, 'Za:bajkala, Saja- nów, Niziny Zachodniosylberyjskiej, Kazachstanu, Ałtaju, Środkowej Azji i innydh obszarów azjatyclkiej części IZSRiR.
W Kazachstanie stwierdzono duże rozprzestrzenienie utworów kambru i ordóWiku oraz ,g6rnopaloozoicznych formacji solon~ych. Od!k:ryto też
liczne ·intruzje skał !kwaśnych, zasadowych i U:ltrazasadQwych ·oraz usta- lono charakter ich zwią2Jku z dyslokacj.ami! dysjunktywnymi. W obrębie
Niziny Zachodniosy!beryjskiej r02lpOziomowano szczegółowo osady mezo- zOO!ku i kenozoiiku, w !ZWiązku z ,tym można ,było bardziej dokładnie przed-
stawił: na mapach Ibudowę geologIczną tego ważnego pod względem prze-
mysłowym obszaru.
W nowym ujęciu przedstawiono budowę geologic~ą !Półwyspu Taj- myri;lkiego i Nowej Ziemi oraz lbardziej szezegółowo pomano rozwój Uralu, Karelii i Półwyspu Kolskiego. Nawet dawno i stosunkowo dobrze poznane centralne i południowe obszary europejskiej częścI ZSRR docze-
'kały się innej mterpretacjiJ. W tym ~zasie kończono edycję pierwszego
wydatnia arkuszowej mapy geologicznej w skali l : 1 000 000.
Rozwój i osiągnięcia w geologicznym rozpoznaniu kraju oraz nieprzer- wanie rosnące zapotrzebowanie gospodarki narodowej stworzyły możli
wość i koniec'zność wykonania jeszcze bardziejszezeg6łowego opracowa- nia, które naświetlałoby budowę geologiczną .obszaru 'ZwiąZku Radziec- kiego, tj. arkuszowej mapy geologicznej terytorium ZSRR w skali
1 : 200 000. Mapa ta miała być opracowana z zachowaniem jednolitych zasad wydzieleń, zgodnie z przyj.ętymi wSkazaniami metodycznymi i in- strukcjami. Ta skomplikowana i wielka praca wykonana w Związku !Ra- dziec!k:im przez duży zespół geologów pozwoliła w krótkim .okresie roz-
wiązać iiczne ważne zagadnienia geologiczne o charakterze teoretycznym i praktycznym, a także sformułować szereg nowych prOblemów wymaga-
jących wyjaśnienia. Praca ta była świadectwem osiągnięć w 'zakresie re- gionalnej budowy geologicznej ·obszaru ZS\RiR.
Nagtomadzone materiały' i ich opracowanie znalazło odbicie w licz- nych mapach specjalnych, monografiach, podręcznikach, poradnikach
738 L. I. Botowi.'kow, A.D. Szczegłow
i' publikacjach naukowych. Wielkie znaczenie '.praktyczne ' miały, mapy specjalne ułatwiające .rozwiązywanie wielu 'teor·etycznych problemów. D() nich należą mapy" osadów czwartorzędowych, mapy geomorfologiczne, hydrogeologiczne, lioologiczno,..facjalne, paleogeogratficzne,' tektonicme.
metalogeniczne, perspektywiczne i in. W tym czasie wielki postęp p~
czyniła kartografia geologiczna, udoskonalona została metodyka prac
geologiczno-zdjęciowych i karoograficznych, pracowano r6wnież nad za- gadnieniami metodycznymi.
Wielkie znaczenie miało wydanie szkolnej mapy tektonicznej ZSRR w skali 1 : 4; 000 0'00 oraz tektonicznej mapy ZSRR i dbszar6w !przyległych
w skali 1 : 5000 009. Mapy 'te 'zostały zestawione pod redakcją N. S. Szat- mego. Duże znaczenie miały również syntetyczne oporacowania tekto- niki Kaukazu, platformy Sytberyjskiej i innych regionów ZSiR!R. Do tego okresu ocfu.osi się również ·opracowanie wielkiego dzieła z zakresu· neo- tektonflP, z mapą W iSkali:1 :5 000 000. o'bejmują~ą cały obszar '~ą*u
Radzieckiego. Mapę tę wydano w 196() r.
!Postęp w zakresie regionalnych badań geologicznych pociągnął za
sobą rozwój prac. nauikowo-badawczych w dziedzinie litologii, analizy facjalnej i paleogeografii. Wyrazem tych prac stały się atlasy litologicz- no-facjalne platformy ,rosyjskiej, Ukrainy :i Mołdawii wydane w latach 1961-1002, a zwłaszcza znakomite dzieło - ,Atlas litologiczno-paleogeo- graficzny w 'skali 1: 7 '500 000. całego dbszarumRR pod redakcją ,A. lP. Winogradowa.
