str. 1
Projekt pn. „EDINA - Rozwój efektywności energetycznej w Specjalnych Strefach Rewitalizacji i w obszarach miejskich”
Zagadnienia efektywności energetycznej budynków w Polsce
Autorzy:
dr inż. Jerzy Kwiatkowski mgr inż. Małgorzata Popiołek dr inż. Joanna Rucińska
Fundacja Poszanowania Energii
Projekt jest częścią Europejskiej Inicjatywy Klimatycznej (EUKI) niemieckiego Federalnego Ministerstwa Środowiska, Ochrony Przyrody i Bezpieczeństwa Jądrowego (BMU). Nadrzędnym celem EUKI jest wspieranie współpracy klimatycznej w ramach Unii Europejskiej (UE) w celu ograniczenia emisji gazów cieplarnianych.
str. 2
Spis treści
1. Wprowadzenie ... 3
2. Podstawowe pojęcia związane z efektywnością energetyczną ... 4
2.1. Rodzaje energii ... 4
2.2. Wskaźnik nakładu nieodnawialnej energii pierwotnej ... 6
2.3. Budynek o niemal zerowym zużyciu energii ... 7
2.4. Odnawialne Źródła Energii ... 7
2.5. Audyty energetyczne ... 7
3. Wymagania ochrony cieplnej budynków ... 8
3.1. Opis aktualnych wymagań w zakresie ochrony cieplnej budynków ... 8
3.2. Zalecenia wynikające z przepisów prawa europejskiego - nZEB ... 11
4. Ustawa o charakterystyce energetycznej budynków ... 13
4.1. System świadectw charakterystyki ... 13
4.2. Okresowa kontrola systemu ogrzewania oraz systemu klimatyzacji ... 16
5. Działania termomodernizacyjne ... 17
6. Instrumenty finansowania działań termomodernizacyjnych ... 18
6.1. Fundusz Termomodernizacji i Remontów ... 19
6.2. System białych certyfikatów ... 21
6.3. Program „Czyste Powietrze” ... 22
6.4. Program STOP SMOG ... 22
6.5. Ulga termomodernizacyjna ... 23
6.6. Program „Mój Prąd” ... 24
7. Podsumowanie ... 24
8. Literatura ... 24
str. 3 1. Wprowadzenie
Przepisy dotyczące efektywności energetycznej budynków zawarte są w kilku aktach prawnych w Polsce. Krajowe przepisy mają za zadanie wdrożyć przepisy europejskie. Te wydawane są w postaci dyrektyw, gdzie umieszczane są ramy wprowadzające nowe wymagania w przepisach krajowych. W tabeli 1 przedstawiono dyrektywy europejskie oraz wprowadzające je wybrane przepisy krajowe odnoszące się do budynków.
Tabela 1. Zestawienie dyrektyw europejskich i wprowadzających je wybranych przepisów krajowych
Przepisy europejskie Przepisy krajowe
• Dyrektywa 2002/91/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 16 grudnia 2002 r. w sprawie charakterystyki energetycznej budynków
• Ustawa z dnia 19 września 2007 r. o zmianie ustawy – Prawo Budowlane
• Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 6 listopada 2008 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie
• Ustawa z dnia 27 sierpnia 2009 r. „o zmianie ustawy – Prawo budowlane oraz ustawy o gospodarce nieruchomościami
• Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2010/31/UE z dnia 19 maja 2010 r. w sprawie charakterystyki energetycznej budynków
• Rozporządzenie Ministra Transportu, Budownictwa i Gospodarki Morskiej z dnia 5 lipca 2013 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich
usytuowanie
• Ustawa z dnia 29 sierpnia 2014 r. o charakterystyce energetycznej budynków
• Uchwała nr 91 Rady Ministrów z dnia 22 czerwca 2015 r. w sprawie przyjęcia
"Krajowego planu mającego na celu zwiększenie liczby budynków o niskim zużyciu energii"
• Zalecenie komisji (UE) 2016/1318 z dnia 29 lipca 2016 r. w sprawie wytycznych
dotyczących promowania budynków o niemal zerowym zużyciu energii oraz najlepszych praktyk służących zapewnieniu,
• Rozporządzenie Ministra Infrastruktury i Budownictwa z dnia 14 listopada 2017 r.
zmieniające rozporządzenie w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie
str. 4
aby w terminie do 2020 r. wszystkie nowe budynki były budynkami o niemal zerowym zużyciu energii
• Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2018/844 z dnia 30 maja 2018 r.
zmieniająca dyrektywę 2010/31/UE w sprawie charakterystyki energetycznej budynków i dyrektywę 2012/27/UE w sprawie efektywności energetycznej
• Implementacja do 10 marca 2020 roku
Ciągłe zmiany w przepisach europejskich, a w następstwie krajowych powodują zamieszanie oraz niepewność w kwestiach związanych z budynkami: jakie wymagania stosować, kiedy wykonywać świadectwo charakterystyki energetycznej, w jakich przypadkach wykonywać kontrole systemów grzewczych i klimatyzacyjnych. W kolejnych paragrafach przybliżono kilka kwestii dotyczących efektywności energetycznej budynków w Polsce.
2. Podstawowe pojęcia związane z efektywnością energetyczną
Omawiając zagadnienia efektywności energetycznej często spotykamy się z charakterystycznymi określeniami. Ich znaczenie często jest kluczowe do zrozumienia kontekstu omawianego zagadnienia. Definicje tych terminów nierzadko znajdują się w różnych aktach prawnych, dlatego poniżej postanowiono niektóre z nich omówić.
2.1. Rodzaje energii
Analizując zagadnienia zapotrzebowania na energię budynku, w celu realizacji podstawowych potrzeb użytkowników trafiamy na pojęcie energii użytkowej, końcowej i pierwotnej. Warto zatem wyjaśnić co kryje się pod tymi pojęciami.
Zgodnie z definicją energia użytkowa [1] zależy od jakości cieplnej przegród budynku oraz charakterystyki jego użytkowania (zysków wewnętrznych czy ilości zużywanej ciepłej wody użytkowej) i :
• w przypadku ogrzewania budynku lub części budynku jest to energia przenoszona z budynku lub części budynku do jego (jej) otoczenia przez przenikanie lub z powietrzem wentylacyjnym, pomniejszona o zyski ciepła,
• w przypadku chłodzenia budynku lub części budynku są to zyski ciepła pomniejszone o energię przenoszoną z budynku lub części budynku do jego (jej) otoczenia przez przenikanie lub z powietrzem wentylacyjnym,
• w przypadku przygotowania ciepłej wody użytkowej jest to energia przenoszona z budynku lub części budynku do jego (jej) otoczenia ze ściekami;
str. 5
Energia końcowa uwzględnia sprawność instalacji technicznych w budynku wytwarzających, dostarczających oraz regulujących ilość przekazywanej energii użytkowej oraz uwzględnia dodatkową energię eklektyczną do napędu urządzeń w systemach technicznych. Zgodnie z definicją energia końcowa to [1]:
• energia dostarczana do budynku lub części budynku dla systemów technicznych,
• energia pomocnicza końcowa – część energii końcowej dostarczana do budynku lub części budynku dla zapewnienia funkcjonowania urządzeń pomocniczych w systemach technicznych;
Energia pierwotna jest to energia, która odzwierciedla ilość zużytej energii w paliwach kopalnych w celu wydobycia i dostarczenia energii końcowej do budynku. Zgodnie z definicją jest to [1]:
• energia zawarta w kopalnych surowcach energetycznych, która nie została poddana procesowi konwersji lub transformacji.
Na rysunku 1 przedstawiono zależność między energią użytkową, końcową i pierwotną.
Rysunek 1. Zależność między energią użytkową, końcową i pierwotną.
Zapotrzebowanie na energię użytkową wynika z bilansu cieplnego pomieszczenia i uwzględnia zyski wewnętrzne, zyski słoneczne, straty ciepła przez przenikanie i wentylację oraz współczynnik wykorzystania zysków ciepła w trybie ogrzewania bądź strat ciepła w trybie chłodzenia. Obliczenie zapotrzebowanie na energię końcową wymaga podzielenia zapotrzebowania na energię użytkową przez sprawność całkowitą systemu 𝜂tot, która jest iloczynem czterech cząstkowych sprawności sezonowych: wytwarzania, przesyłu, akumulacji oraz regulacji i wykorzystania.
str. 6
Zapotrzebowanie na energię pierwotną to iloczyn zapotrzebowania na energię końcowa i wskaźnika nakładu nieodnawialnej energii pierwotnej wi.
