"L'origine des êtres vivants et des processus biologiques", R. Buvet, Paris 1974 : [recenzja]

Sz. W. Ślaga

"L’origine des êtres vivants et des

processus biologiques", R. Buvet,

Paris 1974 : [recenzja]

Studia Philosophiae Christianae 14/1, 153-155

S tu d ia P h ilo s o p h ia e C h r is tia n a e A T K

14(1978)1

Z ZAGADNIEŃ FILOZOFII PRZYRODY

R. B u v e t: L ’o rig in e d e s ê tr e s v iv a n t s e t d e s p ro cesses b io lo g iq u e s (C ol­ le c tio n d e b io lo g ie é v o lu tiv e ,n° 1), P a r is 1974, V II + 136, M asso n e t

Cie É d ite u rs .

O d c zasu u k a z a n ia się p ie r w s z y c h p u b li k a c ji O p a rin a (1924) i J . B . S. H a ld a n e ’a (1929) z k a ż d y m ro k ie m c o ra z in te n s y w n ie j r o z w ija ją się b a d a n ia w z a k re s ie p r o b le m a ty k i e w o lu c ji c h e m ic z n e j, b io c h e m ic z n e j i p o c h o d z e n ia ży cia . W o s ta tn ic h z w ła sz c z a la ta c h w z ro s t teg o t y p u b a d a ń w id o c z n y je s t p o p rz e z lic z n e p u b lik a c je , o rg a n iz o w a n ie s y m p o ­ z jó w i k o n g re s ó w n a u k o w y c h , p o św ię c o n y c h te j p ro b le m a ty c e . O d k ilk u la t u k a z u je się w H o la n d ii s p e c ja ln e czaso p ism o m ię d z y n a ro d o w e O r i­

gins o f L ife .

A u to r o m a w ia n e j k s ią ż k i, p ro f e s o r l ’U n iv e r s ité d e P a ris, b ie r z e c z y n ­ n y u d z ia ł w p ra c a c h z z a k re s u e w o lu c ji b io c h e m ic z n e j ta k od s tro n y d o św ia d c z a ln e j, ja k i te o r e ty c z n e j, z m ie rz a ją c w ra z z in n y m i b a d a c z a m i do w y ja ś n ie n ia p r o b le m u g e n e z y s t r u k t u r i p ro c e s ó w b io lo g ic z n y c h . K s ią ż k a R e n é B u v e ta d z ie li się n a 15 ro z d z ia łó w z g ru p o w a n y c h w tr z e c h częściach. W p ie r w s z e j cz ę śc i z a ty tu ło w a n e j P ie r w o tn a e w o lu c ja c h e m ic zn a , po n a s z k ic o w a n iu ro z w o ju p o ję ć i u z y s k a n y c h d a n y c h d o ­ św ia d c z a ln y c h o d n o sz ą c y c h się d o e w o lu c ji c h e m ic z n e j ,a u to r p r e z e n ­ tu je , p o cząw szy od d o ś w ia d c z e ń S. M ille ra , r e z u l ta t y b a d a ń la b o r a to r y j­ n y c h n a d s y n te z ą o lig o - i m o n o m e ró w . D a n e te s ta n o w ią „ b e z p o ś re d ­ n ie e k s p e r y m e n ta ln e u s p r a w ie d liw ie n ie ” p o ję c ia e w o lu c ji c h e m ic z n e j. N a stę p n ie a u to r ro z w a ż a w a r u n k i p ie r w o tn e n a Z ie m i, śro d o w isk o c h e ­ m iczn e, fiz y c z n e i e n e rg e ty c z n e , s tw ie r d z a ją c , że d o k o n y w a n e w la b o ­ r a to r iu m p ro c e s y sy n te z y m o g ły z ach o d zić w ta m ty c h w a r u n k a c h w o d - n o -g azo w y ch . M ogły te ż d o k o n y w a ć się p ro c e s y łą c z e n ia i k o n d e n s a c ji (p o lim ery zacji) p ro d u k tó w e w o lu c ji c h e m ic z n e j w ś ro d o w is k u w o d n y m . M ożliw ość tę p o tw ie r d z a ją z je d n e j s tro n y d o ś w ia d c z e n ia n a d k o n d e n ­ s a c ją te rm ic z n ą (m ik ro s fe ry S. F o x a ) i k o a c e rw a c ją (k o a c e r w a ty O p a ­ rin a ), z d ru g ie j — ro z w a ż a n ia te o r e ty c z n e z z a k r e s u te r m o d y n a m ik i p ro c e só w n ie o d w ra c a ln y c h i te o r ii in f o rm a c ji, d o k o n y w a n e z w łaszcza p rz e z J . P rig o g in e ’a, P . G la n s d o r ffa czy M. E ig en a.