W celu podniesienia efe'k'tywIiości poszukiwa:ń wyjątkowe znaczenie
miał w lata:eh powojennych, zwła~,zcza rw latach 5IO~tych, rozwój ,badań
w dziedzinie metalogenezy regiQIla'lnej i teoretycznej. Znalazł on wyraz w specjalnyCh mapach metalogenicznych i perspektywicznych. W latach powojennych oprócz takich dzieł jak "Geologia' ZSRJR" pojawiły się liczne monografie obejmujące poszcze.gólne regiony, j* np. Kaukaz, Kazach- stan, Ałtaj, Kraj Nadmorski,Zabajkale; Azję Srodkową i inne obszary ZSRR Wyniki zapracowań materiałów geologicznych. uzyskanych w okresie .40-lecia istnienia Wład~y Radzieckiej zostały podsumowane i przedstawione 'Iv dużej 'zespołowej pracy' - "Budowa geologiczna ZiSRR", przygdtowanej przez WSEGEI i wydanej'w 1'958 r. . . '
W latach powojennych na jeszcze większą skalę przeprowadzano spe- cjalne badania geologiczne, a w szczególnościstratygraLf-iczne, paleontol~
giczne, litologiczne, petrograrficzńe, te'ktoniczne i metalogeniczne. Szcze.;..
g61ny idh rozwój przypada na la'ta 50-te, kiedy nastąpił zasadniczy pr~
łom w charakterze regionalnych hadańgeologicznych - przejście ze
średn:ioskalowychzdjęć geologicznych do zdjęć w Skalach 1 :'50 ();()iO - 1 :25000. ','
Wymienione prace oraz narastanie :ogl"oIhnejilości nowych materia~
łów spowodowały konieczność ich UlSystema'tyzowania, porównania, a tak-
że powiązania w obrębie ~zczególnychregionów i korelacji na całym
obszarze ZSRR.
no
najważniejszych należy zaliczyć prace stratygraficz- ne, !którym' towarzyszyły specjalne, szczegół,owe 'badania stratygraficz-n~paleontologiCzne oraz Szczegółowe, badanie profilów wierceń podsta- wowych, kontynuowane do dziś. RÓwnolegle. z prowadzeniem badań zmler~jących do, szczegółowej stratygrafii .utworów wulkanogenic.zn~
'-osadOwych i,' z' utworzeniem ·regiorialnych i ,ujednoliconych, schematów
Badania, geOl~cznew Z~ 739 stratygraficznych dla całego terytorium 'kraju wiele uwagi poświęcono
rozWiązaniu ogólnych zagadnień stratygraficznych i metodycznych, ma-,
jących znac'zenie teoretyczne i praktyczne przy opracowywaniu zagadnień
, granic stratygraficznych oraz zasięgów niektórych wydzieleń stra'tygra,.
ficznyah ..:-.' systemów, oddziałów i pięter. Prace te pozwoliły na uza- sadnienie wydzielania jako osobnych system,ów: neogenu, paleogenu~
i ordowiku.
Ważniejsze wyniki regionalnych /badań paleontologiczno-stratygra- ficznych zoStały ujęte w takich dziełach, jak ,,Paleontologia ZSRR" ~
"Stratygrafia 'ZSRR", "Geologia ZSRR" 'Oraz w licznych atlasach prze..;
wodniej fauny kopalnej i oIbjaśnieniach do różnorod:pych syntetycznych i ar'kusrowych map geologicznych.
Dla rozwiązania problemów stratygraficznych istotnym momentem
było utworzenie w 'latach5lO-tych Międzyresortowego Komitetu Straty- graficznego, który podjął szereg uchwał o dużym znaczeniu dla rozWoj.u stra tygrarfii.
W dziedzinie paleontologii prowadzono badania 'kopalnej flory i fau- ny, wyjaśniano ich znaczenie !biostratygraficzne, opracowywano nielktóre zagadnienia teoretyczne, jak np. historię rozwoju świata organicznego, ontogenezy, filogenezy, paleoekologii i taksonomii,wykonano 'badania organizmów kQpalnych i współczesnych" wyjaśniono wzajemnestosull'ki
zachodząc,e między organizmami żyWymi i środowiskiem na przestrzeni minionych epok, stosunek poszczególnych rodzajów do innych ,jednostek
klasyfik~cyjnych systematytki świata organicZiOego.