2.2. Wskaźnik nakładu nieodnawialnej energii pierwotnej
Wskaźnik nakładu nieodnawialnej energii pierwotnej wi określa ile energii paliw kopalnych należy zużyć, aby dostarczyć do budynku jednostkę energii końcowej. Wartości wskaźnika wi w dużej mierze zależą od uwarunkowań geopolitycznych. Wartości te dla paliw oraz energii elektrycznej są ustalone na stałym poziomie opisanym w rozporządzeniu [1]. W przypadku sieci ciepłowniczych dostawca powinien wyznaczyć tą wartość zgodnie z odpowiednimi przepisami wydanymi na podstawie ustawy o efektywności energetycznej [2]. W przypadku braku wyznaczenia wartości wskaźnika nakładu nieodnawialnej energii pierwotnej przez dostawcę ciepła sieciowego można użyć wartości domyślnych znajdujących się w tabeli rozporządzenia w sprawie metodologii wyznaczania świadectw charakterystyki energetycznej. Na rysunku 2 przedstawiono wartości wskaźnika wi z tabeli w rozporządzeniu. Widać, że w przypadku paliw kopalnych bezpośrednio spalanych na miejscu oraz domyślnych systemów ciepłowniczych bez kogeneracji wartości wi są większe od jedności. Dla źródeł odnawialnych wartość wskaźnika wi wynosi 0. W przypadku paliw odnawialnych oraz sieci ciepłowniczych z kogeneracji wartości są poniżej jedności, Najwyższa wartość równa 3,0 występuje w przypadku systemowej energii elektrycznej.
Rysunek 2. Domyślne wartości wskaźnika nakładu nieodnawialnej energii pierwotnej [1]
1,10 1,10 1,10 1,10 1,10
0,00 0,00 0,00 0,20
0,50 0,80
0,15
1,30 1,20 3,00
0,00 0,50 1,00 1,50 2,00 2,50 3,00 3,50
str. 7
2.3. Budynek o niemal zerowym zużyciu energii
Przepisy prawa budowalnego wprowadzone wymaganiami dyrektyw europejskich wymagają aby od 31 grudnia 2020 roku wszystkie nowoprojektowane budynki były budynkami o niemal zerowym zużyciu energii. Definicja takiego budynku podana w dyrektywie brzmi: „budynek o niemal zerowym zużyciu energii oznacza budynek o bardzo wysokiej charakterystyce energetycznej (…) Niemal zerowa lub bardzo niska ilość wymaganej energii powinna pochodzić w bardzo wysokim stopniu z energii ze źródeł odnawialnych, w tym energii ze źródeł odnawialnych wytwarzanej na miejscu lub w pobliżu” [3].
2.4. Odnawialne Źródła Energii
Odnawialne Źródła Energii (OZE) są to odnawialne, niekopalne źródła energii wykorzystujące energię dynamiczną wiatru, energię promieniowania słonecznego, energię zawartą w powietrzu (aerotermalną), w ziemi (geotermalną), w wodzie (hydrotermalną), energię dynamiczna wody (hydroenergię), energię fal, prądów i pływów morskich oraz energię wytworzoną w procesach przetwarzania biomasy, biogazu, biogazu rolniczego oraz biopłynów [4].
W wielu programach wsparcia finansowego wymagania odnoszą się do mikroinstalacji odnawialnego źródła energii. Dobrze jest zatem znać jej definicję. Zgodnie z Ustawą o odnawialnych źródłach energii [4] mikroinstalacja to instalacja odnawialnego źródła energii o łącznej mocy zainstalowanej elektrycznej nie większej niż 50 kW, przyłączona do sieci elektroenergetycznej o napięciu znamionowym niższym niż 110 kV albo o mocy osiągalnej cieplnej w skojarzeniu nie większej niż 150 kW, w której łączna moc zainstalowana elektryczna jest nie większa niż 50 kW.
2.5. Audyty energetyczne
Poprawa efektywności energetycznej budynków wymaga działań modernizacyjnych. Działania te powinny być poprzedzone analizą techniczno-ekonomiczną, określającą założenia prac modernizacyjnych, możliwość ich technicznego wykonania oraz opłacalność ekonomiczną. W tym celu wykonuje się audyty energetyczne. W Polsce istnieje kilka audytów energetycznych wykonywanych w konkretnych celach, są to:
audyt energetyczny (termomodernizacyjny) - opracowanie określające zakres oraz parametry techniczne i ekonomiczne przedsięwzięcia termomodernizacyjnego, ze wskazaniem rozwiązania optymalnego, w szczególności z punktu widzenia kosztów realizacji tego przedsięwzięcia oraz oszczędności energii, stanowiące jednocześnie założenia do projektu budowlanego [5];
audyt remontowy - opracowanie określające zakres oraz parametry techniczne i ekonomiczne przedsięwzięcia remontowego, stanowiące jednocześnie założenia do projektu budowlanego [5];
audyt efektywności energetycznej − opracowanie zawierające analizę zużycia energii oraz określające stan techniczny obiektu, urządzenia technicznego lub instalacji, zawierające wykaz przedsięwzięć służących poprawie efektywności energetycznej obiektu, urządzenia technicznego lub instalacji, a także ocenę ich opłacalności ekonomicznej i możliwej do uzyskania oszczędności energii [6];
str. 8
audyt energetyczny przedsiębiorstwa - procedura mającą na celu przeprowadzenie szczegółowych i potwierdzonych obliczeń dotyczących proponowanych przedsięwzięć służących poprawie efektywności energetycznej oraz dostarczenie informacji o potencjalnych oszczędnościach energii w przedsiębiorstwie [6].
W tabeli 2 przedstawiono wykaz typów audytu wraz z celem jego opracowania oraz podstawą prawną.
Tabela 2. Zestawienie typów audytów energetycznych
Rodzaj audytu Cel opracowania audytu Podstawa prawna
Audyt
termomodernizacyjny
Uzasadnienie wniosku o premię termomodernizacyjną
Ustawa o wspieraniu
termomodernizacji i remontów oraz o centralnej ewidencji emisyjności budynków
Rozporządzenie w sprawie audytu energetycznego i remontowego
Audyt remontowy Uzasadnienie wniosku o premię remontową
Ustawa o wspieraniu
termomodernizacji i remontów oraz o centralnej ewidencji emisyjności budynków
Rozporządzenie w sprawie audytu energetycznego i remontowego
Audyt efektywności energetycznej
Ocena efektywności energetycznej przedsięwzięcia
Podstawa wniosku o Biały Certyfikat
Ustawa o efektywności energetycznej
Rozporządzenie w sprawie
sporządzania audytu efektywności energetycznej
Audyt energetyczny przedsiębiorstwa
Obowiązek dużych przedsiębiorstw
Ustawa o efektywności energetycznej
3. Wymagania ochrony cieplnej budynków
3.1. Opis aktualnych wymagań w zakresie ochrony cieplnej budynków
Zasady projektowania budynków w Polsce są określone Polskim prawem budowlanym, a w szczególności zostały zawarte w Rozporządzeniu w sprawie warunków technicznych jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie [7]. Rozporządzenie to jest zbiorem wytycznych dotyczących wszelkich aspektów związanych z projektowaniem, budową oraz eksploatacją budynku i systemów technicznych w nim zawartych. Przepisy te nie są jedynym dokumentem, do którego powinni odwoływać się projektanci, ale na pewno pierwszym. W kolejnych paragrafach omówiono najważniejsze elementy tego rozporządzenia dotyczące ochrony cieplnej budynków.
str. 9
W tzw. Warunkach Technicznych znajduje się cały rozdział poświęcony wytycznym dotyczącym ograniczania zapotrzebowania na energię w budynkach – Dział X – Oszczędność energii i izolacyjność cieplna. Należy jednak zauważyć, że przepisy odwołują się nie tylko do zmniejszenia zapotrzebowania na energię ale także do utrzymania komfortu cieplnego (ograniczanie ryzyka przegrzewania pomieszczeń) czy komfortu wizualnego (dostęp do światła dziennego).
Spełnienie wymagań w zakresie ochrony cieplnej budynku sprowadza się głównie do zapewnienia odpowiedniej izolacyjności cieplnej przegród U oraz spełnienia warunku nieprzekroczenia maksymalnej wartości wskaźnika zapotrzebowania nieodnawialnej energii pierwotnej EP.
Maksymalne wartości współczynników U poszczególnych przegród podane są w załączniku nr 2 do rozporządzenia. W tabeli 3 podano wartości dla przykładowych przegród zewnętrznych obowiązujące od 31 grudnia 2020 roku.
