Prof .. dr F. l. WOWSON
InstyltutGelolc@d Złóż Rud, lPeltrogr8lti'!,
MineralogU i Geochemii ~
Rozw6i nauki o złożach surowców mineralnych
w ZSRR
Pięćdziesięciolecie Wielkiego !Października geolodzy radzieccy witają doniosłymi osiągnięciami :oN dziedzinie zaibe2lPieczenia Ojczymy IW surow- ce mineralne. Pod względem zasobów' surowców wykorzystywanych {)bec ..
nie rw przemyśle Związek Radziecki wysunął się na pierwsze . lub na jed- no z pierwszycł~ miejsc na· świecie.
Przed pięćdziesięciu laty w car:skiej Rosji zasoby SUl'lOWCÓW były ,słabo
r021poznane. Ówcześni geolodzy włotyli wprawdzie dużo wysiłku Vi po- znanie bogactw na turalny'ch kraju, dOmonali odkryć wielu :mzsypiskowych i pierwotnych ,złóż 'złota, platyny i innych surowców na Uralu, w Sylbe- rii, Ałtaju, wykryli szereg przesłane!k dotyczących złóż rudnych w in-
'nych rejonach, jednak rząd. carski nie wykonzystał ich inicjatywy. W HH4
. roku ' zestawiono tabelę pierwiastkóW wykorzystywanych prze.z · prze-
mysł. Okazało się, że znane zasoby 1ropalin w kraju dotyczą jedynie 14 pierwiastków, przy czym odpowiednio duże zasoby odnosiły' się tylko do 4 pierwiastków. Pozostałe ,bogactwa mineralne :nie Ibyły mane 1.
Z inicjatywy i pod przewodnictwem W. lo Wiemadskiego w 1915 r.
przy AkaClemii Nauk stworzono Komisję do Spraw Naturalnych Sił !Pro- dukcyjnych ,(KEPS). J,ednak: prace tej Komisji rozwinęły się dopier:o w latach 1916---'1'7, po wyasygnowaniu nieznacznych sum, głównie przez
~stytucje wojskowe, na badania najbardziej deficytowych surowców.
'Przemysł krajOwy' w czasach przedrewolucyjnych budowano głównie
przy pomocy zagranicznych \Środków w opareiu o zagranicm.e surowce.
Carska Rosja importowała nie tylko maszyny, urządzenia, metale. kolo- rowe . i rzadkie, lecz również pospolite surowce skalne i ceramiczne.
Na przykład jezdnia w !pobliżu Teatru ,Wielkiego w MoSkwie była wy~
brukowana sześcianami granitu przywiezionego ze Szwecji. Zwyikła glina do wyl'lolbów ceramicznych była importowana z Niemiec.
1 I~onn3JClje 7.8lczerpnięrte z ~efer8ltu wygłoszonego 'Przez a/kademilka A. IE. Fe~smana pIt.
"W. r. Lenin o /badaniach sił 'p~od'UikcY!lnych ZSiRR" .na ze1l~anilu ogólnym AN ZISIRR 2'lI 'kwiet-
nia.!l$40. r., poświęconym 70 roczn1cy. urodzin W. I. Lenina.
790 F. 1. Wolfson
Wielka iPaździernfkowa Rewolucja SocjaUstyczna nadała nowy kie- runek rozwojowi sił produlkcyjnych naszego kraju. Młoda republika ra- dziecka od pierwszych chwil swego istnienia skierowała naukowe kadry geologic1me na badanie zasobów surowcowych dla potrzeb ,rozwijającej się 'gospodarki narodowej. W. I. Lenin uważał problem su;rowcowy za jeden z najważlliejszyc'h, decydujących o umocnieniu i rozwoju ustroju socjalistycmego. W pracy ",szkic planu prac naukowo-badawczych" ('1'918)
zwrócił się on do Akademii Nau!k: ZSRR, która zapoczątkowała systema- tycme badania możliwości pl"odUlkcy"jnych !Rosji, z prqpozycją zorganizo- wania szeregu komisji składających się ze specjalistów w celu szybkiego opracowania planu reorganizacji przemysłu i rozwoju ekonomicznego Rosji. Lenin pisał: ,,'Wyk,orzystanie bogactwlllatura1nych ... stanowi pod-
stawę ogromnego postępu sił produkcyjnych". Zldaniem Lenina plan ten powinien pr~ewidywać racjona]ne rozmieszczenie przemysŁu w pobliżu źródeł sur.owcowych. W. I. Lenin wSkazywał we wspomnian.ej wyżej pra- cy na ikonieczność szybkiego wydania materiałów !KlEPS.
IPraktyc'zne urzeczywistnienie wskazań W. il. Len'lna :znalazło iWyTaz w opracowaniu szerokiego programu badań naukowych Akademii Nauk i innych instytucji, w powstaniu specjalnych !komitetów i komisji do spraw roZW.oju sił produkcyjnych kraju. !Z czasem niektóre 'z tych in- stytucji przerodziły się w samodzielne instytuty naukowo-badawcze 2.
Spośród tych komisji .należy przede WSzyBtkim wymienić SpecjalnąKo
misję do Badań Kurstkiej :Anomalii Magnetycznej pod. przewOldnictwein akademika L. M. Gubkina oraz Komisję do Badań Surowców Chemicz- nycth zatoki Kara-Bogaz-.AGoł, kilerawaną przez akademika N. S. K'W"- na!kowa.
W dziedzinie poszukilWań i wykorzystania sur.owcÓ'W mineralny~h pr,zedsięwzięcia te jeszcze za życia Lenina przyczyniły się do wyjątko
wo d.oni.osłych odkryć .ogromneg.o zagłębia rud żela'Z8 KurSkiej Anomalii"
Magnetycznej, 'znacznych zasobów surowców chemicznych w zatoce Ka-
ra-iBogaz-Goł, a w latach następnychbogatychzaao~Ó'W surowców rud ...
nych i nierudnych. .
:odkrycia geologów z okresu pierwszych lat władzy radzieckiej wy-
kazały, jak słabo były poznane obszary carskiej LR'osji i jakie możliwości otwierają się przed młodą republiką radziecką w d:zieddniestw.orzenia bazy SUl"OIWoowej dla 'rozwoju !przemysłu socjalistycznego.
Aby lepiej pl'izedstawić trudną, lecz za·szczytną drogę, jaką przebyli geolodzy ,radzieccy, zajmujący się poszukiwaniem, rozpoznawaniem i ba- daniem .złóż, wyka,zać jak doskonaliła się sama nauka o złożach poCząw
szy od Rewolucji Październikowej d.o chwili .obecnej, poldzieldmy ten etap pracy na cztery okresy. iPierwszy obejmuje odcinek do pierwszej
pięci.olatki (19117--19218) i odpowiada okresowi odibudowy :gospodarki na- rodowej, drugi (l92,9-.11i940) przypada na przedwojenne pięci.ola,~i,trzeci
(1941-19.45) na lata Wojny Ojczyźnianej, CZW8.rty obejmuje lata po- wojenne (1946:...,1967).
J Na preyikład IPrzy Oddz1a4e G6miozym Bady Xom!sarrzy IAldDWYch poowstał Centralny Zarząd IBadań Przemysławych. kt6ry nastta>1lie G1fi23) wszedł w skład KoIIrlltetu Geologicznego.
Rozwój nauki o złożach w ZSBm.
