Miejski Program Przeciwdziałania Narkomanii na 2020 rok

(1)

Załącznik

do uchwały nr XV/258/2019 Rady Miasta Zamość

z dnia 25 listopada 2019 r.

Miejski Program Przeciwdziałania Narkomanii na 2020 rok

Prezydent Miasta Zamość

Wydział Spraw Obywatelskich

i Zarządzania Kryzysowego

Urzędu Miasta Zamość

(2)

2

Wstęp

I. Podstawa prawna i merytoryczna programu

II. Lokalna diagnoza problemów narkomanii III. Adresaci programu

IV. Cele programu

V. Zadania programu i harmonogram realizacji

VI. Zasady finansowania i organizacja programu

VII. Monitoring i ewaluacja

(3)

3

Wstęp

Podstawą do nakreślenia kierunków działań w niniejszym Programie jest lokalna diagnoza dotycząca używania narkotyków oraz wiążących się z tym problemów społecznych. Miejski Program Przeciwdziałania Narkomanii na 2020 rok wpisuje się w cele i zadania Strategii Rozwiązywania Problemów Społecznych Miasta Zamość na lata 2014-2020, przyjętej uchwałą nr XXXIX/421/2014 Rady Miasta Zamość z dnia 31 marca 2014 r. Na podstawie art. 10 ust. 2 ustawy z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu narkomanii, Program uwzględnia cele operacyjne dotyczące przeciwdziałania narkomanii, określone w Narodowym Programie Zdrowia.

I. Podstawa prawna i merytoryczna programu

Miejski Program Przeciwdziałania Narkomanii na 2020 rok opracowano na podstawie:

1. Ustawy z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu narkomanii (Dz. U. z 2019 r. poz.

852 z późn.zm.).

2. Ustawy z dnia 26 października 1982 r. o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi (Dz. U. z 2018 r. poz. 2137 z późn. zm.).

3. Ustawy z dnia 11 września 2015 r. o zdrowiu publicznym (Dz. U. z 2018 r. poz. 1492 z późn. zm.).

4. Ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (Dz. U. z 2019 r. poz. 1507 z późn. zm.).

5. Ustawy z dnia 9 czerwca 2011 r. o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej (Dz. U. z 2011 r. poz. 1111 z późn. zm.).

6. Ustawy z dnia 14 grudnia 2016 r. Prawo oświatowe (Dz. U. z 2019 r. poz. 1148 z późn. zm.).

7. Rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 18 sierpnia 2015 r. w sprawie zakresu i form prowadzenia w szkołach i placówkach systemu oświaty działalności wychowawczej, edukacyjnej, informacyjnej i profilaktycznej w celu przeciwdziałania narkomanii (Dz. U. z 2015 r. poz. 1249 z późn. zm.).

8. Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 4 sierpnia 2016 r. w sprawie Narodowego Programu Zdrowia na lata 2016–2020 (Dz. U. z 2016 r. poz. 1492).

Cel Miejskiego Programu Przeciwdziałania Narkomanii na 2020 rok brzmi:

Ograniczenie używania narkotyków i związanych z tym problemów społecznych i zdrowotnych.

Słowo „narkotyki” użyte w niniejszym programie oznacza środki odurzające, substancje psychotropowe, środki zastępcze i nowe substancje psychoaktywne.

Cel ogólny Miejskiego Programu Przeciwdziałania Narkomanii będzie realizowany w następujących obszarach wskazanych w Krajowym Programie Przeciwdziałania Narkomanii, będącym częścią Narodowego Programu Zdrowia na lata 2016-2020.

1. Zadania na rzecz ograniczania stosowania środków odurzających, substancji psychotropowych, środków zastępczych i NSP (nowe substancje psychoaktywne).

2. Rozwój kadr uczestniczących w realizacji zadań z zakresu przeciwdziałania narkomanii.

3. Profilaktyka (profilaktyka uniwersalna, selektywna, wskazująca).

4. Redukcja szkód, rehabilitacja i reintegracja społeczna.

Szczególnym obszarem zadań w Krajowym Programie Przeciwdziałania Narkomanii jest profilaktyka. Odpowiednio do stopnia zagrożenia profilaktyka uzależnień prowadzona jest na trzech poziomach: profilaktyka uniwersalna, selektywna oraz wskazująca.

(4)

4

Profilaktyka uniwersalna – to działania adresowane do całych grup (populacji) bez względu na stopień indywidualnego ryzyka występowania problemów związanych z używaniem

alkoholu, środków odurzających, substancji psychotropowych, środków zastępczych i nowych substancji psychoaktywnych lub uzależnień behawioralnych. Ich celem jest

zmniejszanie lub eliminowanie czynników ryzyka sprzyjających rozwojowi problemów w danej populacji i wzmacnianie czynników wspierających prawidłowy rozwój; działania uniwersalne są realizowane np. w populacji dzieci i młodzieży w wieku gimnazjalnym, w populacji młodych dorosłych, w populacji rodziców posiadających dzieci w wieku szkolnym; przykładem profilaktyki uniwersalnej są programy opóźniania inicjacji alkoholowej lub nikotynowej adresowane do całej populacji dzieci wchodzących w okres pierwszych eksperymentów z substancjami psychoaktywnymi.

Profilaktyka selektywna – ukierunkowana jest na jednostki i grupy zwiększonego ryzyka, to działania profilaktyczne adresowane do jednostek lub grup, które ze względu na swoją sytuację społeczną, rodzinną, środowiskową lub uwarunkowania biologiczne są narażone na większe od przeciętnego ryzyko wystąpienia problemów wynikających ze stosowania substancji psychoaktywnych, uzależnień behawioralnych lub innych zaburzeń zdrowia psychicznego; działania z tego poziomu profilaktyki są podejmowane ze względu na sam fakt przynależności do danej grupy; profilaktyka selektywna jest działaniem uprzedzającym, a nie naprawczym.

