• Nie Znaleziono Wyników

Kształtowanie stref pieszych centrum miasta w aspekcie skali człowieka

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2022

Share "Kształtowanie stref pieszych centrum miasta w aspekcie skali człowieka"

Copied!
152
0
0

Pełen tekst

(1)

: rV-,.'

Z E S Z Y T Y N A U K O W E

P O L I T E C H N I K I Ś L Ą S K IE J

m s s i

K R Y S T I A N S T A N G E L

K SZTA ŁTO W ANIE STREF PIESZYCH CENTRUM MIASTA W A SPEK CIE SKALI CZŁOWIEKA

C H I T E K T U R A

p f e i l

Z. 2 3 G l i w i c e

1 9 9 3

a

(2)

P O L I T E C H N I K A ŚLĄSKA Z E S Z Y T Y N A U K O W E Nr 1165

K R Y S T IA N STANGE L

KSZTAŁTOWANIE STREF PIESZYCH CENTRUM MIASTA W ASPEKCIE SKALI CZŁOWIEKA

Gliwice 1993

(3)

O P IN IO D AW C A

Prof. dr hab. inż. arch. Aleksander G rygorow icz

Dr hab. inż. arch. Andrzej Kadłuczka Prof. Politechniki Krakow skiej

KO LEG IU M R ED AKCYJNE

R ED AK TO R N AC ZELNY - Prof. dr hab. inż. Jan B androw ski

R ED AK TO R D ZIAŁU - Prof. dr hab. inż. arch. A n drze j N ieza bito w ski SE KR ETA R Z REDAKCJI - Mgr E lżbieta Leśko

R ED AKCJA

Mgr A leksandra Kłobuszow ska

R ED AK C JA T E C H N IC ZN A A licja N ow acka

W ydano za zgodą R ektora P o litech niki Ś ląskiej

PL ISSN 0860-0074

W ydawnictwo Politechniki Śląskiej ul. Kujawska 3, 44-100 Gliwice

N a k ła d 1 5 0 + 5 3 A rk.wyd. 7 A rk.druk.9 .5 P ap ier offset III x 80g O d dan o do druku 2 1 .0 4 .1 9 9 3 r. Druk ukończono w lipcu 1 9 9 3 r.

Podpisano do druku 2 1 .0 4 .1 9 9 3 r. C en a 9 .8 0 0 ,-

Fotokopie, druk i opraw ę wykonano w SC "AMGraf", G liw ice, ul. Jasna 8

(4)

"Sie ma w obecnym stadium rozwoju urbanizacji w Polsce takich czyn­

ników i warunków, które by nas zmuszały do przekraczania skali ludzkiej w planowaniu miast..."

J. Coryński - "Wymiar człowieka w planowaniu miast przyszłości"

(5)

str . 1. W P R O W A D Z E N I E ... 11

1.1. P r z y c z y n a p o d j ę c i a t e m a t u ... 11 1.2. Z a k r e s o p r a c o w a n i a i m e t o d a b a d a w c z a . . . . 15 1.3. Ce l o p r a c o w a n i a ... 17 2. P R O B L E M Y K S Z T A Ł T O W A N I A S T R E F R U C H U P I E S Z E G O W S K A L I

C Z Ł O W I E K A NA T L E Z M I A N K O M U N I K A C Y J N Y C H Z A C H O D Z Ą C Y C H WE W S P Ó Ł C Z E S N Y M M I E Ś C I E I J E G O C E N T R U M ... 19 2.1. W p ł y w z m i a n k o m u n i k a c y j n y c h na r u c h w c a n t r u m

w s p ó ł c z e s n e g o m i a s t a ... 20 2.2. M i e j s c e r u c h u p i e s z e g o w s y s t e m i e k o m u n i k a c j i

m i e j s k i e j ... 21 2.3. Z n a c z e n i e " s k a l i c z ł o w i e k a " w k s z t a ł t o w a n i u

r u c h u p i e s z e g o w m i a s t a c h ... 25 3. W S P Ó Ł C Z E S N E W Y M A G A N I A R U C H U P I E S Z E G O W M I E Ś C I E W

U J Ę C I U T E C H N I C Z N Y M Z A Ł O Ż E Ń I P A R A M E T R Ó W O R A Z R E P R E ­ Z E N T A T Y W N E O P I N I E D O T Y C Z Ą C E P O J Ę C I A S K A L I ... 29 3.1. R u c h p i e s z y ... 29 3.2. P o j ę c i e " s k a l i c z ł o w i e k a " w o p i n i a c h t e o r e t y ­

k ó w i p r a k t y k ó w a r c h i t e k t u r y o r a z p r z e d s t a w i ­ c i e l i i n n y c h n a u k i d y s c y p l i n n a u k o w y c h . . . . 51 4. A N A L I Z A P O J Ę C I A " S K A L I C Z Ł O W I E K A " W Ś W I E T L E P O T R Z E B

B I O L O G I C Z N Y C H I P S Y C H I C Z N O - S P O L E C Z N Y C H L U D Z I W

R U C H U P I E S Z Y M ...65 4.1. P r ó b a s p r e c y z o w a n i a p o j ę c i a " s k a l i c z ł o w i e k a "

w o d n i e s i e n i u do k s z t a ł t o w a n i a s t r e f r u c h u

p i e s z e g o ...65

(6)

- 6 -

4.2. P o t r z e b y b i o l o g i c z n e i p s y c h i c z n o - s p o ł e c z n e

z w i ą z a n e z p r z e s t r z e n n y m z a c h o w a n i e m l u d z i . . . 65

U . 3. A n a l i z a p o t r z e b b i o l o g i c z n y c h w a r u n k u j ą c y c h p r z e s t r z e n n e z a c h o w a n i e p i e s z y c h ... 66

4.3 . 1 . O b i e k t y w n y g e o m e t r y c z n y w y m i a r c z ł o w i e k a . 66 4 . 3 . 2 . S p o s ó b f u n k c j o n o w a n i a c z ł o w i e k a j a k o ż y w e g o o r g a n i z m u d e t e r m i n o w a n y J e g o f i z j o l o g i ą i k o n s t r u k c j ą f i z y c z n ą . . . . 70

4 . 3 . 3 . P e r c e p c j a o t o c z e n i a u w a r u n k o w a n a b u d o w ą i f u n k c j o n o w a n i e m a p a r a t ó w z m y s ł o w y c h c z ł o w i e k a ... 79

4.4. C z y n n i k i p s y c h i c z n e w a r u n k u j ą c e a k c e p t a c j ę o t o c z e ­ n ia w p r z e s t r z e n n y m z a c h o w a n i u się p i e s z y c h . . .104

4 . 4 . 1 . O b i e k t y w n y w p ł y w f o r m y f i z y c z n e j , b a r w y i ś w i a t ł a na p s y c h i k ę c z ł o w i e k a ...104

4 . 4 . 2 , N a w y k i , t r a d y c j e , o b y c z a j i p r z y z w y c z a j e ­ nia z w i ą z a n e z p r z y n a l e ż n o ś c i ą c z ł o w i e k a do o k r e ś l o n e g o k r ę g u k u l t u r o w e g o ... 114

4 . 4 . 3 . P o c z u c i e b e z p i e c z e ń s t w a c z ł o w i e k a . . . .118

4 . 4 . 4 . S t o p i e ń n a s y c e n i a o t o c z e n i a i n f o r m a c j ą o r i e n t u j ą c ą c z ł o w i e k a w p r z e s t r z e n i . . . .121

4 . 4 . 5 . W p ł y w i s t o p i e ń n a s y c e n i a t e c h n i k ą ś r o ­ d o w i s k a o t a c z a j ą c e g o c z ł o w i e k a ... 128

4 . 4 . 6 . E s t e t y k a o t o c z e n i a ... 132

5. W N I O S K I ... 139

L I T E R A T U R A ... 142

S T R E S Z C Z E N I A ... 149

(7)

page 1. I N T R O D U C T I O N ... 11

1.1. T h e r e a s o n for the t o p i c ... 11 1.2. A r a n g e of the w o r k and i n v e s t i g a t i o n m e t h o d . . 15 1.3. T h e g o a l ... 17 2. P R O B L E M S OF F O R M I N G P A R T I C U L A R S OF P E D E S T R I A N T R A F F I C

Z O N E S IN H U M A N S C A L E A G A I N S T T H E B A C K G R O U N D OF C O N T E M P O R A R Y C H A N G E S IN U R B A N T R A N S P O E T IN C I T Y A N D

ITS C E N T R E ... 19 2.1. E f f e c t of t r a n s p o r t c h a n g e s o n t o a t r a f f i c in a

c e n t r e of c o n t e m p o r a r y c i t y ... 20 2.2. A p l a c e of p e d e s t r i a n t r a f f i c in a s y s t e m of

u r b a n t r a n s p o r t ... 21 2.3. A role of " h u m a n s c a l e " in f o r m i n g a p e d e s t r i a n

t r a f f i c in c i t i e s ... 25

%

3. C O N T E M P O R A R Y R E Q U I R E M E N T S OF P E D E S T R I A N T R A F F I C IN T H E C I T Y F R O M T H E V I E W P O I N T OF T E C H N I C A L A S S U M P T I O N S A N D P A R A M E T E R S AS W E L L AS R E P R E S E N T A T I V E O P T I O N S

D E A L I N G W I T H T H E H U M A N S C A L E ... 29 3.1. P e d e s t r i a n t r a f f i c ... 29 3.2. N o t i o n of " h u m a n s c a l e * in o p i n i o n of t h e o r e t i c ­

i a n s a n d p r a c t i c i a n s as w e l l as r e p r e s e n t a t i v e s of s c i e n c e s ... 51 4. A N A L Y S I S OF T H E N O T I O N OF T H E " H U M A N S C A L E " IN T H E

L I G H T OF B I O L O G I C A L A N D P S Y C H O - S O C I A L H U M A N N E E D S IN T H E P E D E S T R I A N T R A F F I C ... 65 4.1. A t r i a l of f o r m u l a t i o n of the " h u m a n s c a l e " in

r e l a t i o n to f o r m i n g the p e d e s t r i a n t r a f f i c z o n e s 65

(8)

