Kronika Oliwska od 1945 do 1979 roku

Kronika Oliwska

od 1945 do 1979 roku

Z komentarzem księdza Zygmunta Iwickiego

Rycerza Grobu Chrystusa w Jerozolimie

2016

Rok 1945

W niedzielę misyjną 3 października 1945 r. przedstawił się parafii nowy administrator parafii ks. Leon Kossak-Główczewski

były więzień obozów koncentracyjnych. Dotychczasowy administrator, ks. dr Antoni Berendt

, nie spełniał już funkcji rządcy parafii, gdyż nie opanował dostatecznie języka polskiego, a ludność napływowa była polska. Przejściowo administrował pa- rafią ks. Franciszek Grucza

, wikariusz przy katedrze, z diecezji chełmińskiej inkardynowany

przez ks. biskupa dr. Karola Spletta

.

W niedzielę ostatnią października, czyli w święto Chrystusa Króla przy- był po raz pierwszy z uroczystą celebrą Administrator Apostolski ks. dr An- drzej Wronka

z Pelplina, który zarządzał chwilowo obu diecezjami: Cheł- mińską i Gdańską. On też wygłosił kazanie okolicznościowe na cześć Chry- stusa Króla, któremu poświęcona jest diecezja Gdańska

, powstała bowiem w czasie, kiedy ogłoszono święto Chrystusa Króla (1925 r.).

W uroczystość Wszystkich Świętych po południu po raz pierwszy po wojnie odbyła się procesja na cmentarzu parafialnym za dusze zmarłych, pochowanych przed wojną, w czasie wojny i zaraz po wojnie. Dużo grobów było opuszczonych, bo najbliżsi opuścili

te tereny. Parafianie, którzy mają groby swoich najbliższych w innych terenach Polski, wzięli tłumnie udział w procesji, aby w ten sposób pomodlić się za dusze wszystkich poległych i inne ofiary wojny.

Na uroczystość św. Stanisława Kostki, Patrona Polski, 13 listopada pierw- szy raz obchodzoną po wojnie po odzyskaniu niepodległości, młodzież i dzie- ci szkolne przygotowały się przez triduum

i przez przystąpienie do Sakra- mentów świętych.

Siostry Elżbietanki obchodziły 19 listopada uroczystość swej patronki św. Elżbiety

. Zgromadzenie to rozwija zbożną działalność na terenie pa- rafii od 1912 roku. Siostry Elżbietanki służą wydatną opieką nad chorymi, staruszkami i ubogimi. W czasie działań wojennych i zaraz po wojnie urzą- dzono w domu zajmowanym przez siostry Elżbietanki tymczasowy szpital wojenny, w którym siostry jako pielęgniarki opiekowały się rannymi żołnie- rzami i chorymi na tyfus osobami cywilnymi.

Podczas pierwszych miesięcy wojennych, kiedy panował głód i był ogólny

brak żywności, siostry prowadziły Kuchnię Ludową, wydawały posiłki dla

najbiedniejszej ludności, przeważnie opuszczonych staruszków i ludności au-

tochtonicznej, których najbliżsi wyjechali

do Niemiec. Żywność zaraz po

wojnie wydawano na kartki, otrzymywali je tylko pracujący. Niepracujący

nego i wykonuje dużo pracy pisemnej, którą dotychczas musiał załatwiać sam proboszcz względnie jeden z wikariuszy ze szkodą dla pracy duszpasterskiej i katechetycznej. S. Margarita zajęła się też dziećmi w wieku przedszkol- nym, z którymi ma pogadanki religijne, a dzieci bardzo ją lubią i licznie przychodzą na cotygodniowe lekcje.

W uroczystość Św. Trójcy, 5 czerwca w sam odpust parafialny odprawił uroczystą mszę św. prymicyjną o godz. 12 w Katedrze ks. neoprezbiter Ta- deusz Panasiak

. Jest to już trzeci ksiądz, wywodzący się z naszej parafii, który otrzymał święcenia kapłańskie. Toteż parafia radośnie uczestniczyła w tej uroczystości, która była zarazem i uroczystością parafialną. Również duszpasterz parafii wyraził radość z faktu, że z parafii wyrósł nowy pracownik w winnicy Pańskiej, urządzając ks. prymicjantowi przyjęcie dla rodziny jego i gości w Domu SS. Elżbietanek

, które, jak zwykle, z całym poświęceniem podjęły się przygotowania przyjęcia.