Tabela 3. Wartości maksymalnych współczynników przenikania ciepła przykładowych przegród zewnętrznych [7].
Rodzaj przegrody i temperatura w pomieszczeniu Współczynnik przenikania ciepła UC(max) [W/(m2K)]
Ściany zewnętrzne (ti≥16°C) 0,20
Dachy, stropodachy i stropy pod nieogrzewanymi
poddaszami lub nad przejazdami (ti≥16°C) 0,15
Podłogi na gruncie (ti≥16°C) 0,30
Okna (z wyjątkiem okien połaciowych), drzwi balkonowe i powierzchnie przezroczyste nieotwieralne (ti≥16°C)
0,9
Okna połaciowe (ti≥16°C) 1,1
Maksymalna wartość wskaźnika EP jest sumą wartości cząstkowych na potrzeby ogrzewania, wentylacji oraz przygotowania ciepłej wody użytkowej oraz chłodzenia (jeśli jest instalacja chłodzenia w budynku) i oświetlenia (w budynkach innych niż mieszkalne). Wartości te różnią się w zależności od rodzaju budynku a przykładowe wartości obowiązujące od 31 grudnia 2020 roku podano w tabeli 4.
Tabela 4. Wartości cząstkowych wskaźników EP przykładowych rodzajów budynków [7].
Wartość cząstkowego wskaźnika EP [kWh/(m2rok)]
Rodzaj budynku Użyteczności
publicznej - inny
Zamieszkania zbiorowego
Mieszkalny wielorodzinny Ogrzewanie, wentylacja i ciepła woda
użytkowa 45 75 65
Chłodzenie 25·Af,C/Af*) 5·Af,C/Af*)
str. 10
Oświetlenie, zależnie od czasu działania oświetlenia
25 dla t0 < 2500 h/rok
50 dla t0 ≥ 2500 h/rok 0
*) Af,C – powierzchnia chłodzona, Af – całkowita powierzchnia o regulowanej temperaturze.
Maksymalne wartości U oraz EP podane w rozporządzeniu określone były dla kilku okresów aż do roku 2021, kiedy to zgodnie z wdrożonymi dyrektywami europejskimi wszystkie nowopowstające budynki będą musiały być obiektami o niemal zerowym zużyciu energii.
Wraz z coraz niższymi współczynnikami przenikania ciepła pojawia się problem rozpraszania ciepła, a tym samym ryzyko przegrzewania pomieszczeń. Postawiono zatem wymagania dotyczące ograniczenia zysków słonecznych przez przegrody przezroczyste. Określono, że w okresie letnim iloczyn współczynnika całkowitej przepuszczalności energii promieniowania słonecznego oszklenia – gn oraz współczynnika redukcji promieniowania, ze względu na zastosowane urządzenia przeciwsłoneczne – fC, nie może być wyższy niż 0,35. Efekt ten można uzyskać stosując odpowiednie zestawy szybowe z powłokami selektywnymi, bądź stosując stałe lub ruchome elementy zacieniające. Spektrum możliwości jest szerokie i powinno być dobrane indywidualnie w każdym przypadku.
Kolejnym parametrem, na który trzeba zwrócić uwagę projektując budynek jest jego szczelność powietrzna. To ona wpływa na niepożądany oraz niekontrolowany napływ powietrza zewnętrznego do budynku. Zjawisko to może doprowadzić do wyższego zapotrzebowania na energię. W przepisach zaleca się nie przekraczać wartości szczelności powietrznej budynku n50
równej 3,0 1/h w budynkach z wentylacją grawitacyjną lub wentylacją hybrydową oraz 1,5 1/h w budynkach z wentylacją mechaniczną lub klimatyzacją. Zaleca się także przeprowadzenie próby szczelności po wybudowaniu budynku.
Poza aspektami konstrukcyjnymi na zapotrzebowanie na energię w budynku wpływ mają także systemy techniczne w nim zastosowane. W Warunkach Technicznych podano wymagania dotyczące:
• minimalnej grubości izolacji cieplnej przewodów rozdzielczych i komponentów w instalacjach centralnego ogrzewania, ciepłej wody użytkowej (w tym przewodów cyrkulacyjnych), instalacji chłodu i ogrzewania powietrznego;
• minimalnej sprawności odzysku ciepła w systemie wentylacji mechanicznej nawiewno- wywiewnej z odzyskiem ciepła;
• maksymalnej mocy właściwych wentylatorów stosowanych w instalacji wentylacji i klimatyzacji;
• obowiązku stosowania wentylatorów z regulacją zapewniającą dostosowanie ich wydajności powietrznej do potrzeb użytkowych w przypadku wentylacji hybrydowej, wentylacji mechanicznej wywiewnej oraz nawiewno-wywiewnej.
Cześć wymagań zawartych w Warunkach Technicznych jest nawet łagodniejsza niż ograniczenia wymagające z przepisów prawa europejskiego – np. Dyrektywy w sprawie Ekoprojektu dla urządzeń wentylacyjnych, gdzie minimalna sprawność odzysku ciepła jest wyższa niż w
str. 11
Warunkach Technicznych. Stosując zatem odpowiednie certyfikowane urządzenia wentylacyjne spełnione zostaną zatem wymagania podstawowe polskich przepisów budowlanych.
Wszystkie przepisy określają wymagania minimalne i nic nie stoi na przeszkodzie, aby projektując budynek stosować ostrzejsze kryteria pozwalające na osiąganie lepszego wyniku energetycznego przy zachowaniu tego samego lub nawet lepszego komfortu wewnętrznego.
3.2. Zalecenia wynikające z przepisów prawa europejskiego - nZEB
Kraje członkowskie Unii Europejskiej mają obowiązek wdrażania w przepisach krajowych ogólnych wymagań zapisanych w dyrektywach europejskich. Dyrektywy nie zawierają zazwyczaj szczegółowej metodyki ale ogóle ramy i sformułowania. Najważniejsza dyrektywą dotyczącą budynków i ich projektowania jest Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie charakterystyki energetycznej budynków (EPBD) [8] wraz z jej wersjami przekształconymi (Recast z 2010 [3] oraz 2018 roku [9]). To ona wprowadziła obowiązek stosowania świadectw charakterystyki energetycznej, kontroli kotłów, instalacji grzewczych i klimatyzacyjnych, wymagań dla budynków o niemal zerowym zużyci energii, oraz planów zwiększenia ilości takich budynków czy zastosowania w budynkach stacji ładowania pojazdów.
Dyrektywa EPBD z 2010 r. zobowiązuje państwa Unii, aby od 31.12.2020 r. wszystkie nowopowstające budynku były obiektami o niemal zerowym zużyciu energii. W Polsce zamiast pojęcia „budynek o niemal zerowym zużyciu energii” używa się w przepisach pojęcia „budynek o niskim zużyciu energii” i traktuje się je jako jednoznaczne z definicją zawartą w dyrektywie EPBD.
Zgodnie z wytycznymi w przepisach techniczno-budowlanych określono, że budynek o niskim zużyciu energii to budynek spełniający wymagania minimalne dotyczące wskaźnika zapotrzebowania na nieodnawialną energię pierwotna EP oraz współczynników przenikania ciepła U przegród budynku. Wymagania te przedstawiono już w Tabeli 3 oraz Tabeli 4. O ile współczynniki przenikania ciepła zależą wprost od właściwości poszczególnych materiałów, z których złożona jest przegroda to wartość wskaźnika EP zależy od izolacyjności cieplnej obudowy budynku, profilu użytkowania, systemów technicznych w nim zawartych oraz zastosowania konwencjonalnych i odnawialnych źródeł energii. Można zatem zaprojektować budynek o bardzo niskim zapotrzebowaniu na energię ale dostarczaną ze źródeł konwencjonalnych lub o wyższym zapotrzebowaniu na energię ale zasilany ze źródeł odnawialnych, a wskaźnik EP będzie jednakowy w obu przypadkach.
Należy także zaznaczyć, że dążenia do ograniczenia np. strat ciepła w celu ograniczenia zapotrzebowania na energię do ogrzewania może przyczynić się do zwiększenia zapotrzebowania na energię do chłodzenia lub zwiększenia ryzyka przegrzewania w budynkach bez chłodzenia.
Budynek należy traktować całościowo, gdyż poszczególne elementy bezpośrednio lub pośrednio na siebie wpływają.