Profilaktyka wskazująca – ukierunkowana jest na jednostki (lub grupy) wysokiego ryzyka demonstrujące wczesne symptomy problemów związanych z używaniem alkoholu, środków odurzających, substancji psychotropowych, środków zastępczych lub NSP bądź problemów wynikających z uzależnień behawioralnych, ale jeszcze niespełniające kryteriów diagnostycznych uzależnienia, a także wskazujące na symptomy innych zaburzeń zachowania lub problemów psychicznych. Przykładem profilaktyki wskazującej są interwencje podejmowane wobec uczniów upijających się lub eksperymentujących z narkotykami;

niektóre działania mające na celu redukcję szkód zdrowotnych lub społecznych u osób nadużywających substancji psychoaktywnych.¹

Miejski Program Przeciwdziałania Narkomanii na 2020 rok przewiduje kontynuację działań podjętych w latach ubiegłych i uwzględnia kierunki dla jednostek samorządu terytorialnego wskazane w Narodowym Programie Zdrowia na lata 2016-2020. Przy konstruowaniu dokumentu uwzględniono również stan lokalnych zasobów instytucjonalnych i kadrowych, umożliwiających prowadzenie działalności profilaktycznej i naprawczej.

Miejski Program Przeciwdziałania Narkomanii na 2020 rok jest współrealizowany z Miejskim Programem Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych na 2020 rok.

II. Diagnoza problemów narkomanii

Zaprezentowane poniżej dane epidemiologiczne przedstawiają zjawisko narkomanii w kilku podstawowych jego aspektach, m.in. rozpowszechnienie używania, zgłaszalność do leczenia, choroby zakaźne, czy dostępność narkotyków. Dane pozyskiwane są z systemów statystycznych różnych instytucji oraz systematycznych badań. W większości systemów statystycznych dane dostępne są z opóźnieniem. Projekty badawcze dotyczące epidemiologii i rozpowszechniania używania w populacji ogólnej oraz wśród młodzieży szkolnej realizowane są w kilkuletnich interwałach czasowych. Ostatnie badania uwzględniające przedmiotową tematykę zrealizowano w Zamościu w 2016 r.

1 Narodowy Program Zdrowia na lata 2016-2020

(5)

5

Rozpowszechnienie używania substancji psychoaktywnych

Wyniki badań przeprowadzonych w populacji generalnej potwierdzają, że używanie narkotyków jest o wiele mniej rozpowszechnione niż picie napojów alkoholowych.

Badania zrealizowane w ostatnich latach (2013-2015) na terenie kraju wskazują, że po narkotyki częściej sięgają młodzi mężczyźni (15-34 lata), osoby z wyższym wykształceniem, mieszkańcy większych miast. Marihuana stanowi największe wyzwanie dla profilaktyki i lecznictwa. Według ostatniego badania Krajowego Biura ds. Przeciwdziałania Narkomanii i Fundacji CBOS z 2015 r. w populacji generalnej marihuana była najczęściej używanym narkotykiem. Do jej zażywania przyznało się 10% badanych w wieku 15-34 lata. Natomiast w całej badanej populacji (15-64 lata) wyższy odsetek odnotowywano wśród mężczyzn – 15,4%

niż wśród kobiet – 3,7%. Największy odsetek osób, które podejmowały leczenie jako przyczynę jego rozpoczęcia zgłaszał problemy z marihuaną (Raport o stanie narkomanii w Polsce 2018, 2018).

Na przełomie 2014 i 2015 r. zrealizowano badania ankietowe na reprezentatywnej próbie mieszkańców naszego kraju na temat używania substancji psychoaktywnych.

Przedmiotem badania były zarówno postawy jak i zachowania w tym obszarze. W opinii Polaków narkomania nie lokuje się na pierwszych miejscach rankingu problemów społecznych (7 pozycja). Jednakże przy wskazaniu tylko jednego problemu narkomania i alkoholizm plasowały się razem na trzeciej pozycji. Wyniki odnoszące się do postrzegania ryzyka szkód, jakich można doświadczyć w efekcie używania substancji psychoaktywnych wskazują, że badani są dość dobrze zorientowani w skali zagrożeń. Respondenci dokonując oceny ryzyka w większym stopniu kierowali się intensywnością używania niż rodzajem substancji psychoaktywnej. Pojedyncze eksperymenty z najcięższym narkotykiem, jakim jest heroina, lokowały się niżej na skali ryzyka niż codzienne wypalenie co najmniej jednej paczki papierosów. Taki obraz przekonań co do szkodliwości substancji psychoaktywnych łamie stereotypy wedle których używanie substancji legalnych, takich jak alkohol, czy tytoń, jest względnie bezpieczne, natomiast sięganie po narkotyki musi prowadzić do natychmiastowej tragedii. Najbardziej popularnymi substancjami są marihuana i haszysz, czyli przetwory konopi indyjskich. Na drugim miejscu pod tym względem odnotowujemy amfetaminę i ecstasy, a dalej kokainę oraz dopalacze i LSD. Analizując status społeczno - zawodowy respondentów można stwierdzić, że najwyższe odsetki aktualnych użytkowników odnotowano wśród uczniów i studentów. Do używania dopalaczy kiedykolwiek w życiu przyznał się niewielki odsetek badanych- ok. 2%. W ciągu ostatniego roku dopalaczy używało 0,5% badanych, a w ciągu miesiąca-0,2%. Po leki uspokajające i nasenne dostępne tylko na receptę w celach niemedycznych sięgało 1% badanych (Raport Oszacowanie rozpowszechnienia wybranych uzależnień behawioralnych oraz analiza korelacji pomiędzy występowaniem uzależnień behawioralnych a używaniem substancji psychoaktywnych, 2015).