4.2. B i o l o g i c a l and p s y c h o - s o c i a l n e e d s c o n c e r n i n g

f o r m i n g of p e d e s t r i a n t r a f f i c z o n e s ... 65 4.3. A n a l y s i s of b i o l o g i c a l n e e d s c o n d i t i o n i n g s p a t i a l

b e h a v i o r of p e d e s t r i a n s ... 66 4 . 3 . 1 . O b j e c t i v e g e o m e t r i c ma n d i m e n s i o n . . . 66 4 . 3 . 2 . A w a y of m a n f u n c t i o n i n g as an a l i v e

o r g a n i s m d e t e r m i n e d by his p h y s i o l o g y and p h y s i c a l c o n t r u c t i o n ... 70 4 . 3 . 3 . E n v i r o n m e n t a l p e r c e p t i o n c o n d i t i o n e d by

s t r u c t u r e and f u n c t i o n i n g of h u m a n

s e n s o r s ... 79 4.4. P s y c h o l o g i c f a c t o r s c o n d i t i o n i n g e n v i r o n m e n t a l

a c c e p t a n c e in the s p a t i a l b e h a v i o r of p e d e s t r i ­ an s ... 104 4 . 4 . 1 . O b j e c t i v e e f f e c t of p h y s i c a l form, c o l o u r

and l i g h t for the m a n p s y c h o l o g y . . . . 104 4 . 4 . 2 . C u s t o m s , t r a d i t i o n s , h a b i t s c o n n e c t e d

w i t h h u m a n b e l o n g i n e s s to d e f i n e d c u l t u r e r i n g ... 114 4. 4 . 3 . H u m a n s e c u r i t y f e e l i n g s ... 118 4 . 4 . 4 . E n v i r o n m e n t s a t u r a t i o n d e g r e s for

i n f o r m a t i o n o r i e n t i n g a m a n in the s p a c e . 121 4 . 4 . 5 . E f f e c t a n d s a t u r a t i o n d e g r e s for

e n v i r o n m e n t t e c h n i q u e s u r r o u n d i n g a m a n . 128 4 . 4 . 6 . E n v i r o n m e n t a l e s t h e t i c s ... 132 C O N C L U S I O N S ... 139

L I T E R A T U R E . 1 4 2

S U M M A R Y ... 149

(9)

CTp.

B ß e f l e H H e ... ... n 1.1. J l p i r m m a p &3p a ö o T K i i flar-rnoîl t ô m h ... ... ii 1.2. Cd-iew p a3p a ö o T K i i u l i c c j i e ñ o s a T e n b c k h ü M e T O ß ... is

1.3. Uejib p æ p a d o T K i i ...i 7 B o n p o c H ĄopfciijpOBeKiiK n e n i e x o ß H H x 3 0h b M a c m T a d e n e n o s e K a K a CflOHe H3M K H6H U Ë r o p O ß C K O F O C O O Ö m e H H Ä B C0B p e M6H H0M

r o p o ß e u b e r o p e s T p e ... 1 9 2.1. B J I M H H e H3MeHeHilfi B r O O O f l C K O M C O O Ö m e H I I H H a ß B H E e H a e

B ßeHTpe coBpew eHH oro r o p o ß a ... 20

2.2. M e c T O n e m e x o ß H o r o ß B ß s e H H ß b c i i c T e M e r o p o ß C K o r o

c o o ö n e H m i ... 2 1 2V3. S n a n e H H e " M a c m T a ö a n e n o B e K a " b ( p o p M i i p o B a H n a n e m e x o ß H o r o

flBHE e H H ß B r o p o ß a x ... 2 5

C o B p e u e H H H e T p e ö o s a H i i ß n e m e x o ß n o r o ß B H s e K n a b r o p o ß e C T O H K H 3p e H H ß T e X H H H e C K U X n p e ß H O C H ß O K 2 n a p a M6T p O B , a t o e9 x a p a K T e p s H e M H e m i ß n o n o B O ß y n o H ß T n a u a c n i T a O a

HeßOBOKa .•... » 2 9

nemexoflH oe h b h s e n n e... . ; v ... 2 9 3i'2. n o H H T u e " M a c m T a ö a n e ß O B e K a " c o r ß a c n o m h6h h h m T e o p e -

T H K O B h n p a K T H K O B b o ö ß a c T H a p x h t 8k t y p h u n p e ß C T a - BH T e n e l î f lp y ru x c n e ß H a ß b E o c T e i t ... 5 1 AHaßH3 noHßTHß "M acnTaö neßO B eK a" b c ß e T e öHOßorHHecKHx h ncH xooönecTBeH H H x noTpeöH ocTefl n e ß O B e n a b nemexoßEOM ßBHEeHHH ... 65

4.1. nonHTKa yTOHHHTB noHßTHe "u acn iT aö n e n o B e K a " no o t h o - meHHD K öopMiipoBaHHi) nemexoßHHx s o n ... 65

(10)

- 10 -

4ï'2.;

B K O J i o r i r a e c K H e h n c u x o o ö q e c T B e H H L i e n o T p e ö H o c T H

C B H 3 8 KH H e C n O B e fle K ilB M JID fie ß B n p O C T p a K C T B S . .V ¡-." 6 5

4 . 3 . ‘ Ah ají ií3 öüoJiorKHecKHx noTpeöHOCTeß oöycjioBJiHBaDmux noBefíeHue n e c c x o ^ o s b n p o c T p a s c T B e ...66 4 . 3 . 1 . OöieKTiiBKHß reo:-.;eTp}iHecKHß pa3Mep Heji

03

e K a .. . 56 4 . 3 . 2 . Cnocoö noBe^oHiw nejiOBena ksk zHBOro o p r a -

HH3 M8 , fle T e p ? -m H lip O B 8 K K H ił e r o Ö)H3 H0 j I 0 r H e ß

H Cp 113HH6 C K 1IM C T p O e K lie u ...‘. 7 0

4 . 3 . 3 . B o c n p a s T iie OKpyreHiis oöycjiO BjieH iioe CTpoe.HiieM u (ÏjyHKiîHOHïipoBaHHeM HyBCTBeHHtix annapaTO B H 8 J1 0 B 6 K a ... . . . 7 9

4 . 4 . ncHXHHecKiie waKTopti oöycnoBJiiiBaiDUHe oßOöpeHne o x p y - saBĘsM cpeflB: b nOBe^fskkm nemexoflOB b n p ocT p an cT B e. . 4 . 4 . 1 . 0ÖT>eKTHBHOe BJIHHHIie !pB3HHeCK0ß tpopMH, iiBeTa

u C B e T a K a n c n x i i K y n e n o B e K a ... i c h

4 . 4 . 2 . EaBHKu, TpaflMjiKH, oöHHan h iiphbljhkh cbk3 8hhh0

c n p iiH a f íJ ie a H o c T b E n e s o B e K a k o n p e fie Jie K H O M y K y jiB T y p H O u y H . p y r y ...

4 . 4 ,-;i3 . EyBCTBO öe3onacHOCTii n esoB eK a ... 119 4 . 4 . 4 . CTeneHb HacumeHHocTH OKpyxeHns HHräopuaiiiiefl

n o 3 B a j i s B r ç e f l n e s o B e H y o p a e H T H p o B a T i . e s b

n p o c T p a H C T B e ... . . . 1 2 1 4 . 4 . 5 . BJIHHHHe H CTeneHb HaCHEjeHHOCTH TexHHKOß

O K p y sarąefl n e s o ß e K a e p e p t r . . . ...1 2 8 4 . 4 . 6 . ScT eTH K a OKpysaDneß e p e flu ...1 3 2

5 . B u B O f l u ... 1 3 9

S

6. J l H T e p a T y p a ... 142

(11)

1.1. P R Z Y C Z Y N A P O D J Ę C I A T E M A T U

G w a ł t o w n y w z r o s t w s p ó ł c z e s n y c h m i a s t z a p o c z ą t k o w a n y zo s t a ł n a r a s t a j ą c ą i n d u s t r a 1 i z a c j ą , r o z p r o s z e n i e m m i e j s c z a m i e s z k a n i a d z i ę k i u n i e z a l e ż n i e n i u ich od m i e j s c p r a c y oraz r o z w i n i ę t ą k o m u n i k a c j ą , k t ó r a w r a z z r o z w o j e m o g ó l n o ­ s p o ł e c z n y c h p o t r z e b p r z y c z y n i ł a się do w z r o s t u r u c h l i w o ś c i m i e s z k a ń c ó w . T e m u w z r o s t o w i o ś r o d k ó w m i e j s k i c h - d z i ś w epoce p o s t i n d u s t r i a l n e j - t o w a r z y s z y w c i ą ż p o s t ę p u j ą c a p o l a ­ r y z a c j a f u n k c j o n a l n a p o s z c z e g ó l n y c h c z ę ś c i ich o b s z a r ó w .

Na tle tych i w i e l u i n n y c h z m i a n s p o ł e c z n y c h w z r a s t a r o ­ la o b s z a r ó w c e n t r a l n y c h m i a s t , k t ó r e r o z w i j a j ą się w o k ó ł g ł ó w n y c h w ę z ł ó w k o m u n i k a c y j n y c h i n t e g r u j ą c y c h ich s y s t e m y t r a n s p o r t o w e . T e n w z r o s t z n a c z e n i a c e n t r ó w d e t e r m i n o w a n y jest r o z w o j e m na ich o b s z a r a c h r o z m a i t y c h u n i k a l n y c h u s ł u g oraz m i e j s c p r a c y o s k o n c e n t r o w a n e j duż e j l i c z b i e z a t r u d ­ n i o n y c h w t r z e c i m i c z w a r t y m s e k t o r z e g o s p o d a r k i .

R o z w ó j t y c h f u n k c j i w o b s z a r a c h c e n t r a l n y c h j e s t b e z p o ­ ś r e d n i m p o w o d e m w z r a s t a j ą c e j t a m k o n c e n t r a c j i r u c h u m i e s z ­ k a ń c ó w mi a s t .

C o r a z o s t r z e j w y s t ę p u j ą też k o n f l i k t y p o m i ę d z y r ó ż n y m i r o d z a j a m i ru c h u . C o r a z c z ę ś c i e j d o c h o d z i do k o l i z j i p o m i ę d z y p i e s z y m i a p o j a z d a m i m e c h a n i c z n y m i . W z r a s t a w i ę c l i c z b a w y p a d ­ ków d r o g o w y c h , w k t ó r y c h p i e s i t r a c ą z d r o w i e , a n a w e t życie.