Poważne wyniki uzyskano' w dziedzinie ogólnych zagadnień i metod paleobotaniki, ja'kewolucjiświata roślinnego, rozmieszczenia świa,ta ,roś
linnego. w przestrzeni i w związku ze strefami klimatycznymi oraz pr<r wincjami, a;ta!kże hogaty materiał zgromadzono z zakresu anatomii roślin
oraz metodyki 'badań ~opalnych szczątków flory. ,
Nie mniejsze ,osiągnięcia zdObyła paleopalynologia, paledkarpologiar prace 7!Wiązanez analizą di1lomową, badaniami !k<>pa1nychtlka!Ilek: !drzew., wodorostów, a także docie'kania metodologiczne w zakresie paleontologii, których głównym celem jest udoskonalenie podstaw iMostratygraficznych na użytek stratygrafii serii wulkan.og.eriiczno-osad.owych.
W zw~ązku z badaniami· regionalnymi nastąpił duży rozwój badań
litologicznych pozwalających pOZiOanie zasad i prawidłow>ości tworzeJł,ia się skał osadowych. Wiele zrobiono. w kierunku 'Określenia istoty badań
.oraz celów i zadań litol.ogii jako nauki.
Szczególną uwagę poświęcono badaniom zasad i·· prawidłowości twe.
rzeniasię i rozmieszczenia w przestrzeni i czasie formacji osadowych, jak
również własności litologicznych, geochemicznych, mineralogicznych i petrograficznych .różnych typóW skał osad.owych, prowadzono ibadania warunków sedymentacji i diagenezy, a talk:że prawidłowości dających się stwierdzić przyprze'biegu tych procesów:
. Opracowano metody polowych i laboratoryjnych · 'badań skał ropo- i gazonośnych, !kompleksów węglonośnych, solonośnych, bo'ksytDnOOnych.
tzn; takich, z którymi wiążą się surowce mineralne~ iBadanoprocesy
se-
dymentacji w różnorodnych" zbiornikach współczesnych, zarówno ·mor,';"
skich, jak i kontynentalnych. Opracowano metody hadań paleogeogra- ficznych.Stwierdzononiektóre prawidłowości sedymentacji i tworzenia
'140 L. I. Borow.ikow, A. D, Szczegłow
się skał w zależności od różnorodnych warunków tektonic'znych, ustalono szereg podstawowych praw w odniesieniu do formacji osadowych i in.
Jedn·QCześnie z badaniami regionalnymi w szyibkim tempie rozwijały się również badania w dziedzinie petrografii regionalnej i teoretycznej.
Najistotniejaze wyniki tych badań znajdują się w oprac·owaniach doty-
czących systematyki i klasyrfikacji skał, petrochemii, petrotek'toniki i me- tamorfizmu skał,rozwoju fi:zy!kochemicznych, podstaw petrologii, prawi-
dłowości rozwoju procesów magmowych stref la1bilnychi platform, związ
ku procesów magmowych z .endog·eniczną mineralizacją, problemów ge- nezy magmy i szeregu innych zagadnień stosowanych i teoretycznych.
Można je znaleźć w takich pracach, jak np. "IPetrogrrufia ZSiRR" oraz w licznych monografiach i publikacjach. Wyjaśnia się w nich zagadnienia
prawidłowości zjawisk magmowych w skorupie ziemskiej w różnych eta- pach rozwoju str·ef labilnych ora'z ich związki z surowcami mineralnymi.
Osiągnięcia w .geologii regionalnej pozwoliły powtórnie przeanalizo-
wać ważne problemy z dziedziny tektoniki regionalnej, zwłaszcza dla obszaru azjatyckiej części 'ZSIRR i rozwinąć niektóre podstawowe teo- retyczne zagadnienia ,geotektoniki. Dla badań tektonicznych w ZSRR typowe' stało się szerokie wykorzystanie zasad ewolucji. Na jej' .tle ,bada- nie wszystkich zjawiSk tektonicznych, procesów i form prowadzi do wy-
jaśnienia ich dynamiki, wzajemnych stosunków i związków przyczy- nowych.
W ramach szerokiego programu rozwoju tektoniki regionalnej stwo- rzono liczne schematy tektoniczne dla całego dbszaru ZSRR i jego po- szczególnych regionów, wyjaśniono charakter tektonic'zny różnych 'Ob- szarów izestawi·ono dla nich specjalne mapy tektoniczne. Omówienie wyników .tych badań można znaleźć w specjalnym seryjnym wydawni- ctwie - "Tektonika ZSRR".
