Polityka innowacyjna w Polsce w ujęciu krajowym i regionalnym

Adrian Grycuk*, Piotr Russel**

Polityka innowacyjna w Polsce w ujęciu krajowym i regionalnym

National and regional aspects of innovation policy in Poland: The article provides an overview of the most important aspects of Polish innovation pol‑

icy at both national and local levels. The first part reviews the key government documents adopted in order to boost innovation in Poland. The next sections discuss, in turn, the differences in innovation across Polish regions which pro‑

vide the rationale for Regional Innovation Strategies (Regionalne Strategie Innow‑

acji, RSI), the obstacles encountered and recommendations for streamlining the processes of their implementation. The article concludes with an analysis of the RSI deployment in the Warmian‑Masurian Province.

* Mgr ekonomii, specjalista ds. systemu gospodarczego w Biurze Analiz Sej‑

mowych Kancelarii Sejmu; e‑mail: adrian.grycuk@sejm.gov.pl.

** Dr nauk ekonomicznych, specjalista ds. systemu gospodarczego w Biurze Analiz Sejmowych Kancelarii Sejmu, adiunkt w Katedrze Finansów Szkoły Głównej Handlowej w Warszawie; e‑mail: piotr.russel@sejm.gov.pl.

Wstęp

Rozwój współczesnych gospodarek w dużej mierze uzależniony jest od stopnia ich konkurencyjności, a ten z kolei w sposób bezpośredni – od poziomu innowacyjności. Biorąc pod uwagę powyższą zależność, należy stwierdzić, że we współczesnym świecie rozwój gospodarczy jest determi‑

nowany przez prowadzoną na szczeblu krajowym i regionalnym politykę innowacyjną. Najogólniej jest to proces polegający na wspieraniu działal‑

ności innowacyjnej oraz stanowiący motywację do intensyfikacji postaw

innowacyjnych¹. Celem autorów tego artykułu jest zaprezentowanie naj‑

ważniejszych aspektów dotyczących polityki innowacyjnej w Polsce, pro‑

wadzonej zarówno na szczeblu krajowym, jak i regionalnym.

Artykuł składa się z dwóch części. W pierwszej z nich przedstawiono naj‑

istotniejsze dokumenty wskazujące główne kierunki działań, których wdro‑

żenie ma zapewnić podniesienie poziomu innowacyjności polskiej gospo‑

darki. Na wstępie drugiej części zaprezentowano istniejące zróżnicowanie regionalne w zakresie poziomu innowacyjności, które jest uzasadnieniem dla tworzenia regionalnych strategii innowacji (RSI). Następnie przedstawio‑

no bariery związane z ich implementacją, a także rekomendacje dotyczące usprawnienia procesu ich wdrażania. Zaprezentowano również doświadcze‑

nia związane z wdrożeniem RSI w województwie warmińsko‑mazurskim.

Polityka innowacyjna na szczeblu krajowym

Dokumenty strategiczne polskiej polityki wspierania innowacyjności

Polityka innowacyjna jest prowadzona w Polsce od roku 2000, kiedy to Rada Ministrów przyjęła rządowy program „Zwiększenie innowacyjności gospodarki w Polsce do 2006 r.”. Jego kontynuację stanowią opracowane przez Ministerstwo Gospodarki i przyjęte przez rząd we wrześniu 2006 r.

„Kierunki zwiększania innowacyjności gospodarki na lata 2007–2013”². Dokument ten zawiera m.in. ocenę stanu innowacyjności polskiej gospo‑

darki oraz wskazuje kierunki działań, których wdrożenie ma umożliwić zbudowanie w Polsce gospodarki opartej na wiedzy (GOW). Cel strategicz‑

ny „Kierunków…”, zdefiniowany jako: wzrost innowacyjności przedsiębiorstw dla utrzymania gospodarki na ścieżce szybkiego rozwoju tworzenia nowych, lepszych miejsc pracy³, w pełni wpisuje się w realizację strategii lizbońskiej.

W dokumencie określono pięć strategicznych obszarów działania, ma‑

jących na celu stworzenie właściwych warunków do zwiększania innowa‑

cyjności polskiej gospodarki. Są to:

– kadra dla nowoczesnej gospodarki (rozwijanie kształcenia ustawicz‑

nego, transfer wiedzy pomiędzy sferą badawczo‑rozwojową (B&R) a przedsiębiorcami poprzez wymianę kadr),

1 S. Pangsy‑Kania, Polityka innowacyjna państwa a narodowa strategia konkuren‑

cyjnego rozwoju, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk 2007, s. 8.

2 „Kierunki zwiększania innowacyjności gospodarki na lata 2007–2013”, Minister‑

stwo Gospodarki, s. 58, www.mg.gov.pl [dostęp: 2 września 2010 r.].