m ic z n e j — o czym t r a k t u j e B u v e t w d ru g ie j części k s ią ż k i — p o z w a la u c h w y c ić r e la c je p o m ię d z y e w o lu c ją n a p o zio m ie m o le k u la r n y m i e w o ­ lu c ją n a p o zio m ie o rg a n iz m a ln y m . B a d a n ia w z a k re s ie e w o lu c ji b io ­ c h e m ic z n e j w s k a z u ją w y ra ź n ie n a to, że a n a lo g ic z n ie , ja k u o rg a n iz m ó w a k tu a ln ie is tn ie ją c y c h , p ro c e s y k o m p le k s y fik a c ji i a d a p ta c ji m o rfo lo g i- c z n o -f u n k c jo n a ln e j z a c h o d z iły n a p o zio m ie m o le k u la r n y m . A u to r d a je p rz e g lą d d a n y c h d o ty c z ą c y c h e w o lu c ji s e k w e n c ji m a k r o m o le k u ł in f o r ­ m a c y jn y c h i e w o lu c ji m e ta b o liz m u b io ch em iczn eg o . W y n ik i u z y s k a n e w tr a k c ie p r a c la b o r a to r y jn y c h n a d tw o rz e n ie m i ro z w o je m m a k r o m o le k u ł b io lo g iczn ie c z y n n y c h z o s ta ją s y s te m a ty c z ­ n ie p o tw ie r d z a n e z je d n e j s tr o n y p rz e z b a d a n ia p a le o b io c h e m ic z n e , n a d m o le k u ła m i i s k a m ie n ia ło ś c ia m i p re k a m ib ry jsk im i, a z d ru g ie j — p rz e z b a d a n ia z z a k re s u egzo b io lo g ii i k o s m o c h e m ii o rg a n ic z n e j, k tó r e w s k a ­ z u ją n a is tn ie n ie zło żo n y c h z w ią z k ó w o rg a n ic z n y c h w m e te o r y ta c h w ę - g lis ty c h o ra z m o le k u ł o rg a n ic z n y c h n a in n y c h p la n e ta c h s y s te m u s ło ­ n ecz n e g o i w p r z e s tr z e n i m ię d z y g w ie z d n e j.

G e n e z ę i p o c z ą te k p ro c e s ó w b io c h e m ic z n y c h r o z p a tr u j e a u to r w tr z e ­ c ie j części k s ią ż k i. R o z w a ż a n ia te m a j ą c h a r a k t e r fiz y k o c h e m ic z n y i d o ­ ty c z ą p ie rw o tn e g o m e ta b o liz m u , e n e r g e ty k i s y n te z y s k ła d n ik ó w b io c h e ­ m ic z n y c h i p rz e k s z ta łc e ń w śro d o w is k u w o d n y m p ro d u k tó w r e a k c j i w p ie r w o tn e j a tm o sfe rz e .