Rozszyfrowano zagadnieni.e [budowy Ziemi jako całości, wyjaśniono prawidłowości . i warun'kirozwoju form strukturalnych, naszkicowano
historię ruchów tektonicznych i dynamiki Skorupy ziemskiej.
'Badania .obszarów geosynklinalnych i platformowych, których, rozwój
wyk:a.zuje'związek skał osadowych i magmowych'z rozwojem dużych form teiktonicznych, stały się trwałą podstawą naukową współczesnej wiedzy o formacjach geologicznych oraz stanowią Iba,zę naukową dla określania perspektywiczności poszukiwań .endogenicznych i egzogenicznych surow-
ców mineralnych. lBadania te doprowadziły do odkrycia nowych złóż,
a nawet całych nowych rejonów górniczo-przemysłowych, odgrywają
cych ogromną rolę w gospodarce narodowej ZSRR
p.oznanie tektoniki pozwoliło na powiązanie <>'bszarów sejsmicznych 21SRR ze strefami intensywnych ruchów neotektonicznych i na ocenę skłonnOŚći sejsmotektonicznych poszczególnyclh rejonów.
Opraciowano metody analizy tektoniki spękań pól rudnych i skał in- truzywnych, co ma du.że 'znaczenie dla nakreślenia kierunków poszuki-
wań, rozpoznania i ,eksptoatacjizłóż. IW ten sposób w ciągu ostatnich lat geologia w ZSRR jako nauka, a także jej poszczególne dyscypliny wzbo-
gaciły się o materiały wyjątkowej wartości. Uporządkowanie tych ma-
teriałów, a także iopracowaniasyntetyczne i porównawcze w odniesieniu nie . tylko do poszczególnych regionów, lecz do całego obszaru Związku
Rad'%ieckiego, stanowią jedną z cech charakterystycznych ·ostatniego
Badania geologdczne w ZSBR 741
dziesięciolecia w historii badań ,geologicznych ZSRR i rozwoju geologii jako nauki.
Wszystkie osiągnięcia w. rozpoznaniu regionalnej budowy geologicz- n,ej, w całej swej róimoracmości umoZliwiające szeroki rozwój geologii
jako nauki, zdobyto dzięki ofiarnej pracy licznej rzeszy ,geologów wy- chowanych na sławnych tradycjach rosyjskiej szkoły geologicznej. Wyli- czenie tu chociażby najbardziej wybitnych przedstawicieli tej szkoły,
ze względu na ich dużą liczbę, jest niemożliwe.
Dla rozkwitu regionalnych badań geologicznych w ZSRlR duże zna- czenie miał '5-letni plan rozwoju gospodarki narodowej w latach 19611- 1'965. !Przed geologami postawiono nowe zadania" zmierzające do rozsze- rzenia ibazy surowców mineralnych. Spowodowało 'to da'lazy wzrost i roz- wój kompleksowych geologicznych badań ['egionalnych, i geologiczno-po- szukiwawczych. Jeszcze większe zadania zostały nakreślone w uchwałach
XX'Il iXXITI Zjazdu !KlPIm, w iktórych wskazano na konieczność wyraź
nej poprawy w ;geograficznym rozmieszczeniu 'bazy surowcóW mineral- nych w !kraju i w 'zbliżeniu ich do 'OIbiektów przemyslowych. 'Wywołało
to konieczn,QŚĆ jes'zcze lepszej znajomości budowy geologicznej kraju i prowadzenia badań w głębszychsłrefach skorupy ziemskiej, wykona- nia nowych opracowań syntetycznych oraz geologiczn,o-ekonomicznej re-
j-onizacji terytorium ,ZISRlR. '
'Vi związku z tym szeroki rozwój osiągnęły regionalne i specjalne· ba- dania geofizyczne, ikompleksowe badania geol'o.gic2llle (geonomiczne) oraz prace wiertnicze przy zastosowaniu ;głębokich (do ,5 km) i supergłębokich
(do· 15+18 !lmli) wierceń. Trzeba było wykonać nowe mapy przy uwzględ
nieniu zagadnień o charakterze teoretycznym i metodycznym.
Pięćdziesięciolecie lWielkie'j Socja'listyc2lllej Rewolucji Październiko
wej geolodzy radzieccy witają nowym osiągnięciem: nową ,,Mapą Geo-
'logiczną ZSlRR ibez utw,orów czwartorzędowych" w Skali 1: 2, 500,000,
2lllajdującą się obecnie w. druku. Przedstawiono na niej bardziej wyraź
nie charakter budowy geologicznej dolnych pięter strukturalnych Niziny Zachodniosyberyjskiej, obniżenia nadkaspijskiego i szeregu innych re- gionów Związku Radzieckiego. W 19616 r. zestawiono i wydano pierw-
szą "Mapę Tektoniczną ZSRR" w skali 1: 2 '500 '000, kierując się przy wydzielaniu poszczególnyCh strulktW" ,oraz form strukturalnych kryte- riami !historyczno-genetycznymi. Mapa ta ilustruje heterogeniczny cha- rakter skorupy ziemskiej w zasięgu terytorium 2JSR\R.
