K atarzyna UJM A-W ĄSOW ICZ
ARCHITEKTURA RESTRUKTURYZOWANEGO PRZEMYSŁU RÓWNIEŻ NA POTRZEBY OSÓB NIEPEŁNOSPRAWNYCH
S tre sz c z e n ie . R estrukturyzacja przem ysłu pociąga za soba bardzo często potrzebę przek ształceń stru k tu r budow lanych zw iązanych z produkcja lub adm inistracja. W ten sposób p o ja w ia się szansa na to, aby stw orzyć now e m iejsca pracy uw zględniające także potrzeby osób niepełnospraw nych.
N o w e p rzep isy p raw n e zaw arte m .in. w D z.U . N r 46 z dnia 9 .0 5 .1991r. "O zatrudnianiu i reh ab ilitacji zaw odow ej osób niepełnospraw nych” gw arantują zakładom zatrudniającym tę g ru p ę ludzi z w ro t kosztów z tytułu organizacji now ych m iejsc p racy (szczególnie A rt. 26 i 3 2 ), a tak że zw iązane z tym ulgi podatkow e (A rt. 17).
P o m im o tych uregulow ań pracodaw cy niechętnie zatrudniają osoby niepełnospraw ne.
M iejm y nad zie ję, że restrukturyzacja przem ysłu i zw iązana z nią m ożliw ość likw idow ania m .in . b a rie r architektonicznych przyczynią się do zm ian dających niepełnospraw nym szansę w y k o n y w an ia zaw odu, a przez to spraw dzenia swojej użyteczności d la społeczeństw a.
ARCHITECTURE OF RESTRUCTURING INDUSTRY ALSO FOR DISABLED PEOPLE
S u m m a r y . R estructuring o f industry very often requires the transform ation o f building stru ctu res connected w ith production o r adm inistration. T his is a w ay to create new w ork places fo r d isabled peo p le (especially fo r the physically disabled).
N ew P olish law s like D z.U . N r 4 6 (9 M ay 1991) "A bout em ploym ent and professional reh ab ilitatio n o f disabled people" quarantees for institutes w hich em ploy this gro u p o f people th e return o f costs spent during organizing new w ork places (it is w ritten especially in A rt.
26 an d 32) and conected w ith this tax facilities (A rt. 17).
D espite a ll th ese legal regulations, it is not easy to break dow n the psychological b arriers o f em p lo y ers, w ho have a decisive influence on disabled peoples em ploym ent in their in stitutes.
L et us hope that the restructuring o f industry and, connected w ith it, the liqidation o f arch itectu ral b arriers too, w ill contribute to changes enabling disabled peo p le to w ork am ong the able-bodied.
A rch itek tu ra, w edług definicji encyklopedycznej, to sztuka kształtow ania przestrzen i, w y ra ż a ją c a się w artystycznym kształtow aniu w szelkiego rodzaju budow li p o przez p ro je k to
w anie i w znoszenie. Z adaniem architekta je s t m iedzy innym i to, aby stw orzyć w ieź pom iędzy w nętrzem o b iek tu budow lanego, przestrzenią zew nętrzną i człow iekiem . A by uzyskać ten cel, nie w y starczą um iejętności "czysto" budow lane, trzeba um ieć w czuć sie zarów no w psychicz
ne, ja k i fizyczne potrzeb y przyszłego użytkow nika przy kształtow aniu funkcji, konstrukcji o raz form y budynku.
W d o b ie restrukturyzow anego przem ysłu, a co za tym idzie - także "przeróbek" funkcjo- nalno-architektonicznych obiektów zw iązanych z produkcja lub adm inistracja pojaw ia sie szansa na to , aby stw orzyć now e m iejsca pracy uw zględniające także potrzeby osób niepełno
spraw nych.
A rtykuł ten to p ró b a odpow iedzi na pytanie: ja k ie w artości niesie każdem u człow iekow i, a szczególnie człow iekow i niepełnospraw nem u praca. Przedstaw ia on także w ybrane przepisy p raw n e d o ty czące zatrudnienia i rehabilitacji zaw odowej tychże ludzi.
Z asadniczo m ożna w yróżnić dw ie grupy osób niepełnospraw nych. Jedna to ludzie upośledzeni um ysłow o (dla nich w arto tw orzyć now e, w ydzielone oddziały produkcyjne)^
d ru g a to osoby, któ re z różnych przyczyn nie mogą korzystać z pełnej spraw ności fizycznej, p o ru szający sie o kulach, na w ózkach inw alidzkich lub niew idom e (ludzie głusi stanow ią w ydzielony zespół). W łaśnie tej drugiej grupie, której procent w społeczeństw ie stale rośnie, należy um ożliw ić kontakt z ludźm i zdrow ym i, miedzy innym i przez tw orzenie dla nich w aru n k ó w do p racy (także, a m oże głów nie, um ysłowej - np. z kom puterem ).
