miesięcznik elektroników radioamatorów i krótkofalowców

miesięcznik elektroników

radioamatorów

i krótkofalowców

Poszukuję pewnych części i układów scalonych.

Chętnie odstąpię inne. Janusz Wiśniewski, Łyskow- skiego21E/65, 87-101 Toruń.

Sprzedam taśmy magnetofonowe STEREO, Hi-Fi.

Muzyka rock, jazz, pop. Romuald Drozdowski, Mickiewicza 14/9, 58-500 Jelenia Góra.

Kupię odbiornik komunikacyjny na pasma amator- skie. S. Pietraszek, Kokoszki 10/24,44-100 Gliwice.

Kupię radzieckie rdzenie kubkowe C5-23-17a. An- drzej Kulesza, ul. Sikorskiego bl. 5, m.35. 99-430 Głowno.

Słuchawki magnetyczne 2000 omów w cenie 275 zł oraz mikrofonowe wkładki krystaliczne - 100 zł, wysyła za pobraniem ZAKŁAD ELEKTROME- CHANICZNY ul. Nawrot 45, 90-014 Łódź.

Sprzedam transceiver firmy Sommerkamp FT Dx- 505 SSB-CW-AM moc regulowana do 560 W PEP.

Janusz Wszeborowski, ul. Jordana 3,26-600 Radom.

Zakład Naprawy „Mini i Mikro" maszyn elektroni- cznych, kalkulatorów, zegarków elektronicznych, pilnie zakupi części do ww. kalkulatorów i zegarków.

Danuta Tomińska, ul. Krasickiego 14/14, 62-700 Turek.

Kupię tyrystor 500 A/50 V. Nowicki, 76-200 Słupsk, skr. pocztowa 102.

Sprzedam TX 310 plus wzmacniacz 200 W. Pastusz- ka, skrytka 2,26-606 Radom 8.

Kupię lampę oscyloskopową B4S2 lub B6S1. Lampa- rski, Dworcowa 37, 86-300 Grudziądz.

Sprzedam oscyloskop wysokiej klasy 0-30 MHz, wymienne wkładki. Gołębiowski, Warszawa tel.

19-79-96.

G E N E R A T O R Y

Telewizyjny <lo 250 M H z V I D E O - T E S T

F O N O - T E S T - L U X do 30 MHz Cena 350 zi Przydatne do lokalizacji uszkodzeń. F + V lub Flux + V daje obraz pseudokraty. Szczegółowa instrukcja. Ro- czna gwarancja. Przy kupnie kompletu rabat 20 z).

Dostawa pocztą w 7 dni. Płatne przy odbiorze + porto.

ELTEST - skr. poczt. 71,81-605 Gdynia, ul. Słonecz- na 64.

1 '79

radioelektronik

STYCZEŃ 1979 • ROCZNIK XXX (1)

Z KRAJU I ZE ŚWIATA 2 NOWA TECHNIKA I TECHNOLOGIA

O mikroprocesorach-AndrzejSowiński 3 ELEKTROAKUSTYKA

Nowości techniki Hi-Fi-Aleksander Witort 6 TECHNIKA RiTV

Dekodery systemu SECAM -Tymon Derk 9 PRZEGLĄD SCHEMATÓW

Odbiornik telewizji kolorowej T5601 - cz. 1 - Z.B 10 RADIOKOMUNIKACJA

System dyspozytorski „Radio-Taxi" w Warszawie-Zdzisław Dyjas 16 KRÓTKOFALOWIEC POLSKI : . . . 19

RÓŻNE

Zakłócenia w odbiornikach radiofonicznych - Janusz Czerniewski, Hanna Grunwald-Podkowska,

Leopold Purek 24 PRZEGLĄD WYDAWNICTW okł.lll

Adres redakcji: ul. Nowowiejska l , 00-643 Warszawa Telefon: 25-29-85

KOLEGIUM REDAKCYJNE: red. nacz. - prof. dr inż. Andrzej Sowiński, z-ca red. nacz. - inż. J a n u s z Justat, sekretarz redakcji - Eugenia Grudzińska, redaktorzy działowi: inż. Zenon Budynek, mgr inż. Mieczysław Flisak, mgr inż. Czesław Klimezewski, inż.

J a n u s z Rezler, inż. Jerzy Węglewski - SP5WW, doc. mgr inż.

Aleksander Witort. Przedstawiciel ZG LOK - ppłk. inż. Walerian Sadło. St, korektor - Aida Z a w a d z k a .

Artykułów nie zamówionych redakcja nie zwraca.

Okładką projektował Witold Rębkowski

Prenumeratę na kraj przyjmują Oddziały RSW ,,Prasa-Książka-Ruch" oraz urzędy pocztowe i doręczyciele w terminach: do 25 listopada na I kwartał, 1 półrocze roku n a s t ę p n e g o i cały rok następny; do d n i a 10 miesiąca poprzedza jącego okres p r e n u m e r a t y - o d p o w i e d n i o na II kwartał, II półrocze i III kwartał. Cena p r e n u m e r a t y rocznej 96 zł, półrocznej 48 zł, kwartalnej 24 zł. Instytucje, organizacje i wszelkiego rodzaju zakłady pracy z a m a w i a j ą p r e n u m e r a t ę w miejscowych Oddzia- łach RSW „ P r a s a - K s i ą ż k a - R u c h " , zaś w miejscowościach, w których nie ma Oddziałów RSW - w u r z ę d a c h pocztowych. Czytelnicy indywidualni opłacają p r e n u m e r a t ę wyłącznie w dzielnico- wych u r z ę d a c h pocztowych lub u doręczycieli.

Prenumeratę za granicę ze zleceniem wysyłki za granicę p r z y j m u j e Centrala Kolportażu Prasy i Wydawnictw, ul. Towarowa 28, 00-958 Warszawa, konto PKO nr 1531-71, w terminach podanych dla p r e n u m e r a t y krajowej. Prenumerata ta jest droższa o 50% od k r a j o w e j dla zleceniodawców indywidualnych i 100% dla zlecających instytucji, organizacji i zakładów pracy.

OGŁOSZENIA: drobne, do 50 słów - 1 2 zł za słowo; r a m k o w e 1 cm2 - 87 zł na III stronie okładki i 116 zł na IV stronie okładki. Zamówienia na ogłoszenia p r z y j m u j e i udziela informacji Dział Handlowy Wydawnictw Komunikacji i Łączności, ul. Kazimierzowska 52,02-546 Warszawa, tel. 49-27-51 do 9, w e w n . 261.

Za treść ogłoszeń redakcja nie odpowiada.

Druk: Zakłady Graficzne „Dom Słowa Polskiego" w Warszawie. Zam. 7991/CD. Nakład 80000 egz.

C-94. Ark. druk. 3. Skład techniką Linotron 505TC. Cena zł 8. N u m e r zamknięto 27.XII.1978 r.

W y d a w c a : WYDAWNICTWA KOMUNIKACJI I ŁĄCZNOŚCI

ogłoszenia

DRODZY CZYTELNICY!

Oddajemy Wam do rąk pierwszy numer miesięcznika RADIOELEKTRONIK. W związku z tym poczuwamy się do obowiązku wyjaśnienia i uzasadnienia celowości zmiany nazwy naszego pisma.

Jest to w zasadzie ten sam miesięcznik, który jeszcze w ubiegłym miesiącu nosił nazwę

((

Radioamator i Krótkofalowiec", redagowany przez ten sam zespół redakcyjny i wyda- wany w tym samym nakładzie egzemplarzy. Powstaje więc pytanie, czym kierowano się, zmieniając tytuł pisma?

Minęło już ponad 50 lat od ukazania się w Polsce pierwszego numeru czasopisma radiotechnicznego, popularyzującego twórczość radioamatorską {pierwszy numer „Rad- jo-Amatora" ukazał się w 1924 r. jako dwutygodnik). Od tego czasu zmieniało ono kilkakrotnie swoją nazwę, jak i częstotliwość ukazywania się, zachowując jednak zawsze ten sam profil tematyczny - popularyzowanie wiedzy o radiotechnice i ruchu radioamatorskim.

Musimy jednak iść z postępem czasu i nadążać za ciągłym rozwojem reprezentowanej w naszym piśmie dziedziny. Tą dziedziną jest dziś nie tylko radiotechnika, lecz znacznie szerzej rozumiana e l e k t r o n i k a . Coraz mniej jest już amatorów-hobbystów konstru- ujących odbiorniki radiowe czy telewizyjne. Wielu z nich interesują wielorakie, bardzo różne zastosowania elektroniki, która wchodzi we wszystkie bez wyjątku dziedziny życia człowieka; radiotechnika zaś w jej tradycyjnym pojęciu stanowi zaledwie kilkanaście procent ogólnych zastosowań elektroniki. Zelektronizowany sprzęt gospodarstwa domo- wego, elektroniczny sprzęt medyczny, elektroniczne urządzenia w samochodach, kalku- latory kieszonkowe, itd. itd. to w skrócie wymienione przykłady zastosowań elektroniki w życiu człowieka. Warto wspomnieć o profesjonalnych zastosowaniach elektroniki, jak np. urządzenia kierujące sygnalizacją świetlną na drogach i kolejach, automatyka przemysłowa w fabrykach i systemy sterowania całymi liniami produkcyjnymi.

Decydując się na zmianę nazwy naszego miesięcznika chcieliśmy jednak zachować tradycję i utrzymać w tytule wyraz R A D I O . Łącząc ten wyraz z określeniem E L E K - T R O N I K oznaczającym człowieka zajmującego się elektroniką, utworzony został nowy tytuł - R A D I O E L E K T R O N I K - zgodny z pojęciem postępu i aktualną rolą elektroniki w współczesnym świecie oraz szerokim programem elektronizacji naszego kraju, jak również zgodny z profilem tematycznym pisma.