3 Ibidem, s. 58.

– badania na rzecz gospodarki (finansowanie badań naukowych i prac rozwojowych przedsiębiorstw, restrukturyzacja publicznej sfery jed‑

nostek naukowych, umiędzynarodowienie działalności naukowej i innowacyjnej),

– własność intelektualna dla innowacji (wsparcie dla podmiotów zgła‑

szających patenty poza Polską, usprawnienie procesu uzyskiwania ochrony w obszarze prawa własności przemysłowej),

– kapitał na innowacje (ułatwienie dostępu do kapitału na projekty innowacyjne, wspieranie powstawania firm wykorzystujących naj‑

nowocześniejsze technologie oraz instrumentów podatkowych mo‑

tywujących do ponoszenia nakładów na działalność innowacyjną), – infrastruktura dla innowacji (rozwój instytucji świadczących usłu‑

gi doradcze na rzecz innowacyjnych przedsiębiorstw, wzmocnienie współpracy sfery B&R z gospodarką, szersze wykorzystywanie tech‑

nologii informacyjno‑komunikacyjnych)⁴.

Strukturę zaproponowanych kierunków działań strategicznych przed‑

stawiono na wykresie 1. Jak widać, wynikają one wzajemnie z cyklu proce‑

sów innowacyjnych, w centrum których znajduje się przedsiębiorstwo.

Wykres 1. Struktura kierunków wzrostu innowacyjności gospodarki

PRZEDSIĘBIORSTWO KAPITAŁ

NA INNOWACJE

BADANIA NA RZECZ GOSPODARKI KADRA

DLA NOWOCZESNEJ GOSPODARKI

WŁASNOŚĆ INTELEKTUALNA DLA INNOWACJI INFRASTRUKTURA

RAS INF TRU RA KTU

Źródło: „Kierunki zwiększania innowacyjności gospodarki na lata 2007–2013”, Ministerstwo Gospodarki, s. 60, www.mg.gov.pl [dostęp: 2 września 2010 r.].

4 Ibidem, s. 62–82.

W listopadzie 2009 r. Rada Ministrów przyjęła dokument pt. „Plan upo‑

rządkowania strategii rozwoju”, mający na celu systemowe uporządkowanie istniejących dokumentów o charakterze strategicznym oraz ograniczenie ich liczby. Zgodnie z nową koncepcją liczba strategii rozwoju i polityk ma zostać zmniejszona z obecnych 42 obowiązujących dokumentów tego typu do 9 nowych, zintegrowanych strategii, które będą zawierać średnio‑ i dłu‑

gookresowe kierunki rozwoju kraju. To pozwoli na większą przejrzystość programowania strategicznego, większą efektywność wydawania środków budżetowych oraz większą skuteczność realizacji celów rozwojowych kra‑

ju⁵. Jedną z tych strategii będzie „Strategia innowacyjności i efektywności gospodarki”, do której zostało przyporządkowanych 19 istniejących oraz planowanych strategii i polityk, w tym również „Kierunki zwiększania in‑

nowacyjności gospodarki na lata 2007–2013”. Prace nad opracowaniem

„Strategii” są koordynowane przez Ministra Gospodarki.

Jak wynika z opublikowanych na stronach internetowych Ministerstwa

„Założeń do strategii innowacyjności i efektywności gospodarki” celem nowo opracowywanego dokumentu jest zbudowanie wysoce konkurencyj‑

nej gospodarki opartej na wiedzy i współpracy, rosnącej dzięki innowacjom i wysokiej efektywności zasobów, która zapewni wzrost standardów życia Polaków oraz konkurencyjności działających w Polsce przedsiębiorstw na arenie międzynarodowej do 2020 r.⁶. Cele przygotowywanej strategii są spójne z priorytetami przedstawionej w marcu 2010 r. przez Komisję Eu‑

ropejską strategii „Europa 2020”. Wpisują się także w założenia scenariusza zmniejszania dystansu i modernizacji kraju zidentyfikowanego w ramach projektu Narodowy Foresight „Polska 2020”, a także jednego z priorytetów prezydencji Polski w Radzie UE w 2011 r. mówiącego o pełnym wykorzy‑

staniu potencjału intelektualnego w Europie⁷. Szansą na stały i dynamiczny rozwój gospodarczy Polski ma być wykorzystanie przez przedsiębiorców nowych źródeł przewagi konkurencyjnej poprzez:

– maksymalizację efektywności i optymalizację wykorzystania zaso‑

bów (wiedzy, kapitału, pracy, surowców i zasobów naturalnych), – wzrost innowacyjności, rozumianej jako zdolność i motywacja

przedsiębiorstw do doskonalenia istniejących i poszukiwania no‑

wych rozwiązań technicznych i technologicznych, pomysłów i wy‑

5 „Plan uporządkowania strategii rozwoju”, Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, Warszawa, listopad 2009 r., s. 2, www.mrr.gov.pl [dostęp: 5 września 2010 r.].