OKRES \PllERWSZY (1917-1928)
791
Badania ,geologiczne i prace geologiczno-rozpomawcze ,w pierwszych latach władzy ,radzieckiej objęły opróc,z Kurskiej .Anomalii Magnetyc~ej
i zatdki Kara..JBogaz-Goł również i inne obszary kraju. IW badaniach tych
brał udział cały ówczesny zespół geologów. Na czele stali wybitni spe-
cjaliści: W. A. Obruczew, N. K. Wysocki, A. E. F,ersman, A. N. Zawa-
;l"icki, W. iK. KotuIski, J. F. Grigoriew, D. 'l. Szczel'!bakow, A. D. Archan- gielski, S. S. Smirnow, A. G. Bietiechtin, M. LP. 'Rusakow, N. 'I. Switalski, B. N. Nasle'dow i inni. Przed rewolucją kraj nasz !był
obm
mjęciemgeologicznym w skali ,1 : 200 000 i większej jedynie w 2,70/0. Szczególne
więc znaczenie miało kartowanie ,geologiczne r,ejonów rudnych, w którym uczestniczyli wszyscy wymienieni geolodzy. Wie1u z nich pi'owadziło
marszrutowe zdjęcie i poszukiw,ania z jednoczesnym ibadaniem szczegóło
wym złóż. Badania 'te dały podstawę dla 'rozwoju !prac geologicmo-roz- poznawczych i stwor·zema /bazy surowcowej rud żelaza, metali nieżebiz
:nych i szlachetnych, surowców niemeta'licznych, a następnie metali rzad- kich. '
Z ',braku możliwo$ci przedstawienia chociażby tylko :najważniejszych badań i e~edycji tego okresu, wspominamy jedynie o niektórych z nich.
W pierwszych latach władzy radzieckiej szczególne znaczenie miały ba- dania alkadentika A. E. Fersma:na, !który kierował dlUŻąe'kepedycją AN ZSRR :naP6łwyspie Kolskim.. W wyniku tych badań 'ZOStały odkryte ko- losalne zasoby apatytów, a następnie złoża miedziowo-niiklowe, metaU a:"zadkich i innych surowców. Na bazie wszystkich odrkryć w latach póź
niejszych na: Półwyspie Kolskim powstało szereg ośrod!k6w przemysło
wo-górniczych.
Pod kierownictwem A. N. Zawaridkiego prowadzonę były intensyw- ne ibadaniadbszar6w złożowych na Uralu, gdzie następnie wyrosły liczne
~opah1ierud miedzi, powstał Magnitogorski K,ombinat Górniczo-Hutni- c'zy i imle.
Dzięki wytrwałej pracy lP. I. IPreobra,żeńslkiego w 1'925 T. w pobliżu
Solikamska, na ~chodnim 2boczu Uralu, odIkry.to jedno z największych
:na świecie złóż soli potasowych i magnezowych.
D. I. Szczerbaikow i jego współpracownicy prowadzący badania ekspe- dycyjne w Alzji 'Sl'Iodkowej w 192'7 r. odikryli w południowej Ferganie
serię złóż antynlonowo-rtęciowych, tworzących ,jednoliote pasmo rudne.
Badania geologiczne M. lP. Rusakowa i N. G. Kassina wSrOOkowym Kazachstanie uwieńczone zostały ,odkryciami złóż miedzi KounradSk i !Bb- szcZekuIsk, a w wynillru prac B. N. Nasle:dowa i dego wychowanków stwierdzone zostały bilansowe rudy ołowiu w złożach Aczysaj i Kansaj ora,z w innych złożach Azji SIIodkowej i Południowego Kazachstanu.
Głośnym echem odbiło się odkrycie na początku lat dwudziestych nowych
r~jonów zło'ton<lŚIlYch we wschodniej Sy!berii.
Wymienione badania oraz inne prace młodych geologów, włączając
i młodcZież studencką, zgromadziły .'bogaty materiał, którego interpretacja znacznie pogłębiła i rozszel'lzyła poglądy na powstani,ezłóż surowców i zasady ich To~eszc'zenia. Dane 'te wkrótce zostały opublikowane w wie- lumonogralfiach i artykułach wybitnych uczonych. Szczególnie duży
792 F. r. Wol!fson
wkład do nauki Q złożach ,rudnych wniosły prace ,W. A. Obruczewa, N.
K. Wysockiego, A. N. Za1waricJciego, A. E.Fersmana, F. J. Lewmsona- -Lessinlga, J. F. Grilgoriewa, D. 'l. Szczel'!bakowa, B. D. Perfiliewa, N.
Szadłun i in.
OpublikoOwane ,zostały bardzo ważne dane na temat warunków pow- stawania magmowych ·złÓż platyny. Początkowo iN. K. Wysocki wypo-
wiadał przypuszczenie, że platyna związana z chroOmitami jest utworem wczesnoma'gmowym, !krystalizują<:ym z magmy przed powstaniem mine-
rałów skałoOtwórczych, takich jak oliwin i częściowo piroksen. A. P. Kar-
piński doszedł jednak do WIlliosku, że platyna wykrystalizowuje w sta- dium pÓŹ'llomagmowym, 00 zostało później potwierdzone przez A. N. Za- wariokiego, który zakwalifikował 'Złoża platyny i chromitów do utworów
późnomagmowych. A. N. Zawaricki opracował nową kla,sy.llikację złóż
magmowych, uwzględniając procesy fizyczno-chemiczne w magmach za- sadowych i ultrazasadowych. Oprócz tego klasyfikację złóż magmowych
opracował też F. J. Lewinson-Lessing, !który !przeprowadził próbę po-
wiązania wzajemnegoO złóż magmowych .z pomagmowymi. W omawianym okresie A. E. Fersman r02JPOCzął swe prace nad 2fuaidaniem warunków tworzenia się pegmatytów granitowych. Stwierdził on,że zespołymine
ralne w pegmatytach powstawały w ciągu pięciu ,etapów~ub !faz ·odzna-
,czających się .odrębnymi warunkami iizycmo.-chemicznymi. P;odział !pro-
cesu pegmatytoweg.o na fazy przyczynił się do r:OZW.oju badań pegma- tytów, Jktóryc'h genezę wyjaśnił A. ·E. Fersmaal w lIlastępnym okresie.
Nowe dane na temat powstawania ,złóż kOlIltaktowo-metasoOmatycznych otrzymaJ lA. N. Zawaricki podczas badania G.óry Magnitnej. Udowodnił
on, że skarny i związane z nimi rudy magnetytowe nie powstają w cza- sie zastygania masywów granitowych, jak przylPuszczał M. Goldszmidt, ,lecz znacznie później, po intruzji dajek lampr:O!firów w' stadium pomag- mowym. A. N. 'Zawaricki wykazał też, że skarny powstają częściowo
lk,osztem składników dostarczonych z ogniSka magmowego, częściowo zaś
ze składników skał otaczających (tAl, Ca i in.). Pogląd ten został później
,rozwinięty i udokumentowany przez
n.
S. Korżyńskieg.o.Genezą złóż hydr:otermalnych zajmowali się
rwo
A. Obruczew,W. K.Kotuiski, J.F. Grigoriew, S. S. Smirnow i inni geolodzy. NIl. lA. Obruczew
poświęcił dużo sił na zlbadanie źródeł, z których powstały l'Iozsypislmwe
złoża złota nad Leną i w :innych rej,onach. Stwierdził on, że najwa'ŻIliej
szą !'Iolę odgrywa piryt złotonośny, impregnujący łupki. Na podstawie
:badań żył 'złoton<>Śnychokre51i1 wieloetapowość powstawania tych żył, wa- ,runki lOkalizacji odcinków wzlbogaeonych w miejscach za/burzeńtekito
nicznych oraz wykazał znaczenie substancji oOrganie,znej w osadzaniu zło
ta z roztworów. W. A. Obruczewbadał tektanikę prowincji rudnych i stwierdził ważną rolę ruchów fałdowo-/blokowych, co /było zapowiedzią
Obecnie udowodni·onego poglądu Q zjawiskach późniejszej aktywizacji i procesach rudnych :na obszarach stalbilnych.
W. K. Kotulski opublikował wiele ciekawych danych z geologii złóż
polimetalicznych Ałtaju i Kazachstanu oraz razem z J. '8. JagOWlkinem
był redaktorem i krytykiem szeregu tłumaczonych prac autorów obcych.'