Pomimo minimalnych wymagań zawartych w przepisach techniczno-budowlanych, nadal to projektanci decydują, które elementy w projekcie poprawić tak, aby spełnić wymagania i zapewnić odpowiedni poziom komfortu wewnętrznego. Bazując na definicji budynku o niemal zerowym zużyciu energii z dyrektywy EPBD należy przeanalizować następujące aspekty:
str. 12
• podniesienie charakterystyki energetycznej budynku elementami konstrukcyjnymi (np. lepsza izolacyjność cieplna przegród, zastosowanie elementów pasywnych do ogrzewania i chłodzenia, wykorzystanie światła dziennego);
• podniesienie charakterystyki energetycznej budynku elementami instalacyjnymi (np. urządzenia o większej sprawności, możliwość regulacji temperatury czy wydatku powietrza wentylacyjnego, stosowanie odzysku energii);
• wykorzystanie odnawialnych źródeł energii (stosowanych na miejscu oraz dostarczających energię sieciami zewnętrznymi);
• wykorzystanie czystych paliw kopalnych.
Wybór odpowiednich rozwiązań pozwoli na zoptymalizowanie projektu oraz spełnienie obecnych i przyszłych wymagań.
Budynek należy również rozpatrywać jako obiekt połączony z otoczeniem i sieciami zewnętrznymi, a nie jako niezależnie funkcjonujący byt. Do budynku dostarczane są strumienie energii i materii, ale równie dobrze budynek może być producentem i może dostarczać energię do sieci. Takie podejście nazywa się „Smart buildings”, gdzie budynki i sieci zewnętrzne, oddziałują na siebie wzajemnie starając się zoptymalizować lokalne i globalne zapotrzebowanie na energię i media. Aspekty takie zostały m.in. uwzględnione w przekształconej dyrektywie EPBD z 2018 roku.
Kolejnym elementem przekształconej dyrektywy EPBD jest zachęcanie do korzystania z technologii informacyjnych i komunikacyjnych (ICT) oraz inteligentnych technologii, aby zapewnić efektywne funkcjonowanie budynków, np. poprzez wprowadzanie automatyzacji i systemów kontroli. Zapisano, że państwa członkowskie wprowadzą wymagania by budynki niemieszkalne wyposażone w systemy ogrzewania lub połączone systemy ogrzewania pomieszczeń i wentylacji lub systemy klimatyzacji lub połączone systemy klimatyzacji pomieszczeń i wentylacji o znamionowej mocy użytecznej ponad 290 kW zostały wyposażone do 2025 r. w systemy automatyki i sterowania dla budynków. Podobne wymaganie dotyczyć może także budynków mieszkalnych. Powinny one być wyposażone w system z:
• funkcją obejmującą system ciągłego monitorowania elektronicznego dokonujący pomiarów sprawności systemów i informujący właścicieli lub zarządców budynków, gdy następuje jej znaczny spadek i gdy potrzebne jest serwisowanie systemu; oraz
• funkcją sterowania w celu zapewnienia optymalnego wytwarzania, dystrybucji, magazynowania i wykorzystywania energii.
W przypadku gdy budynek niemieszkalny lub mieszkalny będzie spełniał te wymagania, okresowa kontrola systemów grzewczych i klimatyzacyjnych nie będzie wymagana.
Ostatni element to wdrożenie i wspieranie rozwoju infrastruktury dla e-mobilności w budynkach, np. poprzez obowiązek instalowania określonej liczby stacji ładowania pojazdów elektrycznych na parkingach i w garażach nowoprojektowanych budynków oraz budynków podlegających gruntownej modernizacji.
Unia Europejska zwróciła także uwagę, że budynki i transport są połączone zatem Ostatni element to wdrożenie i wspieranie rozwoju infrastruktury dla e-mobilności w budynkach, np. poprzez
str. 13
obowiązek instalowania określonej liczby stacji ładowania pojazdów elektrycznych na parkingach i w garażach nowoprojektowanych budynków oraz budynków podlegających gruntownej modernizacji. W przypadku nowych budynków niemieszkalnych i budynków niemieszkalnych poddawanych ważniejszym renowacjom, mających więcej niż dziesięć miejsc parkingowych należy zapewnić instalację co najmniej jednego punktu ładowania wraz z infrastrukturą kanałową na co najmniej jednym na pięć miejsc parkingowych, aby umożliwić zainstalowanie na późniejszym etapie punktów ładowania przeznaczonych dla pojazdów elektrycznych. Wymaganie to dotyczy przypadku, gdy parking znajduje się wewnątrz budynku, a – w przypadku ważniejszych renowacji – działania renowacyjne obejmują parking lub infrastrukturę elektryczną budynku; lub gdy parking przylega fizycznie do budynku, a działania renowacyjne obejmują parking lub infrastrukturę elektryczną parkingu. W odniesieniu do nowych budynków mieszkalnych i budynków mieszkalnych poddawanych ważniejszym renowacjom, mających więcej niż dziesięć miejsc parkingowych, wymaganie to dotyczy zapewnienia tylko instalacji infrastruktury kanałowej, aby umożliwić zainstalowanie na późniejszym etapie punktów ładowania przeznaczonych dla pojazdów elektrycznych.
Wszystkie wymagania zapisane w dyrektywie z 2018 roku zmieniającej dyrektywę w sprawie charakterystyki energetycznej budynków mają zostać wprowadzone przez państwa członkowskie do przepisów krajowych do dnia 10 marca 2020 roku.
4. Ustawa o charakterystyce energetycznej budynków
4.1. System świadectw charakterystyki
Jednym z podstawowych elementów systemu monitorowania i podnoszenia efektywności energetycznej w sektorze budynków jest wprowadzony Dyrektywą EPBD z 2002 roku system świadectw charakterystyki energetycznej. System ten obowiązuje w Polsce do roku 2009 i był już kilkukrotnie zmieniany. Obecne zapisy go regulujące znajdują się w Ustawie o charakterystyce energetycznej budynków [10].
Świadectwo charakterystyki energetycznej jest to dokument wydany przez upoważnionego eksperta zawierający podstawowe dane i wskaźniki dotyczące ochrony cieplnej budynku i zapotrzebowania na energię w budynku oraz ocenę poziomu jakości energetycznej przez porównanie wskaźników z wartościami referencyjnymi.
W świadectwie charakterystyki energetycznej podaje się następujące informacje:
• Wskaźnik EP, czyli wielkość rocznego zapotrzebowania na nieodnawialną energię pierwotną niezbędną do zaspokojenia potrzeb związanych z użytkowaniem budynku, odniesioną do 1 m2 powierzchni użytkowej w kWh/(m2rok) – jest to ilościowa ocena zapotrzebowania na energię.
• Porównanie obliczonego wskaźnika EP z porównawczą wartością EP określoną w Warunkach Technicznych dla nowo-wznoszonych budynków - jest to ocena jakości energetycznej.
str. 14
• Wskaźnik EK czyli wielkość rocznego zapotrzebowania na energię końcową dostarczoną do budynku odniesioną do 1 m2 powierzchni użytkowej w kWh/(m2rok) – jest miarą efektywności energetycznej budynku i jego techniki instalacyjnej. Proporcjonalnie do EK kształtują się opłaty za energię
• Wskaźnik EU, czyli wielkość rocznego zapotrzebowania na energię użytkową niezbędną do zaspokojenia potrzeb związanych z użytkowaniem budynku, odniesioną do 1 m2 powierzchni użytkowej w kWh/(m2rok) – jest to ocena jakości bryły budynku oraz specyfiki zużycia c.w.u..
• Wskaźnik ECO2, czyli wielkość rocznej emisji dwutlenku węgla związanej z dostarczeniem do budynku energii niezbędnej do zaspokojenia potrzeb związanych z użytkowaniem budynku, odniesioną do 1 m2 powierzchni użytkowej w tCO2/(m2rok) – jest to ocena jakości środowiskowej paliw.
• Wskaźnik UOZE czyli udział odnawialnych źródeł energii w rocznym zapotrzebowaniu na energię końcową wyrażony w % – jest miarą ilości wykorzystania OZE.
Obliczenia w ramach świadectw charakterystyki energetycznej w zależności od potrzeb są sporządzane dla całego budynku, dla części budynku stanowiącej samodzielną całość techniczno- użytkową, dla lokalu mieszkalnego. Przy czym część budynku stanowiąca samodzielną całość techniczno-użytkową jest to część o jednej funkcji użytkowej, innej niż w pozostałej części budynku i której rozwiązania konstrukcyjno-instalacyjne pozwalają na niezależne funkcjonowanie (np. budynek mieszkalny z lokalami usługowymi na parterze).