Najważniejszym jednak wydarzeniem bieżącego roku i zarazem najwięk- szą inwestycją było podjęcie pod koniec roku odrestaurowania wnętrza Kate- dry. Dopiero w listopadzie, gdy skończyły się nabożeństwa październikowe i napływ wycieczek, zwiedzających Katedrę zmalał jak zwykle w porze je- siennej i zimowej, można było przystąpić do prac. Wykonanie prac związa- nych z oczyszczeniem ścian i sklepienia Katedry oraz nałożenie nowej białej powłoki farby, bo tak zadecydowała Komisja Konserwatorska, podjęła się prywatna firma Wróbel z Gdyni za cenę 180 000 zł. W kosztorysie ujęte zo- stało złocenie gwiazd, ozdabiających sklepienie katedry

. Do końca roku zdążono odrestaurować tylko samo prezbiterium. Jesienią obecnego roku przeprowadzono również remont parteru plebanii.

Ze statystyki parafialnej trzeba zanotować rekordową liczbę chrztów, mianowicie 757. Podobnie wielka liczba chrztów miała tylko raz miejsce w historii parafii, mianowicie w roku 1899 było 730 chrztów, ale wtedy nale- żały jeszcze do parafii Oliwskiej dzisiejsze samodzielne parafie, jak Sopot

, Wrzeszcz

, Brętowo

, Zaspa i Nowy Port

.

1956

Na początku roku zorganizowana biblioteka parafialna ma dostarczyć

czytelnikom lektury w postaci książek o treści religijnej w celu podtrzyma-

nia i kształtowania wśród wiernych, a szczególnie młodzieży i dzieci świa-

topoglądu katolickiego. Biblioteka mieści się w pokoiku-salce, obok kuchni

w Domu Parafialnym. Jak na początek katalog biblioteki zawiera 785 ksią-

żek.

Ksiądz prałat Leon Kossak-Główczewski w otoczeniu Rady Parafialnej. Drugi po lewej stronie prałata stoi Franciszek Ksawery Kamiński (1893–1977), zakrystianin od 1938 r. W drugim rzędzie obok chorągwi stoi ks. Zygmunt Iwicki. Fotografia zrobiona z okazji poświęcenia dzwonów 22 X 1967 r.

poprzedzany przez kleryków Seminarium Duchownego w otoczeniu księży

profesorów i w asyście duchowieństwa z ks. prałatem Polzinem, Wikariuszem

Generalnym i dziekanem dekanatu Gdańsk III ks. Szambelanem Francisz-

kiem Gruczą, odbył uroczysty ingres do Katedry przy śpiewie zebranego ludu

Bożego: „Oto jest Kapłan Wielki”. Przed rozpoczęciem obrzędu liturgicz-

nego rządca parafii Katedralnej ks. Szambelan Leon Kossak-Główczewski po

przywitaniu Najdostojniejszego Konsekratora, duchowieństwa oraz tłumnie

zebranych parafian Katedry Oliwskiej, wyraził swą radość, że sławna na całą

Polskę świątynia otrzymuje obecnie pełny zestaw dzwonów. Przypomniał, że

tutejsza świątynia została dwukrotnie ogołocona z dzwonów – podczas pierw-

szej wojny światowej i w czasie ostatniej zawieruchy wojennej. Przez 22 lata

z katedry Oliwskiej odzywał się tylko jeden dzwon. Dopiero obecnie otrzy-

muje on towarzyszy w postaci 2 dzwonów, odlanych na pamiątkę tysiąclecia

Chrztu Polski. Większy o wadze 460 kg nosi imię „Maryja” z emblematem

Matki Boskiej Częstochowskiej i napisem w otoku „Niech nam błogosławi

i sprzyja wraz z Synem Swoim Panna Maryja” z datami 966–1966. Drugi

mniejszy dzwon o wadze 170 kg poświęcony św. Wojciechowi, Patronowi die-

136 KAPLICZKA PRZYDROŻNA ŚW. JANA NEPOMU- CENA, XVIII w., stojąca przy ul. Grunwaldzkiej 517, z figurami Matki Boskiej i św. Jana Nepomucena, zwana przez dawnych mieszkańców Oliwy „Mariens¨aule” („Ko- lumna Maryjna”), jest niemym świadkiem pielgrzy- mek na Kalwarię Wejherowską. Tu żegnano pątników, ostatni raz w 1938 roku. Trasa wiodła przez Kolibki, Redłowski Las, Grabówek, Redę, Śmiechowski Las, Bramę przed Wejherowem, kościół Franciszkanów, Kal- warię Wejherowską.