C o r a z c z ę s t s z e u l e g a n i e r o z m a i t y m ' c h o r o b o m w s p ó ł c z e s n e j c y w i l i z a c j i m i e s z k a ń c ó w m i a s t w i ą ż e się w dużej m i e r z e z r o z w o j e m i u c i ą ż l i w o ś c i ą k o m u n i k a c j i m e c h a n i c z n e j . L u d z i e o d d y c h a j ą w i ę c w m i e ś c i e z a t r u t y m s p a l i n a m i p o w i e t r z e m i n a r a ż a j ą się na c h o r o b o t w ó r c z e d z i a ł a n i e h a ł a s u . U l e g a j ą też c o r a z p o w s z e c h n i e j s t r e s o m , k t ó r e są w dużej m i e r z e w y ­ n i k i e m b e z p o ś r e d n i e g o o b c o w a n i a z p o j a z d a m i m e c h a n i c z n y m i

(12)

- 12 -

i i n n y m i u r z ą d z e n i a m i t e c h n i c z n y m i f u n k c j o n u j ą c y m i w c e n t r a c h w s p ó ł c z e s n y c h m i a s t .

Ta k o n f l i k t o w a s y t u a c j a , w k t ó r e j n a j b a r d z i e j p o s z k o d o w a n i są p i e s i u c z e s t n i c y r u c h u d r o g o w e g o , d o p r o w a d z a w o s t a t n i c h d z i e s i ą t k a c h lat c o r a z p o w s z e c h n i e j do k o n c e p c j i o r g a n i z o w a ­ nia na t e r e n a c h c e n t r ó w n a j p i e r w c i ą g ó w p i e s z y c h , a z c z a s e m c a ł y c h w y d z i e l o n y c h s t r e f w y ł ą c z o n e g o r u c h u p i e s z e g o . S t r e ­ fy te p o w s t a ł y p o c z ą t k o w o j e d y n i e w n o w o p r o j e k t o w a n y c h c e n t ­ rach, p ó ź n i e j t a k ż e w s t a r e j t k a n c e m i e j s k i e j , r e w a l o r y z o w a ­ nej na p o t r z e b y f u n k c j i z w i ą z a n y c h z c e n t r u m m i a s t a .

P r o c e s ten o b s e r w u j e m y także i w P o l s c e , g d z i e r ó w n i e ż p o w s t a j ą e n k l a w y r u c h u p i e s z e g o , z a r ó w n o w n o w o p r o j e k t o w a ­ n y c h d z i e l n i c a c h , ja k też i w o b r ę b i e st a r e j z a b u d o w y m i e j ­ skiej. T w o r z e n i e j e d n a k s t r e f w y ł ą c z o n e g o r u c h u p i e s z e g o n a ­ p o t y k a tu s z e r e g t r u d n o ś c i z w i ą z a n y c h z n i e p r a w i d ł o w y m r o z ­ w o j e m m o t o r y z a c j i , z p r z e s z k o d a m i w y n i k a j ą c y m i ze z b y t u p ­ r o s z c z o n y c h r a c h u n k ó w e k o n o m i c z n y c h , nie u w z g l ę d n i a j ą c y c h w d o s t a t e c z n y m s t o p n i u b a d a ń p r o g n o s t y c z n y c h o r a z z b r a k u w i e ­ dzy o d n o ś n i e do p o t r z e b p i e s z y c h z w i ą z a n y c h z p r z e s t r z e n n y m z a c h o w a n i e m c z ł o w i e k a .

I s t n i e j e w k r a j u w i e l e u d a n y c h r o z w i ą z a ń s t r e f p i e s z y c h we w s p ó ł c z e ś n i e p r o j e k t o w a n e j z a b u d o w i e . T a k i m n a j b a r d z i e j z n a n y m , u d a n y m r e j o n e m r u c h u p i e s z e g o w c e n t r u m m i a s t a j e s t m i ę d z y i n n y m i p a s a ż p i e s z y na Ś c i a n i e W s c h o d n i e j w W a r s z a w i e . Zdarzaj-ą się t a k ż e u d a n e r o z w i ą z a n i a s t r e f p i e s z y c h a r a n ż o w a ­ n y c h w s t a r e j z a b u d o w i e m i a s t a (np. c i ą g p i e s z y w Z i e l o n e j G ó r z e lub u l i c a S t a w o w a w K a t o w i c a c h ) . Są to -jednak n a j c z ę ś c i e j w y d z i e l o n e e n k l a w y , ni e s t a n o w i ą c e s i e c i d r ó g p i e s z y c h , k t ó r e m o g ł y b y być p o d s t a w ą k o m p o z y c j i c e n t r ó w i nie s p e ł n i a j ą c e w z w i ą z k u z tym w s p ó ł c z e s n y c h w y m o g ó w o k r e ś l a j ą ­ c y c h m i e j s c e r u c h u p i e s z e g o w c e n t r u m .

W i e l e w s p ó ł c z e s n y c h c e n t r a l n y c h z a ł o ż e ń c i ą g ó w p i e s z y c h z r e a l i z o w a n y c h w k r a j u , lecz n i e k o n s e k w e n t n i e o d d z i e l o n y c h od r u c h u p o j a z d ó w m e c h a n i c z n y c h , nie s p e ł n i a w y m o g ó w o d n o ś n i e do k s z t a ł t o w a n i a p r z e s t r z e n i w s k a l i człowi-eka p i e s z e g o . Są one

(13)

cz ę s t o p r ó b ą r o z w i ą z a ń k o m p r o m i s o w y c h p o m i ę d z y u f o r m o w a n i e m w s k a l i c z ł o w i e k a i d ą c e g o p i e s z o i p o r u s z a j ą c e g o się za p o ­ mocą ś r o d k ó w k o m u n i k a c j i z n e c h a n i z o w a n e j . W e f e k c i e p r o w a d z i to do b r a k u d l a t y c h z a ł o ż e ń a p r o b a t y i a k c e p t a c j i z a r ó w n o przez p i e s z y c h , j a k i p r z e z z m o t o r y z o w a n y c h . T e n k o m p r o m i s skali c h a r a k t e r y z u j e na p r z y k ł a d w s p ó ł c z e s n e c e n t r u m K a t o w i c .

"R o d z i się w i ę c w o ł a n i e o l u d z k ą p r z e s t r z e ń w s e n s i e jej z o r g a n i z o w a n i a i k u m u l a c j i t a k i c h w a r t o ś c i i z n a c z e ń , j a k i e o d p o w i a d a j ą p e r c e p c y j n y m w ł a ś c i w o ś c i o m d z i s i e j s z e g o c z ł o w i e ­ ka" [5 , s . 4 4 ] . W p r z y p a d k u k s z t a ł t o w a n i a s t r e f p i e s z y c h m u s i to być p r z e s t r z e ń o d p o w i a d a j ą c a p e r c e p c y j n y m w ł a ś c i w o ś c i o m ludzi p o r u s z a j ą c y c h się p i e s z o .

" I n t u i c y j n a o c e n a w a l o r ó w ś r o d o w i s k a ( s z c z e g ó l n i e w j e g o m i k r o s k a l i ) j e s t n a j c z ę ś c i e j t r a f n ą , z w ł a s z c z a j e ś l i j e s t ona ze swej s t r o n y w y p a d k o w ą w i ę k s z e j i l o ś c i p o j e d y n c z y c h s t w i e r d z e ń . [...] D o t ą d j e d n a k b r a k u j e m e t o d b e z s t r o n n e j , o b i e k t y w n e j o c e n y ^ • • • ] * k t ó r e by p o t w i e r d z a ł y o c e n ę i n t u i ­ cyjną w a r t o ś c i ś r o d o w i s k a " £

9

3 , s . 22] .

0 ile s t o s u n k o w o ł a t w o o c e n i a m y ś r o d o w i s k o , w k t ó r y m ż y ­ jemy, o t y l e t r u d n i e j j e s t o c e n i ć coś, co j e s z c z e nie z o s t a ­ ło s p r a w d z o n e ani w r e a l i z a c j i , ani w u ż y c i u , g d y ż z n a j d u j e się j e s z c z e w f a z i e p r o j e k t u . T a k w i ę c p o s z u k i w a n i a m e t o d oceny p r z y b l i ż a j ą o b i e k t y w n e o k r e ś l e n i e w a r t o ś c i p r o j e k t o w a ­ nych z a ł o ż e ń . " K a ż d a p r ó b a z d e f i n i o w a n i a t y c h w a r t o ś c i s t a ­ nowi p r z y c z y n e k do j e s z c z e nie o k r e ś l o n e j m e t o d o l o g i i p l a n o ­ w a nia ś r o d o w i s k a m i e j s k i e g o "

£9

3 , s . 2 2 J .

W s p ó ł c z e s n a w i e d z a o c z ł o w i e k u [ . . .] j e s t z a w s t y d z a j ą c o mała. Od c z a s ó w A r y s t o t e l e s a f i z y k a i c h e m i a z r o b i ł y m i l o w y krok w k i e r u n k u p o z n a n i a p r a w r z ą d z ą c y c h r z e c z y w i s t o ś c i ą . W tym s a m y m o k r e s i e w i e d z a o z a c h o w a n i u l u d z i w z r a s t a d o ś ć p o woli. J e s z c z e o b e c n i e d i a l o g i P l a t o n a są w a ż n y m ź r ó d ł e m i n ­ f o r m a c j i o l u d z k i m m y ś l e n i u i e m o c j a c h , ś w i a d c z y to nie t y l e o tym, że s t a r o ż y t n i m y ś l i c i e l e w i e d z i e l i o c z ł o w i e k u tak d u ­ żo, ile o tym, że w s p ó ł c z e ś n i u c z e n i w i e d z ą o n i m tak m a ł o . Taki s t a n r z e c z y w y w o ł u j e n i e p o k ó j . C o r a z p o w s z e c h n i e j s z e s t a -

(14)

14 -

je się p r z e k o n a n i e , że p o z n a n i e o s o b o w o ś c i c z ł o w i e k a [...]

j e s t n i e z b ę d n y m w a r u n k i e m t w o r z e n i a h u m a n i s t y c z n e j w i z j i

B a r d z o m a ł o n a d a l w i e m y t a k ż e o p r z e s t r z e n n y c h z a c h o w a ­ n i a c h c z ł o w i e k a .

V/ o s t a t n i c h l a t a c h o b s e r w u j e się w z m o ż o n e nimi z a i n t e r e s o ­ w a n i e . Są p r z e d m i o t e m b a d a ń p r z e d s t a w i c i e l i r ó ż n y c h nauk, a w i ę c b i o l o g ó w , l e k a r z y , e k o n o m i s t ó w , p s y c h o l o g ó w , e k o l o g ó w , e t o l o g ó w , f i l o z o f ó w , a t a k ż e o c z y w i ś c i e , a r c h i t e k t ó w i u r b a ­ n i s t ó w . " B a d a n i e z j a w i s k p r z e s t r z e n n y c h w i ą ż e się nie tyle z o d k r y c i e m , co z s z e r s z y m u z n a n i e m , że p r z e s t r z e n n e u k s z t a ł t o ­ w a n i e l u d z k i e g o ś r o d o w i s k a ma p o w a ż n y w p ł y w na z d r o w i e , r o z ­ wój o s o b o w o ś c i , na s t o s u n k i s p o ł e c z n e w m a ł y c h g r u p a c h , na w y d a j n o ś ć pr a c y " [ 2 9 , s . 5].