Mamy nadzieję, że usatysfakcjonujemy tych Czytelników, którzy od dłuższego już czasu sugerowali nam w swoich listach konieczność zmiany tytułu naszego pisma, Liczymy też na rozszerzenie kręgu zarówno Czytelników jak i Autorów.

Pragniemy, aby „RADIOELEKTRONIK" docierając do Wszystkich, których interesuje ta pasjonująca dziedzina nauki i techniki, propagował jej olbrzymie możliwości i znaczenie dla stale rozwijającego się, coraz bardziej nowoczesnego naszego Kraju.

Wierzymy, że „RADIOELEKTRONIK" zostanie przyjęty przez Wszystkich z sympatią i zainteresowaniem.

ZESPÓL REDAKCYJNY

z kraju f L i ze świata

• Opera M2407S to wprowadzony ostatnio do produkcji w Zakładach Radiowych im. M. Ka- sprzaka stereofoniczny, czterościeżkowy ma- gnetofon klasy Hi-Fi. Wbudowany wzmacniacz, może być również wykorzystywany niezależnie po wyłączeniu napędu magnetofonu. Prędkości przesuwu taśmy 19,5 i 9,5 cm/s, pasmo 40... 18 000 Hz; moc 2 X 12 W pry.yzniekształce- niach poniżej 0,2%. Możliwość dokonywania nagrań synchronicznych i multisynchronicz- nych.

• Elektronika 501-video - radziecki przenoś- ny magnetowid czarno-biały z zapisem na pół- calowej taśmie. Prędkość przesuwu 16,32 cm/s zapewnia 35-minutowy program ze szpuli 130 mm. Rozdzielczość 250 linii, zasilanie z.sieci lub akumulatora 12 V.

• Phenix 0O2-quadro - gramofon kwadrofoni- czny wyprodukowany przez Zakłady ,,50 lat Rewolucji Październikowej" we Lwowie, za- pewnia odtwarzanie w paśmie 60...18 000 Hz przy mocy 15 W na kanał. Adapter elektroma- gnetyczny z igłą diamentowy.

H Schiijalis 403D - nowy radziecki telewizor turystyczny z kineskopem o przekątnej 16 cm umożliwia odbiór programów nawet podczas jazdy samochodem. Elektroniczne wybieranie kanałów (4 kanały zaprogramowane), moc wyj- ściowa 0,5 W i pobór 0,67 A przy zasilaniu zakuimilatora 12 V, to zalety tego najmniejsze- go telewizora. Przystosowany do odbioru w za- kresach I-V, wyposażony w 2 układy scalone, 39 tranzystorów i 33 diody. Zasilanie z akumu- latora lub z sieci 220 V.

• Magnetofon Time-code-system MTS 15A, demonstrowany na wystawie FOTOKINA, oznacza uniwersalny system do synchronizacji różnych magnetofonów i magnetowidów; znaj- d u j e on szerokie zastosowanie w technice stu- d y j n e j radia i telewizji. Zakodowane standar- dowe sygnały czasowe są zapisywane na ścież- ce magnetofonu wielośladowego lub na ścieżce fonicznej magnetowidu, które stają się urzą- dzeniem pilotującym (master) dla sterowanych magnetofonów (slave). Urządzenie MTS 15A porównuje impulsy otrzymywane z magnetowi- du pilotującego oraz z magnetofonów i za po- mocą mikroprocesora przesyła odpowiednie rozkazy do regulacji prędkości magnetofonów.

• Od kilku lat laboratoria czołowych firm pra- cują nad rozwiązaniem układów spełniających funkcję filtrów bez cewek i kondensatorów.

Filtry takie wykorzystują fate powierzchniowe wytwarzane na podłożu piezoelektrycznym.

Firma SIEMENS zastosowała lu jako podłoże nrobat litu (LiNbOy); model takiego filtru zasto- sowanej w lorze wzmacniacza wizji. Filtr składa się z przetwornika wejściowego, układu sprzę- g a j ą c e g o i przetwornika wyjściowego, wyko- n a n e metodą fotolitograficzną. Doprowadzane do wejścia sygnały elektryczne wytwarzają w tym samym rytmie fale powierzchniowe roz- chodzące się w różnych kierunkach. Układ sprzęgający wychwytuje część tych fal i kieruje do przetwornika wyjściowego, który fale po- wierzchniowa zamienia z powrotem na sygnały elektryczne. Funkcje elementów rezonanso- wych spełnia układ sprzęga jący, który nie prze- puszcza fał o innej prędkości rozchodzenia się.

Filtry takie odznaczają się dużą stałością cha- rakterystyki, nie wymagają strojenia i mieszczą się w małej ohudowie.

Firma TELEFUNKEN wypuściła na rynek odbiornik radiofoniczny TRX-3000 Hi-Fi szczytowej kłasy; ma on następujące parametry i udogodnienia:

- moc wyjściowa 2 X 100 W (sinus);

- cyfrowe nastawianie częstotliwości stacji - kontrolowanych kwarcem;

- cyfrowy zegar kwarcowy;

- jednoczesne odtwarzanie dwu niezależnych programów w dwu oddzielnych pomieszcze- niach (np. radio i płyty lub magnetofon);

- możliwość przyłączenia 8 kolumn, 2 gramo- fonów, 3 magnetofonów;

- 4 wskaźniki wysterowania Vii z diodami świecącymi;

- zakres odbioru obejmuje fale średnie i UKF, w tym 7 stacji programowanych;

- świetlna sygnalizacja przestero wania, gdy zniekształcenia przekroczą w jednym kanale

1 procent.

• Uniwersalny miernik krótkich czasów (ti- irier) w opracowaniu firmy SIEMENS umożli- wia cyfrowy pomiar czasu w granicach od 0,1 ms do 100 s, na kontaktach będących nawet pod napięciem stałym lub zmiennym do 240 V.

Sercem timeru jest bardzo stabilny oscylator kwarcowy. Pomiar może być wykonany mecha- nicznie - ręcznie lub zdalnie elektrycznie. Za- stosowanie przyrządu: w pomiary czasów wy- zwalania układów elektronicznych, pomiary czasów przyciągania i zwalniania przekaźni- ków ilp.

• Pomiary dokonane przez dwóch naukow- ców francuskich w Centro National d'Etudes des Telocommunications wykazały, że na łą- czach światłowodowych można przesyłać infor- macje o szerokości pasma do 3 GHz! (kabel firmy MC CORNING GLASS WORKS).

• Wiełozakresowy wzmacniacz antenowy lyp 3214 firmy RFT pokrywa wszystkie zakresy radiowe i telewizyjne od UKF do 770 MHz. Wzmocnienie wynosi odpowiednio od 17 do 20 dB, zaś szumy poniżej 6 dB. Wzmacniacz ten może zasilać do 8 abonentów.

• Kable światłowodowe s<| coraz powszech- nie] instalowane w celu zdobycia doświadczeń eksploatacyjnych. Ostatnio w Berlinie Zach.

zainstalowano kabel zawierający 8 światłowo- dów, o długości 4,3 km. Przekazywana informa- cja zawiera .14 mln/s, impulsów świetlnych (około 480 kanałów telefonicznych);, wytwarza- nych przez diodę laserowi}. Próby maj<} ustalić wpływ wahań dziennych i rocznych warunków klimatycznych (temperatura, wilgotność) mi własności transmisyjne tych nowych środków łączności.

• Znana francuska firma THOMSON-CSF podpisała kontrakt o wartości 300 inln Iranków na budową w Iranie największego na świecie centrum krótkofalowego zawierającego lf> na- dajników 500 kW. systemy antenowe i układy komutujące sterowane mikroprocesorem. Na- leży podkreślić, ze firma THOMSON-CSF wy- posaża Iran również w 23 nadajniki średniofa- lowe oraz w steć nadajników telewizyjnych i przemienników o łącznej liczbie 486 sztuk.

Poza tym firma organizuje zakład do produkcji przemienników telewizyjnych.

• Europejska Agencja Przestrzeni Kosmicznej (ESA) oraz NASA opracowują projekt wprowa- dzenia na orbity okołosłoneczne nad bieguna- mi słońca, (out of ecliptic) w r. 1983 dwóch satelitów do obserwacji okolic biegunowych.

W eksperymencie tym weźmie udział 200 nau- kowców z 65 uniwersytetów i ośrodków badaw- czych 10 krajów europejskich, Kanady, .Japonii i USA.

• Dla ułatwienia dostrajania odbiorników te- lewizyjnych opracowano specjalny układ sca- lony UAA190 (SIEMENS], który wy 1 warza na ekranie telewizora pasu długości proporcjonal- nej do napięcia wyjściowego tunera; odbiornik stroi sn?optycznie na maksimum długości pasa.

• PANTEL -- system modulacji anodowej o zmiennej długości impulsu opatentowała fir- ma TELEFUNKEN dla radiofonicznych nadaj- ników dużej mocy o dużej sprawności. Nadajni- ki tego typu zamówiła ostatnio Norwegia (sa to 2 nadajniki średniotafowe o łącznej mocy 1,2 MW oraz 2 nadajniki krótkofalowe po 500 kW wraz ze zdalnie sterowanym komutato- rem antenowym).

» Amerykańska firma SYLVANIA COMM.