Należy także zaznaczyć, że obliczenia zapotrzebowania na energię w ramach systemu świadectw charakterystyki energetycznej wykonywane są w oparciu o standardowy sposób użytkowania budynku oraz przy użyciu standardowych danych klimatycznych. Powoduje to, że wyniki obliczeń zapotrzebowania na energię końcową mogą różnić się od rzeczywistego zużycia energii zmierzonego w danym roku obrachunkowym. Można zatem powiedzieć, że system świadectw charakterystyki energetycznej powinien raczej służyć do porównywania budynków między sobą lub określania względnych oszczędności w wyniku prac modernizacyjnych, aniżeli określania rzeczywistego zapotrzebowania na energię i kosztów z tym związanych.
Ustawa o charakterystyce energetycznej budynków z 2014 roku wprowadziła szereg zmian dotyczących sytuacji, w których wykonuje się świadectwa charakterystyki energetycznej, a jednocześnie nakłada dodatkowe wymagania na właściciela lub zarządcę budynku.
Uchylony został zapis dotyczący obowiązku sporządzania świadectwa charakterystyki energetycznej budynku oddawanego do użytkowania. Obecnie świadectwo wykonuje się w przypadku budynku lub części budynku:
• zbywanego na podstawie umowy sprzedaży,
• zbywanego na podstawie umowy sprzedaży spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu,
• wynajmowanego,
str. 15
• którego powierzchnia użytkowa zajmowana przez organy wymiaru sprawiedliwości, prokuraturę oraz organy administracji publicznej przekracza 250 m2 i w których dokonywana jest obsługa interesantów.
Natomiast nie ma obowiązku wykonywania świadectwa charakterystyki w przypadku budynku:
• podlegającego ochronie na podstawie przepisów o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami,
• używanego jako miejsce kultu i do działalności religijnej,
• przemysłowego oraz gospodarczego niewyposażonych w instalacje zużywające energię, z wyłączeniem instalacji oświetlenia wbudowanego,
• mieszkalnego, przeznaczonego do użytkowania nie dłużej niż 4 miesiące w roku,
• wolnostojącego o powierzchni użytkowej poniżej 50 m2,
• gospodarstw rolnych o wskaźniku EP określającym roczne obliczeniowe zapotrzebowanie na nieodnawialną energię pierwotną nie wyższym niż 50 kWh/(m2rok).
Właściciel lub zarządca budynku lub osoba, której przysługuje spółdzielcze własnościowe lub lokatorskie prawo do lokalu mieszkalnego jest zobowiązany do przekazania odpowiedni nabywcy albo najemcy:
• świadectwo charakterystyki energetycznej – przy zawarciu umowy sprzedaży albo zbycia spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu;
• kopię świadectwa charakterystyki energetycznej – przy zawarciu umowy najmu.
Znane są przypadki, kiedy w umowach nawet notarialnych umieszczano zapisy zrzeczenia się przekazania świadectwa lub kopii świadectwa charakterystyki energetycznej. Obecnie zapisy ustawy nie pozwalają na zrzeczenie się tego prawa. Zatem brak przekazania tego dokumentu jest wadą prawną i może być powodem do rozwiązania umowy sprzedaży lub najmu.
Jeżeli zbywca lub wynajmujący nie wywiąże się z obowiązku przekazania świadectwa charakterystyki energetycznej, nabywca lub najemca może, w terminie 14 dni wezwać pisemnie do wywiązania się z tego obowiązku. Zbywca lub wynajmujący ma na to 2 miesiące. Jeśli po tym terminie świadectwo charakterystyki energetycznej albo jego kopia nie zostaną przekazane nabywca albo najemca może, w terminie nie dłuższym niż 6 miesięcy w przypadku najmu oraz 12 miesięcy w przypadku sprzedaży, zlecić sporządzenie świadectwa na koszt zbywcy albo wynajmującego.
Jednocześnie na właścicielu lub zarządcy budynku spoczywa obowiązek do nieodpłatnego przekazania kopii świadectwa charakterystyki energetycznej budynku, a w przypadku braku tego świadectwa, dokumentacji technicznej budynku, właścicielowi części budynku lub osobie, której przysługuje spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu, lub osobie, której przysługuje spółdzielcze lokatorskie prawo do lokalu mieszkalnego w terminie nie dłuższym niż 14 dni od dnia złożenia przez niego wniosku. Obowiązek też musi być spełniony także w przypadku najemcy, jeśli w terminie 2 miesięcy od doręczenia wezwania świadectwo charakterystyki energetycznej nie zostało przez wynajmującego przekazane.
str. 16
Ostatnim elementem, na który warto zwrócić uwagę to konieczność wykonania świadectwa charakterystyki energetycznej z wykorzystaniem systemu teleinformatycznego. Świadectwo takie musi być opatrzone numerem nadanym w centralnym rejestrze charakterystyki energetycznej budynków oraz podpisem osoby uprawnionej. Lista osób uprawnionych jest ogólnodostępna i znajduje się w centralnym rejestrze charakterystyki energetycznej budynków. Podmiot zlecający wykonanie świadectwa charakterystyki energetycznej powinien upewnić się, że osoba wykonująca świadectwo znajduje się na tej liście.
4.2. Okresowa kontrola systemu ogrzewania oraz systemu klimatyzacji
Ustawa o charakterystyce energetycznej budynków [10] określa także obowiązki właścicieli lub zarządców budynków dotyczące dokonywania okresowej kontroli stanu technicznego systemu ogrzewania oraz systemu klimatyzacji. Właściciel lub zarządca budynku jest obowiązany poddać budynki w czasie ich użytkowania kontroli:
• okresowej, polegającej na sprawdzeniu stanu technicznego systemu ogrzewania, z uwzględnieniem efektywności energetycznej kotłów oraz dostosowania ich mocy do potrzeb użytkowych:
o co najmniej raz na 5 lat – dla kotłów o mocy od 20 kW do 100 kW,
o co najmniej raz na 2 lata – dla kotłów opalanych paliwem ciekłym lub stałym o mocy cieplnej ponad 100 kW,
o co najmniej raz na 4 lata – dla kotłów opalanych gazem o mocy ponad 100 kW;
• okresowej, co najmniej raz na 5 lat, polegającej na ocenie efektywności energetycznej urządzeń chłodniczych o mocy większej niż 12 kW.
Niestety w samej ustawie brakuje definicji systemu ogrzewania czy systemu klimatyzacji, ale można je znaleźć w rozporządzeniu w sprawie metodologii wyznaczania charakterystyki energetycznej budynku. Zdefiniowano tam system ogrzewania jako „system techniczny zapewniający dostawę energii użytkowej na potrzeby ogrzewania i wentylacji pomieszczeń w budynku lub części budynku” a system chłodzenia jako „system techniczny zapewniający dostawę energii użytkowej na potrzeby chłodzenia pomieszczeń w budynku lub części budynku”. Podzielono tam również systemy techniczne na proste - wykorzystujące jeden rodzaj źródła energii, zasilany jednym rodzajem nośnika energii lub energii, oraz złożone - wykorzystujący więcej niż jeden rodzaj źródła energii. Dodatkowo definicja systemu klimatyzacji znajduje się w dyrektywie w sprawie charakterystyki energetycznej budynków z 2010 roku, gdzie określono system klimatyzacji jako „połączenie elementów wymaganych dla zapewnienia formy obróbki powietrza w pomieszczeniach, za pomocą których temperatura jest kontrolowana lub może być obniżana”.
Natomiast w dyrektywie z 2018 roku zmieniającej dyrektywę w sprawie charakterystyki energetycznej budynków podano definicje systemu ogrzewania określonego jako „kombinację elementów wymaganych dla zapewnienia formy obróbki powietrza w pomieszczeniach, za pomocą których temperatura jest podwyższana”. Analizując te wszystkie zapisy można dojść do wniosku, że pomimo obowiązki dotyczące kontroli systemu ogrzewania i klimatyzacji w budynku odnoszą się do mocy źródeł ciepła i chłodu to kontroli powinna podlegać cała instalacja. Takie
str. 17
podejście zostało przyjęte przez polskiego ustawodawcę, który w rozporządzeniu w sprawie wzorów protokołów z kontroli systemu ogrzewania lub systemu klimatyzacji z 2015 roku przedstawił wymagania dotyczące procedury kontroli. W przypadku systemu ogrzewania kontroli podlegają następujące elementy: kocioł wraz z pomiarem jego sprawności, elementy przekazujące ciepło do pomieszczeń, elementy regulacji, elementy przesyłu ciepła. Kontroli systemu klimatyzacji podlegają następujące składowe: źródło chłodu wraz z pomiarem rzeczywistego obciążenia chłodniczego, elementy przesyłu chłodu, elementy przekazywania chłodu do pomieszczeń (wentylacja i klimatyzacja, klimakonwektory wentylowane, klimatyzatory, lub inne).