W 2016 r. zrealizowano na zlecenia Miasta projekt badawczy Diagnoza problemów uzależnień na terenie miasta Zamościa obejmujący metody ilościowe: badanie w populacji generalnej i badania szkolne oraz metody jakościowe: wywiady z przedstawicielami instytucji, pedagogami szkolnymi oraz rodzicami. W badaniu wzięły udział 402 osoby dorosłe, 194 uczniów szkół podstawowych (klasy VI), 441 uczniów gimnazjum, 465 uczniów szkół ponadgimnazjalnych. Przedstawiciele zamojskich instytucji i organizacji pozarządowych, działających w sferze szeroko rozumianych spraw społecznych w badaniu zrealizowanym w 2016 r. raczej rzadko wskazywali narkomanię jako widoczny problem społeczny. Dorośli mieszkańcy miasta umieścili narkomanię na 8 miejscu wśród 13 innych ważnych problemów społecznych. Podkreślenia wymaga fakt, że liderem rankingu jest picie alkoholu przez dzieci i młodzież oraz problem alkoholizmu (Diagnoza problemów uzależnień na terenie miasta Zamościa, 2016).

Dorośli zamościanie w 2016 r. o używanie narkotyków twierdząco odpowiedzieli na poziomie 2%. Na tym samym poziomie kształtuje się również sięganie po dopalacze.

(6)

6

Najbardziej popularne substancje to marihuana i haszysz. W ocenie dorosłych narkotyki i dopalacze są to substancje raczej trudno dostępne na terenie miasta, większość badanych nie posiada wiedzy na ten temat. 86% respondentów zadeklarowało, że są przeciwni stosowaniu narkotyków, a 90% stosowaniu dopalaczy, większość badanych jest zwolennikiem karania za posiadanie narkotyków. Głównym źródłem informacji o konsekwencjach nadużywania

substancji psychoaktywnych jest telewizja, Internet oraz prasa. W razie problemu z alkoholem, narkotykami lub dopalaczami zamościanie zwróciliby się o pomoc do

specjalistycznej placówki: ośrodka leczenia uzależnień lub poradni leczenia uzależnień, dużo wskazań miały także grupy AA, nieco mniej rodzina i lekarz (Diagnoza problemów uzależnień na terenie miasta Zamościa, 2016).

Wyniki najnowszych badań HBSC (edycja 2018) wskazują, że 14,5% 15- latków w całym życiu co najmniej w jeden dzień lub więcej używało marihuany lub haszyszu. W stosunku do roku 2014 wyniki te zmieniły się o 9,4 punktów procentowych w przypadku używania marihuany lub haszyszu w całym życiu oraz o 4,5 punktów procentowych w ciągu ostatnich 30 dni przed badaniem. W obydwu przypadkach odsetki te uległy gwałtownemu obniżeniu. W porównaniu z poprzednią rundą badań zatarły się różnice zależne od płci w używaniu marihuany lub haszyszu w całym życiu i ostatniego miesiąca przed badaniem (Zdrowie uczniów w 2018 roku na tle nowego modelu badań HBSC). Projekt ESPAD 2015 (Europejski Program Badań w Szkołach) pokazał, że większość badanych nigdy nie sięgała po substancje nielegalne . Wśród tych, którzy mają za sobą takie doświadczenia większość stanowią osoby sięgające po marihuanę i haszysz. Do ich używania przynajmniej raz w życiu przyznało się w 2015 r. 25% młodzieży w wieku 15-16 lat i 45% 17-18 latków. W obu przypadkach stanowiło to wzrost względem wyników pomiaru z 2011 r. Wśród substancji nielegalnych na drugim miejscu pod względem rozpowszechnienia używania jest amfetamina. W przypadku tej grupy substancji , jak też pozostałych narkotyków nie odnotowano zdecydowanych różnic pomiędzy pomiarami w 2007 r. i 2011 r. Na terenie województwa lubelskiego większość badanych nigdy po substancje nielegalne nie sięgała. Wśród tych, którzy mają za sobą takie doświadczenia większość stanowią osoby, które eksperymentowały z marihuaną lub haszyszem. Chociaż raz w ciągu całego życia podobnie jak na terenie kraju używało tych substancji 25% młodszych uczniów (III klasy gimnazjum) i 45% starszych uczniów (II klasy szkół ponadgimnazjalnych). W młodszej grupie na drugim miejscu pod względem rozpowszechnienia wśród substancji nielegalnych są substancje wziewne (9,9%), a w starszej grupie -amfetamina (9,6%). Aktualne, okazjonalne używanie substancji nielegalnych, czego wskaźnikiem jest używanie w czasie ostatnich 12 miesięcy, także stawia przetwory konopi na pierwszym miejscu pod względem rozpowszechnienia. W klasach trzecich gimnazjum używa tego środka ponad 17,5% uczniów, w klasach drugich szkół ponadgimnazjalnych –32%.