Przyczynił się tym do krytycznegoO podejścia geologów radzieckich do wielu ważnych stwierdzeń teoretycznych ,W. Emmonsa i innych uczonych.
Rozwój nauki o złożach w :ZSBR 793 L. F. Grigoriew opracował nową klasyfikację st!\uiktur i tekstur rud- nych i dał jeden 'z pierwszych opisów mineragraficznych rud siarcśo
wych na przykładzie zł6ż ałtaj,Skich. Zajmow,ał się on il'6wnież złożami
egzogenicznymi. Stwierdził znaczenie 'bakterii w powstawaniu zł6ż żela
,za, 'w tym celu specjalnie wylhodował odpowiednie szczepy' bakterii
żelazistych w warunkach ła:boratoryjnych oraz w jeziorze. Oprócz tego
wyjaśnił
.on
~olę ruch6w tektonicznych w powstawaniu ()sadowych rudżelaza i manganu. N. Szadhm 7Jbadała warunki powstawania boga'tych rud niklu podczas wietI'zeniaserpentymtów na !kontakcie 'ze skałami wę-
glanowymi. .
W omawianym. .okresie odbyła się interesująca dyskusja na temat ge- nezy metamorficznych 'złÓŻ żelaza., Jedna grupa :badaczy zaliczała złoża
Krzywego Rogu do u'tworów magmowych, inna zaś do zł6ż osadoWoo-me-·
tamorfioznych. .
lPowyższy krótki przegląd badań teoretycznych w dziedzinie nauki ) złożach rudnych świadczy o tym,< że w ciągu !pierwszego dziesięciolecia
~eolodzy radzieccy nie tylko przyczynili się znacznie do zwiększenia bazy rurowcowej, ,lecz również istotnie rozwinęli szereg problem6w genetycz- nych. Nauka wkroczyła w określony nurt, ściśle2lWiązany z praktyką.
z potrzebami przemysłu.
OKRES DRUGI (1929-1940)
'Na początku 'tego okresu Związek Radziedki. ukończył odbudowę zni-
szczOIlejgospoda~ki i p~zystąpił do rea'lizowania pięcioletniego (zatwier- dzonego w 19'29 r~) planu rozwoju gospodarki narodowej. W różhych rejonach kraju rozwinęło się intensywne budownictwo. Związek Radziec- ki dążył do przekształcenia się z kraju zacofanego, r.olniczego w kraj' wySdko UjprzemY'sŁowiJOny, gospodarczo niezależIly. Pdtrzelbna była do
,re-
go armia specjalistów, w zwiląZku 'z tym naPlenum ~C Wff{)P 1(Ib) w 19129 r.
!powzię'to 'Uchwałę o stworzeniu 4'7 nowych wymzych uczelni i 1'72 śred
nich s*ół ;technicznych. Szczególne zapatrzebowanie ibyło na ikadry geo- logiczne. Nowe i dawne uczelnie doskonale poradzNy soIbie z tym zada:"
niem i 'WikrótCoe wylks~tałc,OIlo tysiące młodych geologów, kt6rzy wraz ze starszym pdkoleniem geolQgów włączyli silę do !prac nad9tworzeniem bazy surowcowej kraju.
Należy podkreślić, że geolodzy radzieccy pokonując ogromne trud-
ności, pracując !W warunkach wysokogórskich, polarnych, w trudno do-
stępnych wschodnich obszarach kraju, na pustyniach Azji Srodkowej i innych niedostępnych rej'OIlach, wy'kOIlall z honorem swe zadania.
W wielu rej-ona,ch ZSRR wykryto i' rozpoznano ogromne bogactwa: ty-
siące złóż niklu, k.obaltu, wanadu, antymonu,arsenu, cyny, wolframu, molibdenu, boksytów i wielu innych surowców. Zasdby głównych meta- 'li - żelaza, metali nieżela'znych i szlachetnych wzrosły wielokrotnie.
W artykule nie sposób wymienić wszystkich najważhiejszych odkryć
z okresu pierwszych pięciolatek. Nie można jednak pominąć takich, jak rozsypiskowe i pierwotne zloża· złota na Kołymie, odlkry;te przez J. A. Bi- Hbina i ,jego współpracowników, złóż cyny we wschodnich obszarach, na
F. 1. Wolfson
podstawie :prognozy S. S. S'mirnowaj przemysłowych złóż szelitu w Azji
Środkowej, na podstawie danych N. A. Smolianinowa, złóż wolframu w Środkowym Kazachstanie według prognoz:N. l. Na~ownika, ponowne rozpomanie przez M. P. Rusakowa ałmałykskiego złoża miedzi w Uzbe- kistanie, a przez W. M. Krejtera nadża,rańskiego miedziowo-moliJbdeno- wego złoża w Armenii, ,stwierdzenie przez N. K. Wysockiego przemysło
wych rud miedziowo-miklowych w Norylsku, wykrycie !przez A. E. Fer- smana ogromnych zasobów apatytów w Chibinach oraz rud miedziowo- -niklowych na półwyspie Kola, stwierdzenie dużej wartości przemysłowej
rud an'tyńl'onowo-rtęciowych Kirgizji pr,zez D. 'l. 8zczerba!k,owa .oraz
złoOża miedzi w nże2lkazga:nie przez T. S. J agowkina i K. l. Sa,tpajewa.
Wszystkie odkrycia są wynikiem twórczej zespołowej !pracy wielu sPec-
j~listów pod kierownictwem najwy'bitniejszych uc,zonych naszego kraju.
Nauka 00 złożach . rudnych roOzwijała się wra'z z l'Iozw.ojem !poszukiwan, rozpoznawania i eksploatacji złóż. Z kolei rozwój nauki przyczyniał się
do intensyfikacji prac -geologicmo-poszukiwawczych, powstawania no-
wychgałęzi przemysŁu górniczego i nowych ośrodków górniczo-hutni- czych. Teoretyozne !badania nawk,owe rozwijały się w wielu kierunkach.
A. E. Fersman, l. F. Grigorilew, D.
r.
Szczeribatkow, S. S. Slnimow i inni geolodzy stworzyli nowy kierunek badan metalogenicznych. Określeniezasad występowania złóż endogenicznych IW różnych pf\owincjach i re- gionach przyczynu.o się do prawidłowego projektowania prac poszuki- wawczych. Dzięki pracom A. W. Korolowa, W. IM. Krejtera, A. W. Peka i innych badaczy opracowane zostały podstawy 'teoretyczne i metOdyka
badań struktur złóż i stref rudnych. -
P.
r.
IChital'low wra!Zz zespołem współpracowników przeprowadziłwam e hadania eksperymentalne, które rzuciły światło na charakter wy- sokotemperaturowych ,roztworów hytdrotermalnych ora'z na możliwe spo- soby przenoszenia substancji mineralnych w stadium pneumatolizy. Ba- dania A. N. Zawarickiego, F. J. Lewinsona-Lessinga, D. S. Bie'liankina oraz innych petrografów dotyczące masywów Skał intruzywnych Uralu, Kaukazu i innych oibszarów dostarczyły wielu nowych danych na -temat
zwiąZku okrusroowania endogenicmego 'z magmatyzmem.
Doniosłe !prace dotyczące genezy magmowych złóż chromitów, tyta- no-magnetytów i in. prowadzili m.in. A. G. Bietiec'htin, G. A. Sokołow,
J. l. Małyszew. Stwierdzili oni pomagmowe pochodzenie tych złóż. Zaini- cjowali analogiczne badania magmowych złóż miedziowo-nikloOwych.
W wyni!ku prac A. E. Fersma.na i jego uczniów skryStalizowały się poglądy lIla temat powstawania !pegmatytów, wśród których wydzielono pegmatyty czystej linii, obejmujące 10 -typów, ora'z pegma'tyty linii. _
skrzyżowań.