Zestawiono 'też i wydano nowe, różnorodne mapy geologiczne, tek- toniczne i in. ()Ibsza·rów ZSIRlR. Opracowano generalny plan wydania ,,,iMapy Geologicznej ZSRR" w skali 1 : 1 .000 000, przewidujący przygo- towanie map o różnej treści geologicznej. 'Zapocząt!.kowano już realiza-
cję ,tego planu. Zaprojektawanowydanie nowego 112-tomowego dzieła
.,Geologia ~R", którego reaUzacja rozpocznie się w 'bieżącej 5-łatce (;1966~11971O).
W zWiązku ze słynnym Juibileuszem przygotowano pięciotomowe dzieło "Budowa Geologic2lllaZSRR", zaopatrzone w siedem map w skali l : 7 '500 000., ilustrujące dorobek w dziedzinie regionalnego rozpoznania geologicznego, tektoniki, g,eomorfologii, geologiiczwarlorzędu, hydrogeo- logii, hydro.geochemii i zasadniczych prawidłowości rozmieszczenia su- 'romów mineralnych. !Podsumowano też pierwsze rezultaty I1ozpoznania
742 L. I. BoroWii,kow, A. D. Szczegłow
iWgłębnej budowy Skorupyziem'skiej i przedstawiono je na wielu ma ..
pach specjalnych w skali 1 : 5 :000 000. Coraz szerzej stosuje sięzesta-.
wianie map perspektywicznych.
'We wszystkich pracach syntetycżnych wyraźnie zwraca się uwagę
nie tylko na usystema'tyzowanIe materiałów, 'lecz również na uwypukle- nie i naświetlenie zagadnień teoretycznych. .
Rozpatrując dorobek geologów radzieckich w zakresie odkryć złÓŻ
surowców mineralnych należy ~€Ślić, że Ra;ja przedrewolucyjna
dysponując ogromnym Obszarem i kolosalnymi potencjalnymi zasobami surowców mineralnych pod względem techniczno-ekonomicznym wyraź
nie pozostawała w tyle za przodującymi pańStwami kapitalistycznymi.
Nieliczne złoża surowców mineralnych. były przebadane wyjątkowo słabo.
Hosjasprowadzałaz zagranicy nawet glinę. Znane złoża surowców mi- neralnych 'były ,eksploatowan.e z reguły przez kapitał zagraniczny i spół
ki akcyjne.
W ciągu lm"ótkiego okresu geolodzy radzieccy stworzyli bazę surow-
cową, ·stanowiącą trwałą podstawę materialną dla sZy1bko rozwijającej się
gospodarki narodowej kraju.
W trudnych latach Wojny Ojczyźnianej, kiedy hitlerowcy zagarnęli
krzyworoskie złoża rud żelaza, kopalnie węgla: i rtęci ZagłębIa Doniec..;
kiego, złoża rud metali nieżelaznych na Kauka.zie, geolodzy radzieccy do-:.
konali heroicznego · czynu w dziedzinie zabezpieczenia przemysłowi
wszystkiCh niezbędnych surowców~ .
.. W okresie istnienia !Państwa Radzieckiego r,ozwój gospodarki naro- dowej nigdy nie był hamowany brakiem surowców mineralnych.
Dorobek· radziookich .geologów przedstawia się szczególnie bogato.
w okresie Ostatriich 10--15 lat. W tym czasie jeszcze Ibardziej została roz- budowana. baza surowcowa .. Odkryto tysiące złóż surowców rudnych;
energetycznych· iniemełalicznych. W ,granicach ZJS!R;R znajdują· się wszy- stkie bez wyjątku rodzaje surowców minera!lnych, które eksport}lje się
na cały świat. Pod tym względem
ZSRR
przoduje w poróWnaniu z sze- regiem krajówkapi'talistyc7JD.ych i \Y światowym bilansie surowców mi- neralnych zajmuje obecnie wiodącą pozycję. Wieliki wlkładdo rozwoju bazy surowcowej wnieśli uczeni zajmujący się poznaniem prawidłowościl'ozmieszczenia surowców mineralnych w skorupie ziemskiej. Dzięki ich pracy odkryto nowe ,rejony i pr.owincjeperspektyWiczne z r6żnymi 'zło
żami, a prace poszukiwa·wcze mogły 'być planowane w sposób uzasadnio- ny przy najmni~jszym na~ładzie środków.