J e d n a k b a d a n i a w tym z a k r e s i e p r o w a d z o n e z p u n k t u w i d z e n i a d o ś w i a d c z e ń r ó ż n y c h n a u k i d y s c y p l i n n a u k o w y c h , u j m u j ą c z a g a d ­ n i e n i e w r ó ż n y c h a s p e k t a c h i p o s ł u g u j ą c się b a r d z o r ó ż n o r o d ­ n y m a p a r a t e m p o j ę c i o w y m , nie d a ł y w r e z u l t a c i e d o t ą d t a k i c h w y n i k ó w , k t ó r e z a d o w o l i ł y b y p r o j e k t a n t ó w m i e j s k i c h p r z e s t r z e ­ ni z u r b a n i z o w a n y c h .

P r ó b ę s t w o r z e n i a d y s c y p l i n y n a u k o w e j i n t e g r u j ą c e j b a d a n i a nad p r z e s t r z e n n y m i z a c h o w a n i a m i l u d z i p o d j ą ł w k s i ą ż c e pt.:

" U k r y t y w y m i a r " E . T . H a l l , p r o p o n u j ą c dla niej n a z w ę p r o k s e - m i k a ^ . J e s t to n a j b a r d z i e j w s z e c h s t r o n n a p r a c a o zachowa.- n i a c h p r z e s t r z e n n y c h - s p o ś r ó d z n a n y c h a u t o r o w i - pod w z g l ę ­ d e m r ó ż n o r o d n o ś c i w y k o r z y s t a n y c h w niej ź r ódeł.

J e d n a k Hall a n a l i z u j ą c b a r d z o w n i k l i w i e i w i e l o p ł a s z c z y z ­ n o w o p r z e s t r z e n n e z a c h o w a n i e lu d z i , c z y n i to g ł ó w n i e z p u n k ­ tu w i d z e n i a r ó ż n i c k u l t u r o w y c h , n a r o d o w y c h lub n a w e t k o n t y n e n ­ t a l n y c h o r a z s z c z e g ó l n i e w r e l a c j i c z ł o w i e k - c z ł o w i e k i c z ł o w i e k - g r u p a ludzi, a nie w r e l a c j a c h p o m i ę d z y c z ł o w i e k i e m a ś r o d o w i s k i e m f i z y c z n y m o t a c z a j ą c y m go i p r z e z n i e g o k s z t a ł t o ­ w a n y m .

.T .Ha 1 1 . P r o k s e m i k a j e s t d y s c y p l i n ą n a u k o w ą b a d a j ą c ą p o s t r z e ­ g a n i e p r z e z c z ł o w i e k a p r z e s t r z e n i i n d y w i d u a l n e j i s p o ł e c z n e j o r a z p o s ł u g i w a n i e się nią j a k o s z c z e g ó l n y m w y t w o r e m k u l t u r y ś w i a t a "

[ 2 9 , s . 2 5 ] .

(15)

D a l s z e w i e l o p ł a s z c z y z n o w e b a d a n i a w ł a ś n i e t y c h r e l a c j i , r o z p a t r y w a n y c h w a s p e k c i e p o t r z e b c z ł o w i e k a w y n i k a j ą c y c h z jego p s y c h o f i z y c z n e j b u d o w y , m o g ą p r z y b l i ż y ć - z d a n i e m a u t o ­ ra - o k r e ś l e n i e p o j ę c i a s k a l i c z ł o w i e k a w k s z t a ł t o w a n i u z u r ­ b a n i z o w a n e g o ś r o d o w i s k a m i e j s k i e g o .

Chęć d o r z u c e n i a w ł a s n y c h p r z e m y ś l e ń z tego z a k r e s u o r a z p r z e m y ś l e n i a w y n i k a j ą c e z o b s e r w a c j i p o r ó w n a w c z y c h s t r e f p i e s z y c h w c e n t r a c h r ó ż n y c h m i a s t p o l s k i c h i z a g r a n i c z n y c h były p o w o d e m p o d j ę c i a a n a l i z y t e m a t u p r z e d s t a w i o n e g o w t y t u ­ le: " K s z t a ł t o w a n i e s t r e f p i e s z y c h c e n t r u m m i a s t a w a s p e k c i e skali c z ł o w i e k a " .

1.2. Z A K R E S O P R A C O W A N I A I M E T O D A B A D A W C Z A

K s z t a ł t o w a n i e p r z e s t r z e n i o t a c z a j ą c e j c z ł o w i e k a j e s t z ł o ż o ­ nym p r o c e s e m , w k t ó r y m a r c h i t e k t z o b o w i ą z a n y j e s t u w z g l ę d n i ć wiele c z y n n i k ó w . W ł a ś c i w e u j ę c i e tych c z y n n i k ó w p o z w a l a z a s ­ pokoić p o t r z e b y l u d z i z w i ą z a n e z ich p r z e s t r z e n n y m z a c h o w a ­ niem, p o z w a l a w i ę c k s z t a ł t o w a ć p r z e s t r z e ń z u w z g l ę d n i e n i e m t z w . " s k a l i c z ł o w i e k a "2)

W w i e l u w y p o w i e d z i a c h i p u b l i k a c j a c h o d n o ś n i e do l u d z k i e j skali p o w t a r z a się c z ę s t o o g ó l n y p o d z i a ł , z g o d n i e z k t ó r y m o d c z u c i e s k a l i c z ł o w i e k a w y s t ę p u j e w:

a) m a k r o s k a l i - co o d n o s z o n e j e s t do d u ż y c h z e s p o ł ó w o s a d n i ­ c z y c h m i a s t a g l o m e r a c j i , r e g i o n ó w i w

b) m i k r o s k a l i - w o d n i e s i e n i u do m i e j s c b e z p o ś r e d n i o o t a c z a ­ j ą c y c h c z ł o w i e k a , j a k m i e s z k a n i e , m i e j s c e p r a c y , u l i c a itp. [ 9 3 , s . 2 6 ] .

Z a i n t e r e s o w a n i a a u t o r a o r a z a n a l i z a p r o b l e m u k s z t a ł t o w a ­ nia p r z e s t r z e n i , z g o d n i e ze s k a l ą l u d z k ą , w tej p r a c y o g r a -

.

l Lj ~ ~ ' /

n i c z a się w z a s a d z i e do m i k r o s k a l i p r z e s t r z e n i o t a c z a j ą c e j c z ł o w i e k a w z u r b a n i z o w a n y c h s t r e f a c h r u c h u p i e s z e g o w m i e ś c i e . 2l P o j ę c i e " s k a l i c z ł o w i e k a " w p r o w a d z o n o tak, ja k w p r a c y

P . Z a r ę b y [ 9 3 , s . 6 3 j , "[•••] jako o k r e ś l e n i e u m o w n e m a j ą c e z a s t ą p i ć w f o r m i e h a s ł a w y p a d k o w ą w i e l u k r y t e r i ó w o k r e ś l a ­ j ą c y c h p o z y t y w n e o d c z u c i e p r z e z c z ł o w i e k a o t a c z a j ą c e g o go ś r o d o w i s k a " .

(16)

16

Z g o d n i e ze w s p ó ł c z e s n y m i w y m o g a m i o k r e ś l a j ą c y m i m i e j s c e r u c h u p i e s z e g o w m i e ś c i e , o b s z a r a m i w y ł ą c z n e g o r u c h u p i e ­ s z y c h p o w i n n y być:

- w n ę t r z a z e s p o ł ó w z a b u d o w y m i e s z k a n i o w e j , - t e r e n y r e k r e a c y j n e ,

- w n ę t r z a c e n t r ó w m i e j s k i c h .

S t r e f y c e n t r a l n e to n a j w a ż n i e j s z e r e j o n y r u c h u p i e s z e g o z u w a g i na to, że s k u p i a się w o k ó ł n i c h n a j w i ę c e j u n i k a l ­ n y c h u s ł u g o g ó l n o m i e j s k i c h , jak r ó w n i e ż n a j w i ę c e j m i e j s c p r a c y o s k o n c e n t r o w a n e j d u ż e j l i c z b i e z a t r u d n i o n y c h w III i IV s e k t o r z e g o s p o d a r k i . U z w i ą z k u z p o w i ą z a n i e m ich g ł ó w ­ n y m w ę z ł e m k o m u n i k a c y j n y m s t a n o w i ą o b s z a r y n a j c z ę ś c i e j i n a j t ł u m n i e j o d w i e d z a n e p r z e z m i e s z k a ń c ó w .

Z a m i a r e m a u t o r a b y ł o b a d a n i e p r o b l e m ó w z w i ą z a n y c h w ł a ś n i e z c e n t r a l n y m i s t r e f a m i r u c h u p i e s z e g o w z a k r e s i e k s z t a ł t o w a ­ nia ich e l e m e n t ó w w a s p e k c i e " s k a l i c z ł o w i e k a " , z p u n k t u w i ­ d z e n i a j e g o p o t r z e b b i o l o g i c z n y c h i p s y c h i c z n y c h .

W z w i ą z k u z t a k i m u j ę c i e m p r o b l e m u ( o d n i e s i e n i e do p o t r z e b b i o l o g i c z n y c h i p s y c h i c z n y c h c z ł o w i e k a w r u c h u p i e s z y m ) o r a z z u w a g i na w y n i k a j ą c y s t ą d s z e r o k i w a c h l a r z p o r u s z a n y c h z a g a d ­ n i e ń c z ą s t k o w y c h nie b y ł o z a m i a r e m a u t o r a a n a l i z o w a n i e k o n ­ k r e t n y c h p r z y k ł a d ó w , jak to w y s t ę p u j e m i ę d z y i n n y m i w p r a c y M. N o w a k o w s k i e g o pt.: " K o m u n i k a c j a w k s z t a ł t o w a n i u c e n t r u m m i a s t a " . J e d n a k w w i e l u m i e j s c a c h p r a c y - a n a l i z u j ą c p r o b l e m k s z t a ł t o w a n i a e l e m e n t ó w c e n t r a l n y c h s t r e f p i e s z y c h - o d w o ł a ł się a u t o r t a k ż e do k o n k r e t n y c h p r z y k ł a d ó w r o z w i ą z a ń k r a j o w y c h i z a g r a n i c z n y c h .