W czasie ostatnich 30 dni przed badaniem 8,2% uczniów klas trzecich gimnazjum i 15,6%

uczniów klas drugich szkół ponadgimnazjalnych używało marihuany lub haszyszu. Zarówno eksperymentowanie z substancjami nielegalnymi, jak ich okazjonalne używanie jest bardziej rozpowszechnione wśród chłopców niż wśród dziewcząt. Młodzież najczęściej używa narkotyków w domach swoich kolegów i koleżanek, na imprezach, na podwórku i na dyskotekach. Niemal wszyscy badani słyszeli o „dopalaczach”, jednak tylko 13,5% uczniów klas trzecich gimnazjum i 19,4% uczniów klas drugich szkół ponadgimnazjalnych było kiedykolwiek w sklepie z „dopalaczami”. Odsetki uczniów, którzy kiedykolwiek używali dopalaczy są jeszcze niższe- 11% gimnazjalistów i 16% uczniów szkół ponadgimnazjalnych.

Wyniki badania ESPAD przeprowadzonego w 2015 roku wskazują, że 37% uczniów klas III gimnazjum i 53% uczniów klas II szkół ponadgimnazjalnych uważa, że łatwe lub bardzo łatwe byłoby dla nich zdobycie marihuany lub haszyszu, a dla 31% gimnazjalistów i 42%

uczniów szkół ponadgimnazjalnych -łatwe byłoby zdobycie dopalaczy (Używanie alkoholu i

(7)

7

narkotyków przez młodzież szkolną. Raport z badań ankietowych zrealizowanych w województwie lubelskim w 2015 r.).

Tabela 1. Używanie dopalaczy

Poziom klasy Pytanie Procentowe odpowiedzi

woj. lubelskie Polska

III klasy gimnazjum Kiedykolwiek w życiu 10,6 10,3

W czasie 12 miesięcy przed badaniem 6,5 6,9

W czasie 30 dni przed badaniem 4,1 4,3

II klasy szkół ponadgimnazjalnych

Kiedykolwiek w życiu 16,0 12,6

W czasie 12 miesięcy przed badaniem 8,7 8,0

W czasie 30 dni przed badaniem 3,8 3,0

Źródło: Używanie alkoholu i narkotyków przez młodzież szkolną. Raport z badań ankietowych zrealizowanych w województwie lubelskim w 2015 r.

W 2016 r. zrealizowano w Zamościu badanie Diagnoza problemów uzależnień (szkoła podstawowa, gimnazjum, szkoła ponadgimnazjalna), w którym 92% uczniów deklaruje, że nie zażywa narkotyków. Niestety nadal najbardziej popularną substancją psychoaktywną wśród młodzieży jest alkohol.

Tabela 2. Poziom rozpowszechnienia substancji psychoaktywnych wśród uczniów zamojskich szkół Pytanie Czy pijesz alkohol Czy zażywasz

narkotyki

Czy zażywasz dopalacze

Czy palisz papierosy Procent

negatywnych odpowiedzi

56 92 97 75

Źródło: Opracowanie własne Wydziału Spraw Obywatelskich i Zarządzania Kryzysowego na podstawie Diagnoza problemów uzależnień na terenie miasta Zamościa, 2016

Można przyjąć, że w Zamościu „wiodący” model sięgania po narkotyki ma charakter eksperymentowania – raz, dwa razy w życiu. Na pytanie o wiek inicjacji narkotykowej najwięcej padło odpowiedzi wskazujących kategorię najstarszą czyli powyżej 15 lat. Inicjacja narkotykowa uczniów odbyła się najczęściej ze znajomymi na podwórku, i w czasie imprezy towarzyskiej, dużo wskazań dotyczy wycieczki szkolnej. Główny powód sięgnięcia po narkotyki, to ciekawość i chęć wpłynięcia na myśli i emocje. Najbardziej popularna wśród uczniów jest marihuana i haszysz. Uczniowie raczej nie znają miejsc w których można

„zdobyć” narkotyki. Uczniów zapytano także o dopalacze, zdecydowana większość 97% nie korzysta z tego typu substancji, ci którzy sięgają zażyli dopalaczy raz lub dwa razy w życiu (2%), zaś 1% zadeklarowało, że sięga codziennie. Porównując wyniki badań zrealizowanych w 2016 r. z badaniami z 2011 r. można zauważyć spadek liczby uczniów deklarujących sięganie po narkotyki i dopalacze.

Zamojskie badania pokazują, że młodzież w czasie wolnym najczęściej ogląda telewizję i korzysta z Internetu dla przyjemności. Popularne jest słuchanie muzyki i uprawianie sportu oraz wychodzenie wieczorami z przyjaciółmi. Aktywności wskazane przez badanych obejmują zarówno takie, które sprzyjają szeroko rozumianemu rozwojowi i takie, które w przypadku zbyt częstego występowania mogą przerodzić się w zachowania problemowe lub prowadzić do uzależnienia behawioralnego.

Z badań wynika, że uczniowie wiedzę dotyczącą alkoholu, narkotyków, dopalaczy czerpią przede wszystkim z telewizji i Internetu, na drugim miejscu jest szkoła, a na ostatnim rodzina (5 źródeł). Na pytanie, kto rozmawiał z Tobą na temat szkodliwości substancji psychoaktywnych w pierwszej kolejności uczniowie wymieniają nauczycieli, a na kolejnym miejscu znajdują się rodzice. Natomiast w przypadku kłopotów z wszelkimi substancjami psychoaktywnymi, młodzi ludzie w pierwszej kolejności zwróciliby się o pomoc do rodziców,

(8)

8

opiekunów. Prawie 70% badanych brało udział w zajęciach profilaktycznych. Najwyżej uczniowie oceniają pogadanki z wychowawcą oraz zajęcia warsztatowe z psychologiem, pedagogiem lub innym specjalistą.