6 „Założenia do strategii innowacyjności i efektywności gospodarki”, Ministerstwo Gospodarki, sierpień 2010 r., www.mg.gov.pl [dostęp: 5 września 2010 r.].

7 Ibidem, s. 2.

Wykres 2. Działania strategiczne prowadzące do zbudowania w Pol‑

sce gospodarki opartej na wiedzy i współpracy

IN NO WA CY JN OŚ Ć

Efektywność zasobów

Internacjonalizacja przedsiębiorstw

Poziom nauki Uproszczenie

systemu prawnego

Uwarunkowania rozwoju

Lepsze warunki makroekonomiczne

Lepsze prawo

Wysoka jakość

infrastruktury Efektywność

zasobów naturalnych Uproszczenie

regulacji gospodarczych

Przyciąganie BIZ

Dostęp do kapitału

Kapitał relacyjny i społeczny

Dostęp do inf.

B&R

Efektywność wiedzy Efektywność

pracy

Efektywność kapitału Wysoka jakość

administracji Konsolidacja

fin. publ.

Prosty system podatkowy Planowanie długookresowe

Nowoczesny rynek pracy

Dostosowanie kształcenia

Kształtowanie postaw

Poprawa jakości pracy administracji Uproszczenie

sądownictwa gospodarczego

Rozwój infr.

technicznej

Otoczenie wiedzy

Efektywność inwestycji

Zielona ścieżka

Komunikacja

Promocja polskiej gospodarki

Źródło: „Założenia do strategii innowacyjności i efektywności gospodarki”, Mini‑

sterstwo Gospodarki, sierpień 2010 r., www.mg.gov.pl [dostęp: 5 września 2010 r.].

nalazków związanych z ulepszaniem i tworzeniem produktów oraz poprawy organizacji i zarządzania w firmach i instytucjach.

Najważniejsze działania państwa na rzecz zwiększenia innowacyjności i efektywności gospodarki zostały ujęte w dwóch obszarach: uwarunkowa‑

niach rozwoju oraz efektywności zasobów. Są one powiązane ze sobą oraz odnoszą się bezpośrednio do wielu obszarów aktywności państwa opisa‑

nych w innych dokumentach rządowych. Schemat przyczynowo‑skutkowy planowanych działań strategicznych został przedstawiony w postaci diagra‑

mu Ishikawy (wykres 2).

Podnoszenie innowacyjności gospodarki zostało również uznane za je‑

den z priorytetów rozwojowych Polski w opracowanym przez Zespół Do‑

radców Strategicznych Prezesa Rady Ministrów w raporcie zatytułowanym Polska 2030⁸.

Wspieranie innowacyjności w programach operacyjnych finansowanych ze środków UE

Przedstawione dokumenty strategiczne polskiej polityki innowacyjnej zawierają liczne odwołania do innych programów krajowych i unijnych związanych z podnoszeniem poziomu innowacyjności. Na odnotowanie – również z uwagi na bardzo znaczące środki przeznaczone, bezpośrednio lub pośrednio, na wspieranie innowacyjności – zasługują działania zapro‑

ponowane w programie operacyjnym „Innowacyjna gospodarka” (PO IG) oraz programie operacyjnym „Kapitał ludzki” (PO KL). Na szczeblu regio‑

nu polityka innowacyjna jest realizowana m.in. za pomocą programu ope‑

racyjnego „Rozwój Polski Wschodniej” oraz 16 regionalnych programów operacyjnych (RPO).

Cele zawarte w PO IG – najważniejszym dla innowacyjności spośród programów operacyjnych współfinansowanych przez UE – są tożsame z ce‑

lami strategii lizbońskiej. Ponad 90% środków przeznaczono na bezpośred‑

nie wsparcie dla przedsiębiorstw oraz jednostek współpracujących z biz‑

nesem prowadzących prace badawczo‑rozwojowe, realizujących inwestycje o wysokim potencjale innowacyjnym oraz wprowadzających na rynek nowe, innowacyjne produkty. Poprzez instrumenty finansowane z funduszy strukturalnych w PO IG wspierane są działania innowacyjne, które generują wysoką wartość dodaną dla gospodarki oraz wzmacniają konkurencyjność polskich przedsiębiorstw na rynkach zagranicznych. Ze środków programu mogą korzystać firmy, instytucje otoczenia biznesu, specjalistyczne ośrodki innowacyjności oraz jednostki badawczo‑rozwojowe.

8 Raport Polska 2030. Wyzwania rozwojowe, www.polska2030.pl [dostęp: 4 wrześ‑

nia 2010 r.].