W p r a c y z e b r a n o r e p r e z e n t a t y w n e o p i n i e t e o r e t y k ó w i p r a k ­ t y k ó w a r c h i t e k t u r y o r a z p r z e d s t a w i c i e l i i n n y c h d y s c y p l i n n a ­ u k o w y c h w z a k r e s i e s k a l i c z ł o w i e k a (w o d n i e s i e n i u do m i k r o ­ s k a l i ) . Z g r o m a d z o n o t a k ż e d a n e o d n o ś n i e do t e c h n i c z n y c h z a ł o ­ ż e ń i p a r a m e t r ó w r u c h u p i e s z e g o , a w i ę c : p r ę d k o ś c i , g ę s t o ś c i , n a t ę ż e n i a o r a z p r z e p u s t o w o ś c i r u c h u p i e s z e g o , j a k r ó w n i e ż d a n e d o t y c z ą c e p o d s t a w y p r z y j m o w a n i a t y c h z a ł o ż e ń i p a r a m e t r ó w , a w i ę c s p o s o b ó w ich o b l i c z a n i a .

(17)

W d a l s z y m c i ą g u p o d j ę t o p r ó b ę s p r e c y z o w a n i a p o j ę c i a s k a l i c z ł o w i e k a w o d n i e s i e n i u do k s z t a ł t o w a n i a e l e m e n t ó w c e n t r a l n y c h str e f r u c h u p i e s z e g o w m i a s t a c h . D o k o n a n o t a k ż e a n a l i z y •

m a t e r i a ł ó w ź r ó d ł o w y c h pod k ą t e m p o t r z e b b i o l o g i c z n y c h i p s y c h i ­ c z n y c h w a r u n k u j ą c y c h a k c e p t o w a n i e p r z e z c z ł o w i e k a p r z e s t r z e n i z u r b a n i z o w a n e j w s t r e f a c h r u c h u p i e s z e g o , z w y k o r z y s t a n i e m n a s t ę p u j ą c y c h m e t o d p r a c y n a u k o w e j :

- a n a l i z y p o z n a w c z e j , - k r y t y k i ź r ó d ł o w ej, - p o r ó w n a w c z e j , - a n a l i z y l o g i c z n e j .

W c z ę ś c i s z c z e g ó ł o w e j b a d a ń d o t y c z ą c y c h o k r e ś l e n i a o p t y m a l ­ nego i m i n i m a l n e g o d y s t a n s u m i ę d z y l u d ź m i w r u c h u p i e s z y m (rozdz. A . 3 . c . " P e r c e p c j a o t o c z e n i a u w a r u n k o w a n a b u d o w ą i f u n k c j o n o w a n i e m a p a r a t ó w z m y s ł o w y c h c z ł o w i e k a " ) p o s ł u ż y ł się autor - j a k o n a r z ę d z i e m b a d a w c z y m - g e o m e t r i ą i a n a l i z ą m a ­ t e m a t y c z n ą .

1.3. C E L O P R A C O W A N I A

Z a s a d n i c z y m c e l e m p r a c y j e s t o k r e ś l e n i e k r y t e r i ó w w a r u n ­ k u j ą c y c h p e ł n ą a k c e p t a c j ę s t r e f w y ł ą c z n e g o r u c h u p i e s z e g o przez lud z i , to j e s t k r y t e r i ó w k s z t a ł t o w a n i a e l e m e n t ó w t y c h stref w s k a l i c z ł o w i e k a .

U w a ż a się t a k ż e za p o t r z e b n e u z y s k a n i e w s k a z a ń co do t a ­ kiego k s z t a ł t o w a n i a e l e m e n t ó w s t r e f p i e s z y c h , k t ó r e z a p e w n i w m i e ś c i e k o n k u r e n c y j n o ś ć r u c h o w i p i e s z e m u w s t o s u n k u do r u ­ chu z m e c h a n i z o w a n e g o .

C e l e m o p r a c o w a n i a j e s t r ó w n i e ż p o r ó w n a n i e n i e k t ó r y c h z a ­ leceń w z a k r e s i e p r o j e k t o w a n i a e l e m e n t ó w s t r e f p i e s z y c h w u j ę c i u t e c h n i c z n y c h z a ł o ż e ń z u a n y m i w y n i k a j ą c y m i z a n a l i z y p o t r z e b b i o l o g i c z n y c h i p s y c h o l o g i c z n y c h c z ł o w i e k a w ty m z a ­ k r e s i e o r a z p r z e d s t a w i e n i e o d p o w i e d n i c h w n i o s k ó w k r y t y c z n y c h .

Z d a n i e m a u t o r a , z a c h o d z i r ó w n i e ż p o t r z e b a w e r y f i k a c j i k r y ­ t e r i ó w s t o s o w a n i a we w s p ó ł c z e ś n i e p r o j e k t o w a n y c h i r e a l i z o ­ w a n y c h s t r e f a c h w y ł ą c z n e g o r u c h u p i e s z e g o u r z ą d z e ń t e c h n i c z -

(18)

18 -

n y c h s t a ł y c h (np. ra.in. p r z e j ś ć p o d - i n a d z i e m n y c h , s c h o d ó w i p o c h y l n i , p r z e s t r z e n n y c h e l e m e n t ó w i n f o r m a c y j n y c h ) oraz r u c h o m y c h (tj. np. s c h o d ó w i c h o d n i k ó w r u c h o m y c h , d ź w i g ó w , d r z w i o t w i e r a n y c h a u t o m a t y c z n i e it p . ) .

W k o ń c u c e l e m a n a l i z y ź r ó d ł o w e j j e s t tak ż e w s k a z a n i e na z a g a d n i e n i a n i e d o s t a t e c z n i e , w p o r ó w n a n i u do p o z o s t a ł y c h , z b a d a n e i o p i s a n e i z a s u g e r o w a n i e k i e r u n k u d a l s z y c h badań.

(19)

C Z Ł O W I E K A NA T L E Z M I A N K O M U N I K A C Y J N Y C H Z A C H O D Z Ą C Y C H W E W S P Ó Ł C Z E S N Y M M I E Ś C I E I W J E G O C E N T R U M

2.1. W P Ł Y W Z M I A N K O M U N I K A C Y J N Y C H NA R U C H W C E N T R U M W S P Ó Ł C Z E S N E G O M I A S T A

" S p o ś r ó d w i e l u o s i ą g n i ę ć t e c h n i k i , k t ó r e p r z y n i o s ł o o s t a t ­ nie s t u l e c i e , u d o s k o n a l e n i e k o m u n i k a c j i m i a ł o n a j w i ę k s z e z n a ­ c z e n i e dla b u d o w y m i a s t " [ 5 1 , s . 335].

D z i ę k i i n d u s t r i a l i z a c j i i t o w a r z y s z ą c e m u temu z j a w i s k u r o z w o j o w i k o m u n i k a c j i , m i a s t a r o z w i n ę ł y się na n i e s p o t y k a n y c h u p r z e d n i o o b s z a r a c h , p r z y c z y m po w p r o w a d z e n i u k o l e i ż e l a z n e j r o z c i ą g n ę ł y się w z d ł u ż jej s z l a k ó w , aby z c z a s e m - po u p o w ­ s z e c h n i e n i u się, p o c z ą t k o w o p u b l i c z n e j k o m u n i k a c j i m e c h a n i c z ­ nej, a w r e s z c i e w XX w i e k u s a m o c h o d u i n d y w i d u a l n e g o - " r o z l a ć się" w z d ł u ż s z l a k ó w d r o g o w y c h na t e r e n a c h c z ę s t o z n a c z n i e o d ­ l e g ł y c h od d a w n y c h z a l ą ż k ó w m i e j s k i c h . Z b i e g i e m c z a s u d a l s z y rozwój k o m u n i k a c j i d o p r o w a d z i ł do p o ł ą c z e n i a się s z e r e g u d a w ­ niej o d r ę b n y c h m i a s t w w i e l k i e o r g a n i z m y m i e j s k i e - a g l o m e r a ­ cje [ 5 1 , s . 335] .

M i m o t e g o z e s p o l e n i a , p o s z c z e g ó l n e e l e m e n t y ( d z i e l n i c e ) tych a g l o m e r a c j i e g z y s t o w a ł y p o c z ą t k o w o j a k o s a m o d z i e l n e j e d ­ n o s t k i . W y n i k a ł o to p r z e d e w s z y s t k i m , w p o c z ą t k o w y m o k r e s i e i n d u s t r i a l i z a c j i , ze s k u p i e n i a m i e j s c z a m i e s z k a n i a w o k ó ł z a ­ k ł a d ó w p r a c y , z o g r a n i c z o n e g o s t a n d a r d u ż y c i a o r a z z o g r a n i c z o ­ nej m o b i l n o ś c i m i e s z k a ń c ó w (ż u w a g i na n i s k i s t o p i e ń r o z w o j u k o m u n i k a c j i ) . W z w i ą z k u z tym p r z e m i e s z c z a n i e się l u d n o ś c i w r a m a c h m i a s t i a g l o m e r a c j i m i a ł o c h a r a k t e r o g r a n i c z o n y .

O b e c n i e s y t u a c j a się z m i e n i ł a po d w p ł y w e m r o z w o j u p o t r z e b s p o ł e c z n y c h , , k t ó r y c h w y n i k i e m j e s t r o z p r o s z e n i e b u d o w n i c t w a

(20)

- 20 -

m i e s z k a n i o w e g o i u n i e z a l e ż n i e n i e j e g o l o k a l i z a c j i od m i e j s c p r a c y . D z i ś "[•••] j e d n ą z c h a r a k t e r y s t y c z n y c h c e c h m i e j s k i e g o ż y c i a są s t a ł e w ę d r ó w k i m i e s z k a ń c ó w m i a s t a po j e g o o b s z a r z e . C o d z i e n n i e rano o d b y w a się w i e l k i c i ą g l u d z k i na t e r e n a c h od m i e j s c z a m i e s z k a n i a do m i e j s c p r a c y lub na u k i , by w g o d z i n a c h p o p o ł u d n i o w y c h p o w t ó r z y ć się w o d w r o t n y m k i e r u n k u [ 7 5 , s . 8 3 ] .

To p r z e m i e s z c z a n i e się l u d n o ś c i m i a s t a ma s t a ł ą t e n d e n c j ę w z r o s t u , na co s z c z e g ó l n y w p ł y w ma c i ą g ł y w z r o s t z a t r u d n i e n i a w p r o s t w s a m y m c e n t r u m . Z j a w i s k o to u w a ż a n e jest, nota bene, za n a j b a r d z i e j p a l ą c y p r o b l e m w s p ó ł c z e s n y c h m e t r o p o l i i [28].

