4.1. System świadectw charakterystyki
Jednym z podstawowych elementów systemu monitorowania i podnoszenia efektywności energetycznej w sektorze budynków jest wprowadzony Dyrektywą EPBD z 2002 roku system świadectw charakterystyki energetycznej. System ten obowiązuje w Polsce do roku 2009 i był już kilkukrotnie zmieniany. Obecne zapisy go regulujące znajdują się w Ustawie o charakterystyce energetycznej budynków [10].
Świadectwo charakterystyki energetycznej jest to dokument wydany przez upoważnionego eksperta zawierający podstawowe dane i wskaźniki dotyczące ochrony cieplnej budynku i zapotrzebowania na energię w budynku oraz ocenę poziomu jakości energetycznej przez porównanie wskaźników z wartościami referencyjnymi.
W świadectwie charakterystyki energetycznej podaje się następujące informacje:
• Wskaźnik EP, czyli wielkość rocznego zapotrzebowania na nieodnawialną energię pierwotną niezbędną do zaspokojenia potrzeb związanych z użytkowaniem budynku, odniesioną do 1 m2 powierzchni użytkowej w kWh/(m2rok) – jest to ilościowa ocena zapotrzebowania na energię.
• Porównanie obliczonego wskaźnika EP z porównawczą wartością EP określoną w Warunkach Technicznych dla nowo-wznoszonych budynków - jest to ocena jakości energetycznej.
str. 14
• Wskaźnik EK czyli wielkość rocznego zapotrzebowania na energię końcową dostarczoną do budynku odniesioną do 1 m2 powierzchni użytkowej w kWh/(m2rok) – jest miarą efektywności energetycznej budynku i jego techniki instalacyjnej. Proporcjonalnie do EK kształtują się opłaty za energię
• Wskaźnik EU, czyli wielkość rocznego zapotrzebowania na energię użytkową niezbędną do zaspokojenia potrzeb związanych z użytkowaniem budynku, odniesioną do 1 m2 powierzchni użytkowej w kWh/(m2rok) – jest to ocena jakości bryły budynku oraz specyfiki zużycia c.w.u..
• Wskaźnik ECO2, czyli wielkość rocznej emisji dwutlenku węgla związanej z dostarczeniem do budynku energii niezbędnej do zaspokojenia potrzeb związanych z użytkowaniem budynku, odniesioną do 1 m2 powierzchni użytkowej w tCO2/(m2rok) – jest to ocena jakości środowiskowej paliw.
• Wskaźnik UOZE czyli udział odnawialnych źródeł energii w rocznym zapotrzebowaniu na energię końcową wyrażony w % – jest miarą ilości wykorzystania OZE.
Obliczenia w ramach świadectw charakterystyki energetycznej w zależności od potrzeb są sporządzane dla całego budynku, dla części budynku stanowiącej samodzielną całość techniczno-użytkową, dla lokalu mieszkalnego. Przy czym część budynku stanowiąca samodzielną całość techniczno-użytkową jest to część o jednej funkcji użytkowej, innej niż w pozostałej części budynku i której rozwiązania konstrukcyjno-instalacyjne pozwalają na niezależne funkcjonowanie (np. budynek mieszkalny z lokalami usługowymi na parterze).
Należy także zaznaczyć, że obliczenia zapotrzebowania na energię w ramach systemu świadectw charakterystyki energetycznej wykonywane są w oparciu o standardowy sposób użytkowania budynku oraz przy użyciu standardowych danych klimatycznych. Powoduje to, że wyniki obliczeń zapotrzebowania na energię końcową mogą różnić się od rzeczywistego zużycia energii zmierzonego w danym roku obrachunkowym. Można zatem powiedzieć, że system świadectw charakterystyki energetycznej powinien raczej służyć do porównywania budynków między sobą lub określania względnych oszczędności w wyniku prac modernizacyjnych, aniżeli określania rzeczywistego zapotrzebowania na energię i kosztów z tym związanych.
Ustawa o charakterystyce energetycznej budynków z 2014 roku wprowadziła szereg zmian dotyczących sytuacji, w których wykonuje się świadectwa charakterystyki energetycznej, a jednocześnie nakłada dodatkowe wymagania na właściciela lub zarządcę budynku.