N a p o d s ta w ie w y n ik ó w p r a c d o ś w ia d c z a ln y c h m . in. L. O r g e la ,. M. C a lv in a , J . O ró, A. K im b a lla , M. D a y h o ffa , K . D ose’go, F. L ip m a n n a , S. F o x a i w ła s n y c h a u to r d o c h o d z i do w n io sk u , że p o ja w ie n ie się życia u z a le ż n io n e b y ło o d r o z w o ju 1) m e ta b o liz m u b ą d ź a n a lo g ic z n e g o do o b ecn eg o , b ą d ź p re - e n z y m a ty c z n e g o o ra z 2) r e a k c j i a u to k a ta lity c z n y c h w y tw o rz o n y c h o lig o p e p ty d ó w i 3) od p ro c e s ó w id e n ty f ik a c ji i d u p li k a ­ c ji in f o rm a c y jn y c h s e k w e n c ji p o lin u k le o ty d ó w . B u v e t d o w o d zi, że w p ie r w o tn y c h p ro c e s a c h m e ta b o lic z n y c h ro lę k a ta liz a to r ó w m o g ły s p e łn ia ć o k re ś lo n e s u b s ta n c je n ie o rg a n ic z n e a p ó ź n ie j p e w n e w y tw o rz o ­ n e s e k w e n c je p e p ty d ó w .

K s ią ż k a B u v e ta n ie m o że by ć u w a ż a n a je d y n ie za s y n te ty c z n y p r z e ­ g lą d b a d a ń a k tu a ln y c h w z a k re s ie p r o b le m a ty k i g en e z y życia. P r z y to ­ czone d a n e , z a ró w n o d o ś w ia d c z a ln e , j a k i te o re ty c z n e , ja k o zb ie ż n e w s k a z u ją n a to, że tw o rz e n ie s ię s t r u k t u r i p ro c e s ó w b io c h e m ic z n y c h n ie b y ło w y n ik ie m p r z y p a d k u , a le k o n ie c z n y m s k u tk ie m e w o lu c ji z w ią z k ó w w ę g la w o k re ś lo n y c h w a r u n k a c h fiz y k o c h e m ic z n y c h n a p ie r ­ w o tn e j Z iem i. T a k ż e n a in n y c h p la n e ta c h m ó g ł z ach o d zić p o d o b n y ciąg z d a rz e ń , je ż e li ty lk o is tn ia ły o d p o w ie d n ie w a r u n k i a n a lo g ic z n e do ty c h , ja k ie p a n o w a ły n ie g d y ś n a n a s z y m g lobie. U z y sk a n e d a n e ś w ia d c z ą n a d to o ty m , że f u n k c jo n o w a n ie o rg a n iz m ó w n a p o z io m ie m o le k u la r ­ n y m p o ja w iło się n a d ro d z e e w o lu c ji k a ta lity c z n e j w o b rę b ie p ie r w o t­ n eg o m e ta b o liz m u p re -e n z y m a ty c z n e g o . B u v e t ja k o je d e n z g łó w n y c h

tw ó rc ó w k o n c e p c ji m e ta b o liz m u p re -e n z y m a ty c z n e g o o p o w ia d a się za te z ą , że p ro c e s y b io c h e m ic z n e sy n te z y p ie r w o tn y c h s k ła d n ik ó w b io lo ­ g iczn ie w a ż n y c h n ie m u s ia ły i n ie m o g ły d o k o n y w a ć się p rz y u d z ia le e n z y m ó w czy s t r u k t u r k o m ó rk o w y c h , a le p od w p ły w e rp całeg o zesp o łu p rz y c z y n (s u b s ta n c ji, ź ró d e ł e n e rg ii, ś ro d o w is k a w o d n eg o itp .) p o p rz e ­ d z a ją c y c h p o ja w ie n ie się w ła ś c iw y c h s e k w e n c ji k a ta liz a to r ó w b io lo g icz­ nych. K o n c e p c ja t a k a z y s k u je w y s ta r c z a ją c e p o tw ie r d z e n ie te o r e ty c z n e i e m p iry c z n e ta k ze s tro n y te r m o d y n a m ik i p ro c e s ó w n ie o d w ra c a ln y c h , ja k i tw o rz e n ia o d p o w ie d n ic h m o d e li czy w s k a z a n ia a rc h e ty p ó w p r o ­ cesów a s y m ila c ji i sy n te z y p ro s ty c h ła ń c u c h ó w .