SYSTEM DIV. otrzymała zamówienie od De- partamentu Obrony, na opracowanie dwu sys- temów łączności na światłowodach dla 36 i 72 kanałów przekazujących informacje cyfrowe o pojemności 20 Mbit/s. Średnica tych światło- wodów wynosi 0,005 cala (około0,125 mm), zaś źródłem światła będzie dioda o dużej energii świetlnej.

• Agencja U PI zamierza wprowadzić rozsyła- nie do około 100 000 odbiorców telewizyjnych nowości prasowych - obrazy czarno-białe dro- gi} telewizji kablowej z wykorzystaniem naro- dowego (teren USA) satelity RCA.

II Firma SIEMENS opracowała do kabli świat- łowodowych diodę nadawczą Ga-As typ FV 21 IR o promieniowaniu podczerwonym na fali 800 nm; przy prądzie 100 mA uzyskuje sic moc promieniowaną rzędu 2 roW,

• Firma RCA GLOBEL COMMUNICATIONS INC. uruchomiła między Nowym Jorkiem a To- kio system szybkiego przesyłania facsimilo, ry- sunków, kopii z pism, listów ręcznie pisanych.

Czas przesłania jednej strony - 30 sekund.

O MIKROPROCESORACH ANDRZEJ SOWIŃSKI

W ostatnich kilku latach wiele, nawet bardzo dużo, mówi się 0 mikroprocesorac h. Stały się one przyczyną dalszych szyb- kich i istotnych zmian w rozwoju i zastosowaniu elektroniki.

Wydaje się, że nadal nie jest jeszcze dostatecznie wiadomo, czemu należy to przypisać.

Decydujące znaczenie mają dwie specyficzne właściwości mikroprocesorów:

- wysoki stopień elastyczności umożliwiający łatwą adapta- cję mikroprocesorów do rozwiązywania różnorodnych zadań;

- stworzenie możliwości obliczeniowych układom i urządze- niom elektronicznym, zapewnianych dotychczas tylko przez rozbudowane komputery i to przy znacznych kosztach i obję- tości niezbędnej przestrzeni.

Zasadą jest realizacja funkcji cyirowych przez oprogramowa- nie (ang. Software) zamiast, przez rozbudowaną konstrukcję podzespołów, co było dotychczasową praktyką budowy urzą- dzeń logiki cyfrowej,oczywiście z wyłączeniem samych kom- puterów. Można stwierdzić, że nie jest to więc nic nowego;

przecież od szeregu lat stosowane są np. programowane proce- sory spełniające funkcje sterujące (i wykonawcze w urządze- niach sterowania procesami technologicznymi. Nowością jed- nak jest to, że mikroprocesor umożliwia realizowanie wszyst- kich funkcji za pomocą jednej lub kilku krzemowych struktur półprzewodnikowych (ang. chip), co z kolei jest wynikiem olbrzymiego postępu w technologii półprzewodnikowej, w po- staci układów LSI {ang. largo scalę integration) - układów scalonych wielkiej skali integracji. Ta właśnie półprzewodni- kowa struktura integrująca wszystkie funkcje przetwarzania 1 sterowania jest nazywana m i k r o p r o c e s o r e m . Niezbędne dodatkowe układy, jak pamięci i zespoły wejścia /wyjścia tworzą razem m i k r o k o m p u t e r . Gdy mikrokom- puter zostanie uzupełniony urządzeniami peryferyjnymi (jak displaye, sensory itp.)oraz wyposażony w programy użytkowe, powstaje wówczas system mikroprocesorowy, jak np. inteli-

gentne urządzenie pomiarowe, urządzenie do automatycznej regulacji i sterowania, uiządzenie do rezerwacji miejsc itp.

Nie wymagając jednak od tego nowego systemu „cudów", trzeba jednak podkreślić jego szereg bezspornych zalet. Oto one.

• Mniejsza liczba podzespołów. Funkcje logiczne systemu

mikrokomputerowego są realizowane za pomocą instrukcji, a więc przez software, zamiast dalszych układów LSI lub MSI.

Instrukcje są zapamiętywane w pamięciach ROM. Dzięki wielkiemu stopniowi integracji koszt jednej komórki pamięci ROM jest znacznie mniejszy w porównaniu z układami wyma- ganymi przez logikę realizowaną za pomocą podobnych funk- cji w technologii TTL lub CMOS. Oszczędność kosztu podze- społów jest wyraźnie zauważalna, np. pamięć ROM 12-kbaj- towa zastępuje około 100 do 200 konwencjonalnych układów scalonych.

• Wysoka niezawodność. Przez zlokalizowanie operacji lo-

gicznych wewnątrz wysoko zintegrowanych pamięci ROM liczba układów, a zatem i liczba niezbędnych połączeń luto- wanych, czyli źródeł najczęstszych awarii, zostaje poważnie zredukowana. Zmniejszenie liczby punktów lutowniczych wynosi do 20, a nawet do 10%.

• Zmniejszenie objętości. Wzrastający stopień integracji wy-

maga mniejszej przestrzeni, a tym samym redukuje objętość urządzenia, co także obniża koszty płytek drukowanych, obu- dowy itp.

V Oszczędność czasu. Jednoczesny rozwój hardware'u i użyt-

kowego software'u urządzenia skraca czas projektowania i opracowania danego urządzenia lub systemu, a tym samym umożliwia szybsze dostarczenie wyrobu na rynek,

m Bardzo obiecująca przyszłość. Modyfikacja specyfikacji

urządzenia przestaje być problemem,. Możliwa jest całkowita

zmiana programu użytkowego przechowywanego w pamięci

ROM. Dla użytkowników, którzy potrzebują częstych zmian

programu, używane są specjalno pamięci, których zawartość może być usuwana za pomocą promieniowania ultrafioletowe- g o {pamięci EPROM).

gi Niski koszt przez zmniejszenie wersji typów. Producent urządzeń, wytwarzający p e w n ą liczbę podobnych wersji da- nego typu urządzenia, może teraz stosować ten sam elektroni- czny hardware dla wszystkich wersji wyrobu. W ten sposób staje się m o ż l i w e stosowanie w i ę k s z e j liczby j e d n e g o typu podzespołów, przez co nie tylko m a l e j e koszt opracowania, ale także upraszczają się zespoły, a w i ę c i produkcja,

0 Tendencje wzrostu efektywności. Ceny jednostek mikro- komputerowych wskazują na wyraźną tendencję z n i ż k o w ą przy rosnącym rozszerzaniu się technologii mikroprzetwarza- nia. Wynika stąd, ż e wzrost produkcji seryjnej półprzewodni- ków prowadzi do malenia j e j kosztów.

STRUK TURA S Y S T E M U M I K R O K O M P U T E R O W E G O

N a l e ż y jeszcze raz podkreślić, że sama stuk tura mikroproceso- ra nie jest wystarczająca do realizacji funkcji urządzenia.

Dopiero p e w i e n określony h a r d w a r e (czyli zestaw ukła- dów elektronicznych) łącznie z określonym s o f t w a r r e m {czyli programem użytkowym) tworzą system mikrokompute- rowy {rys. 1).

Rys. t. Hardware I software w systemie komputerowym

W skład zestawu układów elektronicznych z w y k l e wchodzą:

• Z e s p ó ł s t e r o w a n i a z w a n y popularnie, choć może żargonowo, z e g a r e m (z ang. clock), który przede wszystkim, w skrócie mówiąc, p o w o d u j e przełączanie pracy procesora od instrukcji do instrukcji.

( I P a m i ę c i p r o g r a m u , przeważnie pamięci stałe (w skrócie ang. R O M - read only memories), które jakby porząd- kują, czy inaczej, ustawiają funkcje systemu według ustalone- g o programu. Zawartość tych pamięci nie może być zmieniana.

Pamięci R O M są elementami półprzewodnikowymi, w których programy wpisane są tworzone podczas operacji technologicz- nej m a s k o w a n i a . Program jest ustalany przez producenta półprzewodników na podstawie specyfikacji użytkownika.

N i e ma więc tu żadnej możliwości modyfikacji i stąd też wynika minimalna liczba niezbędnych tego typu pamięci.

• P a m i ę c i P R O M (ang. programmable R O M , czyli pro- gramowalne), są także pamięciami stałymi, tzn. tylko z możli- wością odczytu zawartości bez możliwości wprowadzania do- wolnej innej zawartości do komórki pamięciowej, lecz mogą być one programowane elektrycznie przed wprowadzeniem do zestawu u ż y t k o w e g o . Inaczej m ó w i ą c - m o g ą być zaprogra- mowane przez użytkownika już po ich wyprodukowaniu.

Dalsza modyfikacja jest jednak ograniczona tylko do zmian informacji, czyli stanu komórki p a m i ę c i o w e j L na informację, czyli stan H (inaczej stan O i 1).

• P a m i ę c i E P R O M i R E P R O M ( a n g . e r a s a b l e P R O M i re programmable R O M ) . Są to pamięci typu P R O M , których zawartość może być wymazana, czyli usunięta za pomocą promieni ultrafioletowych i następnie ponownie zaprogramo- wana przez odpowiedni programator (specjalne urządzenia programujące). O c z y w i ś c i e są to pamięci znacznie droższe, niż

*PROM'y, lecz ich zaletą jest możliwość powtórnego programo- wania całkowicie innym programem i przez to są. często zalecane do stosowania, gdy p r z e w i d y w a n e jest zmienianie programów.