W ramach PO IG realizowanych jest dziewięć osi priorytetowych:

I. Badania i rozwój nowoczesnych technologii II. Infrastruktura sfery B&R

III. Kapitał dla innowacji

IV. Inwestycje w innowacyjne przedsięwzięcia V. Dyfuzja innowacji

VI. Polska gospodarka na rynku międzynarodowym

VII. Społeczeństwo informacyjne – budowa elektronicznej admini‑

stracji

VIII. Społeczeństwo informacyjne – zwiększanie innowacyjności go‑

spodarki

IX. Pomoc techniczna.

Łączna wartość środków przeznaczonych na realizację programu w latach 2007–2013 to 9712 mln euro, z czego 8255 mln pochodzić będzie z budżetu Unii Europejskiej, a 1457 mln euro – ze środków krajowych⁹. Rozdyspono‑

wano już ponad 50% środków przeznaczonych na realizację programu.

Z programu operacyjnego „Kapitał ludzki” wspierane są m.in. działa‑

nia zmierzające do podniesienia kompetencji i zdolności adaptacyjnych pracowników do zmian zachodzących w szybko globalizującej się i uno‑

wocześniającej się gospodarce, jak również działania prowadzące do pod‑

niesienia jakości usług edukacyjnych i ściślejszego powiązania ich z potrze‑

bami GOW. Na lata 2007–2013 na realizację programu zaplanowano środki w łącznej wysokości 11 420 mln euro, w tym 9707 mln euro stanowią środki UE, a 1713 mln euro – środki z budżetu państwa¹⁰.

Innowacyjność gospodarki w ujęciu regionalnym

Procesy innowacyjne zachodzą w przedsiębiorstwach, które nawet jeśli są firmami globalnymi, działają przede wszystkim w skali lokalnej i regio‑

nalnej, dlatego też polityka innowacyjna musi być również rozpatrywana w aspekcie regionalnym¹¹. Ważne znaczenie dla budowy konkurencyjnej gospodarki w aspekcie regionalnym mają regionalne strategie innowacji, których zasadniczym celem jest budowa w regionach trwałego partnerstwa pomiędzy jednostkami naukowymi a przemysłem, podnoszenie konkuren‑

9 „Szczegółowy opis priorytetów Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodar‑

ka 2007–2013”, Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, Warszawa, 2 września 2010 r., s. 7, www.mrr.gov.pl [dostęp: 7 września 2010 r.].

10 Ibidem, s. 9.

11 „Kierunki zwiększania innowacyjności gospodarki na lata 2007–2013”, op. cit., s. 15.

cyjności małych i średnich przedsiębiorstw przez wprowadzanie nowych technologii oraz rozwijanie kompetencji kadr sektora nauki i przedsię‑

biorstw w zakresie prowadzenia prac B&R, zarządzania tymi pracami i ko‑

mercjalizacji ich wyników¹².

Analiza porównawcza innowacyjności regionów w Polsce

Poniżej zaprezentowano ranking województw Polski pod względem pozycji konkurencyjnej skonstruowany na bazie 10 wskaźników European Innovation Scoreboard. Pod uwagę wzięto:

– uczestnictwo w nauczaniu ciągłym (w % populacji w wieku 25–64 lat),

– poziom wykształcenia młodych (udział osób w wieku 19–24 ze śred‑

nim i wyższym wykształceniem w % populacji młodych),

– zasoby ludzkie w sektorze naukowym i technicznym (w % ludności), – nakłady na sferę B&R w % PKB,

– nakłady na sferę B&R finansowane przez biznes jako % PKB, – innowacje wprowadzone w małych i średnich przedsiębiorstwach

(MŚP) w przetwórstwie przemysłowym, w % ich ogółu, – nakłady na działalność innowacyjną, w % obrotu,

– zatrudnienie w usługach wysokiej techniki, w % ogółu pracujących, – zatrudnienie w średniowysokiej i wysokiej technice przetwórstwa

przemysłowego, w % ogółu pracujących,

– nowe wnioski patentowe w Europejskim Urzędzie Patentowym na milion mieszkańców.

Na wykresie 3 można zaobserwować istotne zróżnicowanie pozycji w rankingu innowacyjności pomiędzy poszczególnymi regionami Polski.

Zdecydowanym liderem w tym rankingu jest województwo mazowieckie, dla którego syntetyczny wskaźnik innowacyjności jest blisko dwukrotnie wyższy od średniej dla całego kraju. Ponadprzeciętnym wskaźnikiem cha‑

rakteryzują się również województwa: małopolskie, dolnośląskie, pomor‑

skie i śląskie. Na drugim biegunie znajdują się takie województwa, jak lu‑

buskie czy warmińsko‑mazurskie, legitymujące się najniższym poziomem innowacyjności.