Prace P. lP. Pilipenko i N. A. Smolianinowa wyjaśniły w znac-mej mierze procesy powstawania różnych typów złóż skarnowych.
S. S. Smimow przeprowadził kry,tyczną analizę teorii W. Emmonsa o związku okruszcowania hydrotermalnego z /batolitami ,granitoidów i wykazał słabe strony schema-tu pierwotnej stręfowości dkruszcowa- nia. S. S. Smirnow wysunął nową hipotezę wyjaśniającą pierwotną strefowość okruszcowania dzięki -obserwacji przerywanego dopływu określonych porcji roztworów hyckotermalnych o r6żnym składzie na
Rozwój nauki o złożach w ~ 795 tle okresowych, intensywnych spękań i oo:działywania temperatury skał otaczających na wy,trącanie z r.oztworów różnol"'odnych asocjacji mine- ralnych. Wiele ważnych obserwacji poczyniono podczas 'badań -złóż ka- syterytowo-siarc2Jk.owych; M. lP. Rusakow, A. 'W. KOl'()low i inni hadacze
:szczegół,owo opracowali złoża ,rud porfirowo~iedziowych i udowodnili,
że okruszoowanie występujące IW małych intruzjach nie jest związane z innymi 'genetycznie. D. N. Zawaricki wysunął n()wą hipotezę na temat ,genezy złóż pirytowych, wiążąc je z .ogniSkami magmowymi jako źród
łem ,utworów wylewnych i późniejszym metam()rfizmem złÓŻ rudnych . . J,ednoc·ześnie .opublikowan.o prace A. A. Amirasłanowa, E. E. Zachar.owa i in., mówiące Q zwiąZku złóż pirytowych z intruzjami. K. 1. lSatpajew
.zgromadził /Wiele danych na temat genezy dżezkazgańskieg() złoża pias- k,owców miedzionośnych, które posłużyły mu d() uzasadnienia poglądu
.o hydrotermalnym pochodzeniu tego złoża.
Nowe materiały dotyczące pow,stawania i warunków występowania .:złóż antymon()wo-rtęciowych zebrali D. l. SzczeI"ba!kow, A. A. Saukow,
W. E. Pojatkow i in.
Na podstawie szczególowychbadań utworów metamol":ficznych zawie-
:xając.~h złoża flogopitu i innych surowców niemetalicznych D. S. Kor-
żyński 'Ogłosił nowe poglądy .o trwałych asocjacjach mineralnych w cza-
~ie metam.orfiZ'lIlu .oraz .o paragenezach minerałów w zależności od głę
bokQŚci ich powstawania.
N. M. Taltarinow badał złoża Cihryzotylu-azbestu i stwierdził. że w pow- staniu tych złÓŻ wa'ŻIlą -rolę odgrywają roztwQry związane z kwaśnymi intruzjami, które .oddziaływują na serpentynity.
I. I. Gin2Jburg wraz ze swymi uczniami .opracował teorię 'tworzenia się
.strefy wietrzenia laterytowego skał 'zasadowych i u'ltrazasadowych, wy-
jaśniającą poWstawanie hipergen~cznych dóż niklu.
Warunki na'gromadzenia .osadowych rud żelaza badał L. W. Pustowa-
łow wykazując,te skład miileralny tych rud zależy od ilości tlenu, dwutleniku węgla i siarkowodoru w czasie ich.osadzania. N. M. Strachow
scharailcteryzował warunki tetk:tOiliczne w czasie tworzenia się rud że
laza w różnych epokach na ohszarach geosynklinalnych i platformowych.
Osadowymi tudanii manganu zajmował się A. G. Bietiecbtin, który udo-
wodnił, że powstają ooe w pr~brzeżnych warunkach płytkiego morza z określonymi zmianami warunków facjalnych. .
. S. F. MalaJWkin i A. D.Archangielski ogłosili nowe poglądy dotycząe,e gen,ezy boksytów. Pierwszy z nich przypuszcza, że glin jest przenoszony .ze strefy .wietrzenia do !basenu przez roztwory koloidalne. A. D. Archan- gielski wypowiada . zdanie o osadowym powstawaniu bokSytów 'W wa- .runkach morskich.
Duże -znacZenie naukowe i praktyczne miała teoria A 'W. Kazakowa o powstawaniu fosf.orytów w strefie szelfu pod wpływem prądów głębi
nowych, dostarczających foe.fQru . .
J.A. Billbin znac,znie rozszerzył wiadomości na temat geologii złóż :roiSypi~owych i stwierdził str,efową budowę tych złóż.
Z pOwyższego przeglądu widać, że geolodzy radzieccy prowadzili swe badania naukowe i prace geologiczno-poszukiwawcze :na . złożach· róż- Xwarta!ln'ik Geologkzny ,...., li
796 F. I. Wołfson
nychtypów genetycznych, co pozwoliło na opracowanie wielu syntez w nauce o złożach.
Panujące w tamtych czasach poglądy geologów amerykańskich opar- te były w główn,ej mierze namatęriałach pochodzących ze złóż w Kordy- lierach. !Poglądy te nie mogły, odpowiadać
w
pełni geologom radzieckim.kt6rzy odkrywali zloża w odmiennych i bardziej zróżnicowanych warun- kach geologicoznych. W zwią2lku z tym wiele panujących teorii i hipotez poddano krytycznej ocenie, wysuwając w zamian nowe poglądy na pow- stanie złóż rudnych.
OKJRiES TR'ZECI (1941-:1945)
Po napaści Niemiec hitlerowskich '22 czerwca 1'941 r. radzieccy geolo- gowie wraz z całym narodem stanęli do walki z wrogiem. Wojna ,była
sprawdzianem męstwa narodu i sRy naszego ustroj'u, w ,tym również zdolności służby geologicznej kraju do rozwiązywania wielu palących
~adań, a przede wszystkim takich jak surowców dla przemysłu zbroje- niowego. Geolodzy r-adzieccy w tych trudnych la,tach skoncentrowali swe wysilli w rejonach czynnych przedsiębiorstw oraz w rejonach nadają
cych się do szybkiego zagospodarowania. Aktywny udział IW tych do-
niosłych pracach wzięli uczeni ,z Akademii Nauik Z/SRR, wsp6łp~ac:ujący
z instytucjami wojskowymi. W tym celu przy Akademii Nauk powstało
szereg komisji 6bronnych, które zajmowały się Wykorzystaniem osiągnięć
nauklowych dla cel6w frontowych.
~ecjalJina komi'sja pod przewodnictwem akadenrlka A. E. Fenunana
kievowała geologiczno-geograficzną obsługą armii.
'z
inicjatywy prezy- denta Akademii [Nauk akademika ,W. L. Komarowa i pod jego kierow- nictw,em powstała komisja do m()lbilizacji 'zasdb6w Uralu, Zachodniej Sy:berii i !Kazachstanu dla celów obronnych. \Poważną rolę w tej komisji~ełniali geolodzy, kt6rzy wraz z innymi uczonymi wzięli 'Osobisty ud'ział
w pracach w kqpalniach i w ekspedycjach geologicznych.
Intensywne prace geologiczne uwieńczone zostały wyjątkowo donio- . słymi .odkryciami: złóż boksytów na śr.odkowym Uralu,miedziowo-pi- rytowych na lPołudniowym Uralu, nowych złóż cy:ny rw Nadmorskim Kiraju, .molihdenu IW Kazachstanie, szelitu 'w Azji Srodlkowej. 'Zwiększono
znacznie zasoby czynnych kopalń Ż>elaza, metali nieżelaznych, rżad.kich
i szlachetnych. W miejsce ,okupowanych czasowo rejonów rudnych wpro- wadzono do eksploatacji nowe złoża oddalone od !frontu. Dzięki pracy ofiarnej .geologów, jak i całego narodu W'szelkiezapotrzebowania prze-
mysłu zbrojeniowego były zaspakajane całkowicie i terminowo. W tych
ciężkich latach nie przerwano również tematycznych badań naukowych.