Twórca;mi radzieokiej nauki metalogęnicznej, zajmującej się ustale- niem prawidłowości koncentracji ruqnych w skoruPie ziemskiej W c~
sie i pr.zestrzeni, są członkowie Akademii Naulk: ZSRIR: S. S. Smirnow i J. A. Bilibin. Z ich na7JWliskamf wiąrżą się nie tylko pierwsze syntezy metalogenic2lIle, lecz ·rÓwnież odkrycie nowych prowincji rudonośnych.
s.
S. Smirnow, podobnie jak J. A. BiUbin prowadzili prace na wschod- nich obszarach !ZSRR. Tu Właśnie przy rOzWiązywaniu zagadnień'Praktycznych narodziły się pierwsze idee na temat specytfiki intruzji rudo-
nośnych, które stały się podstawą nowych ·schematów i syntez meta- logenicznych.
IW końcu lat dwudziestych i na początku trzydziestych za,rysowal się
"przed radzieckiIn przemysłem z pełnąostrości4 ·problem odkrycia ·złóż
-Badan,iageologiczne w ZSRIR 743
złota i -metali rzadkich I(cyny, wolframu i molibdenu). Radzieccy geolo- dzy, zarówno naukowcy, jak i praktycy, doszli wówczas do wniosku, że
koncepcje 'Emmonsa - Butlera wyprowadzające mineralizację rudną
z dednego Ibatolitu :nie wytrzymują krytyki. Nie dzielili oni poglą
dów innych uczonych za·gcr:anicznych, odrzucających związelk między ska ...
łami magmowymi a -złożami rudnymi i utrzymujących, że zmineralizo- wane -roztwory wynoszone są z głębokich stref Ziemi, -spod skorupy ziemskiej. Tym poglądom przeciwstawiono nowe 'koncepcje, oparte na bogatym doświadczeniu zdobytym w pracach poszukiwawczych, które
wiążą . spECyficzne procesy mineralizacji z grupami skał intruzywnych
określonego składu {a często wieku). Teorie o specyficznych intruzj.!!,ch
były pomyślnie wykorzystywane przy poszukiwaniu złÓŻ złota, wolfra- mu i cyny. J. A. Bilibin wykazał związek małych intruzji wczesnooro- genicznych północno-wschodniej części ZSRR z mineralizacją złota, przed-
stawił znakomite perspektywy złotonośnOlŚci tego zupełnie w owym cza- sie nie 7Jbadanego dbsza-ru.
Znane opracowanie syntetyczne S. S. Smirnowa, dotyczące metalo- genezyZabajkala i Północnego Wsch,odu, !było sprzyjające dla rozwoju prac poszukiwawczych również cyny i wolframu. W toku tych badań
okazało się, że na wymienionych obszarach znajdują się duże złoża
siarc:z!kowo-kasyterytowe, które obecnie są podstawą przemysłu cyno- wego. Duży z~res osiągnęły prace poszukiwawcze i rozpoznawcze w Ka- zachstanie, Azji Środkowej, na Uralu, Kaukazie, we Wschodniej ISy- berii i innych obszarach fałdowych. Uzyskany ogromny materiał fak- tyczny stanowił punkt wyjsciiowy dla wielu obszernych syntez metalo- genicznych poszczególnych regionów Związku -Radzieckiego. Szczegól- nie duże znaczenie mają prace syntetycznelS. S. Smirnowa na temat
wokółpacyficznegopasa metalogenicznego iJ. A. Biliibinao metalogene- zie stref labilnych.
Te fundamentalne opracowania zapoczątkowały nowe poglądy na temat roZmieszczenia złóż surowców mineralnych w skorupie ziemSkiej z powodzeniem rozwijane w obecnych Ibadaniach geologów radzieckich.