• P a m i ę c i d a n y c h przeważnie określane jako pamięci aktywne R A M (ang. random access memories - pamięci o s w o - bodnym dostępie). U m o ż l i w i a j ą one zarówno odczyt, jak i za- pis d o w o l n e j informacji w formie zakodowanych danych (stąd nazwa - pamięci danych). W odróżnieniu od pamięci ROM, P R O M i E P R O M zawartość tych pamięci ,,ginie", zostaje wymazana przy zaniku napięcia zasilającego. Wada ta nie jest zbyt groźna, gdy stosuje się te pamięci jako operacyjne lub buforowe, w których są g r o m a d z o n e tylko dane przejściowe, a nie stałe. Rozróżniamy pamięci R A M statyczne i dynamicz- ne. W pamięciach dynamicznych informacja jest gromadzona w postaci ładunku pojemności w e w n ę t r z n e j i dlatego jest tu konieczny co kilka milisekund impuls ,,odświeżający". T o dodatkowe w y m a g a n i e p o w o d u j e ze w z g l ę d ó w ekonomicz- nych, ż e pamięci dynamiczne R A M są u ż y w a n e tylko w syste- mach pamięciowych o pojemności p o w y ż e j 8 kbajtów. Pamięci dynamiczne R A M są tańsze od pamięci statycznych, a przy tym mają większy stopień integracji {gęstości upakowania).

• S t r u k t u r y W e / W y (wejście-wyjście, ang. lnput=

Output, w skrócie 1 = 0 ) . Łączą procesor z pozostałymi blokami i zespołami systemu oraz realizują wymianę danych między procesorem i układami peryferyjnymi, czyli inaczej zewnętrz- nymi. Liczba różnych jednostek We/Wy zależy od konfiguracji systemu.

• D o d a t k o w e z e s p o ł y (ang. additional logie) wystę- pują wówczas, gdy system komputerowy ma do spełnienia dalsze specjalne zadania (np. sterowanie terminalami, system przerwań, ang. interrupt priority, pamięć o bezpośrednim dostępie D M A - ang. direet memorv access).

• P r o g r a m u ż y t k o w y zawiera instrukcje obejmujące wszystkie funkcje systemu mikrokomputerowego. Instrukcje te są gromadzone w pamięci programu w postaci d w ó j k o w e j (binarnej). Wszystkie instrukcje, które komputer może „zrozu- m i e ć " tworzą tzw. listę instrukcji, która stanowi część wyposa- żenia dostarczanego użytkownikowi. Specjalizacja tych in- strukcji jest ściśle związana z danym systemem. Znaczy to, że każdy mikroprocesor realizuje tylko i wyłącznie instrukcje w y n i k a j ą c e z jego struktury wewnętrznej.

• I n l e r f a c e lub inaczej magistrala {ang. bus). łączy poje- dyncze struktury mikrokomputera wspólnym systemem szyn, które dzielą się na trzy grupy: szyna danych, szyna adresowa i szyna sygnałów sterujących.

P R Z Y K Ł A D O W E Z A S T O S O W A N I E S YSTIJM l¹ M IKRO KOMPIJTBRO W EOO

Na rysunku 2 przedstawiono przebieg danych w pralce stero- w a n e j za pomocą systemu mikrokomputerowego.

Czujnik temperatury w o d y oraz programator prania stanowią tu zespoły wejściowe. Otrzymane informacje o stanie układów tych zespołów jakby instruują mikrokomputer, jakie czynności ma wykonać pralka. W oparciu o te dane w e j ś c i o w e program użytkowy szacuje dane w y j ś c i o w e dla układów wyjściowych, które z kolei uruchamiają o d p o w i e d n i e mechanizmy pralki.

Na przykład, program użytkowy umożliwia śledzenie tempe- ratury wody oczywiście przez odpowiedni czujnik {ang. sen-

sor). Gdy „odczytana" wartość odpowiada wartości wcześnie]

zaprogramowanej za pomocą programatora, mikrokomputer odłącza (np. za pomocą triaka) grzejnik od zasilania. Fragment takiego programu pralki przedstawiono na rys. 3.

Jak projektuje się system mikrokomputerowy?

Urządzenia wejściowe

Urządzenia

wyjściowe Czujnik tempu

ratury wody

Wyłącznik bezpieczeństwa

Programator prania

Silnik bębna

Grzejnik

7.amr wody

Pompa ssąca

fa/yptywwody, Wskaźnik optyczny

Rys. 2. Przepływ danych w pralce

Projektowanie systemu mikrokomputerowego musi być bar- dzo „uporządkowane", a każdy etap projektowania.dostatecz- nie udokumentowany. I tak.

Definicja problemu. Należy wyraźnie określić wymagania

stawiane systemowi oraz funkcje urządzenia, maszyny itp.

Oczywiście możliwe są dalsze uzupełnienia, ale tylko do pewnego etapu projektowania.

Analiza systemu. Należy określić możliwie pełną konfigurację

hardware'u, a więc liczbę struktur pamięci, jednostek We/Wy, rodzaje zespołów peryferyjnych. Da to pierwsze przybliżenie wymaganych sygnałów We/Wy, co z kolei umożliwi ustalenie przebiegu tych danych, a zatem graficzne przedstawienie programu, zwane też siecią działań systemu, jak n a rys. 3.

Teraz może zostać skalkulowany koszt i określona szybkość przetwarzania.

Decyzja. Znane są już wszystkie niezbędne d a n e do podjęcia

decyzji, co do wykonania danego systemu mikrokomputero- wego. Następujące teraz etapy mogą być wykonywane równo- legle i obejmują wykonanie hardware'u, software'u i testowa- nia systemu.

Hardware. Po wykonaniu lub zgromadzeniu układów peryfe-

ryjnych i możliwie maksymalnym sprawdzeniu wszystkich układów, bloków i zespołów składowych, natęży zaprojekto- wać układy testowania mikrokomputera.

Software. Należy napisać program użytkowy, przetłumaczyć

go na język wewnętrzny (inaczej maszynowy) i przetestować.

Ponieważ stworzenie takiego programu za pierwszym podej- ściem jest prawie niemożliwe, należy liczyć się z kolejnymi

Rys. 3. Fragment sieci działań systemu z rys. 2

korektemi i dalszym testowaniem. Gdy hardware i software są już gotowe, po usunięciu błędów następuje testowanie syste- mu, tzn. sprawdzenie zgodności z programem użytkowym.

Program użytkowy zostaje wpisany do pamięci PROM, co oznacza, że pełny system jest gotowy do pracy. Do dlaszego rozbudowania i rozwoju danego systemu komputeroweoo.

przeważnie jest oferowane dalsze wyposażenie użytkowe jako pomocniczy software i hardware, np. program użytkowy pisa- ny tzw. kodem mnemonicznyrn (ASSEMBLER, COMPILER), językiem wyższego rzędu, np. PL/M itd. Ale są to już zagadnie- nia bardziej specjalistyczne.

Znany wiciu czytelnikom z licznych publikacji doc. mgr inż. ALEKSANDER WITORT - autor i długoletni redaktor naszego miesięcznika - może poszczycić się rzadkim w publicystyce technicznej sukcesem: ogólny nakład sześciu książek, których jest autorem bądź współauto- rem, osiągnął liczbę 200 000 egzemplarzy.

Merytoryczna wartość Jego książek, jasno sformułowany i przystępny sposób przekazywania dużego ładunku informacji wpływają na poczytność każdej ukazującej się pozycji wydawniczej.

Ostatnio wydana przez Wydawnictwa Komunikacji i Łączności książka A. Witorta pt.

„Ełektroakustyka dla wszystkich" (nowe opracowanie w nakładzie 30 tys. egz.) na pewno szybko zniknie z półek księgarskich jak poprzędnie.

Z okazji tego oryginalnego jubileuszu Zespół Redakcyjny miesięcznika RADIOELEKTRO-

NIK składa Autorowi i Koledze serdeczne gratulacje oraz życzy dalszych osiągnięć w po-

pularyzowaniu nauki i techniki.

NOWOŚCI TECHNIKI HI-FI

20 lat temu, gdy technika Hi-Fi była domeną działalności specjalistycznych, małych firm wytwarzających bardzo drogi sprzęt dla radioamatorów-melomanów, konstruujących urzą- dzenia we własnym zakresie, wydawało się mało prawdopo- dobne, że stanie się ona techniką masową, ogólnie dostępną oraz zacznie spełniać ważną funkcję kulturotwórczą przez zwiększenie zasięgu i wpływu muzyki. Dziś jest to już powsze- chnie znaną rzeczywistością. Obroty światowego rynku sprzę- tem elektroakustycznym są oceniane na 8 mld dolarów rocznie (poza krajami socjalistycznymi), przy czym sprzęt Hi-Fi ma przeważający w tym udział.

Nastąpiła już określona stabilizacja w zakresie systemu. Panu- je niepodzielnie stereofonia dwukanałowa. Kwadrofonia - po usilnych próbach jej rozwinięcia na początku lat siedemdzie- siątych - cofnęła się na margines. Źródła audycji to: odbiór UKF-FM, płyty, taśmy i kasety. Warianty rozwiązań zestawów urządzeń rozszerzyły się o zestawy zintegrowane, tanie i zaj- mujące mało miejsca. Okres ostatnich lat cechują duże osią- gnięcia w doskonaleniu urządzeń wchodzących w skład zesta- wów Hi-Fi. Osiągnięto parametry lepsze od parametrów urzą- dzeń profesjonalnych sprzed kilku lat. Zmusza to radiofonio i wytwórnie płyt do ,,przezbrojenia się" przez zastosowanie w studiach nowych urządzeń o najlepszych osiąganych para- metrach, a niekiedy do zmiany stosowanej dotychczas metody.