Duże znaczenie miały metalogeniczne -badania S. S. Smirnowa w .Kraju Za,bajkalskim, 'D.!. Szczetbakowa, K. N. Pa:Menholca i ,L. A. Wa,rdanian- ca na Kaukazie, K. L. Satpajewa i L. F. Grigoriewa w Ka,zachstanie.
A. N. Zawaricki wydał pracę poświęconą genezie pegmatytów oraz
opracował nowy schemat fizyczno-chemiczny wyjaiŚniający pvoces !WY- dzielenia fluidów z magmy. W. A. 'N'ikołajew stwierdził, że skład tych substancji lotnych można ,okr.eś1ić nie na podstawie własności ,lotnych
Rozwój nauki o złożach w ZBIłJR 797
różnych składników, lecz na !podstawie stopnia rozpuszc,zalności. D. S.
Korżyński pogłębił :teoretyczną wiedzę o skarnach;
,F. ,W. Czuchrow ,badający złoża molibd€!niu w 'Śr~owym Kazachsta- nie stwieniził, że w gorącym i suchym klimacie w strefie wieb"'Zenia od- byrwa się intensywne ługowanie !Mo i do głębokości 15'-21() m pierwiastek ten może być ca&owicie wyniesiony poza złoże w postaci kwasu moHb- denowego.
Sprawdziły się całkowicie przewidywania S. S. iSmimowa odnośnie
do znaczenia dóż siarczkowo-lk:asyterytowych. Okazało się, że 'złoża te
wiążą się ogenetycznienie z kwaśnymi, lecz średnimi utworami i powstają
w warunkach roztworów me nasyconych siarką. Duże znaczenie miała
nowa klasyfikacja złÓŻ cyny S. S. Smirnowa, O~ D. Lewickiego i in.
W c'zasie wojny kontynuowanlo badaniaeg'zogenicznych złóż ,rudnych.
N. M. Strachowokreślił strefy klimatyczne sprzyjające powstawaniu je- ziornych i morskich osadowych rud żelaiza. Wykazał on niesłuszność po-
glądu o przenoszeniu żelaza do zbiorników przez duże ,rzeki. W rzec,zy-
wistości 'żelazo migru'jez <lądu w małych !potokach :L w wodach grunto- wych, przesączających się do morza.
Teoria. A. O. lBietieclitina o powstaniu osadowych rud manganu zna-
lazła praktyczne potwierdzenie w czasie prac poszukiwawozych w Ka- zachstanie i innych rejonach. !Poszukiwania QParte na teorii powstania boksytów A. D. ArchangielSkiego doprowadziły do odkryć bogatych złóż
na Północnym Uralu. -
,1. 1. Ginzburg ze swym zespołem kon'tynuował Ibadania wietrzenio-
wych rud IIINdu i stwierdził duże znaczenie złóż konta'ktowo-krasowych.
Jak wynika z powyż'szego przeglądu prac, nauka o złożach rudnych
rozwijała się bez względu na trudności okresu woJennego. Badania nau- kowe przyczyniły się do ,odkrycia nowych bogactw mineralnych tak
niezbędnych dla frontu.
OKRES CWARTY
.(1946-1967)
Po ,zwycięSkimzałrończeniu drugiej wojny światowej nar6dradziecki
przestawił przemysł woj,enny na ćele pokojowe, odbudowałgospodal"kę
i przystąpił do stworzenia ma'terialno-technicznej ,bazy budownictwa ko- munistycznego. W omawianym dkresie pięciok,rotnie obradowały zjazdy :KJPZiR i w rezolucjach !każdego zjazdu wysuwano konieczność dalszego rozwoju badań geologic,zn,o-poszukiwawczych.
Geologia radziecka w tym okIlesie p.oczyniła ogromne postępy. Ogólna
!lic2lba geologów IZ wykształceniem wyższym j średnim przekracza obec- nie 100000 osób. Prace geologiczno-poszukiwawcze Objęły cały kraj. Są
one prowadzone przez regiona'lne zarządy ,geologiczne Ministerstwa Ge- ologii i geologicznej służby innych ministerstw. W badaniach biorą
udział liczne a;espołypracowników naukowych instytutów geologicznych i geochemicznych AJN ZSRIR, republikańskich akademii nauk, oraz licz- nych ibranż.oWych instytutów geologicznych. Geologią 'złóż rudnych zaj-
mują się również profesorowie i wykładowcy wyższych uczelni geologicz-
!llych, górniczych i politechnicznych. Wspólna praca geologów przemysło-
'198 F. I. Wolfson
wych i pracowników naukowych przyczynia się d'O podniesienia poziomu
nauk()wegobadańgeologic~ych i daje bardz'O dobre wynilki.
Wśród licznych nowo odkrytych złóż na ~zczególną uwagę zasługują
~ołowsko-sarbajskie złoża magnetytów w obwodzie Kustanajskim,
pl'lześledzOne w paśmie pod utworami 'trzeciorzędoOwymi aż doO IŚwierdłow
ska, duże złoża diamentów w Jakucji, ,bogate rudy żelaza w Kurskiej Anomalii Magnetycznej 00 ogólnych zaso:bach powyżej 410 mld. t.łPonadto . odkryto złoOża moOlibdenu w Kraju Zabajkalskim i w Kazachstanie, mie- d:ziowo-niklowe tałnaclhskiezł,oile w iNorylsku, złoża miedzi Udakan
IW północnej części Zabajikala, miedziowo-pirytowe złoOża na południowym
UraLu i półnOOllym Kauka,zie,złoOża ,ołowIu i cynku we Wschodniej Sy- berii i Azertbajdżanie, 'złoża złota w pustyni Kyzył-Kum i w Armenii,
,złoża cyny i wolframu w Kraju NadmorSkim ,oraz wielu złóż pierwia ...
stków promieniotwórczych, metali ,rzadkich, flogqpitu,aibestu, soli po- ta'sowych, magnezytów i innych surowców mineralnych. W ciągu ostat- niego siedmiolecia i~1958--11,965) .odkryto ponad '800 przemysłowych złóż, zaś w 119:616 r. i w pierwszym ikwartale J96i7 r. 74złoOża; IW tej lie21bie 40
złÓŻ metali nieżelaroych, ,złota i diamentów.
W ciągu ostatni,ego dwudziestolecia geolodzy radzieccy prowadzili na
wielką skalę badania z różnych dziedzin nauk geologicznych. Sprzyjała
temu możliwość korzystania ze zdjęcia geologicZIllego, . wykonanego na 'znacznych obszarach kraju. Obecnie ponad ;62% 'Obszaru 'ZSRR pokryto mapami w skali '1 : 2'00 000 i większej, a w.e wszystkich ważniejszych re- jonach rudnych wykonano 2ldjęcie geologic'zne w Skali 1 : i50QOO i więk
szej. Na tej podstawie rozwinęły się badania metalogenicZIlle, w szc,ze-
gólnlOŚĆi opracowanie map metałoOg,enicznych rejonów rudinych w skali 1 : 215 000 i 1 : '510000.
Do rozwoju ,badań metalogenicZlllYch przyczynia się Rada Nauk,owa P'l1Oblemów Genezy i 'Warunków Występowania SUllOWCÓW Mineralnych przy Oddziale Nauk 00 Ziemi AN ZSRR, kie:l'IOwana kolejno przez N. S.
Szatskiego, D. I. Szc,zerbakowa, a ,obecnie W. L Smirn,owa. ,Ważną rolę
w opracowaniu metodyki badań metalogenicm.ych w wymianie doświad
czeń nad opraoowaniem map meta1og€nic:znych ,spełniają wszechzwiąz
kowe narady metalogeniczne.