W k a ż d y m u k ł a d z i e p r z e s t r z e n n y m - p o m i j a j ą c i s t n i e j ą c y p r z e b i e g s i e c i k o m u n i k a c y j n e j - p u n k t e m c e n t r a l n y m jest, o c z y ­ w i ś c i e , g e o m e t r y c z n y ś r o d e k r o z m i e s z c z e n i a l u d n o ś c i . W u k ł a ­ d z i e r z e c z y w i s t y m - d e t e r m i n o w a n y m s i e c i ą k o m u n i k a c j i - jest to z a w s z e jej g ł ó w n y w ę z e ł c h a r a k t e r y z u j ą c y się n a j w i ę k s z ą l i c z b ą p o w i ą z a ń z c a ł y m o b s z a r e m . W o k ó ł tego w ę z ł a w ł a ś n i e p o w s t a j ą r o z m a i t e u n i k a l n e o b i e k t y u s ł u g o w e , co w y n i k a z z a ­ s a d y m i n i m a l i z o w a n i a s p o ł e c z n y c h k o s z t ó w ich d o s t ę p n o ś c i

[5 9 , s . 8 6 j . Ta k w o g ó l n y m z a r y s i e k s z t a ł t u j e się c e n t r u m , s t a ­ jąc się o b s z a r e m s k o n c e n t r o w a n e j d z i a ł a l n o ś c i m i e z s z a ń c ó w w s z y s t k i c h d z i e l n i c m i a s t a lub a g l o m e r a c j i .

D o b r e f u n k c j o n o w a n i e k o m u n i k a c j i m i a s t a u z a l e ż n i o n e jest od p r a w i d ł o w ego z i n t e g r o w a n i a m i e j s k i c h s y s t e m ó w t r a n s p o r t o ­ w y ch. P r z e j a w e m tej i n t e g r a c j i j e s t w i ą z a n i e p r z y s t a n k ó w k o ­ m u n i k a c j i s z y n o w e j : m i e j s k i e j , p o d m i e j s k i e j i d a l e k i e g o z a ­ s i ę g u z p a r k i n g a m i s a m o c h o d ó w i n d y w i d u a l n y c h o r a z z inn y m i s y s t e m a m i t r a n s p o r t o w y m i m i a s t a , np. z p r z y s t a n k a m i a u t o b u s o ­ w y m i l i n i i l o k a l n y c h i d a l e k o b i e ż n y c h .

Te w a r u n k i p o w i ą z a n i a w s z y s t k i c h s y s t e m ó w t r a n s p o r t o w y c h m i a s t a m u s i s p e ł n i a ć p r z e d e w s z y s t k i m g ł ó w n y w ę z e ł k o m u n i k a ­ c y j n y , w o k ó ł k t ó r e g o r o z w i j a się c e n t r u m . W i ą ż e on za p o m o ­ cą c i ą g ó w r u c h u p i e s z e g o z e s p o l o n e p r z y s t a n k i k o m u n i k a c j i p o z a r e g i o n a l n e j , r e g i o n a l n e j i m i e j s k i e j r ó ż n e g o t y p u z c e n ­ t r a l n y m i s t r e f a m i p i e s z y m i o b u d o w a n y m i r o z m a i t y m i u n i k a l n y m i u s ł u g a m i o r a z m i e j s c a m i p r a c y o d u ż e j k o n c e n t r a c j i z a t r u d n i o ­ n y c h (w III i IV s e k t o r z e . g o s p o d a r k i ) .

(21)

"Z p u n k t u w i d z e n i a k o m u n i k a c j i m o ż n a s t w i e r d z i ć , że w c e n ­ trum p o w i n n y się z n a l e ź ć t a k i e z b i o r y u r z ą d z e ń , k t ó r e u m o ż l i ­ wią u ż y t k o w n i k o m z a s p o k o j e n i e m a k s y m a l n e j l i c z b y c e l ó w p r z y jednej p o d r ó ż y o r a z z b i o r y u r z ą d z e ń w y k a z u j ą c e m o c n e w z a j e m ­ ne z w i ą z k i , k t ó r y c h s ą s i e d z t w o w p ł y n i e na z m n i e j s z e n i e l i c z ­ by p r z e m i e s z c z e ń w m i e ś c i e " [ 5 0 , s . 104].

S p r a w n e f u n k c j o n o w a n i e r ó ż n y c h r o d z a j ó w t r a n s p o r t u o r a z m i e j s k i e g o s y s t e m u k o m u n i k a c y j n e g o j a k o c a ł o ś c i w y m a g a t r a ­ s o w a n i a p o s z c z e g ó l n y c h r o d z a j ó w r u c h u w s p o s ó b b e z k o l i z y j n y . W s p ó ł c z e s n e z a l e c e n i a w y m a g a j ą w i ę c s e g r e g o w a n i a d r ó g p i e ­ szych od t r a s r o w e r o w y c h i od r u c h u p o j a z d ó w m e c h a n i c z n y c h , a także r u c h u k o ł o w e g o od r u c h u s z y n o w e g o . R ó w n o c z e ś n i e , z uwagi na s p r a w n o ś ć d z i a ł a n i a z r ó ż n i c o w a n y c h pod w z g l ę d e m f u n ­ kcji r o d z a j ó w r u c h u , s e g r e g u j e się (powy ż e j o k r e ś l o n y c h n a ­ tężeń i co za ty m idzie, p o n i ż e j o k r e ś l o n y c h p o z i o m ó w s w o b o d y ruchu) r u c h t r a n z y t o w y ( s z y b k i ) od r u c h u d o j a z d o w e g o , r u c h o s o b o w y od r u c h u d o s t a w c z e g o [ 5 0 , s . 103], Ta s e g r e g a c j a tras r o z m a i t y c h ś r o d k ó w t r a n s p o r t u jest s z c z e g ó l n i e w a ż n a na o b s z a ­ rze c e n t r u m m i a s t a , g d z i e n a t ę ż e n i e r ó ż n y c h r o d z a j ó w r u c h u jest b a r d z o w y s o k i e i w s z e l k i e k o l i z j e w p r o w a d z a j ą z n a c z n e z a k ł ó c e n i a w j e g o f u n k c j o n o w a n i u .

R ó w n o c z e ś n i e "[•••] c o r a z c z ę ś c i e j d o c h o d z i si ę do w n i o s k u , że n i e u c h r o n n e j e s t z d e c y d o w a n e o g r a n i c z e n i e u ż y c i a i n d y w i d u a l ­ nych s a m o c h o d ó w w m i e ś c i e " na r z e c z s t w o r z e n i a c o r a z to d o ­ g o d n i e j s z y c h w a r u n k ó w dl a r o z w o j u t r a n s p o r t u p u b l i c z n e g o

[ 6 0 , s . 2 8 ] . P o d k r e ś l a się w i ę c c o r a z p o w s z e c h n i e j , że "[•••]

s p r a w n o ś ć o b s ł u g i k o m u n i k a c y j n e j a g l o m e r a c j i , a z w ł a s z c z a jej cent r u m , m o ż e być z a p e w n i o n a j e d y n i e p r z e z n a d a n i e p r i o r y t e t u dla k o m u n i k a c j i z b i o r o w e j " [43,s.S)J.

2.2. M I E J S C E R U C H U P I E S Z E G O W S Y S T E M I E K O M U N I K A C J I M I E J S K I E J

R u c h p i e s z y we w s p ó ł c z e s n y c h ś r ó d m i e ś c i a c h m i a s t n a p o t y k a s z e r e g t r u d n o ś c i s p o w o d o w a n y c h z d o m i n o w a n i e m ich p r z e z r u c h ko łowy, k t ó r y w p e w n y m s e n s i e z e p c h n ą ł ruch p i e s z y na d a l s z y

(22)

- 22 -

plan. Swe p o d s t a w o w e z n a c z e n i e w m i a s t a c h , u g r u n t o w a n e w i e l o ­ w i e k o w y m i t r a d y c j a m i , t r a c i on w r a z z r o z w o j e m m e c h a n i c z n e j k o m u n i k a c j i i n d y w i d u a l n e j .

U k o n s e k w e n c j i tego f a k t u n a r a s t a j ą ż y w i o ł o w o k o n f l i k t y p o m i ę d z y l u d ź m i - u ż y t k o w n i k a m i c e n t r u m p o r u s z a j ą c y m i się r ó ż n y m i ś r o d k a m i k o m u n i k a c j i po j e g o o b s z a r z e . " U r a z y p i e s z y c h i r o w e r z y s t ó w p o z b a w i o n y c h ś w i e ż e g o p o w i e t r z a i s p y c h a n y c h z u l i c są u z a s a d n i o n e . O b u r z e n i e m i ł o ś n i k ó w m i a s t a z p o w o d u s z c z e l n e g o k o ż u c h a s a m o c h o d ó w p o k r y w a j ą c e g o k a ż d y s k r a w e k k r a j o b r a z u m i e j s k i e g o j e s t t a k ż e z r o z u m i a ł e . P o d o b n i e z r o z u m i a ­ ła j e s t i r y t a c j a k i e r o w c ó w ( c h o c i a ż są to p r a w d o p o d o b n i e - te same osoby, co p o p r z e d n i o ) , k t ó r z y t e r e z za k i e r o w n i c ą d o p r o w a ­ d z e n i są do w ś c i e k ł o ś c i t ł o k i e m na j e z d n i , u n i e m o ż l i w i a j ą c y m z r o b i e n i e w c z a s i e p r z e j a z d u u ż y t k u z p r ę d k o ś c i i w y g o d y , j a k i e s a m o c h ó d o f e r u j e , a w r e s z c i e , z c h w i l ą o s i ą g n i ę c i a c e l u

p o d r ó ż y - k o n i e c z n o ś c i ą d a l s z e j j a z d y z b r a k u z a r ó w n o m i e j s c a , j a k i z e z w o l e n i a na p o s t ó j " [ 5 8 , s .8].

"A p r z e c i e ż nie ma ż a d n e j w r o d z o n e j n i e z g o d n o ś c i m i ę d z y c z ł o w i e k i e m ż y j ą c y m w m i e ś c i e a j e g o s a m o c h o d e m .