Diagnoza w zakresie występujących w szkołach czynników ryzyka i czynników chroniących

Nowe definicje poziomów profilaktyki są zbudowane w oparciu o ocenę indywidualnego

ryzyka powstawania problemów zdrowotnych. Wiedza na temat czynników ryzyka i czynników chroniących w zachowaniach ryzykownych dzieci i młodzieży stanowi podstawę

do opracowania (i ewaluacji) skutecznych programów i strategii profilaktycznych.

W działaniach profilaktycznych warto dążyć do osłabiania czynników ryzyka i wzmacniania czynników chroniących. Przez czynniki ryzyka rozumiemy właściwości indywidualne lub cechy środowiska społecznego, które wiążą się ze zwiększonym ryzykiem powstawania nieprawidłowości, zaburzeń i chorób czy przedwczesnej śmierci. Przez czynniki chroniące rozumiemy właściwości indywidualne, relacje z bliskimi osobami, cechy środowiska rodzinnego i pozarodzinnego, które mogą neutralizować lub kompensować negatywne

działanie czynników ryzyka, zwiększać ogólną odporność jednostki, wyzwalać energię i procesy odwrotne do tych, które prowadzą do choroby, zaburzenia lub nieprzystosowania.

Zgodnie z ustawą w programie przeciwdziałania narkomanii uwzględnia się diagnozę w zakresie występujących w szkołach i placówkach systemu oświaty czynników ryzyka i czynników chroniących. Na podstawie rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 18 sierpnia 2015 r. w sprawie zakresu i form prowadzenia w szkołach i placówkach systemu oświaty działalności wychowawczej, edukacyjnej, informacyjnej i profilaktycznej w celu przeciwdziałania narkomanii diagnoza w zakresie występujących w środowisku szkolnym czynników chroniących i czynników ryzyka, ze szczególnym uwzględnieniem zagrożeń związanych z używaniem substancji psychotropowych, środków zastępczych oraz nowych substancji psychoaktywnych, dotycząca uczniów lub wychowanków, rodziców lub opiekunów, nauczycieli, wychowawców i innych pracowników szkoły lub placówki,

opracowywana jest we współpracy z podmiotami wymienionymi w rozporządzeniu w każdym roku szkolnym, w terminie 30 dni od dnia rozpoczęcia roku szkolnego.

Analiza czynników ryzyka i czynników chroniących została przygotowana na podstawie diagnozy z 8 zamojskich szkół podstawowych, Specjalnego Ośrodka Szkolno- Wychowawczego i 8 szkół ponadpodstawowych. Placówki wskazały program wychowawczo – profilaktyczny jako dokument, w którym została ujęta diagnoza. Bowiem zgodnie ze znowelizowanym prawem oświatowym program wychowawczo-profilaktyczny opracowuje się na podstawie wyników corocznej diagnozy w zakresie występujących w środowisku szkolnym potrzeb rozwojowych uczniów, w tym czynników chroniących i czynników ryzyka.

Czynniki zostały sklasyfikowane w 5 kategoriach.

Szkoły podstawowe

Czynniki chroniące Czynniki ryzyka

Właściwości indywidualne

 zainteresowanie własnym rozwojem, motywacja do nauki i osiągania sukcesów

 właściwa hierarchia wartości

 zainteresowanie nauką szkolną, aspiracje edukacyjne

 poczucie przynależności

 zainteresowania, hobby i możliwość ich pogłębiania

 regularne praktyki religijne

 brak pasji i zainteresowań oraz motywacji do nauki

 brak autorytetów

 agresja słowna

 kontakt z używkami

 zachowania aspołeczne

 niska samoocena

 brak umiejętności radzenia sobie w

sytuacjach trudnych, brak odporności na stres

(9)

9

 aktywny konstruktywny sposób spędzania czasu wolnego

 pozytywne relacje z dorosłymi (autorytety)

 niepowodzenia szkolne, problemy w nauce

 psychofizyczne dysfunkcje rozwojowe

 absencja szkolna, w szczególności opuszczenie zajęć szkolnych bez usprawiedliwienia

 zaburzenia zachowania i emocji (agresja, przemoc, inicjacja alkoholowa,

samookaleczenia)

 cyberprzemoc

 brak nawyków konstruktywnego spędzania czasu wolnego

 obecność i działalność na portalach społecznościowych

 niedostateczne kierowanie własnym zachowaniem

 zbyt duże obciążenie zajęciami pozaszkolnymi

 niska wiedza o środkach odurzających Relacje z rodzicami i cechy środowiska rodzinnego

 silne więzi rodzinne

 dobre relacje rodzinne

 współpraca rodziców z nauczycielami i szkołą

 kompetencje rodziców w postępowaniu z dziećmi, czytelne granice i system wartości

 adekwatne wymagania w stosunku do dzieci

 kontrola i wysoka świadomość rodziców o współczesnych zagrożeniach

 rodziny pełne i rodziny wielopokoleniowe

 kultywowanie tradycji rodzinnych

 udział rodziców w szkoleniach i wywiadówkach profilaktycznych

 niekorzystne wzorce rodzinne

 dysfunkcje w rodzinie, w szczególności: złe warunki ekonomiczne, problem alkoholowy, zaburzone więzi, eurosieroctwo, samotne rodzicielstwo, zaburzona hierarchia wartości

 rodziny niepełne

 niewydolność w sprawach opiekuńczo – wychowawczych, niskie kompetencje wychowawcze