J. A. Billbin w końcu lat czter<hi~tych opracował ogólny schemat mi- neralizacji endogenicznej, związanej z rozwojem strefy labilnej. Schemat ten ilustruje najważniejsze prawidłowości rozmieszczenia w czasie !kon- centracji rudnych w SIt,orupie 'ziemskiej i ich związek 'ze -slkałami -ttlag- mowymi. Podstawą tego Schem-atu są poglądy zakładające -wieloetapowy rozwój obszarów fałdowych, oraz założenie, że mineralizacja endogenicz- nastanowi tylko .jedno ze zjawiSk: ciągłego i Z'łoŻOIlegoprocesu rozwoju geologicznego skorupy ziemskiej. J. A. Bililbi.nddkonał próby połączenia
endogenicznych złóż rudnych w określone naturame grupy na zasa- dzie następujących właściwości: związek z jednym regionem, związek
z podobnymi strukturami rudonośnymi, 7JbIiżonyokres ich powstawa- nia,teri sam etap· rozwoju regionu. Wspomniany. badacz wykazał, że również grupy złóż lub kompleksy rudonośne zajmują ściśle określoną pozycję w rozwoju _ skorupy ziemskiej. Wyraźne różnice w ma,gma-tyź
mie i· metalogenezie :pószczególnych obszaróW fałdowych świadczą, że
w istocie są one przedstawicielami- różnych typów metalogenicznych obszarów fałdowych . .
744 L. I.· Borowa'kow, A. D. Szczeg!ow
J.; A. lBilibin wyróżnił trzy typy, metalogenic'znychobszarów fałdo
wych: izachodnioeur'opejs'ki, dalelkowschodni i ursilski.
rw
toku dalszychbadań pOglądy J. A. Bili'bina lila .temat 'typów metalogenicZlllych obszarów faMowych zostały rozwinięte przez W. J. Smiinowa, A. J. Siemienowa, .G. A. Twałczrelidze, E. T. Szałatowa i in., !których badania wykazały istnienie ,kilku typów obszarów fałdowych, różniących się specyfiką r.oz- w.oju geol.ogicmeg.o i posiadających specyficzne kompleksyutw'.orów ru-
donośnych.
. W ostatnim czasie
rwo
J. ISInirnow wydzielił cztery .najbardziej k.on- trastowo scharakteryzowane typy metalogenicznych dbszarów fałd.owych(geosynklinalnych). lPierwszy etap charakteryzuje się intensywną dzia-
łalnością wulkaniczną i magmatyzmem intruzywnym .oraz metalogenezą
wczesneg,o. stadiumllozwoju geosynklinarnego. Metalami wskaźnik.owy
mi są: żelazo, tytan, platynowce i miedź. IPrzykładem teg.o typu metalo- genicznego obsza,rów iałdowyoh mogą być hercynidy 'Oralu. Drugi typ obszarów fałdowych charakteryzuje się intensywnym magmatyzmem wulkanicznym i metalogenezą wczesnego stadium rozwoju geosynklinal- nego, dla kt6rej wskaźnikowymi meta'lami są: miedź, molibden, ołów
i cynk. Przykładem !plIOwincj~ metalogenicznej takiego typu jest a1pejska strefa Mał,ego K.aukazu. Obszary fałdowe trzeciego typu metalogenicz- nego związane są 'z rozwojem geosynklin bez wyraźneg.o wczesnego mag- matyzmu. Dla takich obszar6w charakterystyczne są ibatolity granitoi- dów syn orogenicznych, a małym intruzjom postorogenicznytn towarzy- szyzwykle mineralizacja metali rzadkich (cyna, wolfram, molibden),
ołowiowo-cynkowa i polimetaliczna (eabaj!k:ale, Kazachstan Wschodni).
Wreszcie czwarty typ osadów fałdowych nie zinwersowanych, przed-
stawiających oddzielny typ metalogeniczny wiąże się z rozwojem geo- synklin bez wczesnego magmatyzmu. Dla takich oObszarów fałdowych
charakterystyczna jest wieldkllOtna działalność magmowa, wyrażona ma-
łymi intruzjami, kt6rym towarzyszy intensywna. mineralizacja cynowa, mineralizacja złota i polime'taliczna (Sichote~in i Pasmo Wierch oj ań
skie). W każdym 'z takich typów metalogenicznych obszarów fałdowych
wydziela się r6żnego rzędu strefy rudonośne; z kt6rymi związane są Określone grupy złÓŻ. Wydzielenie wśród fałdowych obszarów Związku
Radzieckiego różnych typów metalogenicznych stało się !podstawą usta,..
łenia kierunku prac poszuikiwaWczych.