W y s t a r c z y w y b r a ć . b a r d z i e j r a c j o n a l n e s p o s o b y p l a n o w a n i a p r z e s t r z e n i i s a m o c h o d y o d d z i e l o n e z o s t a n ą od l u d z i - jak tego j a s n o d o w i ó d ł a r c h i t e k t V i c t o r G r u e n w k s i ą ż c e "The H e a r t of our Citi e s " . I s t n i e j ą już p o m y s ł o w e p r z y k ł a d y z r e a l i ­ z o w a n i a t a k i c h z a m i e r z e ń p r z e z p l a n i s t ó w m a j ą c y c h n i e c o w y o ­ b r a ź n i " [29, s .246] .

J e d n a k do n i e d a w n a z a b i e g i m a j ą c e na c e l u u z d r o w i e n i e k o ­ m u n i k a c j i w m i a s t a c h s p r o w a d z a ł y się g ł ó w n i e do p o s z e r z a n i a j e z d n i k o s z t e m z w ę ż a n i a c h o d n i k ó w d l a p i e s z y c h . [ 5 8 , s . l 4 ] . P i e s z y w m i e ś c i e o tak u s p r a w n i o n e j k o m u n i k a c j i n a r a ż o n y j e s t na s z e r e g k o l i z j i z p o j a z d a m i , k t ó r e to k o l i z j e n a j o g ó l ­ niej p o d z i e l i ć m o ż n a na f i z y c z n e i p s y c h o l o g i c z n e .

E f e k t e m b e z p o ś r e d n i m k o l i z j i f i z y c z n y c h j e s t u t r a t a z d r o ­ wia, a n a w e t ż y c i a w w y p a d k a c h d r o g o w y c h . Ja k w y k a z u j ą s t a t y s ­ tyki, 8 7 % w y p a d k ó w d r o g o w y c h z u d z i a ł e m p i e s z y c h n a s t ą p i ł o w o s t a t n i c h l a t a c h w n a s z y m k r a j u w m i e j s k i c h s t r e f a c h z a ­ b u d o w a n y c h o n a j w i ę k s z e j k o n c e n t r a c j i r u c h u k o ł o w e g o i p i e ­

(23)

szego [ 8 9 , s . l l ] , a w i ę c w s t r e f a c h ś r ó d m i e j s k i c h i c e n t r a l n y c h . W k r a j a c h o w y s o k i c h w s k a ź n i k a c h m o t o r y z a c j i p r o c e n t w y p a d k ó w z u d z i a ł e m p i e s z y c h w m i a s t a c h s i ę g a 9 0 - 9 5 .

P o j a z d y s t a n o w i ą też p o ś r e d n i o z a g r o ż e n i e z d r o w i a l u d z i p o p r z e z z a t r u w a n i e p o w i e t r z a , k t ó r y m o d d y c h a j ą p i e s i ( w y d z i e ­ lanie s p a l i n o r a z s z k o d l i w y c h r a k o t w ó r c z y c h pyłów, p o w s t a ł y c h ze ś c i e r a n i a się o p o n o n a w i e r z c h n i ę ) o r a z z p o w o d u e m i t o w a n i a przez nie h a ł a s u , k t ó r e g o są w m i e ś c i e g ł ó w n y m ź r ó d ł e m . " W i ę k ­ szość o s ó b n a r a ż o n y c h na d z i a ł a n i e h a ł a s u u l i c z n e g o k o j a r z y z nim w i e l o r a k i e do 1 e g 1 i w o ś c i , s k a r ż ą c się z w ł a s z c z a na szumy, bóle i z a w r o t y gł o w y , b r a k a p e t y t u , n u d n o ś c i " [ 5 0 , s .67] .

E f e k t e m k o l i z j i p s y c h o l o g i c z n y c h p i e s z y c h z p o r u s z a j ą c y m i się w b e z p o ś r e d n i m ich s ą s i e d z t w i e p o j a z d a m i są s t a n y l ę k o w e i o b s e s j e , w y c z e r p a n i e p s y c h i c z n e , r o z d r a ż n i e n i a , b e z s e n n o ś ć , n e r w i c e i s z e r e g c h o r ó b w s p ó ł c z e s n e j c y w i l i z a c j i , w y w o ł y w a ­ nych s t r e s a m i .

P o c z ą w s z y od lat p i ę ć d z i e s i ą t y c h n a s z e g o s t u l e c i a , p o j a ­ wiają się na ś w i e c i e t e n d e n c j e do p r z y w r ó c e n i a r u c h o w i p i e ­ szemu d o m i n a c j i lub w y ł ą c z n o ś c i w c e n t r a l n y c h ' s t r e f a c h

miasta. Z a c z y n a się c o r a z p o w s z e c h n i e j d o s t r z e g a ć u c i ą ż l i w o ś c i b e z p o ś r e d n i e j k o e g z y s t e n c j i r u c h u p i e s z e g o z r u c h e m k o ł o w y m . P o j a w i a j ą się też p r ó b y r a d y k a l n e j s e g r e g a c j i ob u t y c h f o r m ruchu m i e j s k i e g o .

D ą ż e n i e do o c h r o n y l u d n o ś c i p r z e d u c i ą ż l i w o ś c i ą p o j a z d u m e c h a n i c z n e g o p o p r z e z s e g r e g a c j ę r ó ż n y c h r o d z a j ó w r u c h u z n a j ­ duje o d b i c i e w t w o r z e n i u p o c z ą t k o w o . w y i z o l o w a n y c h , k r ó t k i c h en k l a w w y ł ą c z n e g o r u c h u p i e s z e g o , p ó ź n i e j c o r a z b a r d z i e j r o z ­ w i n i ę t y c h s i e c i d r ó g p i e s z y c h . Te z a b i e g i z a p o c z ą t k o w a n e z o s ­ tały w p r o j e k t a c h n o w o p o w s t a ł y c h c e n t r ó w m i a s t a n g i e l s k i c h i s z w e d z k i c h . P ó ź n i e j - s z c z e g ó l n i e w y r a ź n i e w l a t a c h s i e d e m ­ d z i e s i ą t y c h - p o w s t a ł o w i e l e w y d z i e l o n y c h s t r e f w y ł ą c z o n e g o r uchu p i e s z e g o r ó w n i e ż w z e s p o ł a c h s t a r e j z a b u d o w y m i e j s k i e j , k tó r a c o r a z c z ę ś c i e j p o d l e g a r e w a l o r y z a c j i , c e l e m u d o s t ę p n i ę - ' nia p i e s z y m jej n a j b a r d z i e j a t r a k c y j n y c h f r a g m e n t ó w . Te z a ­ biegi w i ą ż ą się w y r a ź n i e "[•••] z o g ó l n y m p r ą d e m do z a c h o w a ­

(24)

- 24 -

nia s p u ś c i z n y u r b a n i s t y c z n e j (w tym X I X - w i e c z n e j ) j a k o k r a j o b r a ­ zu m i e j s k i e g o n a j b a r d z i e j o d p o w i a d a j ą c e g o l u d z k i e j sk a l i "

[ 6 0 , s .62] .

P r o c e s p o w s t a w a n i a s t r e f p i e s z y c h w c e n t r a c h m i a s t o b s e r ­ w u j e m y też w n a s z y m kr a j u , c h o ć n a p o t y k a on tu s z e r e g t r u d n o ś c i i j e s t w tym w z g l ę d z i e s p o r o z a l e g ł o ś c i do o d r o b i e n i a w s t o s u n k u do w y s o k o r o z w i n i ę t y c h k r a j ó w ś w i a t a .

D r o g i p i e s z e r ó ż n i ą się c h a r a k t e r e m . R e k r e a c y j n e ścieżki, p r o w a d z o n e p r z e z k o m p l e k s y z i e l e n i , o d g r y w a j ą inną rolę niż c e n t r a l n e c i ą g i h a n d l o w e o t o c z o n e u n i k a l n y m i o b i e k t a m i u s ł u ­ g o w y m i . F u n k c j a tych d r u g i c h w y m a g a s z c z e g ó l n i e s t a r a n n e g o o p r a c o w a n i a pod 'względem d o s t ę p n o ś c i k o m u n i k a c y j n e j . Sieć c e n t r a l n y c h d r ó g p i e s z y c h m u s i b y ć p o w i ą z a n a z g ł ó w n y m w ę z ­ łem k o m u n i k a c y j n y m m i a s t a , j a k r ó w n i e ż z d r o g a m i w i ą ż ą c y m i ją z i n n y m i g e n e r a t o r a m i r u c h u p i e s z e g o , j a k p o b l i s k i e d z i e l n i c e m i e s z k a n i o w e , m i e j s c a p r a c y i m i e j s c a w y p o c z y n k u .

W s p ó ł c z e s n e p o g l ą d y na s p o s ó b k s z t a ł t o w a n i a k o m u n i k a c j i w c e n t r a c h m i a s t o k r e ś l a j ą j e d n o c z e ś n i e m i e j s c e r u c h u p i e s z e ­ go. " W s k a z a n e jest, aby w e w n ę t r z n y r u c h w c e n t r a c h był o p a r t y w p e ł n i na r u c h u p i e s z y m . O b s z a r c e n t r u m p o w i n i e n się d z i e l i ć na s t r e f y :

1) w y ł ą c z o n e g o r u c h u p i e s z e g o ,

2) d o m i n u j ą c e g o r u c h u k o ł o w e g o (z t e n d e n c j ą do l i k w i d a c j i tej s t r e f y na o b s z a r z e c e n t r u m ) ,

f

3) d o m i n u j ą c e g o r u c h u p i e s z e g o ,

4) w y ł ą c z n e g o r u c h u k o ł o w e g o [ 5 0 , s . 104], W s k a z a n e j e s t r ó w n o c z e ś n i e s t o s o w a n i e : - s e g r e g a c j i r u c h u p i e s z e g o od r u c h u p o j a z d ó w ,

- o d s u w a n i e o b s z a r ó w r u c h u k o ł o w e g o od o b s z a r ó w r u c h u p i e s z e g o , - a k u s t y c z n e g o o d i z o l o w a n i a t y c h s t r e f .

J e d n o c z e ś n i e p o d k r e ś l a się, "[ • • • ] że d r o g a p i e s z a w c e n t r u m m i a s t a nie s t a n o w i d o d a t k o w e g o e l e m e n t u u z u p e ł n i a j ą c e g o sieć d r ó g s a m o c h o d o w y c h . S y s t e m r u c h u p i e s z e g o w i n i e n być b o w i e m s z k i e l e t e m k o m p o z y c j i w s p ó ł c z e s n e g o c e n t r u m . S k ł a d a się on ze ź r ó d e ł t e g o r u c h u o r a z z w i ą ż ą c e g o je u k ł a d u p i e s z y c h d r ó g i p l a c ó w " [ 5 0 , s . 9 8 ] .