Na podstawie tak sformułowanych wytycznych widać, że kontrole systemu ogrzewania lub systemu klimatyzacji powinny obejmować ocenę sprawności tych systemów oraz ich dostosowania do potrzeb użytkowych. Nie dokonuje się natomiast kontroli systemu ogrzewania lub klimatyzacji, w których od ostatniej kontroli nie dokonano zmian mających wpływ na ich efektywność energetyczną.
Zgodnie z ustawą o charakterystyce energetycznej budynków kontroli systemu ogrzewania i systemu klimatyzacji w budynku może dokonywać osoba, która posiada:
• uprawnienia budowlane w specjalności instalacyjnej lub
• kwalifikacje wymagane przy wykonywaniu dozoru nad eksploatacją urządzeń wytwarzających, przetwarzających, przesyłających i zużywających ciepło oraz innych urządzeń energetycznych.
Kontrola systemu ogrzewania lub systemu klimatyzacji musi zakończyć się protokołem sporządzonym się z wykorzystaniem systemu teleinformatycznego, w którym prowadzony jest centralny rejestr charakterystyki energetycznej budynków. Protokół postaci papierowej, opatrzony numerem nadanym w systemie teleinformatycznym musi zostać przekazany przez osobę przeprowadzającą kontrolę osobie zlecającą kontrolę.
5. Działania termomodernizacyjne
Termomodernizacja polega na wprowadzeniu w budynku takich zmian, które spowodują zmniejszenie zapotrzebowania na energię przy zachowaniu komfortu użytkowania pomieszczeń.
Można to osiągnąć to przez dodatkowe ocieplenie budynku oraz usprawnienie instalacji ogrzewania i przygotowania ciepłej wody użytkowej.
Główną przyczyną wysokiego zapotrzebowania na energię są nadmierne straty ciepła przez przegrody. Większość budynków w Polsce jest niedostatecznie zabezpieczona (izolowana) przed ucieczką ciepła z pomieszczeń. Przepisy budowlane w ubiegłych latach stawiały niewielkie wymagania w tej dziedzinie, a nawet i te skromne wymagania często nie były dotrzymywane.
Dlatego poprzez ściany zewnętrzne, stropy, poddasza lub stropodachy tracimy znacznie więcej ciepła niż w obecnie budowanych obiektach.
str. 18
Duże straty ciepła powodują także okna, które oprócz niskiej jakości termicznej są ponadto nieszczelne. W niektórych budynkach powierzchnia okien jest zbyt duża, tzn. wielkość okien nie wynika z potrzeby racjonalnego oświetlenia wnętrz światłem dziennym, ale z mody architektonicznej wzorowanej na krajach o ciepłym klimacie.
Drugą ważną przyczyną wysokiego zużycia ciepła jest niska sprawność instalacji grzewczych.
Przestarzałe technicznie są lokalne źródła ciepła (kotły), a także węzły ciepłownicze w instalacjach zaopatrywanych w ciepło z sieci miejskiej. Wewnętrzne instalacje są często rozregulowane, rury są zarośnięte osadami stałymi i źle izolowane.
Termomodernizacja obejmuje wykonanie następujących usprawnień, które umożliwią zmniejszenie zapotrzebowania na energię:
• ocieplenie ścian, dachów i stropodachów oraz stropów nad nieogrzewanymi piwnicami i podłóg na gruncie;
• wymiana lub remont okien i drzwi zewnętrznych;
• modernizacja lub wymiana systemu zaopatrzenia w ciepłą wodę użytkową i zainstalowanie urządzeń zmniejszających zużycie wody;
• usprawnienie systemu wentylacji;
• modernizacja lub wymiana instalacji centralnego ogrzewania w budynku;
• modernizacja lub wymiana źródła ciepła - (lokalnej kotłowni lub węzła ciepłowniczego);
• zainstalowanie automatyki sterującej;
• wprowadzenie urządzeń wykorzystujących energię ze źródeł odnawialnych.
Tylko budynek właściwie izolowany, wyposażony w sprawną instalację grzewczą oraz system indywidualnych rozliczeń stwarza warunki komfortu cieplnego w pomieszczeniach przy jednoczesnym ponoszeniu niższych kosztów ogrzewania.
6. Instrumenty finansowania działań termomodernizacyjnych
Obecnie w Polsce istnieje kilka instrumentów finansowych pozwalających na dofinansowanie prac modernizacyjnych w budynkach. Wśród najbardziej popularnych można wymienić:
• Fundusz Termomodernizacji i Remontów;
• System białych certyfikatów;
• Program „Czyste Powietrze”;
• Program STOP SMOG;
• Ulga termomodernizacyjna;
• Program „Mój Prąd”.
Poniżej w skrócie opisano ww. instrumenty finansowe.
str. 19
6.1. Fundusz Termomodernizacji i Remontów
Fundusz Termomodernizacji i Remontów jest programem, którego celem jest poprawa efektywności energetycznej zasobów budowlanych w Polsce. Ten system wsparcia działa w Polsce bez większych zmian już od ponad 20 lat i jest określony w ustawie o wspieraniu termomodernizacji i remontów [5]. W ramach programu można starać się o zwrot części kosztów przedsięwzięć termomodernizacyjnych i remontowych oraz przedsięwzięć niskoemisyjnych.
Program jest przeznaczony do wsparcia przedsięwzięć, których przedmiotem jest m.in.
ulepszenie, w wyniku którego następuje zmniejszenie zapotrzebowania na energię dostarczaną na potrzeby ogrzewania i podgrzewania wody użytkowej oraz ogrzewania do budynków mieszkalnych, budynków zbiorowego zamieszkania oraz budynków stanowiących własność jednostek samorządu terytorialnego służących do wykonywania przez nie zadań publicznych.
Wsparcie jest udzielane w postaci tzw. premii, czyli spłaty części kredytu wykorzystanego na realizację przedsięwzięcia. Spłata jest dokonywana ze środków Funduszu Termomodernizacji i Remontów, obsługiwanego przez Bank Gospodarstwa Krajowego i zasilanego za środków budżetu państwa. Premia termomodernizacyjna jest przyznawana jeśli spełni się określone warunki:
• zmniejszenie rocznego zapotrzebowania na energię w budynkach, w których modernizuje się wyłącznie system grzewczy co najmniej o 10%, lub
• zmniejszenie rocznego zapotrzebowania na energię w pozostałych budynkach o co najmniej 25%, lub
• zmniejszenie strat energii pierwotnej w lokalnych sieciach ciepłowniczych oraz zasilających je lokalnych źródłach ciepła o 25%, lub
• zmniejszenie rocznych kosztów pozyskania ciepła poprzez wykonanie przyłącza technicznego do scentralizowanego źródła ciepła, w związku z likwidacją lokalnego źródła ciepła co najmniej o 20%,
• zamiana źródła energii na źródło odnawialne lub zastosowanie wysokosprawnej kogeneracji.
Dodatkowym warunkiem jest konieczność zaciągnięcia kredytu w banku mającym podpisaną umowę z Bankiem Gospodarstwa Krajowego na przynajmniej 50% kosztów przedsięwzięcia termomodernizacyjnego.
Wysokość premii termomodernizacyjnej stanowi 16% kosztów poniesionych na realizację przedsięwzięcia termomodernizacyjnego. W przypadku, gdy wraz z realizacją przedsięwzięcia termomodernizacyjnego w budynku zostanie zainstalowana mikroinstalacja odnawialnego źródła energii o mocy maksymalnej co najmniej 1 kW dla budynku mieszkalnego jednorodzinnego lub 6 kW w przypadku pozostałych budynków, wysokość premii wzrasta do 21% kosztów całkowitych.
Dodatkowo inwestorowi realizującemu przedsięwzięcie termomodernizacyjne w przypadku wykonania dodatkowego połączenia warstwy fakturowej z warstwą konstrukcyjną warstwowych ścian zewnętrznych w budynkach wielkopłytowych przysługuje dodatkowe wsparcie w wysokości 50% kosztów na sporządzanie dokumentacji technicznej doboru i rozmieszczenia kotew metalowych, zakupu kotew metalowych do stosowania w betonie przeznaczonych do
str. 20
wzmacniania połączeń warstw płyt wielowarstwowych oraz przygotowania otworów i montażu kotew metalowych.