W ,oprac'owaniu map metalogenicznych i pvognostycznych dużo uwagi
poświęca się geotektoru.cznej rejonizacji ,obszarów rudonośnych. A. I.
Siemionow i inni geolodzy kontynuujący poglądy J. A. Bilibinałąc,zą
okresy tworzenia się złóż endogenicznych ,z poszczególnymi etapami roOz- woju geosyniklinaInegoO. W 'odróżnieniu ,od tych poglądówoOpublikoOwaJl,o
sze,veg prac' na temat powstania złóż hydl'lotermalnych wszelkich metali w ciągu jednego etapu, w końcu rozwoju cykli ,tektoniczno-magmoOwych~
Ta twórcza polemika pociągnęła za sobąszer'eg doda'tkowych badań oOraz
przyczyniła się do ogólnego 'postępu w badaniach metal,ogenic·znych.
W
,ostatnich latach szel'ldk:o I'Iozwinęły się Ibadania ,gtruktur złÓŻ rud- nych, zapoczątkowane już w czasach pr2iedwoj,ennych. Badani~ 'te mająna celu. określenie regionalnych i loOkalnych struktur tektonicznych oraz typów skał, z którymi wiąże się okruszoowanie. (Ponadto hada Się głę
bokości powstawania złóż ['udnych ,od powierzchni istniejącej w czasie procesów mineralizacji. (Przeprowadzone badan1ia w proWincjach rudo-
Rozw6j nauki o złożach w ZSBJR 799
n<lŚIlych wyka~ły, ż·e górne partie ciał rudnych formowały się na głę
bokości ,od 400+'500 m do 2000 m 'od ówczesnej powierzchni.
. Obok szczegółowych ibadań budowy geologicroej 'złóż duże znaczenie
mają prace zeapołu B. iW. ZalesSkiego zmierzające do określeniawpły
wu własności fizyczno-chemicznyeh skał, szczegó1nie takich, Ijak porowa- .
1lość i twardość, na lokalizację okruszcowania. Prace te umożliwiłyopra
oowanie i zastosowanie w praktyce strukitura'lnych kryteriów poszuki-
wań wgłębnych stref rudnych. Problemy ,te zostały częściowo omówio- ne w specjalnym rwydaniu poświęconym pamięci O. D. Lewickiego.
Duży rozwój osiągnęły badania miner,alogicroo-geochemiczne złóż
rudnych, szczególne znaczenie miały badania A. G. Bietiechtina dotyczące
paragenezy minerałów, odtwarzania warunków fizyczno-chemicznych, w których powstają minerały, oraz wyjaśnienia roli siaclti i ,tlenu w pro- cesie akruszcowania. Wiele nowych danych ,otrzymano w wyniku bada ..
nia paragenez minerałów w złożach pierwiastków rzadkich, jak beryl, cyrkon, niob, tantal, .ziemie rzadkie i in. Pod kierownictwem D. II. S!zczer.., bakowa, A. P. iWinogradowa i A. A. Sa~owa wy'ko:nano na szeroką ska-
lę 'badania z zakresu mineralogii i geochemii surowców promieniotWór- czych.
'W k;(IDtynuacji idei W. I.Wiernad8kiego i A. E. Fersmana rozwijano wielakiel'Wlkowe badania geochemiczne, w szczególności w lzakresie okre-
ślenia różnorodnych pierwiastków występujących w rudach. W instytu- tach .A!N ZSRR przeprowadzono liczne określanie wieku he~zgl~go
skał i minerałów metodą potasowo-argooową i ołowiową, 00 dało podsta- wy . do sprecyzowania poglądów na powstawanie złóż endogenioznych.
Badania pierwiastków rzadkich wchodzących w Skład rud siarczkowych~
· taatich jak ind, kadm, gal, 1al, german, selen i tellur wykazały, że ich koncentracja zależy od szeregu czynników, jak warunki strukturalne, fi- zyczno--chemiczne, skład skał otaczających i
m.
Stwierdzono, że niektóre pierwiastki zawarte w rudach pochodzą .ze skał otaczających i zostały wchło.nięte przez roztwory rw czasie cyrkulacji. Eksperymentalne prace!Zespołu J. l. Olszańskiego doprowadziły do odlkrycia' nowych własności
stropu krzemiany - siarczki, wyjaśniających warUiIlki powstawania siarczkowych rud miedziow<Hliklowych tY'Pu 'liikwacyjnego. W· wyniku prac J. I. Olszańskiego i G. B. Na·umowastwierdzone ,zostały elkspery- mentalne dane o podwyższonej rozpuszczaInOlŚci w roztworach hydl'loter- maIny ch kOIll!PleksoMiych zwiąZków metali i uranu. !Dane te wyjaśniają
przypuszczalny skład roztworów hydrotermalnych. D. S. Korżyński ze swym zes.połem badał powstawanie s~efowości metasomatycznej w ska..,
łach przeobrażonych hyd1'lotermalnie.
Interesujące dane uzyskano w dzied~inie badań nad powstawaniem
złóż magmowych związanych .ze skałami zasadowymi, ultrazasadowymi i alka'licznymi. Stwierdzono, że koncentracja metali odIbywa się w róż
nych stadiach :f.ormowania intruzji, lecz maksymalne nagromadzenie
związane jest ze stadium pomagmowym.
. Obszerne prace paśwjęoono· mineralogii i geochemii pegma'tytów.
Większość badaczy potwieroza poglądy A. E·. Fensmana .Q !powstawaniu pegma'ty.tówz 1'Ioztworów resztkowych. Sprecyzow,ano PIloblem głęboko
ści powstawania pegmatytów, wynoszącej według A. l. Ginzburga ~
1300 F. 1. Wolfson
km. Na. podstawie noOwych danych dotyczących cech strukuralnych pe- gmatytów granitowych i strefowości parag'enez mineralnych !K. A. Wła
Baw wysunął noOwą klasytfikację pegmatytów, .obejmującą 4 typy. .
Duże m.aczenie miały !badania ,noOwegoO typu złóż metali rzadkich zwią
zanych z węg,lanami, ~tóre tworzą się pod wpływem mtruzji skał ul;tra-
!ZaSadowych, sjenitównefelinowych lub sjenitów alkalicznych. Ten typ
złoża obejmuje niob, tantal, cyTIkon, tytan i in.
D. S. Korżyński kontynuował ,swe prace nad wyjaśnieniem procesów skamowych. Obecnie rwydziela się następujące utwory skamowe: Skarny magnezowe stadium magmowego, skarny magnezowe stadium pomagmo- wego i skarny wapniowe. IPrzemysł,owe k'OIlcentracje różnych metali
wiążą się głównie z ostatnią odmianą skarnów. Skamymagnezowe sta- dium poma:gmowego powstają jedynie w warunkach facji abisalnej. Z ty- mi typami 'związane '5ązłoża magentytu, flogopitu i 'boru.
'W. badaniach złóż hy~otermalnych uzyskano. wiele danych dla usta- I
lenia 'związku· okruszoOlWańia IZ masywami Skał intruzywnych. Związki te
sąbal1dziej Sk:omplikoOwane niż pr,zypuszczał W. EmmoIl's. !Na podStawie
określeń wieku bezwzględnego skał i minerałów pod ''kiel1ownictwem A. ;l. Tugarinowa stwierdzono na przykładzie Gór Kruszcowych, że
okruszoowanie hydrotermalne późnegoO stadium jest oddalone w czasie od okresu powstania batolitów granitowych o 100 i więcej milionów 'lat.
Dane te znalazły potwierdzenie IW określeniach wieku ,bezwzględnegoO skał
i minerałów Azji 'Srod1rowej, Kraju ZabajkaLskiego i innych .obszarów.