Jako przykład mogą służyć płyty z zapisem bezpośrednim, przy wytwarzaniu których nie korzysta się z pośrednictwa zapisu magnetofonowego, lecz zapisuje audycję bezpośrednio z mikrofonów. Jest to bardzo trudne zarówno dla wykonawców jak i elektroakustyków-reałizatorów zapisu.

Na podkreślenie zasługują szczególnie duże osiągnięcia w konstrukcji głośników i zespołów głośnikowych, bez któ- rych nie można byłoby wykorzystać w pełni udoskonaleń wprowadzanych do innych urządzeń oraz realizować urnaso- wienia techniki Hi-Fi.

MAGNETOFONY KASETOWE

Wygoda posługiwania się kasetami powoduje, że magnetofo- ny kasetowe szybko rozpowszechniają się, wypierając z rynku magnetofony szpulowe, szczególnie popularnej i średniej kla- sy. Dzięki dużemu wysiłkowi konstruktorów i zastosowaniu ulepszonych taśm udało się wprowadzić magnetofon kasetowy do klasy urządzeń Hi-Fi.

Niedoskonałość taśm magnetycznych produkowanych we- dług technologii opracowanych pod kątem znacznie szerszych taśm magnetofonów szpulowych powoduje, że nie można było dotychczas uzyskać za pomocą magnetofonu kasetowego ta- kiej jakości odtwarzanej audycji, jak z gramofonu lub magne- tofonu szpulowego.

Kilka firm produkujących taśmy prowadzi intensywne prace badawcze zmierzające do wytworzenia nowych taśm o para- metrach odpowiednich do magnetofonów kasetowych Hi-Fi, Wszystko wskazuje na to, że wysiłki te zostaną uwieńczone powodzeniem, bowiem jedna z firm amerykańskich (,,3M' Company") podała do wiadomości, że zakończyła wieloletnie badania i podejmuje produkcję kaset z nową taśmą o nazwie firmowej ,,Metafine". Taśma ta ma warstwę zawierającą dro- biny metali, głównie żelaza i charakteryzuje się znacznie

lepszymi własnościami magnetycznymi w porównaniu z najle- pszymi (chromowymi) dotychczas produkowanymi taśmami.

Wystarczy nadmienić, że poziom względny sygnału przy częs- totliwości 12,5 kHz jest o 7...11 dB wyższy w porównaniu z taśmą chromową, poziom zniekształceń nieliniowych (k,) jest o 10...20 dB niższy. Taśma ta może byćstosowana w dotychczas produkowanych magnetofonach, lecz nie wykorzystuje się wówczas jej zalet, bowiem wymaga ona około dwukrotnie większego prądu podkładu i prądu kasowania o większej wartości. Przygolowanie specjalnych głowic i magnetofonów kasetowych dla tej taśmy jest w toku. Warto nadmienić, że firma ta już dostarcza na rynek ulepszone taśmy nadająca się do magnetofonów „Master".

Jakie perspektywy ma magnetofon szpulowy? Zdaniem wielu fachowców utrzyma on wiodącą pozycję w klasie urządzeń magnetofonowych wysokiej i najwyższej klasy przy prędkoś- ciach przesuwu taśmy 9,5 cm/s i 19 cm/s.

Rys. 2. Magnetofon szpulowy M2405S ZRK

PŁYTY I GRAMOFONY

Wydaje się, że główny „skok" jakościowy w udoskonaleniu sędziwej, bo liczącej sobie już 90 lat płyty gramofonowej, mamy już za sobą. Perspektywa to udoskonalenia finezyjne, Rys. 1. Magnetofon kasetowy „Finezja" ZRK

f

jak: doskonalenie zapisu pierwotnego, wprowadzenia finezyj- ne, jak: doskonalenie zapisu pierwotnego, wprowadzenie sys- temu Dolby do płyt, nowelizacja norm na igły diamentowo 1 rowek płyty pod kątem dalszego zmniejszenia zniekształceń.

Ważnym i efektywnym kierunkiem jest wprowadzenie na rynek środków i metod utrzymywania płyt w czystości i usuwa- nia ładunków elektrostatycznych. Skutecznym, choć kłopotli- wym sposobem polepszenia jakości odczytu jest „odczytywa- nie na mokro" przez zwilżanie płyty wodć} destylowaną lub odpowiednim specjalnie przygotowanym płynem.

Chociaż duże zalety płyty gramofonowej oraz wielkie płytote- ki instytucji i osób prywatnych zapewniają jej jeszcze bardzo długie życie, to jednak wydaje się, że w okresie najbliższych 5 - 1 0 lat nastąpi rozstrzygnięcie: czy w dziedzinie zapisu fonicznego zwycięży zapis magnetyczny, czy też pojawi się nowy rodzaj płyty, np. oparty na odczycie optycznym.

Konstrukcje adapterów, ramion adapterowych i napędów gra- mofonowych zostały doprowadzone do wysokiej perfekcji.

Jest pewne, że pdza popularnym typem gramofonów we wszy- stkich innych zapanuje napęd kontrolowany elektronicznie w dwóch odmianach: z talerzem napędzanym bezpośrednio oraz z talerzem napędzanym za pośrednictwem paska i gene- ratorem tachometrycznym na osi talerza.

Udoskonaleń należy oczekiwać w konstrukcji mechanizmów prowadzących ramię adapterowe, mechanizmów ustawiania igły i wyłączania. Należy oczekiwać zwiększenia udziału kontroli optycznej i sterowania elektronicznego.

TtJNfcRY, WZMACNIACZE. ZESTAWY

Niebywały postęp technologii półprzewodników zapoczątko- wał już określony kierunek postępu w konstruowaniu sprzętu elektroakustycznego (tunerów, wzmacniaczy, magnetofonów itp.}, który będzie trwał nadal. Sprowadza się on do następują- cych głównych poczynań:

• dalszego polepszania parametrów elektrycznych urzą- dzeń,

• wprowadzania bardzo złożonych układów w oparciu 0 układy scalone oraz wprowadzania techniki cyfrowej,

• eliminowaniu mechanicznych elementów regulacyjnych,

• wprowadzaniu programowania i automatyzacji obsługi (z zdalnym sterowaniem włącznie) w oparciu o mikroprocesory 1 mikrokomputery.

Dla przykładu podamy, że już były demonstrowane tunery i magnetofony kasetowe wyposażone w mikroprocesory. Tu- nery z cyfrowym wybieraniem żądanej częstotliwości wytwa- rza kilka firm.

Zastosowanie nowoczesnej mikroelektroniki staje się powsze- chne, zwiększając komfort obsługi urządzeń, polepszając sy- gnalizację i wyrazistość odczytu wskaźników oraz wprowa- dzając dodatkowe udogodnienia w użytkowaniu urządzeń.

Niebywale zwiększyła się niezawodność działania urządzeń.

Gwarancja 5-letnia jest zjawiskiem wręcz powszechnym, gdy chodzi o droższy sprzęt Hi-Fi. Czas zużycia „moralnego"

urządzeń staje się wielokrotnie krótszy od czasu zużycia fizy- cznego.

Przykładowe parametry kilku urządzeń Hi-Fi są przedstawio- ne w tablicach.

Osobnego wyjaśnienia wymaga zagadnienie mocy wzmac- niaczy.

Większość modeli ma moc od 2 x 25 W do 2 x 120 W. Spotyka się wzmacniacze o mocy 2 X 200 W. Kilka firm oferuje wzmacniacze o mocy 2 x 300 W, a nawet 2 x 400 W! Wydaje się to dziwactwem w przypadku wzmacniaczy przeznaczonych do użytku domowego. Określone uzasadnienie teoretyczne jed- nak istnieje, jeżeli weźmie sie pod uwagę następujące okolicz- ności: odtwarzanie zapisów o bardzo dużej dynamice (np.

60 dB), mała sprawność zespołów głośnikowych i większe po-

mieszczenia odsłuchowe. Wówczas dla uniknięcia obcinania przez wzmacniacz największych chwilowych wartości sygna- łu rezerwa mocy powinna być bardzo duża (rzędu 35 dB powyżej średniego poziomu mocy). Z wieloletnich już obser- wacji wiadomo, że obcinanie szczytowych wartości przebiegu sygnału przez wzmacniacz wytwarza łatwo wykrywalne znie-

kształcenia.

W związku z zwiększeniem wartości mocy wzmacniaczy (cho- dzi głównie o maksymalną moc krótkotrwałą) pojawia się tendencja do stosowania układów o większej sprawnooci niż sprawność klasycznego układu klasy B. Zaproponowano już kilka rozwiązań nazwanych klasą G, klasą H itp. Powraca się również do koncepcji wzmacniaczy klasy D, udoskonalonej dzięki osiągnięciom techniki impulsowej i polowym tranzys- torom mocy. Kierunek ten z pewnością będzie się rozwijał.

Podstawowe znaczenie dla techniki Hi-Fi będzie miał nadal już doprowadzony do perfekcji konstrukcyjnej beztrarisforma- torowy wzmacniacz klasy B.

MAGNETOFON SZPULOWY HI-FI

P r ę d k o ś r p ^ t f w u : . 9 , 5 . c m / s , 1 9 N i e r ó w n ó m l e r n o ś ć p r ę d k o ś c i

•.: przesuwu: o Y. " %( W % ' y ,'ly.