Istnienie tak dużego zróżnicowania w poziomie innowacyjności po‑

szczególnych regionów Polski jest uzasadnieniem dla tworzenia regional‑

nych strategii innowacji, które uwzględniałyby słabe oraz silne strony po‑

szczególnych województw.

12 Ibidem, s. 42.

Regionalne strategie innowacji

Na początku 2005 r. wszystkie regiony Polski (z wyjątkiem Mazowsza¹³) zakończyły proces budowy RSI. Zostały one przyjęte przez sejmiki poszcze‑

gólnych województw, co oznacza, że od tego momentu rozpoczął się okres ich implementacji. Fakt tworzenia strategicznego podejścia do podnosze‑

nia innowacyjności gospodarki wskazuje na rosnące znaczenie w formuło‑

waniu narzędzi polityki innowacji w regionach. Zdaniem przedstawicieli instytucji samorządowych kilkuletni okres tworzenia regionalnych strate‑

gii innowacji przyczynił się do zbudowania ram funkcjonowania polityki innowacji przez definiowanie innowacji i określenie sposobów wspierania procesów innowacyjnych na poziomie regionalnym¹⁴.

13 „Regionalna Strategia Innowacji dla Mazowsza na lata 2007–2013” została przy‑

jęta przez Sejmik Województwa Mazowieckiego w kwietniu 2008 r.

14 Efekty regionalnych strategii innowacji. Rekomendacje do analizy szczegółowej, PARP, Warszawa 2005.

Wykres 3. Pozycja innowacyjna poszczególnych województw Polski*

0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5 0,6 0,7 0,8 0,9

mazowieckie małopolskie dolnośląskie pomorskie śląskie wielkopolskie średnia podlaskie lubelskie łódzkie podkarpackie opolskie kujawsko-pomorskie zachodniopomorskie świętokrzyskie warmińsko-mazurskie lubuskie

* Na podstawie danych statystycznych za 2006 r.

Źródło: Analiza porównawcza innowacyjności regionów w Polsce w oparciu o meto‑

dologię European Innovation Scoreboard, ekspertyza Instytutu Eksploatacji Państwowe‑

go Instytutu Badawczego, Radom 2008.

Już w 2006 r. na zlecenie Polskiej Agencji Rozwoju Przedsiębiorczości (PARP) przeprowadzono badanie, którego celem była ewaluacja procesu wdrażania regionalnych strategii innowacji w 15 regionach Polski pod ką‑

tem implementacji projektów wynikających z przyjętych strategii¹⁵. Efektem badania było m.in. zdiagnozowanie barier i sformułowanie rekomendacji dla procesu wdrażania RSI w Polsce. Do najważniejszych barier w systemie wdrażania RSI autorzy badania zaliczyli¹⁶:

1) bariery o charakterze organizacyjno‑koncepcyjnym

– brak usystematyzowanego i konsekwentnego podejścia do wdra‑

żania strategii – RSI uzupełniają zestaw dokumentów strategicz‑

nych regionu nie pociągając za sobą realnych działań je opera‑

cjonalizujących,

– brak „jednostki koordynującej”, która zapewniłaby koordynację działań i ciągłość instytucjonalną wdrażania RSI – niekonsekwent‑

ne postępowanie urzędów marszałkowskich w tym zakresie – często samorząd oddaje tę funkcję i inicjatywę instytucjom zewnętrznym, – niejasno określone uprawnienia poszczególnych instytucji/or‑

ganizacji stanowiących elementy składowe struktury wdrażania RSI – tam, gdzie powołano takie struktury, często przydzielane są im pewne zadania, ale rzadko nadaje się im stosowne do tych zadań kompetencje, a o środki finansowe struktury te muszą się ubiegać w otwartych postępowaniach konkursowych,

– brak przejrzystych i usankcjonowanych procedur współpracy – w zakresie wdrażania RSI często opiera się ona na entuzjazmie wyłonionych spontanicznie liderów.

2) bariery finansowe

– brak dedykowanych środków finansowych na poziomie regio‑

nalnym na finansowanie struktur zarządzających i monitorują‑

cych RSI – w większości przypadków finansowanie odbywa się na zasadach projektowych,

– brak dedykowanych środków finansowych na poziomie regio‑

nalnym na finansowanie procesu realizacji zapisów RSI – środki ZPORR 2.6 (Zintegrowany Program Operacyjny Rozwoju Re‑

gionalnego) zostały określone w raporcie jako „niewystarczające w stosunku do potrzeb”.

15 Badanie to zostało przeprowadzone przez WYG International IMC Consulting.

16 Raport Przeprowadzenie ewaluacji procesu wdrażania Regionalnych Strategii In‑

nowacji 15 regionów Polski pod katem implementacji projektów wynikających ze strategii, PARP, Warszawa, listopad 2006 r.