W ydaje sie, że pierw szym krokiem do zaaklim atyzow ania sie człow ieka niepełnospraw nego w śró d ludzi zdrow ych je s t pojaw ienie sie tego pierw szego "na ulicy" (jak ma to m iejsce w krajach E uro p y Z achodniej czy w Stanach Z jednoczonych). W przeciw nym razie nie zostanie on przez żad n e społeczeństw o uznany za norm alnego. Pow ód je st prosty - trudno zaakcepto
w ać k o g o ś, do kogo czu je sie tylko litość, nie m ając na dodatek okazji tej osoby spotkać i po ro zm aw iać z nią.
K olejność sie o d w raca, gdy m ów im y o architektach. O ni to, w pierw szym rzedzie, m uszą zaakceptow ać "inność" ludzi niepełnospraw nych i traktow ać ich ja k o kogoś norm alnego, p o siad ająceg o identyczne potrzeby psychiczne czy też intelektualne co człow iek zdrow y.
N astępny k ro k , k tóry je s t tego pochodną, to projekty i ich realizacje, zw iązane z likw ido
w aniem b a rie r architektonicznych uniem ożliw iających, ja k dotychczas, sw obodne przem iesz
czan ie sią osób z ograniczoną spraw nością fizyczną.
P o n iew aż w dzisiejszych czasach niew iele w nosi się zupełnie now ych obiektów , szczegól
n ie zaś zw iązanych z przem ysłem , architekci oraz inni specjaliści często są angażow ani do p rzep ro jek to w y w an ia istniejących zakładów pracy tak, aby w raz z uzyskiw aniem niskiego pozio m u kosztów produkcji w danej branży, przyw rócić architekturze jej w ychow aw cze znaczenie.
O dnosi się to także, zdaniem autorki, do takich zm ian restrukturyzacyjnych, które u m o żliw iają podjęcie pracy rów nież osobom niepełnospraw nym . C hyba nikt nie ma w ątpli
w o ści, że w y k o n y w an ie zaw odu ma ogrom ny w pływ na życie człow ieka. W przypadku ludzi upośledzonych stanow i w artość szczególnie istotną. O granicza, z reg u ły , pogłębianie się istniejących ju ż schorzeń czy w ad, daje m ożliw ość rozw oju potencjalnych um iejętności tkw iących w czło w ie k u , a także w pływ a na postrzeganie swojej pozycji społecznej oraz u ży teczn o ści dla innych. D latego też osoby niepełnospraw ne szczególnie sum iennie w ykonują sw o je zadania, a p rz e z to pow inny stać się bardzo poszukiw anym i pracow nikam i.
N o w e p rzep isy p raw n e gw arantują zakładom zatrudniającym osoby niepełnospraw ne zw rot kosztów z tytułu organizacji now ych m iejsc pracy, a także d uże ulgi podatkow e. D la p rzy k ład u , A rt. 2 6 U staw y z dnia 9 .05.1991 r. (D z.U . N r 46) "O zatrudnianiu i rehabilitacji zaw odow ej osób niepełnospraw nych m ów i m .in ., że:
"1 . Z akład p racy zatrudniający osoby niepełnospraw ne, skierow ane do pracy przez rejonow e b iu ro p ra c y , m oże otrzym ać ze środków P aństw ow ego Funduszu R ehabilitacji O sób N iep eł
n o sp raw n y ch zw ro t kosztów :
1) poniesionych w zw iązku z organizacją now ych m iejsc pracy dla osób niepełnospraw nych lub oprzy rząd o w an iem istniejących miejsc pracy stosow nie do potrzeb osób n iepełno
spraw nych, do w ysokości 30-krotnego przeciętnego w ynagrodzenia za każde m iejsce p racy ,
2) w y n ag ro d zen ia w ypłacanego osobom niepełnospraw nym , skierow anym ja k o bezrobotni n a no w o u tw orzone m iejsca pracy, w w ysokości nie przekraczającej p rzeciętnego w ynagrodzenia o raz składki na ubezpieczenie społeczne od tego w ynagrodzenia przez okres 18 m iesięcy od d n ia zatru d n ien ia..."
Z kolei A rt. 32 in fo rm u je m .in ., że:
"1. Ś rodki F unduszu przeznacza się na finansow anie rehabilitacji zaw odow ej, leczniczej i społecznej osób niepełnospraw nych, a w szczególności na:
1) tw o rzen ie now ych i przystosow anie istniejących m iejsc pracy do m ożliw ości osób n ie pełn o sp raw n y ch ,
2) organizow anie szkolenia i przekw alifikow yw ania osób niepełnospraw nych,
3) b u d o w ę i m odernizację obiektów służących rehabilitacji zaw odow ej, leczniczej i społe
cznej osób niepełnospraw nych, 4) tw o rzen ie i działalność w arsztatów ,
5) tw o rzen ie infrastruktury reh ab ilitacy jn o -so cjaln ej...”