Jednocześnie stwierdzono, że zespoły mineralne wc;zesnych stadiów okru- szcowania hydrotermaln,ego są 'bliskie' wiekowo późnym fazom intruzji
!k!waśnych. Z tego wynika, że cały proces okruszcowania hydrotermalnegoO jest bardzo długotrwały i przelbiega '. jednocześnie z ewolucją oOgniska ma:gmi()wego.
:Prace petrografićzne G; D . .Manasjewa i J. A. Kuzniecowa wykazały
szerokiro2JWój formacji plutoniczno-wulikanicznych ,oraz Iznaczenie meta- ilogeniczne formacji iiparytowej. Dużo uwagi poświęcono też .okl"uSZCo- waniu hydrotermalnemu związanemu z utworami wul'kanicznymi. Pro- blemy genezy tych złóż dyskutowane są aktualnie w wielu publikacjach.
W omawianym okresie uzyskano wiele materiałów z !badań' strefo- wego rozmieszczenia utwoOrów hydrotermalnych. Dane te omówione z0- stały w publikacjach J. A. Bilibina, A. G. Bietiechtina, O. D. Lewickiego, A.W. Korolowa, W. I. !SmirnoOwa, D. S. KoOrżyńskiego,E. A. Radikiewicz i wielu innychgeoloOgów. StwierdzonoO, że dkruszoowanie należy 'rozpa
trywać nie tylkoO w stosUil1ku do masywów :ilntruzywnych, lecz również dużych dyslokacji dysjunktywnych i innych foOrm tektonicznych. Poglądy
uczonych radzieckich 00 warunikach powstania strefowości pierwoOtnej z0- stały zaakceptowane przez !Międzynarodową Konferencję na temat okru- szcoOwania pomagmoOwego JW Pradze w 1963 r.
,'W ostatnim czasie na czoło wysunął się pl'loblem badań endogenicz.., nych formacji rudnych. Szczególne znaczenie mają tu poglądy W. A.
Kuzniecowa i F. N. SzachoOwa. !Pierwszy 'z nich utożsamia pojęcie for- macji rud!nej z pojęciem grupy złóż jednego typu, przede wszys11kim
złóż poszczególnych metali. F. N. Szachow, który przy wydzieleniu foOr- macji rudnych zwrócił szczególną uwagę na przeobrażenia skał w po-
,Rozwój nauki o złożach w ~ 801
bliżustref okruszcowanych, uważa, że nazwy formacji rudnych należy wiązać z cha'rakterem tych skał.
/2m.aczne sukcesy notuje się w dziedzinie badań zł6ż egzogenicznych.
Wyniki tych badań om6wione ,zostały częściowo IW specjalnym ,trzyto- mowym wydaniu "Metale w utworach osadowych" pod redakcją L. W.
!Plistowałowa. !Potwierdzdne zostały uprzednie przy:p,us2JCzenia o ważnym
maczeniu sU!bstancji humusowych w procesie twor.zenia osadowych rud
żelaza, uzyskano nowe da.ne na temat osadzania rud żelaza, glinu i man- ganu w stosunku do linii !brzegowej Z'biorników. 'Według !B. lP. Krotowa
roztworygHnonośne są najbardziej kwaśne i dlatego glin koncentruje
się pr'zy Ibrzegu, dalej osadza się żelazo przy piH = 4---6 i wreszcie rudy manganu przy pH = 8-9. DdŚwiadczalnie stwierdzono, że wodor.otlenki
ż,elaza i manganu mogą osadzać się wspólnie z wody morskiej, przy pH roztworu = 6, 7 lUJb większym.
iW dyskusji nad problemem pochodzenia żelaza więksZ<l'ŚĆ badaczy przyj:muje, że jednym z gł6wnych źródeł są stare (często ,zmetamorfizo- wane) złoża żelaza, które ulegają procesom mechanicZiDego wietrzenia.
2elazo jest przenoswne nie tylko w roztworach koloidalnych, :looz także w postaci twardych cząsteczek. '
Znacznie wzbogacona została wiedza o ,złożach osadowych uranu, bo- ksytów, fosforytów i in. Nie podlega dySkusji osadowe pochodzenie złóż
uranu w iłach zawierających fosforanowe resztki rY'b i piryt - me1niko- wit. ZłOża Jtego typu powstały głównJie na p'lałbfarm~ch. Uran, i ItowaIl"ZysZą
oe mu ziemie Tzadkie występują w :res2!tik:ach s*ieJlet6w, pł'eltw i łusek :ryb.
B. P. Krotow i G. 1. BuszyńSki stwierozi1i, że złoża :boksytów w więk
szości powstają w wyni1ru mechanic'znego pr.zenoszenia cząsteczek late- rytowych utwor6w wietrzeniowych i późniejszej !boksytyzacji kosztem wyniesienia krzemu. Podobny pogląd reprezentują r6wnież geolodzy wę
gierscy.
W badaniach osadowych ;złóż fosforytów powame miejf!Ce zajmują
prace N. M. Strachowa dotyczące warunk6w :klimatycznych IW powsta- waniu fosforyt6w. Stwierdził on, że fosforyty gromadziły się nie tylko w morzach .obszarów wilgotnych, jak przypuszczano dotychczas, lecz
również 'W zbiornikach oObszat'6w arydnych,gdzie właśnie po~stają naj- bardziej wartościowe fosforyty.
Dużo uwagi poświęooaJ.o ,badaniom rozsypiskoWY'Ch zł6ż złota, platy- ny, :lmsy'texy1lu, cya:ikonu, tytanu i illlIlych metaii. Stwderdmno, że batrdZlo plI'ddluaNywna była epoka od połowy oliglOcenu od początku miocenu. W tym C'21asie powstały złIOża rozsytp:is1rowe Ukrainy, Zach<dniej ,syberii i me.
W Ibadaniach zł6ż metamorficznych szczeg6lną uwagę poświęcono ru- . dom żelaza. Szczegółowo zostały przeanalizowane !kwarcyty żelaziste
Krzywego iRogu i KiU,rskiej Anomalii iMa'goilletycznej oraz rudy magenty- tOW<l""krzemianowe i magnetytowo-węglanowe, występujące wśród para- gnejsów i parałupk6w.
Udowodniona została metamorficzno-osadowa geneza kwarcytów że
lazistych. J·ednoc'ześnie .burzliwa dyskusja rozwinęła się na temat pocho- dzenia martytowych rud KrzywegO Rogu. D. S. :K!orżyński wysunął hi-
potezę 10 pochodzeniu tych rud 'z dawnej strefy wietrzenia. J. N. Bielew- cew i in:ni uważają, że w K-rzywym Rogu istnieje jedynie współczesna
802 F. 1. W olfson
strefa wietrzenia, zaś ibogate rudy martytowe związane są z wgłębnymi
pr.ocesami metamorficznymi i metasoma.tyc:znymi. Geolodzy kopalniani
pddtr.zym.ują pogląd D. S. Korżyńskiego i. stwierdzają, 'że rudy te wiążą się 'ze szczelinowymi strefami wietrzenia, osiągającymi miejscami głębo
kość ponad 800 m.
Na zakończenie tego krótkiego przeglądu głównych ,osiągnięć w dzie- dzinie rozwoju nauki Q złożach rudnych należy wą>omnieć o tym, że
w .omawianym czwartym .okresie radzieccy ge.olodzy udzielali pomocy w pracach poszukiwawczych i badaniach surowców mineralnych krajom
socjalistyc~ym oraz wielu krajom Azji i Afryki.