W ramach Funduszu Termomodernizacji i Remontów można także ubiegać się o premię remontową. Przedmiotem przedsięwzięcia remontowego, uprawniającego do ubiegania się o premię remontową, może być wyłącznie budynek wielorodzinny, którego użytkowanie rozpoczęto przed dniem 14 sierpnia 1961 r. Aby uzyskać premię remontową należy wykonać audyt remontowy, w którym podobnie jak w audycie energetycznym konieczne jest wykazanie oszczędności energetycznych i w tym celu wykonanie obliczeń zapotrzebowania na energię.
Zgodnie z ustawą remont budynku może obejmować następujące rodzaje prac:
• ogólny remont budynku ( bez remontu lokali),
• wymiana okien i remont balkonów nawet, gdy służą do wyłącznego użytku właściciela lokalu,
• przebudowa budynku w wyniku, którego następuje jego ulepszenie,
• wyposażenie budynku w instalacje i urządzenia wymagane w budynkach obecnie oddawanych do użytkowania zgodnie z przepisami techniczno-budowlanymi.
O premię remontową mogą ubiegać się inwestorzy będący osobami fizycznymi, wspólnotami mieszkaniowymi z większościowym udziałem osób fizycznych, spółdzielniami mieszkaniowymi lub towarzystwami budownictwa społecznego. Także w tym przypadku premia remontowa przysługuje jeśli kwota zaciągniętego na prace remontowe kredytu wynosi przynajmniej 50%
całkowitych kosztów przedsięwzięcia, a jej wysokość stanowi 15% kosztów przedsięwzięcia remontowego.
Premia remontowa może wynosić 50% kosztów przedsięwzięcia remontowego, jeżeli łącznie spełnione są następujące warunki:
• inwestorem jest gmina lub spółka prawa handlowego, której wszystkie udziały albo akcje należą do gminy;
• wszystkie lokale mieszkalne znajdujące się w budynku wchodzą w skład mieszkaniowego zasobu gminy;
• budynek znajduje się na obszarze, na którym obowiązują ograniczenia lub zakazy w zakresie eksploatacji instalacji, w których następuje spalanie paliw;
• z audytu remontowego wynika, że po zrealizowaniu przedsięwzięcia remontowego elementy budynku poddane temu przedsięwzięciu remontowemu będą spełniały stosowane od dnia 31 grudnia 2020 r. wymagania minimalne dla budynków w zakresie oszczędności energii i izolacyjności cieplnej;
• przed realizacją tego przedsięwzięcia remontowego lub w ramach tego przedsięwzięcia remontowego w budynku zostało wykonane przyłącze techniczne do scentralizowanego źródła ciepła, w związku z likwidacją lokalnego źródła ciepła lub nastąpiła całkowita lub częściowa zamiana źródeł energii na źródła odnawialne lub zastosowano wysokosprawną kogenerację, lub nastąpiła zmiana źródeł ciepła na źródła spełniające standardy niskoemisyjne.
str. 21
Dodatkowo w przypadku gdy budynek, który podlega przedsięwzięciu remontowemu jest wpisany do rejestru zabytków lub znajduje się na obszarze wpisanym do rejestru zabytków, wysokość premii remontowej stanowi 60% kosztów przedsięwzięcia remontowego, nie więcej jednak niż kwota kredytu zaciągniętego na realizację tego przedsięwzięcia. W przypadku takich budynków warunku dotyczącego spełnienia wymagania minimalne dla budynków w zakresie oszczędności energii i izolacyjności cieplnej stosowane od dnia 31 grudnia 2020 r., nie stosuje się jeśli z audytu remontowego wynika, że nie jest możliwe jego spełnienie.
6.2. System białych certyfikatów
Kolejnym programem wsparcia finansowego jest do ubieganie się o przyznanie świadectw efektywności energetycznej w systemie tzw. białych certyfikatów [2]. Systemy te mają na celu zachęcanie inwestorów do realizowania inwestycji poprawiających efektywność energetyczną urządzeń, obiektów i procesów poprzez premie finansowe w postaci zbywalnych praw majątkowych. Wielkości premii finansowych są pochodnymi wielkości zaoszczędzonych energii w wyniku realizacji danych inwestycji. W związku z tym, że podmioty funkcjonujące na rynku energetycznym są zobowiązane do przedstawiania określonej ilości białych certyfikatów Prezesowi Urzędu Regulacji Energetyki (URE), na Towarowej Giełdzie Energii (TGE) zapewniony jest ciągły popyt na nie, a cena kształtuje się zgodnie z prawami popytu i podaży. Alternatywą do nabywania i umarzania u Prezesa URE białych certyfikatów jest wniesienie opłat zastępczych, których wysokość determinuje maksymalny kurs notowań giełdowych.
Podstawowymi celami audytów efektywności energetycznej jest wykazanie oszczędności, na podstawie których wydawane są świadectwa efektywności energetycznej, czyli białe certyfikaty.
Co ważne wartość świadectw jest zależna jedynie od wielkości uzyskanych oszczędności (mierzonych w jednostkach energii) przez co ich wartość rynkowa może przekraczać wysokość nakładów inwestycyjnych.
Przedmiotem modernizacji, w ramach której możemy się ubiegać o wydanie białych certyfikatów może być każde przedsięwzięcie, które zostało wymienione na liście przedstawionej w Obwieszczeniu Ministra Energii z dnia 23 listopada 2016 r. w sprawie szczegółowego wykazu przedsięwzięć służących poprawie efektywności energetycznej [11], w tym także działania termomodernizacyjne:
• docieplenie ścian, stropów, podłóg na gruncie, fundamentów, stropodachów lub dachów;
• modernizacja lub wymiana stolarki okiennej i drzwiowej;
• modernizacja systemu ogrzewania lub systemu przygotowania ciepłej wody użytkowej;
• modernizacja systemu wentylacji i klimatyzacji;
• modernizacja lub wymiana instalacji oświetlenia na energooszczędne.
W ramach jednego wniosku można zgłosić przedsięwzięcie lub wiele przedsięwzięć takiego samego rodzaju, które kwalifikują się do określonej kategorii zgodnie z obwieszczeniem.
Minimalna roczna oszczędność energii wynikająca z przedsięwzięcia lub przedsięwzięć tego samego rodzaju musi wynosić przynajmniej 10 toe (ok. 116 MWh), w innym wypadku wniosek nie będzie rozpatrywany.
str. 22
6.3. Program „Czyste Powietrze”
15 maja 2020 roku wystartowała nowa odsłona Programu Czyste Powietrze, ze znacznie uproszczonymi procedurami – Czyste Powietrze 2.0. 21 października 2020 roku został uruchomiony podwyższony poziom dofinansowania. W nowej wersji programu, beneficjenci zostali podzieleni według dwóch grup dochodowych: o podstawowym i podwyższonym poziomie dofinansowania. Roczny dochód beneficjenta w podstawowej grupie dofinansowania, pochodzący z różnych źródeł nie może przekraczać 100 000zł, bez względu na przeciętny miesięczny dochód na jednego członka gospodarstwa domowego.
W przypadku grupy beneficjentów z podwyższonym poziomem dofinansowania, średni miesięczny dochód na jednego członka gospodarstwa domowego nie może przekroczyć kwoty 1400zł w gospodarstwie wieloosobowym i 1960zł w gospodarstwie jednoosobowym.
W celu uzyskania dofinansowania należy wykonać przedsięwzięcie obejmujące demontaż nieefektywnego źródła ciepła na paliwo stałe oraz zakup i montaż pompy ciepła typu powietrze- woda albo gruntowej pompy ciepła do celów ogrzewania lub ogrzewania i c.w.u., lub innego źródła ciepła. Dodatkowo wraz z wymianą źródła ciepła można dostać dofinansowanie na:
• demontaż oraz zakup i montaż nowej instalacji centralnego ogrzewania lub c.w.u. (w tym kolektorów słonecznych),
• zakup i montaż mikroinstalacji fotowoltaicznej,
• zakup i montaż wentylacji mechanicznej z odzyskiem ciepła,
• zakup i montaż ocieplenia przegród budowlanych, okien, drzwi zewnętrznych, drzwi/bram garażowych (zawiera również demontaż),
• dokumentacja dotycząca powyższego zakresu: audyt energetyczny (pod warunkiem wykonania ocieplenia przegród budowlanych), dokumentacja projektowa, ekspertyzy.
W zależności od przynależności do grupy dochodowej oraz zakresu przedsięwzięć modernizacyjnych maksymalna kwota dotacji może wynosić od 10 000 zł nawet do 37 000 zł.