P a s m o p r z e n o s z e n i a :

p r / y D . ą c n i / s 3 0 . . . 1 6 0 0 0 H z; . - p r z y 1 9 c m / s , ł p ż . . 2 0 0 0 0 H z W s p ó ł c z y n n i k z a w a r t o ś c i

ł i o m i o n i c z ń y c h : - .. . O d s t ę p ó d p o z i o m u s z u f n ó w : ( > 0 d B T ł i u n i ę n i ó p r z e ś h i c h u rai<»dzy

k a r i d ł c i t n i s t e r e o . 4 0 , . . 4 5 d B S k u t e c z n o ś ć k a s o w a n i a : 7 0 . . . 7 5 d B W e j ś c i a : • . t f ż o ^ t i i ' : ? ^

; ; - m ł k r ó f o « ^ ' | § Ó ; j 5 r o V / 2 k t t .

i n n e 5 0 m V / 4 7 0 k $ 2 W y j ś c i e : 1 . . . 2 V / 4 . 7 k Q

2 0 . . . 4 0 m / i r i N 10. 20 i^mN.

1 0 . . . 2 0 m N

TUNER UKF-FM

C z u ł o ś ć u ż y t k o w a : - C z u ł o ś ć m a k s y m a l n a : T ł u m i e n i e c z ę s t o t l i w o ś c i I l u s t r z a n y c h : - S e l e k t y w n o ś ć : ;

Pasmo przepustowo:

W s p ó ł c z y n n i k z a w a r t o ś c i h a r m o n i c z n y c h :

T ł u m i e n i e p r z e s ł u c h u m i ę d z y k a n a ł a m i s t e r e o :

Poziom szumów:

P o z i o m n a p i ę c i a w y j ś c i o w e g o :

2 } i V j s t e r e o 2 0 n V

$ 7 . § § 1 0 0 . . . 1 0 6 d B 8 0 d B

3 0 H ż . , . 1 5 k W z ± l d B

W dziedzinie tworzenia konfiguracji zestawów elektroakusty- cznych w zasadzie zostały wyczerpane wszystkie możliwe warianty. Dzięki mikroelektronice i miniaturyzacji podzespo- łów biernych i innych skonstruowano ostatnio wiele, bardzo udanych zintegrowanych zestawów Hi-Fi. Nadają się one doskonale do małych mieszkań, są wygodne w użytkowaniu i przyczyniają się do upowszechnienia techniki Hi-Fi. Należy podkreślić, że najtańsze modele nie spełniają ujętych norma- mi wymagań na sprzęt Hi-Fi {DIN 45 500). Najczęściej spotyka się zestawy zintegrowane, zawierające odbiornik wielozakre- sowy, wzmacniacze mocy i magnetofon kasetowy, b ą d ź od- biornik wielozakresowy, wzmacniacze, magnetofon kasetowy i gramofon. Tę ostatnią kombinację można uznać za optymalną i rokować jej trwały popyt. Producenci oferują szeroki asorty- ment. zestawów zinteqrowanvch różniących sie składem i ja- kością. Moce wyjściowe zawierają się w przedziale od 2 x 1 0 W do 2 x 1 0 0 W.

Przeciwległy kraniec stanowią zestawy stojakowe i szafkowe, zestawione z kilku oddzielnych urządzeń. Maksymalnie roz- budowany zestaw zawiera: odbiornik wielozakresowy (bądź tylko tuner UKF-FM), przed wzmacniacz z układami komuta- cji, złożony korektor, wzmacniacz mocy (niekiedy dwa od- dzielne wzmacniacze), magnetofon kasetowy, magnetofon szpulowy i gramofon elektryczny. Każdy z członów zestawu - w przypadku najdroższych rozwiązań l u k s u s o w y c h - j e s t urzą- dzeniem najwyższej klasy, reklamowanym jako „Top Hi-Fi", tj. urządzeniem o parametrach przewyższających znacznie wymagania normy na sprzęt. Hi-Fi. Większe znaczenie dla szerokich kręgów nabywców mają warianty „uproszczone"

zawierające, np. blok odbiornika wraz z wzmacniaczami i ko- mutacją, blok magnetofonu kasetowego z wskaźnikami oraz gramofon elektryczny wmontowany w górną ściankę szafki.

„Architektura" urządzeń, czyli ich wygląd zewnętrzny i wy- kończenie podlegają okresowym zmianom, stosownie do pa- n u j ą c e j mody. Ostatnio p a n u j e wyraźnie moda na styl „profes- jonalny", Oferowane są urządzenia w kolorach czarnym, sreb- rzystym, różnych odcieniach szarego, rzadziej w brązie.

ZESPOŁY GŁOŚNIKOWE

Uzasadnione jest twierdzenie, że największe dla rozwoju i upowszechnienia techniki Hi-Fi znaczenie ma obserwowany w ostatnich latach postęp w konstruowaniu głośników i zespo-

Rys. 3. ZesJaw zintegrowany Hi-Fi 2 X 30 W - SABA

łów głośnikowych. „Do ataku" ruszyło kilkunastu wielkich producentów sprzętu elektroakustycznego, przeznaczając na.

b a d a n i a i rozwój zespołów głośnikowych znaczne środki fi- nansowe. Jeszcze 10-15 lat temu spotykało się w periodykach zagranicznych opisy amatorskiej przeróbki głośnika w celu uzyskania lepszego przetwarzania tonów niskich lub wyso- kich. Obecnie nic z tych rzeczy. Producenci dostarczają na rynek szeroki wybór głośników i zespołów głośnikowych nie- porównanie lepszych niż przed 5 - 1 0 laty, a wśród nich zespoły o zdumiewająco wysokiej jakości. Główny nurt postępu opiera

!!

Rys. 4. Szafkowy zeslaw Hi-Fi - TELEFUNKEN

się na zróżnicowaniu i udoskonaleniu konstrukcji znanego i stosowanego od pół wieku głośnika dynamicznego. Margines stanowią udoskonalone głośniki piezoelektryczne (wyłącznie wysokotonowe) i głośniki elektrostatyczne.

Klasyczne rozwiązanie, to trójdrożny zespół Hi-Fi wyposażony w 1 - 2 głośniki niskotonowe, głośnikśredniotonowy (membra- nowy łub kopułkowy) i głośnik wysokotonowy (kopułkowy) o mocy 30... 150 W. Spotyka się zespoły o większej mocy - do 300 W - oraz zespoły czterodrożne.

Wszyscy specjaliści są z g o d n i co do togo, ż e bardzo ważnym parametrem jest zdolność do w i e r n e g o przetwarzania impul- sów. Bardzo w a ż n ą cechą z e s p o ł ó w jest brak wydatnych rezo- nansów własnych w membranach głośników i o b u d o w i e . Dąży się do zmniejszenia zniekształceń fazowych przez zatsosowa- nie o d p o w i e d n i o zaprojektowanych zwrotnic elektrycznych i dobór rozmieszczenia głośników w obudowie.

Z rozwiązań luksusowych n a j w y ż s z e j klasy tnożna w y m i e - nić zespoły w i e l o g ł o ś n i k o w e (do 10), zespoły z osobnym głośnikiem do przetwarzania częstotliwości najmniejszych {20,..80 H z ) oraz zespoły o złożonych, bardzo starannie zapro- jektowanych i wykonanych obudowach. Cena pary najdroż- szych zespołów jest równa cenie standardowego samochodu.

Już dość d a w n o pojawiły się modele z e s p o ł ó w głośnikowych z w b u d o w a n y m w z m a c n i a c z e m mocy. M i m o zalet takiego rozwiązania, p o l e g a j ą c y c h g ł ó w n i e na możliwości zastosowa- nia oddzielnych wzmacniaczy do zasilania poszczególnych głośników i przeniesienia filtrów na wejście c a ł e g o układu, oraz doskonałego dopasowania wzmacniaczy do głośników jak r ó w n i e ż łatwości wyposażania z e s p o ł ó w w indywidualne korektory przebiegu charakterystyki częstotliwościowej, ze- społy z wzmacniaczami nie cieszyły się dotychczas popytem, na jaki zasługują. Prawdopodobnie hamulcem była ich wyższa cena i konieczność zasilania z sieci k a ż d e g o zespołu. W y d a j e

się, ż e przy o d p o w i e d n i e j automatyzacji włączania zasilaczy i o d p o w i e d n i m poprowadzeniu p r z e w o d ó w zasilających, zna j- dą one w i ę c e j n a b y w c ó w w przyszłości.

Są w s z e l k i e podstawy do p r z e w i d y w a n i a , ż e postęp technicz- ny w konstruowaniu z e s p o ł ó w b ę d z i e się rozwijał w najbliż- szych latach w tym samym kierunku, w oparciu g ł ó w n i e 0 doskonalony konstrukcyjnie, materiałowo i technologicznie głośnik dynamiczny, P r z e w i d y w a n i a dotyczące dalszej przy- szłości są trudne, b o w i e m nadal są czynione poszukiwania z u p e ł n i e nowych rozwiązań przetwarzania energii elektrycz- nej w akustyczną,

Nasz przemysł sprzętu elektroakustycznego p o w s z e c h n e g o użytku już poczynił i czyni nadal w i e l k i e postępy. Dostarczane są na rynek odbiorniki stereofoniczne, magnetofony, w z m a c - niacze i zespoły g ł o ś n i k o w e nie ustępujące parametrami s w y m o d p o w i e d n i k o m zagranicznym. O c z y w i ś c i e asortyment dostarczonych na rynek urządzeń powinien o d p o w i a d a ć po- trzebom i m o ż l i w o ś c i o m finansowym p o d s t a w o w e g o nabyw- cy. M n i e j nas interesują super-luksusowe zestawy „ T o p H i - F i "

1 w z m a c n i a c z e o „astronomicznych" mocach. Natomiast po- stęp w zakresie produkcji zintegrowanych zespołów Hi-Fi, postęp w technologii nowych taśm i m a g n e t o f o n ó w kaseto- wych oraz postęp będący w y n i k i e m zastosowania mikroelek- troniki w urządzeniach radioodbiorczych i elektroakustycz- nych p o w i n n y stanowić przedmiot naszego zainteresowania jako kierunki atrakcyjne i w a ż n e również w odniesieniu do naszych krajowych w a r u n k ó w .