Owocna współpraca geologów :ZSRiR 'z ,geologami Bułgarii, KRLDp Kuby, m[), !Polski, !Północnego Wietnamu, :Rumunii, Węgier i innych krajów socjalistycznych przyczyniła się d.o powiększenia bogactw mine- ralnych .tych krajów oraz wspólnego rozwiązania wielu pr<)blemów teore- tycznych. lI)uże znaczenie miały wspólne 'badania geologów Bułgarii
i Z'SRR w latach 19416-4955 na złożach cynkowo-ołowiowych IW iBuł
garii, a także prowadzone obecnie przez geologów krajów socjalistycz- nych prace na z}ożach Algieru, Kuby i Mongolii. Wyniki tych prac są już częściowo opublikowane. Zarysowują się perspektywy wspólnej pracy nad problemami kruszcowymi g,eologów wszystkich krajów RWIPG w związ:mu z następującym postanowieniem Komitetu Wykonawczego.
R'WIPG z 1'5'-2'1 lutego 196'3 r. "Do najważniejszych zadań współipracy pomiędzy centralnymi instytucjami geologicznymi ikrajów-członków
RiWlBG w najbliższym czasie należy podjęcie ikroków w celu intensyfika- cji . badań geologicmych i podniesienia efektywności prac nastawionych na wszechstronne powiększenie !bazy surowcowej krajów RWPG".
("Prawda", NR. 54 1(16,275), 1213 luteg.o 1963 r.
* * *
!P.odsum.owując pięćdziesięcioletni 'Oikres prac geologów radzieckich w dziedzinie surowców min,eralnych należy podikr<eślić ldU'Żą efektywność
tych badań. Geolodzy radzieccy nie tylko stworzyli bazę rudną dla socja- listycznego przemysłu ZSRR, zapewniającą rozwój przemysłu i, budowę
materialno-technicznych podstaw :momunizmu, ale także znacznie 1'I0Z-
winęli naukę o złożach ,rudnych, odkryli szereg ważnych prawidłowości decydujących 'O warunkach powstawania i występowania złóż. Dalsza
współpraca geologów ZSRR i krajów socja'listycznych przyczyni ,się nie-
wątpliwie do wzbogacenia wiedzy teoretycznej i pomnożenia bogactw mi-
neralnych tych krajów. .
w.H.BOJThwCOH
PA3BIłTIłE yqEHłUI O PY,lJ;HLIX MECTOPOiK,ll;EHID.lX nOJIE3HLIX HCKOI1AEMLIX B CCCP
Pe310Me
B CTan.e PaccMarpBilaroTCJI ,!(OCTmKeHIIJI COileTCXO.il: reOJIonm: II o6JIaCTH HCCJle,!(()lI8.HHJI
~lK,!(e)nIlt IIOJIe3BJiIX HcxonaeMLTX H pa3l1llTIDI Y'łeHIIJI o py~ MeCTOpOlK,!(eliHJlX 3a IIJITII- lIJIeTllKit IIepHO,!{ CoJleTCXO.il: BJIacTH. I1oc.ne BeJmxoit OKTJI6pbCXO.il: COI(H8JIHCTJIlleClCO.il: pe-
Streszczeme 803
BOJDOJlHH nepe,n; MOJlo,n;oA COBe'I'CXoA pecny6mutoA npe,n;CTaJJa 3a,11;a'la 6L1:CTporo lDY'ltllIIDI MH- Hepam.BLIX pecypCOB CTpa.B:H H 0'l1!:p1alTIDI HOBHX 3anacoB DOJIe3)l1dX HCKOnaeMI.lX. B. H. JIeHHH onpe,n;emm CLIPLeByIO npo6m:MY xax O,n;By lD OCHOBlD>IX npo6JreM, pelllCHllClI:OTOPLtlt ueo6xo~o'
,n;rur yxpeDJJ'eBIDI H p83BJlT.W1 co~oro crpOlL
P83'Blm1C Y'leBIDI 0 py,n;m,a MeCTOpo1lt,ll;eHWIX C Ha'18JI8 Orrmpl>CXoA peBomoD;lm H ,n;o H8.CTO-'
~ero BpeMCBH PaccMllTPHBaeTCB: p83,ll;eJIbHo AJDI '1en;rpex DepHO,n;OB. IIepBLIlt ODli.TlilB8eT II,PQ- MexcyTOK BpeMeBH OT Orra:6pl>CXoA peBOJDOD;Im ,n;o nepBo:ll: IDITHJICTIm: (1917-1928), BTOpoil:
. cOBlI8,ln1eT C Dpe,ll;BOCllBLIMH1IllT.HJle'l'Xa (1929-1940), TpeTIIit COOTBeTCTllyeT BemDl:oA Ore-.
'lecTBeHHoit BoitHe (1941-1945) H 'lCnlepn.tll: - DOCJIeBOCHHOMY BpeMeHH (1946-1967).
3a DJlTH.D:CCJlTllJlCTHH:II: nepHo,n; CoBe'I'CXoil: BlIllCTH B o6nacm lDY'ltllIIDI py,I(BJ.iIX H HeMCT8JDIH- 'lecxHX DOJIe3BLIX HCK011aeMLIX OTMe'I8.CTCJI JICK.lII01DlTeJ ~XTHBHOCTb H JIJIo,n;01'JIOpHocn..
lICCJJ.e,n;oBaHHit. CoBeTCXHe reoJlOrH He TOJIblCO DOJIHOCTIdO 06ecnC"l1lJlll MBJrep8JILIIlAI ~ e<mBaJlHC'I'JI'ICCXYlO npOMLtIDJICHHOCTb CCCP H C03,n;aJIH 3Ha1JllTCJIbJIl.dt pe3epB Ba 6y~.
Hapg,n;y C 3THM OBH 3Ha'lllTCJJbHO DO,n;BJmH 06ntd ypOBCBb BayxH 0 PY,n;BblX MeCTopoE,ll;eHWIX.
KpoMe TOro COBCTCJm:e reolIOrH OIl:a3aJlH 3H8'lH'l'CJIDllYIO DOMOlW> B DOllCB:aX, p83BC,lI;Ire H lDY'fCBlIH DOJre3BHX HCKOnaeMJ,IX DeeM COQH8JIHCtH'lCClUlM C'l'p8lIllM, a T8XlIre MHOrHM m:pa.3IIHTI\IM CTpa- HaM A3HH H A(Jpnu:.
F. I. WOLFSOlN
DEVEWPMENT OF STUDIES ON ORE MINEBAL DEPOSITS
Summary
T~ paper deals with the achievements of the Soviet geology as to the in- vestigation of mineral deposits and the development of .studies on ore deposits during the 50-year-period of the Soviet power. Mter the Great October SociaUst.
Revolution,the young Soviet Republic had to solve numerous tasks, atnong others~
to in'Vestigate mineral reserves of the country and. to discover new mineral de- posits.
v.
I. Lenin considered the problem of mineral raw materials as the most importanit, whi-ch showd be solved to consolidate and to de'Velop the socialist.sy-stem.
The development 'of the studies on ore deposits, from the Oc'tober revolution up to the present day, is discussed in this paper as to four periods. The first.
period comprises an interval beginning with the October re'Volution to the tirst.
Five-Year Plan ~1917-1928), the second period falls on the ·time oIf pre.war- Five-Year Plans (1929-194:0), the third corresponds to the Great Patriotic War-
(1941~1945) and the fourth - to the post-war time 1(1946-4967).
As concerns the study on ore and nomnetallic mineral. deposits, an extra-·
ordinary effectiveness and· g.ood l"esults ean be noted, when analysing ,the 50-year- -period ·of the Soviet power. The Soviet geologists suppliedcompleltely' the socialist industry of the USSR. with mineral raw materials and assured considerable re- serves for the future. In consequence of t~s, they also notably increased the level of the study on ore deposits. In additi~, the Soviet geologists rendered
a 'Valuable assistance in prospection, ~econnaissance and research works of mineral depOSits to all socialist countries, and to numerous under-developed countries in:
Asia and Africa.
!["Pisarze Pomorza Środkowego", Feliks Fornalczyk, Teresa Matejko, Koszalin 1980 : [recenzja]]()