Do 1945 roku znajdowały się na niej następujące in- skrypcje w języku niemieckim:

Inskrypcja górna:

„Gegr¨usset seist du Maria”

Inskrypcja dolna:

„Meine Seele preist hoch den Herrn.

Siehe von nun an werden mich sedlig preisen alle Geschlechter. Denn Grosses hat an mir getan

Der m¨ochtig ist und dessen Name heilig”

(Łuk 1, 46 – 48).

137 KAPLICZKA PRZYDROŻNA PRZY UL. CZY- ŻEWSKIEGO, zbudowana w 1898, za rządów ks. Mi- kołaja Kryna (1848–1904), prob. w Oliwie (1883–1904).

Tu witano pielgrzymów wracających z Kalwarii Wejhe- rowskiej.

Oliwa, Kapliczka św. Jana Nepo- mucena, styczeń 2016, fot. Lech Chańko

138 KAPLICZKA PRZYDROŻNA W RENUSZEWIE – por. przyp. 48.

139 EPITAFIA FUNDATORÓW I DOBRODZIEJÓW, dzieło Hermana Hahna (1574 –1628), 1613.

Por. Annales, s. 217; Iwicki, Oliva, s. 153 –157; Tenże, Oliwa, s. 113 –127.

140 FRESKI ODKRYTE w 1956 r. pod Tablicami Fundatorów i Dobrodziejów. Lingenberg i inni badacze niemieccy są zdania, że powstały one przed 1577 rokiem i przetrwały napad gdańszczan na opactwo oliwskie w dniach 15 i 18 II 1577. Badacze polscy przyjmują ich powstanie na lata 1583–1584.

Por. Lingenberg, Oliva, s. 158 –160.

141 KS. ZYGMUNT IWICKI, doktor filozofii i magister historii sztuki, urodził się 23 IV 1930 w Lubiewie w województwie kujawsko-pomorskim. Po szkole podstawowej w miejscowości rodzinnej uczęszczał w latach 1946–1951 do gimnazjów w Poznaniu i Gdańsku, gdzie zło- żył egzamin dojrzałości. Studia filozoficzno-teologiczne odbył w latach 1951–1956 w Wyż- szym Warmińskim Seminarium Duchownym „Hosianum” w Olsztynie, święcenia kapłań- skie przyjął 22.07.1956 w katedrze oliwskiej z rąk bpa Franciszka Salezego Korszyńskiego (1893–1962), sufragana we Włocławku. Pracę duszpasterską godził ze studiami nad histo- rią sztuki w Instytucie Historii Sztuki Uniwersytetu im. A. Mickiewicza w Poznaniu, gdzie napisał pracę magisterską, i na uniwersytecie w Karsluhe, gdzie obronił pracę doktor- ską na temat ołtarza głównego katedry oliwskiej: Der Hochaltar der Kathedrale in Oliwa.

Por. Acta Procesu Kanonizacyjnego Doroty z Mątów od 1394 do 1521 z krytycznego wydania Ryszarda Stachnika przy współpracy Annelizy Birch-Hirschfeld Triller oraz Jana Westpfahla przełożył biskup Ju- lian Wojtkowski, Olsztyn 2014; Księga o Świętych Mistrza Jana z Kwidzyna, Objawienia Błogosławionej Doroty z Mątów z krytycznego wydania dr. Anneliese Birch-Hirschfeld Triller przy współpracy Ernesta Bor- cherta po przygotowaniach Jana Westpfahla przełożył Biskup Julian Wojtkowski, Olsztyn 2013; Mistrz Jan z Kwidzyna (1343 –1417) Siedmiolilie Doroty z Mątów (1347–1394) z krytycznego wydania Dr. Franciszka Hiplera Analecta Bollandiana Bruksela 2– 4 (1883 –1885) ZGAE Braniewo 6(1878)148 –183 przełożył Biskup Julian Wojtkowski, Olsztyn 2012; M. Józewczyk, Elbląg i Okolice 1937–1956, Elbląg 1998, s. 355 –356; Spis Duchowieństwa i Podział Administracyjny Diecezji Elbląskiej 1996, Elbląg 1996, s.64;

Paul Simson, Geschichte der Stadt Danzig bis 1626, „Aalen” 1967, s. 113.

316 KS. ZDZISŁAW KROPIDŁOWSKI, św. kapł. 18.12.1977.

317 KAPLICA PRZYDROŻNA W RENUSZEWIE, 1947. Dla nowej trasy Pielgrzymki Oliw- skiej do Wejherowa zbudowano w 1947 roku w Renuszewie kapliczkę pierwszej stacji.