K o n c e p c ja m e ta b o liz m u p re -e n z y m a ty c z n e g o p o z w a la sp o jrz e ć z in ­ n e j p e r s p e k ty w y n a p ro b le m r e la c ji „ m a r tw e — ż y w e ” . T r a d y c y jn e p rz e c iw s ta w ia n ie ty c h p o ję ć tr a c i n a o s tro ś c i (ale n ie w s e n s ie u to ż s a ­ m ia n ia ) n a p o zio m ie m o le k u la r n y m a w k o n s e k w e n c ji m o ż n a p rz y ją ć , że e w o lu c ja c h e m ic z n a i b io lo g ic z n a n ie s ta n o w ią d w u z e sp o łó w z ja w is k rz ą d z o n y c h c a łk o w ic ie o d m ie n n y m i p r a w a m i ,a le p o z o s ta ją do sie b ie w re la c ji ciągłości. P rz y ję c ie sto p n io w e j, c ią g łe j k o m p le k s y fik a c ji m o r ­ fologicznej i f u k c jo n a ln e j od p o z io m u m o le k u la r n e g o do śc iśle o rg a n iz - m aln eg o ja k o k o n ie c z n e g o w a r u n k u p rz y c z y n o w o -h is to ry c z n e g o w y ja ­ śn ia n ia g en ezy ż y c ia i w s k a z a n ie is to tn y c h o g n iw te j c iąg ło ści w p o sta c i m o d eli m e ta b o liz m u n ie - e n z y m a ty c z n e g o s ta n o w i b o d a j n a jw ię k s z ą w a r ­ tość p ra c y B u v e ta . M im o z a ję c ia s ta n o w is k a z d e c y d o w a n ie „ a n ty - p r z y - p a d k o w e g o ” m o ż n a m ie ć w ą tp liw o ś c i, czy ta k i e u ję c ie o g ra n ic z a do z e ra ro lę p rz y p a d k u w p ro c e s a c h a b io g e n e z y . O s ta tn ie b a d a n ia M a n f re d a E ig e n a n a te m a t s a m o o rg a n iz a c ji m a t e r i i i e w o lu c ji m a k r o m o łe k u ł b io ­ lo g iczn y ch w s k a z u ją n a to, że p o za p ro c e s a m i k o n ie c z n y m i z n a c z n a ro la p rz y p a d a je d n a k w u d z ia le z d a rz e n io w y m lo so w y m .

M o n o g ra fia B u v e ta , m im o p rz e jrz y s te g o r o z k ła d u m a te r ia łu , n ie je s t k sią ż k ą ła tw ą . W y m a g a p e w n e g o p rz y g o to w a n ia w z a k re s ie b io c h e m ii, a w tr a k c ie le k t u r y w y s iłk u m y ś lo w e g o w p o d ą ż a n iu z a w y w o d a m i a u to ra . D o d a tk o w ą z a le tą o m a w ia n e j k s ią ż k i je s t to , że w p ro w a d z a n e p o ję c ia i k o n c e p c je (np. e w o lu c ja c h e m ic z n a , b io c h e m ic z n a , p ie r w o tn y m e ta b o liz m itp .)z o s ta ją n a jp i e r w d o k ła d n ie o k re ś lo n e , w y ja ś n io n e , a p o ­ te m p o tw ie r d z a n e d a n y m i e m p iry c z n y m i i te o re ty c z n y m i. W teg o ty p u w y ja ś n ie n ia c h i u z a s a d n ie n ia c h z a w ie r a się im p lic ite p o d te k s t o g ó ln o - biologiczny i filo z o fic z n y , k tó r y z a in te r e s u je z p e w n o śc ią p r z e d s ta w ic ie li in n y c h s p e c ja ln o śc i b io lo g ii i filo z o fó w p rz y ro d y .