Uchylony został zapis dotyczący obowiązku sporządzania świadectwa charakterystyki energetycznej budynku oddawanego do użytkowania. Obecnie świadectwo wykonuje się w przypadku budynku lub części budynku:
• zbywanego na podstawie umowy sprzedaży,
• zbywanego na podstawie umowy sprzedaży spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu,
• wynajmowanego,
str. 15
• którego powierzchnia użytkowa zajmowana przez organy wymiaru sprawiedliwości, prokuraturę oraz organy administracji publicznej przekracza 250 m2 i w których dokonywana jest obsługa interesantów.
Natomiast nie ma obowiązku wykonywania świadectwa charakterystyki w przypadku budynku:
• podlegającego ochronie na podstawie przepisów o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami,
• używanego jako miejsce kultu i do działalności religijnej,
• przemysłowego oraz gospodarczego niewyposażonych w instalacje zużywające energię, z wyłączeniem instalacji oświetlenia wbudowanego,
• mieszkalnego, przeznaczonego do użytkowania nie dłużej niż 4 miesiące w roku,
• wolnostojącego o powierzchni użytkowej poniżej 50 m2,
• gospodarstw rolnych o wskaźniku EP określającym roczne obliczeniowe zapotrzebowanie na nieodnawialną energię pierwotną nie wyższym niż 50 kWh/(m2rok).
Właściciel lub zarządca budynku lub osoba, której przysługuje spółdzielcze własnościowe lub lokatorskie prawo do lokalu mieszkalnego jest zobowiązany do przekazania odpowiedni nabywcy albo najemcy:
• świadectwo charakterystyki energetycznej – przy zawarciu umowy sprzedaży albo zbycia spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu;
• kopię świadectwa charakterystyki energetycznej – przy zawarciu umowy najmu.
Znane są przypadki, kiedy w umowach nawet notarialnych umieszczano zapisy zrzeczenia się przekazania świadectwa lub kopii świadectwa charakterystyki energetycznej. Obecnie zapisy ustawy nie pozwalają na zrzeczenie się tego prawa. Zatem brak przekazania tego dokumentu jest wadą prawną i może być powodem do rozwiązania umowy sprzedaży lub najmu.
Jeżeli zbywca lub wynajmujący nie wywiąże się z obowiązku przekazania świadectwa charakterystyki energetycznej, nabywca lub najemca może, w terminie 14 dni wezwać pisemnie do wywiązania się z tego obowiązku. Zbywca lub wynajmujący ma na to 2 miesiące. Jeśli po tym terminie świadectwo charakterystyki energetycznej albo jego kopia nie zostaną przekazane nabywca albo najemca może, w terminie nie dłuższym niż 6 miesięcy w przypadku najmu oraz 12 miesięcy w przypadku sprzedaży, zlecić sporządzenie świadectwa na koszt zbywcy albo wynajmującego.
Jednocześnie na właścicielu lub zarządcy budynku spoczywa obowiązek do nieodpłatnego przekazania kopii świadectwa charakterystyki energetycznej budynku, a w przypadku braku tego świadectwa, dokumentacji technicznej budynku, właścicielowi części budynku lub osobie, której przysługuje spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu, lub osobie, której przysługuje spółdzielcze lokatorskie prawo do lokalu mieszkalnego w terminie nie dłuższym niż 14 dni od dnia złożenia przez niego wniosku. Obowiązek też musi być spełniony także w przypadku najemcy, jeśli w terminie 2 miesięcy od doręczenia wezwania świadectwo charakterystyki energetycznej nie zostało przez wynajmującego przekazane.
str. 16
Ostatnim elementem, na który warto zwrócić uwagę to konieczność wykonania świadectwa charakterystyki energetycznej z wykorzystaniem systemu teleinformatycznego. Świadectwo takie musi być opatrzone numerem nadanym w centralnym rejestrze charakterystyki energetycznej budynków oraz podpisem osoby uprawnionej. Lista osób uprawnionych jest ogólnodostępna i znajduje się w centralnym rejestrze charakterystyki energetycznej budynków. Podmiot zlecający wykonanie świadectwa charakterystyki energetycznej powinien upewnić się, że osoba wykonująca świadectwo znajduje się na tej liście.