3) bariery świadomościowe i wiedzy

– przywiązanie władz samorządowych do tradycyjnej polityki inwe‑

stycyjnej, kładącej nacisk na modernizację infrastruktury społecz‑

nej i zwiększanie liczby miejsc pracy – brak przekonania do dojrza‑

łej koncepcji rozwoju regionu zawartej w RSI w kontekście wyzwań związanych z rozwojem społeczeństwa opartego na wiedzy, – brak poczucia „własności” RSI w samorządzie – tendencja do po‑

strzegania sektora nauki jako jedynego beneficjenta RSI,

– koordynacja działań proinnowacyjnych w regionie rozumiana przez samorząd bardziej jako obserwacja wydarzeń niż świado‑

my i aktywny udział w tym procesie,

– wyraźnie niższa aktywność partnerów ze środowiska biznesu w działaniach związanych z wdrażaniem RSI,

– nieskoordynowane działania w zakresie promocji postaw inno‑

wacyjnych.

Biorąc pod uwagę zdiagnozowane bariery we wdrażaniu RSI, autorzy badania sformułowali kilka rekomendacji dotyczących systemu wdrażania strategii. Obejmują one m.in. takie kwestie jak:

– konieczność dołożenia starań przez władze samorządowe – jako pod‑

miotu odpowiedzialnego za realizację regionalnej polityki innowacyj‑

nej – aby zapisy zawarte w RSI znalazły wyraz w logicznym systemie za‑

rządzania wdrażaniem strategii. Podstawą stworzenia takiej struktury zarządzania powinny być jasno sprecyzowane (i opisane) kompetencje oraz odpowiedzialność poszczególnych instytucji/organizacji sta‑

nowiących elementy struktury wdrażania RSI, wyposażenie ich w odpowiednie środki finansowe, przypisanie zadań i narzędzi ich realizacji,

– podstawowym elementem tej struktury jest jednostka koordynująca wdrażanie, którą najlepiej usytuować w urzędzie marszałkowskim.

Jednostka koordynująca powinna odpowiadać za:

· osiąganie zakładanych celów strategii,

· ciągłość procesu wdrażania strategii,

· ciągłość procesu monitorowania strategii,

· odpowiednią selekcję działań w ramach dostępnych środków fi‑

nansowych,

– oprócz jednostki koordynującej naturalną rzeczą jest powstawanie jednostek wdrażających konkretne programy np. RPO 2007–2013 czy też PO KL 2007–2013, przy czym monitorowanie procesu wdra‑

żania RSI powinno leżeć w gestii urzędu marszałkowskiego,

– nawet w sytuacji braku finansowania z programów regionalnych, kra‑

jowych, unijnych czy innych władze samorządowe powinny zapew‑

nić minimum środków na podtrzymanie ciągłości działania struktur wdrażania i monitorowania powołanych do realizacji strategii, – kluczowe projekty służące do realizacji działań mających na celu

stworzenie narzędzi lub metod zarządzania czy monitoringu strate‑

gii powinny być projektami własnymi samorządu albo przezeń inspi‑

rowane i realizowane w partnerstwie, będzie to służyło zapewnieniu użytecznych rezultatów i transferu narzędzi i metod do samorządu, – w procesie programowania regionalnych programów operacyjnych

należy przewidzieć środki na realizację RSI. Jednak środki na realiza‑

cję najważniejszych działań związanych z realizacją strategii powin‑

ny być uwzględnione w budżetach samorządu tak, aby finansowanie procesu wdrażania RSI nie było uzależnione wyłącznie od środków programów finansowanych z funduszy strukturalnych,

– środki z programów będących w gestii samorządu regionalnego (re‑

gionalne programy operacyjne lub tzw. komponenty regionalne pro‑

gramów krajowych) nigdy nie będą jedynymi środkami dostępnymi dla interesariuszy procesu wdrażania RSI w regionie. Oznacza to, że system wdrażania i monitorowania RSI musi zawierać struktury i narzędzia pozwalające na objęcie nim całości zdarzeń związanych z implementacją RSI w regionie. W przypadku wdrażania powinno to oznaczać uczestnictwo jednostki koordynującej w gremiach gru‑

pujących wszystkich interesariuszy RSI z regionu. Istnienie i funk‑

cjonowanie takich gremiów powinno być animowane i finansowane przez samorząd województwa,

– w celu budowy partnerstwa i porozumienia w regionie niezbędne są regularne i stosunkowo częste spotkania regionalnych interesariuszy, a także system promocji postaw innowacyjnych,