 nadmierna tolerancja ze strony rodziców

 niskie zainteresowanie sprawami szkolnymi dziecka

 zbyt duże wymagania i ambicje rodziców w stosunku do swoich dzieci

 brak konsekwencji w działaniu i stawianiu granic w wychowaniu

Rówieśnicy, wsparcie środowiska pozarodzinnego

 przynależność do konstruktywnych grup rówieśniczych

 prawidłowe relacje w grupie rówieśniczej

 zaburzone relacje rówieśnicze, problemy w relacjach rówieśniczych

 obecność w najbliższym otoczeniu kolegów, którzy sięgają po środki psychoaktywne

 przynależność do grupy nieformalnej, zagrożenie demoralizacją

 destrukcyjna grupa rówieśnicza

 moda na zażywanie środków psychoaktywnych

Wysoka jakość szkoły, czynniki związane ze szkołą

 szkoła z tradycjami

 promowanie zdrowego stylu życia

 zajęcia wychowawczo-profilaktyczne

 szeroka oferta programów profilaktycznych

 rozwijanie wiedzy i kompetencji wychowawców, nauczycieli (szkolenia, konferencje)

 słabnący prestiż zawodu nauczyciela

 trudności nauczycieli w reagowaniu w nowych sytuacjach problemowych

 osłabiona integracja zespołu klasowego

 słaba więź ze szkołą

(10)

10

 współpraca z podmiotami i instytucjami, które wspierają działania rodziny i szkoły

 różnorodność zajęć pozalekcyjnych

 wskazanie alternatyw w zakresie spędzania wolnego czasu

 personalizacja uczniów (uczeń znany z imienia i nazwiska)

 kontrola frekwencji uczniów, monitorowanie absencji

 pomoc psychologiczno-pedagogiczna dla uczniów zdolnych bądź z trudnościami w nauce i zachowaniu

 kompetencje nauczycieli w zakresie udzielania pomocy psychologiczno- pedagogicznej

 wysokie poczucie bezpieczeństwa uczniów w szkole

 brak zauważalnych aktów przemocy oraz osobistego doświadczania jej przez uczniów

 pozytywny klimat szkoły, przyjazna atmosfera

 możliwość osiągania sukcesów i rozpoznawania własnych predyspozycji

 pozytywne nastawienie w kontaktach uczeń – nauczyciel-rodzic

 wsparcie w trudnych sytuacjach

 działania integrujące zespoły klasowe

Zasoby środowiska lokalnego i inne

 współpraca z instytucjami wspierającymi szkołę w zakresie profilaktyki uzależnień

 niekontrolowana dostępność do Internetu i obecność na forach społecznościowych

 przemoc w sieci (poniżające i wulgarne komentarze)

 środowisko społeczne promujące negatywne wzorce zachowań- moda na sięganie po środki psychoaktywne

Szkoły ponadpodstawowe

Czynniki chroniące Czynniki ryzyka

Właściwości indywidualne

 zdecydowana większość uczniów posiada zdolność regulowania intensywności emocji, radzenia sobie z przykrymi emocjami oraz sytuacjami za pomocą odpowiednich strategii samoregulujących, bez konieczności

wspierania środkami psychoaktywnymi

 uczniowie w większości mają poczucie akceptacji przez innych oraz są zadowoleni z życia

 duża wiedza na temat środków psychoaktywnych, uczniowie mają

świadomość tego, co to są dopalacze i chcą wykorzystywać wiedzę zdobywaną podczas

 uczniowie nie znają działania fizjologicznego dopalaczy, ich pochodzenia oraz składu chemicznego

 brak umiejętności radzenia sobie ze stresem

 niska frekwencja, spadek frekwencji (rodzice bezkrytycznie usprawiedliwiają wagary swoich dzieci)

 spóźnienia

 niepowodzenia szkolne, brak celów życiowych, niska motywacja do nauki

 zaległości z poprzednich etapów edukacji

 sięganie po środki psychoaktywne

 uzależnienia behawioralne, duża ilość czasu

(11)

11 programów profilaktycznych, by w

przyszłości unikać sytuacji niebezpiecznych

 praktyki religijne

 poczucie przynależności

 wysoki poziom empatii

 chęć rozwoju swoich zainteresowań poprzez udział w zajęciach pozalekcyjnych i innych,

 duża samoświadomość uczniów o ich słabościach i umiejętność przyznania się do nich

 postawa asertywna wobec zachowań ryzykownych rówieśników

 świadomość wagi wykształcenia dla jakości życia

spędzanego w sieci, przed komputerem, z telefonem

 wzrasta liczba uczniów wypisujących się z lekcji religii

 trudności edukacyjne (w tym wynikające ze złej organizacji czasu i słabej motywacji do nauki i zaległości z poprzednich etapów edukacji)

 problemy emocjonalne uczniów

 problemy zdrowotne

 problem przemocy i agresji, cyberprzemoc

 powszechne używanie wulgaryzmów

 brak nawyków konstruktywnego spędzania czasu wolnego i niechęć do udziału w zajęciach pozalekcyjnych

 presja edukacyjna, wygórowane ambicje

 wzrost młodzieży palącej papierosy i e- papierosy

 brak zainteresowań

 niechęć do dzielenia się problemami z innymi oraz mówienie o nich tylko w ostateczności

 zachowania sedenteryjne, mała aktywność fizyczna

 niska samokontrola, brak krytycyzmu, występowanie zaburzeń zachowania, niepełnosprawność a z drugiej strony brak wiary we własne możliwości, niska samoocena