4.2. Okresowa kontrola systemu ogrzewania oraz systemu klimatyzacji
Ustawa o charakterystyce energetycznej budynków [10] określa także obowiązki właścicieli lub zarządców budynków dotyczące dokonywania okresowej kontroli stanu technicznego systemu ogrzewania oraz systemu klimatyzacji. Właściciel lub zarządca budynku jest obowiązany poddać budynki w czasie ich użytkowania kontroli:
• okresowej, polegającej na sprawdzeniu stanu technicznego systemu ogrzewania, z uwzględnieniem efektywności energetycznej kotłów oraz dostosowania ich mocy do potrzeb użytkowych:
o co najmniej raz na 5 lat – dla kotłów o mocy od 20 kW do 100 kW,
o co najmniej raz na 2 lata – dla kotłów opalanych paliwem ciekłym lub stałym o mocy cieplnej ponad 100 kW,
o co najmniej raz na 4 lata – dla kotłów opalanych gazem o mocy ponad 100 kW;
• okresowej, co najmniej raz na 5 lat, polegającej na ocenie efektywności energetycznej urządzeń chłodniczych o mocy większej niż 12 kW.
Niestety w samej ustawie brakuje definicji systemu ogrzewania czy systemu klimatyzacji, ale można je znaleźć w rozporządzeniu w sprawie metodologii wyznaczania charakterystyki energetycznej budynku. Zdefiniowano tam system ogrzewania jako „system techniczny zapewniający dostawę energii użytkowej na potrzeby ogrzewania i wentylacji pomieszczeń w budynku lub części budynku” a system chłodzenia jako „system techniczny zapewniający dostawę energii użytkowej na potrzeby chłodzenia pomieszczeń w budynku lub części budynku”. Podzielono tam również systemy techniczne na proste - wykorzystujące jeden rodzaj źródła energii, zasilany jednym rodzajem nośnika energii lub energii, oraz złożone - wykorzystujący więcej niż jeden rodzaj źródła energii. Dodatkowo definicja systemu klimatyzacji znajduje się w dyrektywie w sprawie charakterystyki energetycznej budynków z 2010 roku, gdzie określono system klimatyzacji jako „połączenie elementów wymaganych dla zapewnienia formy obróbki powietrza w pomieszczeniach, za pomocą których temperatura jest kontrolowana lub może być obniżana”.
Natomiast w dyrektywie z 2018 roku zmieniającej dyrektywę w sprawie charakterystyki energetycznej budynków podano definicje systemu ogrzewania określonego jako „kombinację elementów wymaganych dla zapewnienia formy obróbki powietrza w pomieszczeniach, za pomocą których temperatura jest podwyższana”. Analizując te wszystkie zapisy można dojść do wniosku, że pomimo obowiązki dotyczące kontroli systemu ogrzewania i klimatyzacji w budynku odnoszą się do mocy źródeł ciepła i chłodu to kontroli powinna podlegać cała instalacja. Takie
str. 17
podejście zostało przyjęte przez polskiego ustawodawcę, który w rozporządzeniu w sprawie wzorów protokołów z kontroli systemu ogrzewania lub systemu klimatyzacji z 2015 roku przedstawił wymagania dotyczące procedury kontroli. W przypadku systemu ogrzewania kontroli podlegają następujące elementy: kocioł wraz z pomiarem jego sprawności, elementy przekazujące ciepło do pomieszczeń, elementy regulacji, elementy przesyłu ciepła. Kontroli systemu klimatyzacji podlegają następujące składowe: źródło chłodu wraz z pomiarem rzeczywistego obciążenia chłodniczego, elementy przesyłu chłodu, elementy przekazywania chłodu do pomieszczeń (wentylacja i klimatyzacja, klimakonwektory wentylowane, klimatyzatory, lub inne).
Na podstawie tak sformułowanych wytycznych widać, że kontrole systemu ogrzewania lub systemu klimatyzacji powinny obejmować ocenę sprawności tych systemów oraz ich dostosowania do potrzeb użytkowych. Nie dokonuje się natomiast kontroli systemu ogrzewania lub klimatyzacji, w których od ostatniej kontroli nie dokonano zmian mających wpływ na ich efektywność energetyczną.
Zgodnie z ustawą o charakterystyce energetycznej budynków kontroli systemu ogrzewania i systemu klimatyzacji w budynku może dokonywać osoba, która posiada:
• uprawnienia budowlane w specjalności instalacyjnej lub
• kwalifikacje wymagane przy wykonywaniu dozoru nad eksploatacją urządzeń wytwarzających, przetwarzających, przesyłających i zużywających ciepło oraz innych urządzeń energetycznych.
Kontrola systemu ogrzewania lub systemu klimatyzacji musi zakończyć się protokołem sporządzonym się z wykorzystaniem systemu teleinformatycznego, w którym prowadzony jest centralny rejestr charakterystyki energetycznej budynków. Protokół postaci papierowej, opatrzony numerem nadanym w systemie teleinformatycznym musi zostać przekazany przez osobę przeprowadzającą kontrolę osobie zlecającą kontrolę.