In n e, w ydaw ałoby się atrakcyjne dla zakładów pracy, przepisy dotyczą ulg w podatkach - A rt. 17 p. 1 brzm i:
"Z akładow i p r a c y ,..., zatrudniającem u osoby niepełnospraw ne, z w yjątkiem zakładu pracy chronionej (patrz A rt. 19 - p rz y p .a u t.), przysługuje ulga w podatku dochodow ym i w podatku od płac lub od w ynagrodzeń w w ysokości równej osiągniętem u w skaźnikow i zatrudnienia tych osó b , je ż e li w skaźnik ten wynosi c o najm niej 7% . Jeżeli w skaźnik zatrudnienia osób n iepełnospraw nych p rzek racza 5 0 % , zakład pracy je s t z tych podatków zw olniony". (P rzy to czo n e dla przykładu przepisy w yrażone są w swojej oryginalnej form ie w celu podkreślenia ich ścisłego praw niczego języ k a).
P o przeczytaniu cytow anych przepisów m ożna w yw nioskow ać, że problem w m asow ym zatru d n ian iu osób niepełnospraw nych, uregulow any przecież form alnie, nie tkwi w
"p ien iąd zach ", lecz w "poglądach” .
A utorka tego artykułu nie spodziew a się jed n ak , że nagle nastąpią zm iany w sposobie m yślenia o ludziach niepełnospraw nych i ich traktow ania. N ie w idzi rów nież m ożliw ości, by o soby te ju ż ju tro znalazły się w śród nas - zdrow ych członków społeczeństw a (izolacja ich je s t p o ch o d n ą istniejących b arier psychologicznych oraz architektonicznych). O statn io jed n ak , co b ard zo cieszy, problem y osób niepełnospraw nych zajm ują w iele m iejsca w różn eg o typu artykułach o raz w opracow aniach funkcjonalno-program ow ych. Przykład tych ostatnich stanow ią p rzepisy i zbiory w ym agań dotyczących obiektów ośw iaty (od przedszkoli po w yższe uczelnie) w celu udostępnienia ich m łodym osobom niepełnospraw nym . Z ebrał j e i o p racow ał C entralny O środek B adaw czo-Projektow y Budow nictw a O gólnego.
M iejm y nadzieję, że ju ż w niedalekiej przyszłości m iejsce teorii zajm ie praktyka i p rojektanci w raz z w ykonaw cam i zaczną szeroko respektow ać od kilku ju ż lat obow iązujące p rzep isy dotyczące likw idow ania barier architektonicznych i traktow ać to ja k rzecz norm alną.
N iew ątp liw ie m uszą pow staw ać now e w zory i uregulow ania p raw ne, które, b y ć m oże,
je s z c z e b ardziej zachęca pracodaw ców do zatrudniania osób niepełnospraw nych. W ydaje sie, ż e restru k tu ry zacja p rzem ysłu je s t św ietna okazja do tych korzystnych zm ian.
Literatura
1. Jan o w sk a I . , S m oleńska J . : M łodzież ze schorzeniam i i w adam i fizy czn y m i. W y b ó r zaw o
d u , k ształcenie i praca. W ydaw nictw a szkolne i pedagogiczne, W arszaw a 1979.
2. Jaran o w sk a K .: II E uropejskie Sem inarium A rchitektów i E kspertów w D ziedzinie P ro je k tow ania d la Osób N iepełnospraw nych. Budow nictw o i G ospodarka M iejska, Biuletyn In fo r
m acyjny, 2/91 ss. 19 i 20.
Przepisy prawne
D zien n ik U staw R P , W arszaw a, dnia 1.06.1991 r. N r 46.
D zien n ik U staw R P, W arszaw a, dnia 29.09.1991 r. N r 110.
A bstract
A rch itectu re - this is an art o f space creation. Through designing and constructing an arc h ite c t can create, in an artistic w ay, an y kind o f building. H e should take into conside
ratio n the psychological as w ell as physical needs o f the future user.
T he tim e o f restructuring o f industry and often concurrently the reconstruction o f buildings o f p ro d u ctio n o r ad m in istratio n , offers an opportunity to create, am ong o th er things, new w o rk places for disabled people.
T h e au th o r is especially interested in this group o f disabled people w ho cannot w alk but m ove, fo r ex am p le, w h ile sitting in w heelchairs. She thinks that it should be possible fo r any disabled p erso n to have contact w ith able-bodied people through the creation o f new w ork con d itio n s suitable fo r him .
In the case o f handicapped people, w orking is o f great value. It influences th e ir position in society and their perceived usefulness fo r others.
N ew P olish law s like D z .U . N r 46 (9 M ay 1991) "A bout em ploym ent and professional reh ab ilitatio n o f disabled people" guarantees for institutes w hich em ploy this gro u p o f people the return o f costs spent during organizing new w o rk places (it is w ritten especially in A rt.26 and 32) an d connected w ith this tax facilities (A rt. 17).
D espite all these legal regulations, it is not easy to break dow n the psychological b arriers o f em p lo y ers w ho have a decisive influence on disabled peoples em ploym ent in their institutes. S o it seem s that the solution o f this problem lies not only in "m oney" but m ost o f all in the attitudes o f healthy people.
N ow adays it can b e observed that much more attention is devoted to people w ith lim ited physical skills in articles and in already in force regulations connected w ith schools.
S o let us hope that in not too distant future practice will replace theory everythere. It seem s th a t restructuring o f industry is an excellent opportunity to m ake these profitable changes.