W niedzielę 19 października 1947 r. odbyło się jej poświęcenie. Skrawek ziemi ufun- dował Jan Kręcki, oliwski leśniczy; Kaplicę ufundowała Waleria Lisińska (*18.02.11890,

†30.01.1972), jako wotum za ocalenie i odnalezienie męża Ludwika Lisińskiego i córki Ma- rii, którzy zaginęli podczas II wojny. Jak autora poinformowała p. inż. Anna Onoszko z Li- sińskich, Ludwik Lisiński był starszym bratem Józefa Lisińskiego, ojca p. Anny Onoszuko, który w czasie wojny nakleżał do AK Gryf. Ludwik zaś był w czasie międzywojennym dy- rektorem Banku Ludowego w Gdańsku. Kapliczka ta odtąd służyć będzie, jako miejsce pożegnania i przywitania tradycyjnej pieszej pielgrzymki oliwskiej na Kalwarię Wejherow- ską. Poświęcenie kapliczki odbyło się przy licznym udziale wiernych, którzy w towarzystwie orkiestry, z Bractwem Pielgrzymkowym na czele, udali się do Renuszewa. Aktu poświę- cenia dokonał administrator parafii, Ks. radca Leon Główczewski, który w serdecznych słowach podziękował fundatorom i poświęconą kapliczkę oddał w opiekę mieszkańców Renuszewa.

318 KARDYNAŁ STEFAN WYSZYŃSKI – por. przyp. 97.

319 PAP. JAN PAWEŁ I, Albino Luciani (1912–1979), papież w sierpniu/wrześniu 1978, zmarł 30.09.1978 r. – po 34 dniach od wyboru.

320 KAPITUŁA KATEDRALNA W OLIWIE, ustanowiona dekretem Prymasa Stefana Wy- szyńskiego dnia 119.09.1978 r.

321 KARDYNAŁ KAROL WOJTYŁA (1920–2005), wybrany papieżem przyjął imię Jan Pa- weł II (1978–2005), ogłoszony błogosławionym 2011, świętym 27.04.2014.

322 KS. JERZY K ¨UHNBAUM, ur. 15.03.1947, św. 29.10.1972 Oliwa, prob. na Żabiance,

†24.11.2005.

323 ALOZJY MŁYŃSKI,†12.10.1978.

324 „NARODZENIE P. JEZUSA”, obraz ołtarza bocznego pw. „Czterech Ewangelistów”, jest dziełem Hermana Hahna (1574–1628), z 1622 r.

Por. Iwicki, Oliwa, s. 67– 69.

325 SR RÓŻA – Daniela Kwiecień (1938–2006), dominikanka.

326 KS. MIECZYSŁAW GOŹDZIEWSKI, prob. parafii katedralnej, wprowadzony w urząd 17.06.1979, †27.08.2000.

327 PROBOSZCZOWIE OLIWSCY – por. przyp. 21.

328 KS. HERNYK TRIBOWSKI, ur. 13.08.1948, św. 28.05.1972, emeryt od 01.07.2001.

Wykaz literatury, źródeł oraz ich skróty

Acta Acta Procesu Kanonizacyjnego Doroty z Mątów od 1394 do 1521 z kry- tycznego wydania Ryszarda Stachnika przy współpracy Annelizy Birch- -Hirschfeld Triller oraz Jana Westpfahla przełożył biskup Julian Wojt- kowski, Olsztyn 2014; – Księga o Świętych Mistrza Jana z Kwidzyna, Objawienia Błogosławionej Doroty z Mątów z krytycznego wydania dr Anneliese Birch-Hirschfeld Triller przy współpracy Ernesta Bor- cherta po przygotowaniach Jana Westpfahla przełożył biskup Julian Wojtkowski, Olsztyn 2013; – Mistrz Jan z Kwidzyna (1343–1417) Sied- miolilie Doroty z Mątów (1347–1394) z krytycznego wydania dr. Fran- ciszka Hiplera Analecta Bollandiana Bruksela 2–4 (1883–1885) ZGAE Braniewo 6 (1878) 148–183 przełożył biskup Julian Wojtkowski, Olsz- tyn 2012.

AKfdAAdFSD Amtliches Kirchenblatt f¨ur die Apostolische Administratur der Freien Stadt Danzig, 1922–1944, Jg. 1–23. Zmiana tytułu: od 1926 – Amtli- ches Kircheblatt f¨ur die Di¨ozese Danzig (AKfdDD); od 1940 do 1945 – Amtliches Kirchenblatt f¨ur die Di¨ozesen Danzig und Kulm (AKfdD- DuK).