DEKODERY SYSTEMU

R o z w ó j t e l e w i z j i k o l o r o w e j p o w o d u j e , ż e coraz w i ę c e j czytel- ników interesuje się odbiornikami kolorowymi. W artykule o m ó w i o n o w skrócie zasady d e k o d o w a n i a ( w y d z i e l a n i a infor- macji o jaskrawości oraz o b a r w i e i nasyceniu koloru) sygnału w i z j i n a d a w a n e g o w systemie S E C A M , ' przyjętym w Polsce.

A b y przekazać w i a d o m o ś ć o barwie i nasyceniu koloru należa- ło w p r o w a d z i ć do sygnału w i z y j n e g o dodatkową informację tzw. sygnał chrominancji, który powstał z analizy trzech pod- stawowych k o l o r ó w : c z e r w o n e g o - R {ang. red), z i e l o n e g o - G (green) i n i e b i e s k i e g o - B (blue), Informacja o kolorze jest przesyłana w taki sposób, aby były spełnione warunki odpo- wiedniości systemu przesyłania obrazu k o l o r o w e g o czyli, aby m o ż l i w y był odbiór sygnałów t e l e w i z j i k o l o r o w e j przez od- biorniki t e l e w i z j i czarno-białej jako obrazu czarno-białego i odwrotnie - odbiór sygnału czarno-białego przez odbiorniki t e l e w i z j i k o l o r o w e j .

W systemie S E C A M informacja o kolorze jest przesyłana za pomocą sygnału o częstotliwości podnośnej. Podnośna jest modulowana częstotliwościowo sygnałami różnicowymi R - Y i B-Y, przy czym Y jest sygnałem luminancji, który o d p o w i a d a sygnałowi n a d a w a n e m u w t e l e w i z j i czarno-białej i z a w i e r a informację o jaskrawości poszczególnych e l e m e n t ó w obrazu.

W t e l e w i z j i czarno-białej kamera t e l e w i z y j n a zawiera jedną l a m p ę analizującą i dostarcza j e d y n i e informacji o luminancji, natomiast w t e l e w i z j i k o l o r o w e j stosuje się kamery z trzema lampami analizującymi, z których każda analizuje inne kolory podstawowe, a mianowicie: czerwony, z i e l o n y i niebieski.

Z tych trzech kolorów w urządzeniu kodującym otrzymuje się sygnał luminancji przez dodanie ich w o d p o w i e d n i c h propor- cjach:

Y = 0,3 R + 0,59 G + 0,11 B

' Skrót fanatyczny od francuskiego określeniu: svqiwnlial <i mtunaim -- kolejno - liniowy z palnięcia.

SECAM

oraz sygnały r ó ż n i c o w e R-Y i B-Y (niosące informację o barwie i nasyceniu koloru) powstałe przez o d j ę c i e od sygnałów pod- s t a w o w y c h sygnału luminancji.

Sygnały r ó ż n i c o w e są k o r y g o w a n e w układach preemfazy m a ł e j częstotliwości. Preemfaza jest zastosowana g ł ó w n i e w celu polepszenia stosunku sygnału do szumów w odbiera- nym sygnale i polega na z w i ę k s z e n i u amplitudy sygnału 0 w i ę k s z e j częstotliwości w stosunku do sygnału o m n i e j s z e j częstotliwości. Korekcja ta nazwana została preemlazą m a ł e j częstotliwości, p o n i e w a ż k o r y g o w a n e są sygnały przed zmo- dulowaniem, czyli przed przeniesieniem ich w zakres w i ę - kszych częstotliwości.

Sygnały r ó ż n i c o w e po przejściu przez układ p r e e m f a z y m.cz.

1 układy kształtujące, trafiają do przełącznika, który dostarcza do modulatora, na z m i a n ę - co linię, sygnał R - Y lub B-Y.

W systemie S E C A M przyjęto m o d u l a c j ę częstotliwościową sygnału podnośnej. Częstotliwość spoczynkowa sygnału pod- nośnej jest inna dla k a ż d e g o sygnału r ó ż n i c o w e g o . Podnośne te są przesyłane na z m i a n ę a ) linię.

Zmodulowana podnośna jest poddawana następnie korekcji p r e e m f a z y w i e l k i e j częstotliwości. Preemfaza ta p o l e g a na o d p o w i e d n i m ukształtowaniu poziomu z m o d u l o w a n e g o sy- gnału chrominancji tak, aby przy odbiorze czarno-białym była jak n a j m n i e j widoczna na ekranie struktura podnośnej, a jed- nocześnie aby został z a c h o w a n y o d p o w i e d n i stosunek sygnału do szumów (szczególnie dla kolorów o n i e w i e l k i e j luminan- cji), Korekcja p r e e m f a z y w.cz. jest dokonywana przez o b w ó d L C w taki sposób, ż e amplituda sygnału podnośnej modulowa- nej częstotliwościowo zależy od d e w i a c j i częstotliwości (im większa d e w i a c j a , tym większa amplituda podnośnej). T a k ukształtowany sygnał chrominancji jest następnie sumowany z sygnałem luminancji.

Dc. na str. 14

przeglqd schematów

ODBIORNIK TELEWIZJI KOLOROWEJ T5601 - Część I

Produkowany przez WZT-Połkolor odbiornik telewizji koloro- w e j T5601 jest przeznaczony do odbioru programów t e l e w i z y j - nych czarno-białych i kolorowych nadawanych w systemie

„ S E C A M III optimum" w g standardu O I R T w zakresach V H F i UHF. Z uwagi na pełne wyposażenie odbiornika w najnowsze układy półprzewodnikowe i w y s o k i e j jakości kineskop typu PIL jest on stawiany w rzędzie najnowocześniejszych rozwią- zań światowych.

Niniejszy opis z uwagi na d uże schema ty będzie podzielony na 3 części i ukaże się w kolejnych 3 numerach (styczeń, luty

i marzec).

W A Ż N I E J S Z E D A N E T E C H N I C Z N E

Wejście antenowe: koncentryczne o impedancji 75 Q (wspólne dla zakresów V H F i UHF)

Czułość toru w i z j i :

- ograniczona szumami <G(> dB (mW)

- ograniczona synchronizacją ^ 7 4 dB (mW) w pasmach 1, II, III; < 0 8 dB ( m W ) w psa mach IV i V;

Czułość toru fonii: < 8 0 dB ( m W ) Zdolność rozdzielcza:

- w kierunku poziomym > 4 0 0 linii - w kierunku pionowym > 4 2 0 linii Maksymalna moc wyjściowa fonii: 2 : 3 W M o c pobierana z sieci: < 180 V A

Wymiary odbiornika: 704 x 479x395 mm Masa odbiornika: 32 kq

OPIS K O N S T R U K C J I I U K ł . A D l1

Konstrukcja odbiornika jest konstrukcją modułową. Elementy elektryczne są zmontowane na płytkach drukowanych, tzw.

modułach, zgrupowanych w większe zespoły, tzw. bloki.

G ł ó w n e bloki odbiornika (cztery) są połączone z pozostałymi zespołami odbiornika za pomocą łatwo rozłączalnych w i ą z e k p r z e w o d ó w zakończonych nasadkami. Moduły są natomiast połączone z płytkami bloków głównych za pomocą rozłączal- nych złącz wielokontaklowych.

Na wejściu odbiornika zastosowano g ł o w i c ę zintegrowaną VIIF/UI IF przestrajaną elektronicznie za pomocą warikapów.

Z głowicą współpracuje zespół* programujący ,,MIN1 8" i ze- spół przełącznika sensorowego GTS4C (rys. 1 - str. 11). Zespół programujący składa się z ośmiu par mechanicznych przełącz- ników zakresów i potencjometrów dostrojczych oznaczonych tym samym numerem. Przełącznik sensorowy zawiera także osiem pól sensorowych odpowiadających parom przełącznik zakresów-potencjometr, oznaczonych tą samą cyfrą.

Dotknięcie pola sensorowego, oznaczonego np. numerem 3, powoduje p o j a w i e n i e się na nóżce 12 układu scalonego JZ01 napięcia + 1 2 V, które przez przełącznik zakresów oznaczony liczbą 3 jest doprowadzone do g ł o w i c y w celu przełączenia j e j na zakres ustawiony tym przełącznikiem. Dzięki połączeniom nóżek 7, 8, 9, 10 układów JZ01 i ,JZ02z nóżkami o d p o w i e d n i o 2.1. 1 fi i 15 układów JZ04 i JZ03, informacja o dotknięciu pola sensorowego zostaje przekazana do układu JZ04. Następuje w nim zwarcie nóżki 5 Z nóżką 7 i tym samym przekazanie

napięcia z suwaka potencjometru nr 3 do warikapów. Zapala się też neonówka włączona między nóżkę 12 układu JZ04 a rezystor RZ21 połączony z e źródłem napięcia +200 V, pod- świetlając pole nr 3 i sygnalizując w ten sposób j e g o włą- czenie.

Dostrojenie do pożądanego kanału uzyskuje się przez odpo- w i e d n i e ustawienie suwaka potencjometru. Napięcia zasilają- ce są doprowadzone do nóżek 9 układów JZ04 i JZ03 ( + 3 2 V uzyskiwane w układzie stabilizatora DZ04) i do nóżek 15 układów JZ01 i JZ02 ( + 1 3 V).