6.4. Program STOP SMOG
Kolejnym programem wsparcia przedsięwzięć termomodernizacyjnych jest program „STOP SMOG”. Program ten jest skierowany do osób ubogich energetycznie, którzy są właścicielami lub współwłaścicielami budynków mieszkalnych jednorodzinnych oraz gmin realizujących przedsięwzięcia niskoemisyjne w budynkach jednorodzinnych wchodzących w skład mieszkaniowego zasobu gminy. Jest on realizowany przez gminy, jednak stroną porozumienia w imieniu gmin może być także powiat, związek międzygminny lub związek metropolitalny.
W ramach programu „STOP SMOG” wspiera się takie przedsięwzięcia jak:
• wymianę lub likwidację wysokoemisyjnych źródeł ciepła na niskoemisyjne;
• termomodernizacji budynku,
• podłączenie budynku do sieci ciepłowniczej lub gazowej,
• instalację odnawialnego źródła energii,
str. 23
• zmniejszenie zapotrzebowania budynku na energię na potrzeby ogrzewania i przygotowania ciepłej wody użytkowej.
Dofinansowanie jest realizowane w formie dotacji, a jej wysokość wynosi do 70%
współfinansowania dla gmin do 100 tys. mieszkańców oraz poniżej 70 % współfinansowania dla gmin powyżej 100 tys. mieszkańców, przy czym średni koszt realizacji przedsięwzięcia niskoemisyjnego w jednym budynku, a w przypadku budynku o dwóch lokalach – w jednym lokalu, nie może przekroczyć 53 000 zł.
6.5. Ulga termomodernizacyjna
Ulga termomodernizacyjna została wprowadzona 1 stycznia 2019 r. ustawą z dnia 9 listopada 2018 r. o zmianie ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych oraz ustawy o zryczałtowanym podatku dochodowym od niektórych przychodów osiąganych przez osoby fizyczne [12]. Ten program wsparcia przeznaczony jest dla podatników , którzy są właścicielami lub współwłaścicielami budynków mieszkalnych jednorodzinnych.
Ulga termomodernizacyjna pozwala na odliczenie od podstawy obliczenia podatku wydatków do wysokości 53 000 zł poniesionych na przedsięwzięcie termomodernizacyjne budynku jednorodzinnego w zakresie: ulepszenia, w wyniku którego następuje zmniejszenie zapotrzebowania na energię dostarczaną na potrzeby ogrzewania i podgrzewania wody użytkowej; wykonania przyłącza technicznego do scentralizowanego źródła ciepła, w związku z likwidacją lokalnego źródła ciepła czy całkowitej lub częściowej zamiany źródeł energii na źródła odnawialne lub zastosowanie wysokosprawnej kogeneracji.
Odliczeniu podlegają wydatki, które:
• są wymienione w załączniku do rozporządzenia w sprawie określenia wykazu rodzajów materiałów budowlanych, urządzeń i usług związanych z realizacją przedsięwzięć termomodernizacyjnych
• dotyczą przedsięwzięcia termomodernizacyjnego, które zostanie zakończone w okresie 3 kolejnych lat;
• zostały udokumentowane fakturą wystawioną przez podatnika podatku od towarów i usług niekorzystającego ze zwolnienia od tego podatku;
• nie zostały dofinansowane ze środków Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej lub wojewódzkich funduszy ochrony środowiska i gospodarki wodnej lub zwrócone podatnikowi w jakiejkolwiek formie;
• nie zostały zaliczone do kosztów uzyskania przychodów, odliczone od przychodu na podstawie ustawy o zryczałtowanym podatku dochodowym od niektórych przychodów osiąganych przez osoby fizyczne lub uwzględnione przez podatnika w związku z korzystaniem z ulg podatkowych w rozumieniu Ordynacji podatkowej.
Możliwość odliczenia ulgi termomodernizacyjnej do limitu 53 000 zł dotyczy każdego podatnika z osobna. W związku z tym podatnicy pozostający w związku małżeńskim mają możliwość łącznego skorzystania z ulgi do kwoty 106 000 zł. Limit obejmuje wszystkie przedsięwzięcia
str. 24
termomodernizacyjne danego podatnika w budynkach, których jest właścicielem lub współwłaścicielem, zatem odliczenie nie jest powiązane z daną inwestycją.
6.6. Program „Mój Prąd”
Ostatnim z programów wartym wspomnienia jest program „Mój Prąd”, którego celem jest zwiększenie produkcji energii elektrycznej z mikroinstalacji fotowoltaicznych. Beneficjentami programu mogą zostać osoby fizyczne wytwarzające energię elektryczną na własne potrzeby, które mają zawartą umowę kompleksową regulującą kwestie związane z wprowadzeniem do sieci energii elektrycznej wytworzonej w mikroinstalacji. Warunkiem ubiegania się o dofinansowanie jest to, iż projekt instalacji musi zostać zakończony przed złożeniem wniosku. Koszty inwestycji, które nie zostały pokryte wsparciem, można odliczyć od podatku. Dofinansowanie następuje w postaci dotacji wynoszącej do 50% kosztów kwalifikowanych jednak nie więcej niż 5 tys. zł na jedno przedsięwzięcie
Przy korzystaniu z programu „Mój Prąd” można również skorzystać jednocześnie z innych form dofinansowania jak program „Czyste Powietrze” czy „Ulga termomodernizacyjna”.
7. Podsumowanie
Zagadnienia efektywności energetycznej budynków są bardzo szerokie i przedstawione tu informacje nie wypełniają pełnego spektrum tematów oraz informacji. Należy jednak zaznaczyć, że w założeniu tekst ten ma zawierać podstawowe informacje dotyczące wymagań ochrony cieplnej budynków, przepisów dotyczących systemu świadectw charakterystyki energetycznej czy ostatecznie instrumentów wsparcia finansowego działań termomodernizacyjnych budynków.
Chodziło także o pokazanie, że budynki nowe i modernizowane powinny być traktowane w sposób bardziej kompleksowy uwzględniając nie tylko bryłę i systemy techniczne w budynku, ale także ich integrację z sieciami zewnętrznymi czy elektro-mobilnością. Pozwoli to na zaplanowanie bardziej efektywnych działań i stworzenie komfortowych budynków o niskim zapotrzebowaniu na energię. Nieocenioną pomocą będzie tu także rola audytora lub konsultanta energetycznego. Jest on w stanie ocenić aktualne modernizacje i podpowiedzieć czym kierować się podejmując decyzje o przyszłych inwestycjach.
8. Literatura
[1] Rozporządzenie Ministra Infrastruktury i Rozwoju z dnia 27 lutego 2015 r. w sprawie metodologii wyznaczania charakterystyki energetycznej budynku lub części budynku oraz świadectw charakterystyki energetycznej (Dz.U. 2015 poz. 376)
[2] Ustawa z dnia 15 kwietnia 2011 r. o efektywności energetycznej (Dz. U. Nr 94, poz. 551, z późn.
zm.)
str. 25
[3] Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2010/31/UE z dnia 19 maja 2010 r. w sprawie charakterystyki energetycznej budynków OJ L 153, 18.6.2010, p. 13–35
[4] Ustawa z dnia 20 lutego 2015 r. o odnawialnych źródłach energii (Dz. U. 2015 poz. 478 z późn.
zm.)
[5] Ustawa z dnia 21 listopada 2008 r. o wspieraniu termomodernizacji i remontów oraz o centralnej ewidencji emisyjności budynków (Dz.U. 2008 nr 223 poz. 1459 z późn. zm.)
[6] Ustawa z dnia 20 maja 2016 r. o efektywności energetycznej (Dz.U. 2016 poz. 831 z późn. zm.) [7] Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (Dz.U. 2002 nr 75 poz. 690 z późn. zm.)
[8] Dyrektywa 2002/91/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 16 grudnia 2002 r. w sprawie charakterystyki energetycznej budynków OJ L 1, 4.1.2003, p. 65–71
[9] Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2018/844 z dnia 30 maja 2018 r. zmieniająca dyrektywę 2010/31/UE w sprawie charakterystyki energetycznej budynków i dyrektywę 2012/27/UE w sprawie efektywności energetycznej (Tekst mający znaczenie dla EOG) OJ L 156, 19.6.2018, p. 75–91
[10] Ustawa z dnia 29 sierpnia 2014 r. o charakterystyce energetycznej budynków (Dz.U. 2014 poz. 1200 z późn. zm.)
[11] Obwieszczenie Ministra Energii z dnia 23 listopada 2016 r. w sprawie szczegółowego wykazu przedsięwzięć służących poprawie efektywności energetycznej (M.P. 2016 poz. 1184)
[12] Ustawa z dnia 9 listopada 2018 r. o zmianie ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych oraz ustawy o zryczałtowanym podatku dochodowym od niektórych przychodów osiąganych przez osoby fizyczne (Dz.U. 2018 poz. 2246)