Relacje z rodzicami i cechy środowiska rodzinnego

 dobre relacje z rodzicami/rodzinne i bliskimi osobami/odczuwanie zainteresowania, troski i opieki ze strony rodziców/opiekunów

 pozytywne wzorce środowiska rodzinnego

 nierozpoznane środowisko rodzinne (szczególnie uczniów klas I)

 problemy rodzinne: eurosieroctwo, rodziny niepełne, ubóstwo, bezrobocie

 wzrost liczby rodzin patchworkowych

 trudności wychowawcze z dorastającymi dziećmi (brak czytelnych granic i norm)

 brak ze strony rodziców dostatecznej ilości czasu do kontaktów ze szkołą

 brak zainteresowania rodziców udziałem w szkoleniach, zajęciach ze specjalistami, rozwoju umiejętności psychospołecznych

 rodzice nie egzekwują norm związanych z użytkowaniem komputera, telefonu

 niskie umiejętności wychowawcze Rówieśnicy, wsparcie środowiska pozarodzinnego

 dbanie przez uczniów o relacje rówieśnicze (spotkania w czasie wolnym)

 odpowiednie relacje z rówieśnikami akceptującymi normy i zasady społeczne, przynależność do pozytywnej grupy rówieśniczej

 agresja słowna wśród rówieśników

 grupa rówieśnicza, w której zachowania problemowe są akceptowane (spożywanie alkoholu, palenie papierosów)

 problemy adaptacyjne nowoprzyjętych uczniów

 problemy z integracją rówieśniczą, ryzyko

(12)

12

odrzucenia przez rówieśników Wysoka jakość szkoły, czynniki związane ze szkołą

 szkoła jest postrzegana przez uczniów jako miejsce bezpieczne, wspierające, ze

sprzyjającym klimatem i jasno określonymi zasadami

 wysokie oczekiwania, standardy, przy równoczesnym udzielaniu wsparcia uczniom i ich rodzinom przez nauczycieli i pozostały personel szkoły

 tematyka godzin wychowawczych uwzględniająca zagrożenia związane z używaniem substancji psychoaktywnych

 bogata oferta zajęć profilaktycznych

 liczne zajęcia edukacyjne dotyczące zdrowia psychicznego

 wymaganie od uczniów odpowiedzialności i udzielania sobie wzajemnej pomocy

 rozwijanie zainteresowań i uzdolnień

 dobre lub bardzo dobre relacje w klasach

 podnoszenie kwalifikacji przez nauczycieli

 możliwość zdobywania pozytywnych doświadczeń i osiągania sukcesów w ważnych zadaniach

 zapobieganie niepożądanym postawom uczniów, rozwijanie zainteresowań oraz mocnych stron, propagowanie wartości

 organizowanie działalności wychowawczej , możliwość uczestniczenia w zajęciach pozalekcyjnych

 dobra atmosfera, rozwijanie pozytywnych więzi między wychowawcą a uczniami i ich rodzicami, a także miedzy samymi uczniami w szkole

 zasady i brak zgody na jakiekolwiek formy przemocy, wspieranie zdrowego i

bezpiecznego zachowania uczniów, profilaktyka uzależnień

 kształtowanie zasad poprawnej komunikacji interpersonalnej

 rozwijanie umiejętności podejmowania decyzji

 kształtowanie umiejętności rozwiązywania problemów w sytuacjach życiowych oraz w sytuacji zagrożeń

 wymaganie od uczniów odpowiedzialności i udzielania sobie wzajemnej pomocy

 dobre warunki do nauki (baza lokalowa i sprzętowa)

 możliwość uczestnictwa w realizacji różnych warsztatów, projektów unijnych, staży zawodowych

 skuteczny monitoring dobra współpraca szkoły z instytucjami zewnętrznymi

 uczniowie zgłaszają zbyt małą liczbę realizowanych spotkań z zakresu profilaktyki używania substancji psychotropowych

 niewystarczające środki finansowe na programy profilaktyczne dostosowane do potrzeb i wieku uczniów i potrzeb rodziców

 zewnętrze programy profilaktyczne nie zawsze są właściwie dostosowane do potrzeb uczniów i środowiska

 duża ilość uczniów w szkole

(13)

13

 prowadzenie ewaluacji podejmowanych działań

 badania diagnostyczne wśród uczniów i ich rodziców dotyczące potrzeb rozwojowych i edukacyjnych młodzieży

Zasoby środowiska lokalnego i inne

 szeroka oferta zajęć pozaszkolnych

 wolontariat, kluby sportowe, organizacje pozarządowe – świetlice, kluby

młodzieżowe, bursy szkolne

 wsparcie płynące ze środowiska pozarodzinnego

 dostęp do środków psychoaktywnych

W zestawieniu nie ujęto wpisywanych przez szkoły jako czynniki chroniące konkretnych działań profilaktycznych np. konkretnych warsztatów, programów, kampanii, spotkań, które miały charakter wykazu prowadzonych działań. Najwięcej czynników chroniących szkoły zdiagnozowały w obszarze cech i zachowań indywidualnych oraz w środowisku szkolnym. Proporcjonalnie dużo czynników ryzyka zostało zdiagnozowanych w obszarze - relacje z rodzicami i cechy środowiska rodzinnego. Z materiału przekazanego przez szkoły można wysnuć wnioski o potrzebie kontynuowania programów opóźniających wiek inicjacji tytoniowej, alkoholowej, narkotykowej, jak również programów dla użytkowników środków psychoaktywnych. Kontynuować należy także programy rozwijające indywidualne zasady odpornościowe (np. konkretne umiejętności życiowe, radzenie sobie ze stresem), programy rozwijające kompetencje wychowawców i rodziców. Ważna jest także edukacja rodziców oraz tworzenie przyjaznego środowiska szkolnego.