W ostatnich.l()--i15 [a,tach· geolodzy radzieccy zwrócili szczególną uwagę na poznanie prawidłowości rozmieszczenia 7lłóż w Obszarach fał
d,owych i na rejonizację procesów metalogenicznych zarówno wfiJkali
całego Obszaru ZSRR, jak i w poszczególnych regionach. Duży wkład
do ,tych badań wniósł zespół geologów Wszechzwiąmowego !Naukowo- -'Badawczego Instytutu Gedlogfuznego ~Er), w :którym rozwija się pomyślnie smoła metalogeniczna pod !kierunkiem J. A. Bili!bina.Prze- prowadzono tu wiele badań związanych z wyjaśnieniem prawidłowości
w rozmieszczeniu złóż endogenicznych wzasię.gu różnych typów. obsza- rów fałdowych i w ilokalnych struktu,rach rudonośnych. Wydzielono też typowe strefy metalogeniczne, charakteryzujące się ściśle określonym zespołem złóż. Istotny wkład w te prace wniósł A. J. Siemionow, który
wydzielił 12 gł6wnychtyp6w stref metalogenicznych.
Badania geolo~czne w ZSBR 74~
W wyniku poznania prawidłowości rozmieszczenia złóż endogenicz- nych w obszarach fałdowych ZSRR, zbadane 'zostały nie tylko ich typy metalogeniczne, ,lecz również ustalono charakterystyczne strefy meta- logeniczne w ich obrębie.
W ostatnich latach zanotowano w Związku Radzieckim poważne wy- niki w dziedzinie hadań prawidłowości występowania :złóż surowców, mineralnych na platformach, nakreślono zasadnicze prawidłowości roz- woju metalogenicznego platform i wykazano, 'że te wielkie, skonsolido- wane obszary Sk:orupyziemskiej, 'zajmujące więcej niż połowę dbsza- ru !kontynentów, zawierają największe złoża ważnych surowców mi-
neralnych. ,
W tdku badania prawidłowości rozmieszczenia złÓŻ endogenicznych na 'Obszarze ~SRJR usta:].'ono, że prócz nagromadzenia Il'Ud powstałych
w związku z rozwojem dbszarów fałdowych i platform, istnieje jeszcze trzecia duża grupa złÓŻ rud, !powstających w tzw. strefach samoistnej i a/ktywizacji, w specyficznych warUlllkacll .geotektonicznyclh platformowe- go etapu rozwoju skorupy ziemskiej. Takie ziłoża tworzą się w zwią'Z'ku
z procesami tektoniczno-magmowej aktywizacji obszarów o wygasłych
ruchach orogenicznych (Zalbajkale, Tiań-8zań), masywów wewnętrznych
(masywy 'bureiński i chankajski), starych platform i ich tarcz (platfor- ma sy,beryjska; Tarcza Bałtycka i Tarcza ~dańSkaJ). _
Złoża występujące w obszarach aktywizacji dzielą się w uzależnieniu,
od warun!ków geotektonicznych na takie, które powstały: w związku z rozwojem zapadlisk wypełnionych przez utwory formacji wulkano- genicmych oraz w związku z rozwojem O'bniż,eń, wypełnionych teryge- ' nicznymi seriami węglonośnymi. Występowanie złóż wiąże się wyraźnie
z zaburzeniami tektonicznymi. iWydziela się na ta,kich ()bs~rach rudo-
nośne strefy metali rzadkidh (Zabajkale) i 'ZJłoża tfluoryttowe oraz poli- metaliczne I(obszar bajkalski i północny Tiań-Bzań). CharakterystycZne jest rozmieszczenie złóż prowincji i węzłów rudonośnych na przecięciu się rozłamów. Z obszarami samoistnej aktywizacji wiążą się przestrzen- nie strefy rozwoju złóż teletermalnych, /które znajdują się na ich peryfe- riach i są wyrazem swoistych procesów aktywizacji w dbs~ach, które nie podlegały intensywnej ich działalności. .
!Poglądy dotyczące obszarów .. samoistnej aktywizacji, a zwłaszcza związku z nimi endogenicznych złóż rud, są nowe i nie zostały jeszcze w pełni umane. Rozpatrywanie rozwoju endogenicznych proc,esów mi- neralizacji ,z tego punktu widzenia umożliwia inną ocenę persPektyw
dużych obszarów. Odk.rycie dbszarów aktywizacji z ich szerokim wa- chlarzem surowców ~eralnych stanowi dbecnie ,jedno z ważnych prak- tycznych zadań sł!!,2!by geologicznej. . . .
'Dla ustalenia ogólnych prawidłowości występoowaniazłóż surowców mineralnych w skorupie ziemskiej wielkie znaczenie posiada ich klasy- fikacja na zasadZie związku. z poszczególnymi formacjami. Zasadnicze podstawy takiej klasyfikacji zostały ustalone przez S. S. Smimowa w p!acach na temat geologii rud cyny, w !których pod pojęciem forma-
. cji rudonośnej rozumiał ion g,rupy endogenicznych utworów rudonoś
nych,-posiadających wspólny skład mine'l"alny, wspólne cechy genetycz-