Po włączeniu odbiornika do sieci włącza się z a w s z e pole ni 1 wskutek umieszczenia w o b w o d z i e nóżki 1 układu JZ01 diody DZ05. Dioda ta do momentu nąrośnięcia napięcia +13 V do wartości nominalnej, ma mały opór, co p o w o d u j e efekt równo- ważny dotknięciu pola nr 1. Po ustaleniu się napięcia i nałado- waniu kondensatora CZ07 dioda DZ05 zatyka się i uprzywile- jowanie pola nr 1 zanika. M o ż l i w e jest wtedy włączenie innego d o w o l n e g o pola.

Z głowicą w.cz. współpracuje układ automatycznej regulacji częstotliwości heterodyny ( A R C z H ) . Zrealizowany jest on w postaci modułu ( E C A F 1 K C ) pracującego z układem scalo- nym JY01 (rys. 2 - str. 12-13).

W y ł ą c z e n i e układu A R C z H odbywa się przy współudziale układu z tranzystorem HY01.

Po wysunięciu szufladki zespołu programującego następuje zwarcie punktu 8 BI01, a tym samym wyprowadzenia 3 BI04 modułu do masy. N a p i ę c i e na bazie tranzystora wtedy zmale- je. Wskutek lego na kolektorze tranzystora pojawia się napię- cie + 12 V, które p o w o d u j e przewodzenie diody DY01. W re- zultacie układ przesuwnika f a z o w e g o z o b w o d e m SY02 zosta- je zwarty dla składowej w.c/.., co spowoduje zanik sygnału korekcji dostrojenia na nóżce 1 układu scalonego JY01. Układ A R C z H zostaje w ten sposób wyłączony.

Wyłączanie układu A R C z H następuje również podczas zmia- ny programów. Po dotknięciu któregokolwiek z pól sensoro- wych następuje zwarcie nóżki 6 układu scalonego JZ01 do masy. Zaczyna przewodzić dioda DW07. W e f e k c i e baza tran- zystora I łYOl zostaje dołączona do masy przez rezystor RW17.

Następuje spadek napięcia na bazie i w konsekwencji odetka- nie tranzystora i w y ł ą c z e n i e A R C z H . A R C z H włącza się po- nownie po ustaniu dotyku do pola sensorowego.

W y ł ą c z e n i e A R C z H przy zmianie programów towarzyszy rów- nież wyciszanie fonii.

Przewodzenie diody DW07 powoduje przewodzenie diody DW08. W e f e k c i e do wyprowadzenia 15 BI06 modułu częstotli- wości różnicowej dołącza się równolegle s z e r e g o w o połączone rezystory RW12 i RW17, p o w o d u j ą c z m n i e j s z e n i e w y p a d k o w e j rezystancji między nóżką 5 układu scalonego JS01 a masą, czyli zmniejszenie siły dźwięku.

Sygnał pośr.cz. z wyjścia g ł o w i c y jesldoprowadzony do modu- łu EM11KC. Moduł zawiera wstępny wzmacniacz pośr.cz. wizji i fonii zrealizowany z tranzystorem HM01, pięcioobwodowy filtr pasmowy z dwiema pułapkami i układ scalony JM01.

Układ len pełni funkcję wielostopniowego wzmacniacza pośr.cz. z A R W , detektora wizji w układzie detektora synchro- nicznego oraz źródła napięcia A R W dla głowicy. Układ ma d w a wyjścia w i z y j n e : na nóżce 11 jest uzyskiwany sygnał wizji

Uwagi-

I - Podane notiitiun mierzono mttgmiencm wysa/tot/mowym wcmie mibiani sygna/u fplcwtiyjncgn '

Doousiuafne odchylenia -P/1Z

?5i:m-

Rys. 2. Schemat ideowy bloku sygnałowego EHF1S4KC

o polaryzacji dodatniej i amplitudzie 3 Vss niezbędny do wysterowania dekodera, a na nóżce 12 - taki sam sygnał, lecz 0 przeciwnej polaryzacji wykorzystywany do sterowania mo- dułu częstotliwości różnicowej oraz modułu synchronizacji 1 generatora linii.

Z nóżki 5 układu scalonego JM01 jest. pobierany prąd do regulacji wzmocnienia głowicy. Opóźnienie zadziałania ARW głowicy jest ustawiane potencjometrem PM01. Impulsy klu- czujące działanie detektora ARW są doprowadzano do nóżki 7 układu JM01.

Wytworzony w detektorze wizji sygnał o częstotliwości różni- cowej 6,5 MHz, zmodulowany w częstotliwości sygnałem akustycznym, wraz z sygnałem wizyjnym, jest doprowadzany przez wyprowadzenie 10 B105 modułu pośr.cz. wizji do wejścia

14 BI06 modułu częstotliwości różnicowej EMS1YC. Konden- sator CS03 i obwód rezonansowy CS01, CS04 dostrojony do częstotliwości 6,5 MHz eliminują niepożądany sygnał wizyjny.

Sygnał o częstotliwości różnicowej jest doprowadzony do wejścia układu scalonego JS01, w którym ulega wzmocnieniu, ograniczeniu amplitudy oraz detekcji częstotliwości w ukła- dzie detektora koincydencyjnego. Wyjście sygnału m.cz. znaj- duje się na nóżce 8. Z nóżki 12 jest pobierany sygnał a kostycz- ny do nagrywania na magnetofon; poziom sygnału na tym wyjściu nie zależy od położenia regulatora siły dźwięku.

Regulacja siły dźwięku odbywa się przez zmianę rezystancji

między nóżką 5 układu scalonego JS01 i masą, czyli przez zmianę napięcia zasilającego podawanego do tej nóżki.

Kondensatory CS07 i CS08 spełniają funkcję deenifazy.

Nóżka 13 jest połączona ze źródłem zasilania +13 V przez szeregowo połączone: rezystor RW20 i kondensator CW10.

Dzięki temu, po wyłączeniu odbiornika następuje wyciszenie fonii. Impuls, powstający na tych elementach w chwili wyłą- czania odbiornika, zakłóca zrównoważenie stopni wejścio- wych układu JS01 i tym samym zabezpiecza układ przed zjawiskiem skokowego wzrostu siły dźwięku tuż po wyłącze- niu odbiornika.

Sygnał m.cz., otrzymywany z modułu częstotliwości, różnico- wej, podlega wzmocnieniu napięciowemu i wzmocnieniu mo- cy w module m.cz. EBF2KC. Na wejściu tego modułu znajduje się układ typu T, który za pomocą jednego potencjometru (PG02; na bloku sterowania) zapewnia jednoczesne uwydat- nianie tonów niskich i wysokich. Elementy CF03, RF04 oraz CF04 i RF07, jak również kondensator CF09 kształtują charak- terystykę amplitudo wo-częstotliwościową w zakresie niskich częstotliwości. Elementy CF07, CF08 i RF08 ksztłtują tę cha- - rakterystykę w zakresie częstotliwości wysokich oraz określa- ją wielkość wzmocnienia i poziom zniekształceń nielinio- wych,

j

(Dalszy ciąg w następnym numer/x'),

Z.B.

Dekodery systemu SECAM - dc. z str. 9

Szczegółowe omówienie tworzenia sygnału telewizji koloro- wej można znaleźć w literaturze podanej na końcu artykułu.

Dekodery umieszczone w odbiorniku telewizji kolorowej słu- żą do wydzielania z całkowitego sygnału wizyjnego sygnału luminancji oraz sygnału chrominancji, a następnie do wytwo- rzenia sygnałów sterujących kineskop kolorowy. W zależności od typu kineskopu mogą to być trzy podstawowe sygnały kolom: czerwonego (Rj, zielonego (G) i niebieskiego (B), (np.

odbiorniki „Sony", O T V T5601) lub też sygnał luminancji Y i sygnały różnicowe R-Y, G-Y, B-Y {np. odbiornik ,,Rubin").

Dekodery składają się z podstawowych członów spełniających określone funkcje narzucono systemem SECAM. Sposób wy- konania tych członów może być jednak różny zależnie od firmy

produkującej odbiornik telewizyjny. Blokowy schemat funk- cjonalny dekodera systemu SECAM jest przedstawiony na rysunku 1.

Dekodery zawierają tor luminancji, tor chrominancji oraz układy pomocnicze. W skład toru luminancji dekodera wcho- dzi wzmacniacz, linia opóźniająca, eliminator częstotliwości podnośnej oraz wzmacniacz końcowy.

i

Linia opóźniająca dopasowuje czas przejścia sygnału przez szerokopasmowy tor luminancji do czasu przejścia sygnału przez wąskopasmowy tor chrominancji. Opóźnienia te muszą być jednakowe, aby obraz kolorowy był prawidłowo odtwa- rzany.

sm DeemFazamii

wydz.chmimc Wzm Ogranicznik wstępny

Far bezpośredni

Linia opóźniająca

64JJS Wzm.

Toropóźninny Impulsy Unii

Sygnał chrominancji

I

•^S §

I

Ogranicznik

Przerzutnik

Uktad identyfi- kacji koloru

Ueminator podnośnej

I

R-Y

Filtr pasmowy ideemtazamcz.

"Regulacja

^ nasycenia Ogranicznik B-Y

Blokowanie toru chrominancji

Filtrpasmorą ideemfazarm.

Wzmacniacz Unia Wzmacniacz (Y)

luminancji opozmajrjca luminancji Y

R(R-Y)

6(6-/) B(B-Y)

Blokowy schemat funkcjonalny dekodera S E C A M