(25)

" C z ł o w i e k p o d d a n y c o d z i e n n e m u z g i e ł k o w i i w i b r a c j i s z y b k o p o r u s z a j ą c y c h się ś r o d k ó w m e c h a n i c z n e j k o m u n i k a c j i o d c z u w a potrzebę o d e j ś c i a od t e g o s z t u c z n e g o ś r o d o w i s k a do b a r d z i e j n a t u r a l n e g o , s p o k o j n i e j s z e g o i b e z p i e c z n i e j s z e g o , c h o ć c z ę s ­ to r u c h l i w e g o i g w a r n e g o ś r o d o w i s k a p i e s z y c h " [ 5 0 , s . S 9] . D r o ­ gi pi e s z e w c e n t r u m m u s z ą w i ę c d a w a ć p o c z u c i e b e z p i e c z e ń s t w a , swobody r u c h u i s p o k o j u .

R ó w n o c z e ś n i e j e d n a k m u s z ą s p e ł n i a ć w a r u n e k a t r a k c y j n o ś c i i to z a r ó w n o pod w z g l ę d e m f u n k c j i o b i e k t ó w , k t ó r y m i są o b u d o ­ wane, jak i po d w z g l ę d e m ich u f o r m o w a n i a . " Z d e c y d o w a n a w i ę k ­ szość p o l s k i c h r e a l i z a c j i w tym z a k r e s i e w w y r a ź n i e n i e k o ­ rzystny s p o s ó b o d b i e g a od p o z i o m u e u r o p e j s k i e g o " [ 5 0 , s . 107],

Jak w y k a z a ł y b a d a n i a s o c j o l o g ó w - c z a s z u ż y t y na prz e j ś c i e p i e s z e u w a ż a n y j e s t p r z e z i d ą c e g o za s t r a c o n y , gdy p r z e d ł u ż o n a d r o g a p r z e j ś c i a j e s t n i e a t r a k c y j n a . W p r z y p a d k u u a t r a k c y j n i e n i a p r z e j ś c i a [...] w g r a n i c a c h 2 0 - 3 0 min, przy p r z e c i ę t n i e d o b r e j p o g o d z i e , s z e r e g o s ó b w o l a ł o b y całą d r o g ę p r z e b y ć p i e s z o ta m i z p o w r o t e m , niż k o r z y s t a ć z jak i c h k o l w i e k ś r o d k ó w k o m u n i k a c j i " [6 0 , s . 6 l ] ,

i

2.3. Z N A C Z E N I E " S K A L I C Z Ł O W I E K A " W K S Z T A Ł T O W A N I U R U C H U P I E S Z E G O U M I A S T A C H

" P o s z u k i w a n i e w ł a ś c i w e j s k a l i do n o w o p r o j e k t o w a n y c h w n ę t r z m i e j s k i c h - uli c , p l a c ó w , p a s a ż y itp., a z w ł a s z c z a p o ś w i ę c e ­ nie n a l e ż y t e j u w a g i r u c h o w i p i e s z e m u , s t a ł o się o b e c n i e j e d ­ nym z g ł ó w n y c h p r o b l e m ó w w s p ó ł c z e s n e j u r b a n i s t y k i " [ 4 3 , s . l 3 l ] .

L u d z i e p r z e b y w a j ą c y w r e j o n a c h c e n t r a l n y c h w s p ó ł c z e s n y c h miast m ę c z ą się u l i c z n y m z g i e ł k i e m , h a ł a s e m , k o n i e c z n o ś c i ą st a łego w y o s t r z e n i a u w a g i w o b c o w a n i u z r o z m a i t y m i u r z ą d z e ­ niami t e c h n i c z n y m i , od k t ó r y c h w z n a c z n e j m i e r z e z a l e ż ą ich m o ż l i w o ś c i p r z e m i e s z c z a n i a się w r u c h u p i e s z y m . " R y t m ż y c i a j e d n o s t k i t r a c i a u t o n o m i ę , s p o n t a n i c z n o ś ć i c e c h y w y o d r ę b n i a ­ jące, j e ś l i w p r z ę g n i ę t a j e s t ona w s t r u m i e ń u l i c z n e g o r u c h u i u n o s z o n a j e g o t e m p e m tak, ja k to się d z i e j e z n a mi, k i e d y i d z iemy czy to do p r a c y , cz y to r o z e r w a ć się, cz y w j a k i m -

(26)

- ¿.O -

k o l w i e k i n n y m celu. ś w i a t ł a u l i c z n e s y g n a l i z u j ą nam, k i e d y się z a t r z y m a ć , k i e d y iść n a p r z ó d i - j a k k o l w i e k s i l n e b y ł y b y n a s z e p r z e ś w i a d c z e n i e , że to m y p r o w a d z i m y - z a w s z e j e s t e ś m y p r o w a ­ d z e n i " [ 8 0 , s . S 6 ] . To s p r z ę g n i ę c i e l u d z i z r o z m a i t y m i u r z ą d z e ­ n i a m i t e c h n i c z n y m i m i a s t a k r ę p u j e ich p o c z u c i e s w o b o d y i n i e ­ z a l e ż n o ś c i .

P o s t ę p t e c h n i c z n y p o w i n i e n p r z e k s z t a ł c a ć ż y c i e c z ł o w i e k a tylko w t a k i m s t o p n i u , w j a k i m j e s t to dla c z ł o w i e k a k o n i e c z ­ ne i k o r z y s t n e . Ta k w i ę c s z e r o k i m f r o n t e m p o s z u k u j e się na ś w i e c i e s p o s o b ó w p r z y s t o s o w a n i a t e c h n i k i do w y m a g a ń ludzi.

P o s z u k u j e się s p o s o b ó w p r z y w r ó c e n i a m i ę d z y c z ł o w i e k i e m a t e c h n i k ą r ó w n o w a g i , k t ó r a j e s t w a r u n k i e m a k c e p t a c j i o t a c z a ­ j ą c y c h go u r z ą d z e ń t e c h n i c z n y c h i j e d n y m z w a r u n k ó w z a c h o w a ­ nia s k a l i c z ł o w i e k a w ś r o d o w i s k u z u r b a n i z o w a n y m .

W tych p o s z u k i w a n i a c h s k a l i c z ł o w i e k a p r o j e k t a n c i nowo p o w s t a j ą c y c h c e n t r ó w , j a k r ó w n i e ż p r z e b u d o w y w a n y c h s t a r y c h s t r e f ś r ó d m i e j s k i c h , w y k o r z y s t u j ą h i s t o r y c z n e d o ś w i a d c z e n i a w z a k r e s i e k s z t a ł t o w a n i a c i ą g ó w p i e s z y c h i p l a c ó w . " Z a b y t k o ­ we c z ę ś c i m i a s t o w i e l k i e j r ó ż n o r o d n o ś c i i b o g a c t w i e formy, 0 w a r t o ś c i a c h n a r a s t a j ą c y c h c z ę s t o w c z a s i e s t u l e c i , m a j ą w a l o r y k u l t u r o w e , k t ó r y c h ni e u z y s k a się w now e j f o r m i e . P o ­ za tym, w i e l e s t a r y c h układów; u l i c z n y c h oraz w y m i a r ó w i p r o ­ p o r c j i z a b u d o w y c a ł k o w i c i e o d p o w i a d a w s p ó ł c z e s n y m z a s a d o m k s z t a ł t o w a n i a ś r o d o w i s k a c z ł o w i e k a p i e s z e g o " [ 5 0 , s . 9 0 , 9l] .

D z i s i e j s z y r u c h p i e s z y s t a w i a n i e c o w i ę k s z e , ni ż k i e d y ś , w y m a g a n i a o d n o ś n i e - p r z e d e w s z y s t k i m - do w y g o d y p o r u s z a n i a się po s t r e f a c h p i e s z y c h . J e s t to z w i ą z a n e z r o z w i n i ę c i e m się r o z m a i t y c h e k s t e n s j i c z ł o w i e k a ( d z i ę k i p o s t ę p o w i t e c h n i c z n e m u ) 1 p o c i ą g a za s o b ą k o n i e c z n o ś ć w p r o w a d z e n i a p e w n y c h zm i a n . Z m i a n y te j e d n a k nie są z b y t d u ż e i w y n i k a j ą g ł ó w n i e z r ó ż ­ n i c y s t a n d a r d u i k o m f o r t u , a n i e z z a s a d n i c z e j z m i a n y s p o s o ­ bu p o r u s z a n i a się.

N i e z m i e n n ą w a r t o ś c i ą j e s t m i ę d z y i n n y m i p r ę d k o ś ć p o r u s z a ­ nia się ludzi, a w i ę c r ó w n i e ż ich o d c z u c i e s k a l i o t a c z a j ą c e j p r z e s t r z e n i , z p r ę d k o ś c i ą p i e s z ą b e z p o ś r e d n i o z w i ą z a n e . " C a ­ ły o r g a n i z m c z ł o w i e k a d o s t o s o w a n y j e s t do p o r u s z a n i a się z s z y b k o ś c i ą m n i e j s z ą niż 8 k m / g o d z . " [ 2 9 , s . 248].

Cytaty

Powiązane dokumenty

poradnie psychologiczno-pedagogiczne funkcjonujące w systemie oświaty w pol- sce (ok. 500 placówek), których zadaniem jest wspieranie prawidłowego rozwoju dzieci i młodzieży,

Dzisiejsze spotkanie jest jednak bardziej pogodne, bo świętujemy urodziny i chcemy się częstować jego poezją” – napisała poetka.. Swoimi wspomnieniami podzie- liła się

W wyniku przyjęcia wymienionych założeń dla składowej losowej zmiennej regionalnej wyróżnia się składowę przypudkcwę wariancji (zwanę efektem samorodków) oraz

HISTORIA, WSKAZANIA I PRZECIW- WSKAZANIA HIPERBARII TLENOWEJ Hiperbaria tlenowa (HBO, hyperbaric oxy- gen) jest metodą leczenia tlenem hiperba- rycznym, polegającą na tym, że

lejki do specjalistów się skrócą i czy poprawi się efektywność działania systemu ochrony

Jednak nie może zostać pominięty gatunek (tu traktowany szerzej, jako sposób konceptualizowania idei), który obok powieści grozy i baśni jest fundatorem dzieł science

Żadna też z proponowanych form dialogu nie jest dialogiem autentycznym, w punkcie wyjścia bowiem jego uczestnicy zakładają słuszność własnych sta- nowisk; dialog tymczasem to

Józefa Czapskiego i Czesława Miłosza dzieliły: generacja (pierwszy urodził się w 1896, drugi w 1910), przynależność klasowa (Czapski był potomkiem eu­.