– główny ciężar budowy partnerstwa w regionie spoczywa na urzędzie marszałkowskim, jako instytucji mającej możliwość weryfikacji kry‑

teriów wyboru projektów,

– usprawnienie przepływu informacji o dobrych i złych praktykach w ramach wdrażania RSI oraz rozwiązań wpływających na rozwój innowacyjności w regionach. Przepływ informacji powinien odby‑

wać się zarówno w pionie: władze centralne – władze samorządowe, jak i w poziomie: władze samorządowe – partnerzy regionalni, – potrzeba podnoszenia świadomości regionalnych decydentów co do

konieczności kompleksowej polityki innowacyjnej i wymogów inno‑

wacyjnych regionu – ważnym elementem podnoszenia tej świadomo‑

ści jest monitorowanie i ewaluowanie dokonań regionu w tym zakresie i komunikowanie wyników decydentom i interesariuszom, np.

w kontekście dokonań innych regionów,

– na szczególną uwagę w zakresie działań uświadamiających i promo‑

cyjnych zasługuje sektor biznesu, który wydaje się obecnie najmniej aktywny wśród interesariuszy RSI.

Doświadczenia wdrażania polityki inwestycyjnej na przykładzie województwa warmińsko‑mazurskiego

Na tle innych regionów Polski województwo warmińsko‑mazurskie zajmuje jedno z ostatnich miejsc w rankingach dotyczących pozycji inno‑

wacyjnej. Stąd też za celowe uznano przedstawienie najważniejszych do‑

świadczeń związanych z wdrożeniem polityki inwestycyjnej właśnie w tym regionie.

Głównym celem „Regionalnej strategii innowacyjności województwa warmińsko‑mazurskiego” jest zwiększenie konkurencyjności Warmii i Ma‑

zur w procesie budowania potencjału gospodarczego i tworzenia nowych miejsc pracy. Cel ten powinien być realizowany poprzez określone w RSI cztery cele strategiczne: wzrost kwalifikacji, promocja wysokiej jakości, promocja współpracy oraz budowa potencjału innowacyjnego. Analiza przeprowadzona w 2009 r. na zlecenie Regionalnego Komitetu Sterującego ds. Regionalnej Strategii Innowacyjności Województwa Warmińsko‑Ma‑

zurskiego pokazuje, iż większość projektów jest realizowana w ramach działania 1.4 – Działania o charakterze regionalnym: budowanie potencjału innowacyjnego. Jedną z przyczyn takiego stanu rzeczy jest bardzo ogólne sformułowanie celu „budowanie potencjału innowacyjnego”, co sprawiło, że niemal każdy projekt można było zakwalifikować jako realizujący tenże cel¹⁷. Jednocześnie w województwie warmińsko‑mazurskim jedną z naj‑

rzadszych grup działań są działania związane z realizacją celu strategiczne‑

go pn. „Promocja wysokiej jakości”. Dotyczy to zarówno działań mających na celu podnoszenie potencjału innowacyjnego regionu, budowanie syste‑

mu, jak również działania o charakterze bezpośrednim. Należy zgodzić się z opinią jednego z ekspertów przytoczoną w raporcie sporządzonym przez firmę Geoprofit, że: obecnie wprowadzanie systemów jakości i certyfikacji nie stanowi już novum, a z drugiej strony trudno sobie wyobrazić sytuację,

17 K. Szmigiel, W. Dziemianowicz, M. Pawluczuk, A. Dąbrowska, Analiza wdra‑

żania RSI w województwie warmińsko‑mazurskim na podstawie realizacji projektów innowacyjnych realizowanych w regionie, finansowanych ze środków Unii Europejskiej, Geoprofit, Warszawa 2009, s. 18.

w której innowacyjne przedsiębiorstwa oferują produkty niskiej jakości¹⁸. Tak więc w kontekście aktualizacji „Regionalnej strategii innowacyjności wo‑

jewództwa warmińsko‑mazurskiego” należałoby rozważyć usunięcie celu

„Promocja wysokiej jakości” z grupy celów strategicznych. Jednocześnie analiza wdrażania RSI w województwie warmińsko‑mazurskim wskazała na dwa zasadnicze problemy¹⁹:

1) niską jakość danych z monitoringu projektów. Dane te nie odnoszą się do produktów i rezultatów oczekiwanych przez autorów RSI, co w konsekwencji utrudnia ocenę rzeczywistego wpływu projektów na postępy w jej wdrażaniu,

2) projekty realizowane w województwie warmińsko‑mazurskim bar‑

dziej wynikają z ogólnokrajowego myślenia o wspieraniu innowa‑

cyjności niż realizują szczegółowe cele RSI.

W ocenie ekspertów w celu realizacji RSI w pierwszej kolejności powinny być podjęte działania związane z rynkiem pracy. Dotyczy to w szczególności²⁰:

– opracowania schematów wsparcia kształcenia zawodowego w obsza‑

rach służących wzrostowi innowacyjności,

– zatrzymania młodych wykształconych kadr w regionie.