AKfdAAdFSD Jg. 2 1923, nr 4; AKfdDD Jg. 3: 1924, nr 3; Jg. 4: 1925, nr 2; Jg. 5: 1926, nr 6; AKfdDD Jg. 6: 1927, nr 5/6; Jg. 7: 1928, nr 2/19;

Jg. 10: 1931, nr 2/18; Jg. 11: 1932, nr 2/20; Jg. 12: 1933, nr 5/47, nr 6/59;

Jg. 13: 1934, nr 4/40, nr 6/62; Jg. 14: 1935, nr 2/23, nr 4/32; Jg. 15: 1935, nr 4/32, nr 8/53; Jg. 16: 1937, nr 4/46; Jg. 17: 1938, nr 3/43, nr 3/35 (Er- nennungs-Urkunde zum Bischof von Danzig), nr 4/45 (Konsekration und Inthronisation); nr 7/88; Jg. 18: 1939, nr 1/14, nr 2/26; Jg. 23 (5):

1944, nr 1/11, nr 1/12, nr 4/42.

Altpr. Biogr. Altpreussische Biographie, III 1975, s. 860.

Annales Annales Monasterii Olivensis Ord. Cist. Aetete Posteriores, curavit Paulus Czaplewski, Fontes, t. XX, Toruni 1916–1919.

APar. św. Ignacego Archiwum Parafii św. Ignacego w Gdańsku-Oruni, Liber Mortuorum 1943–1948, nr 359.

Arke, Neue Chronik von Oliva B. Arke, Neue Chronik von Oliva, [w:] „Olivaer Nachrichten”, nr 66/1904.

Indeks nazwisk

Abraham Antoni 175 Adler Filip 153, 176, 196, 204 Annusewicz Cezary 131, 137, 196 Antoni z Padwy 197

Arke B. 158 Arnau Johannes 169

Babnis Maria 204 Bach Jan Sebastian 129

Baciński Antoni 48, 67, 86, 126, 170, 181, 194

Bafile Corrado 149 Baggio Sebastian 128 Balcerowska 11 Bannick Gerard 190 Baptysta Jan 115 Baraniak Antoni 54 Bartholt Andreas 155, 156 Bartoli Paolo 116

Bartsz Józef Gabriel 186 Barwicka Władysława 13 Bator Leon 96, 99

Baumgart Krescencja 110, 130, 191 Bączkowski Teofil 162

Bechler Maria Cecylia Józefa Marta 5 Beck Johannes 156

Becke Ignacy 153 Bednarczyk Piotr 55

Behrendt Anton (Antoni) 5, 7, 146–148, 150, 152, 160, 169, 205

Bennick Gerard II 190 Bensemann August 157

Berendt Franciszek Teofil 5, 145, 152, 165, 166, 172, 190, 195

Bering Bartłomiej 153 Bernard z Clairvaux 172 Bernardin Joseph 130 Bertoli Paolo 116, 195 Bertram Adolf 164

Beyer Stanisława 5 Bigus Józef 38, 173 Binnebesel Bruno 169

Birch-Hirschfeld Triller Anneliza 202, 203 Blaszke 11

Bluhm Jan (Johannes) 145, 152, 154, 155 Bobola Andrzej 82

Bochenek Jan 201

Bochwitz Angelika von 168 Boenig H.F. 205

Bogdanowicz Stanisław 147, 163, 170, 204 Bohdan, ksiądz 66

Bolduan Tadeusz 6 Bomba Władysław 126, 201 Bonifacy VIII, papież 168 Bonifacy IX, papież 198–200 Borchert A. 207

Borchert Ernst (Ernest) 169, 201, 203 Borgongini-Duca F. 169

Boromeusz Karol 53 Borowski, profesor 27 Borowski Franz 169

Borrasch Wiktor Henryk 145, 152, 206 Borschki Paweł Jan 183

Brachvogel Eugeniusz 156 Bruski Magnus 5, 145, 151, 152 Brygida ze Szwecji 197 Brzozowska Albertyna 40 Buch Florian 154

Bukowski Henryk 39, 48, 173, 180 Burchard Kasper 154

Buxakowski Jerzy 60, 99, 191 Byczkowski 66

Caperson Robert 154 Casaroli Agostino 89, 189 Christmann Karl (Karol) 155, 157 Chrobak, SJ 16

Chrzanowski 106

Ciechorski Władysław Zygmunt 85, 117, 169, 195