Ponadto zdaniem ekspertów zaktualizowana RSI województwa warmiń‑

sko‑mazurskiego powinna promować cele/działania ukierunkowane na²¹: – zastosowanie nowoczesnych form wspierania innowacyjności

zmniejszających ryzyko inwestycyjne, takich jak: gwarancje dla in‑

westorów, kapitał podwyższonego ryzyka (venture capital), kapitał początkowy (seed capital) czy „aniołowie biznesu” (business angels), – wsparcie koncepcji otwartej innowacyjności (open innovation) oraz

User Driven Innovation²²,

– zapewnienie startującym biznesom wsparcia administracyjno‑praw‑

no‑księgowego w początkowym okresie działalności.

18 Ibidem, s. 19.

19 Ibidem, s. 19–20.

20 Ibidem, s. 20.

21 Ibidem.

22 Koncepcja User‑Driven Innovation (UDI) opiera się na przekonaniu, że obecnie konsumenci coraz mniej są zainteresowani dostępną ofertą handlową, coraz częściej natomiast sami uczestniczą w procesie kreowania i rozwoju pomysłów, które chcieliby później nabyć w formie wyrobu lub usługi; Zwiększanie świadomości przedsiębiorców z zakresu korzyści płynących z popytowego podejścia do innowacji (User‑Driven Innova‑

tion), CASE‑Doradcy Sp. z o.o., Warszawa 2008.

Podsumowanie

Polska dysponuje strategią wspierania innowacyjności zarówno na po‑

ziomie krajowym, jak również regionalnym. Dzięki funduszom z Unii Eu‑

ropejskiej, wspomaganym finansowaniem krajowym, przeznacza obecnie znaczące nakłady finansowe na realizację polityki innowacyjnej. Dzięki temu istnieje szansa na zmniejszenie dystansu dzielącego nasz kraj od naj‑

bardziej rozwiniętych gospodarczo krajów UE i świata. Na ocenę skutecz‑

ności wszystkich programów realizowanych w ramach polityki innowacyj‑

nej jest jeszcze za wcześnie, gdyż dotyczą one wielu sektorów gospodarki, są realizowane przez różne instytucje i znajdują się na różnym poziomie realizacji. Z całą pewnością konieczne jest skuteczniejsze monitorowanie stopnia realizacji postawionych celów polityki innowacyjnej, zacieśnienie współpracy biznesu ze światem nauki, podniesienie świadomości przed‑

siębiorców, zwłaszcza należących do sektora MŚP, w zakresie oferowanych instrumentów wsparcia. Warto również zaktualizować istniejące regional‑

ne strategie innowacyjne, tak aby w możliwie najlepszy sposób wykorzystać potencjał tkwiący w poszczególnych regionach Polski.

Bibliografia

Analiza porównawcza innowacyjności regionów w Polsce w oparciu o me‑

todologię European Innovation Scoreboard, ekspertyza Instytutu Eksploata‑

cji Państwowego Instytutu Badawczego, Radom 2008.

Efekty regionalnych strategii innowacji. Rekomendacje do analizy szcze‑

gółowej, PARP, Warszawa 2005.

„Kierunki zwiększania innowacyjności gospodarki na lata 2007–2013”, Ministerstwo Gospodarki, Warszawa, 4 września 2006 r., www.mg.gov.pl.

S. Pangsy‑Kania, Polityka innowacyjna państwa a narodowa strate‑

gia konkurencyjnego rozwoju, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk 2007.

„Plan uporządkowania strategii rozwoju”, Ministerstwo Rozwoju Regio‑

nalnego, Warszawa, listopad 2009 r., www.mrr.gov.pl.

„Program Operacyjny Innowacyjna Gospodarka 2007–2013”, Minister‑

stwo Rozwoju Regionalnego, Warszawa, 2 września 2010 r., www.mrr.gov.pl.

Przeprowadzenie ewaluacji procesu wdrażania Regionalnych Strategii Innowacji 15 regionów Polski pod katem implementacji projektów wynikają‑

cych ze strategii, PARP, Warszawa listopad 2006 r.

K. Szmigiel, W. Dziemianowicz, M. Pawluczuk, A. Dąbrowska, Analiza wdrażania RSI w województwie warmińsko‑mazurskim na podstawie reali‑

zacji projektów innowacyjnych realizowanych w regionie, finansowanych ze środków Unii Europejskiej, Geoprofit, Warszawa 2009.

„Założenia do strategii innowacyjności i efektywności gospodarki”, Ministerstwo Gospodarki, sierpień 2010 r., www.mg.gov.pl.

Zwiększanie świadomości przedsiębiorców z zakresu korzyści płynących z popytowego podejścia do innowacji (User‑Driven Innovation), CASE‑Do‑

radcy Sp. z o.o., Warszawa 2008.