Oszacowanie problemowych użytkowników narkotyków

W 2015 r. przeprowadzono oszacowanie liczby problemowych użytkowników narkotyków. Pod tym pojęciem rozumiemy regularnego użytkownika narkotyków (substancji nielegalnych), który doświadcza w związku z używaniem poważnych problemów zdrowotnych i społecznych. Oszacowanie wskazuje na wzrost liczby problemowych użytkowników narkotyków w stosunku do 2009 r. Można przyjąć, że liczba problemowych użytkowników narkotyków mieści się w szerokim przedziale 72 000-127 000 (w oszacowaniu dla 2009 r. liczba ta mieściła się w przedziale 56 000-103 000). Oszacowana liczba problemowych użytkowników opioidów w 2014 r. mieściła się w przedziale 10 915-18 412 i znajdowała się na podobnym poziomie co w 2009 r. -10 400-19 800 (Informacja o realizacji Krajowego Programu Przeciwdziałania Narkomanii w 2015 roku).

Ostatnią próbę oszacowania problemowych użytkowników narkotyków na terenie województwa lubelskiego dokonano w 2015 r. w badaniu ESPAD w ramach problemów związanych z intensywnym używaniem przetworów konopi (Monitorowanie problemu narkotyków i narkomanii na terenie województwa lubelskiego w roku 2017).

Udzielanie świadczeń zdrowotnych osobom uzależnionym od narkotyków opiera się na sieci placówek ambulatoryjnych i stacjonarnych. W Polsce pomoc ambulatoryjna dla

użytkowników narkotyków odbywa się w ramach poradni leczenia uzależnień oraz w wyjątkowych przypadkach poradni leczenia uzależnienia od alkoholu. Ponadto osoby

dotknięte problemem narkotykowym mogą się leczyć w poradniach zdrowia psychicznego oraz w oddziałach/ośrodkach dziennych. Placówki stacjonarne to głównie szpitalne ośrodki

leczenia uzależnień i oddziały detoksykacyjne. Leczenie opiera się o programy długo i średnioterminowe (do 12 miesięcy). Zabezpieczenie świadczeń zdrowotnych dla osób

uzależnionych, dotkniętych problemem narkomanii realizowane jest na terenie naszego województwa przez Lubelski Oddział Wojewódzki Narodowego Funduszu Zdrowia.

(14)

14

W 2017 r. na terenie województwa funkcjonowało 58 podmiotów leczniczych realizujących świadczenia dla pacjentów uzależnionych od substancji psychoaktywnych. Łącznie zakresem powyższych świadczeń w 2017 r. objęto 2 906 osób (w 2016 r.- 1 986 osób, w 2015 r. objęto 2 259 osób, w 2014 r. 2 462 osoby, w 2013 r. 2 857 osób (Monitorowanie problemu narkotyków i narkomanii na terenie województwa lubelskiego w roku 2017).

Danych na temat problemowych użytkowników narkotyków na terenie miasta dostarcza liczba osób, które leczą się w trybie ambulatoryjnym w Poradni Leczenia Uzależnień. W latach 2012-2017 liczba pacjentów utrzymywała się na podobnym poziomie i wahała się od 147 do 167. W 2018 r. znacznie spadła do 110.

Tabela 3. Leczeni w trybie ambulatoryjnym (zaburzenia spowodowane używaniem środków psychoaktywnych)

Wyszczególnienie 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018

Ogółem grupy F11 –F19 wg ICD - 10

151 157 167 147 150 159 110

z tego osoby zamieszkałe w mieście

98 102 110 98 100 83 58

Leczeni po raz pierwszy w życiu

75 82 93 97 101 84 52

z tego osoby zamieszkałe w mieście

50 55 65 72 75 45 28

Leczeni po raz pierwszy w życiu w wieku 0-18 lat

23 25 27 22 18 6 6

z tego osoby zamieszkałe w mieście 16 17 18 12 7 3 2

Źródło: Centrum Zdrowia Psychicznego w Zamościu. Dane przygotowane na podstawie sprawozdań MZ -15 Wykres 1. Leczeni w trybie ambulatoryjnym

Źródło: Centrum Zdrowia Psychicznego w Zamościu. Dane przygotowane na podstawie sprawozdań MZ -15

Wśród leczonych uzależnień przeważają uzależnienia od kilku substancji psychoaktywnych jednocześnie oraz uzależnienia od leków uspokajających, a także kanabinoli (marihuana, haszysz).

2012

2013

2014

2015 2016 2017 2018 0

50 100 150 200

Ogółem

Pierwszy raz 151

75 157

82 167

93 147

97 150

101 159

84 110

52

2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018

(15)

15

Tabela 4. Zaburzenia spowodowane używaniem substancji psychoaktywnych w Poradni Leczenia Uzależnień w latach 2012-2017

Ogółem grupy F11-F19 wg ICD - 10 151 157 167 147 150 159 110

- leczeni po raz pierwszy w życiu 75 82 93 97 101 84 52

Zaburzenia psychiczne spowodowane używaniem substancji psychoaktywnych

opiaty 6 7 5 1 1 4 1

kannabinole 39 41 44 26 31 51 15

leki uspokajające i nasenne 47 50 52 14 19 17 16

inne substancje pobudzające w tym kofeina

14 14 14 4 8 2 0

lotne rozpuszczalniki 2 1 1 0 0 0 0

kilka substancji lub inne substancje psychoaktywne

43 44 51 102 91 84 77

używanie tytoniu 0 0 0 0 0 1 1

Jedną z cech uzależnień od środków odurzających jest uzależnienie od kilku substancji jak również współwystępowanie uzależnienia od alkoholu. Powyższa tabela wskazuje, że wśród osób leczących się w zamojskiej poradni obecne są takie które jednocześnie są uzależnione od alkoholu.

Tabela 5. Współuzależnienie od alkoholu wśród leczących się ambulatoryjnie

Ogółem grupy F11-F19 wg ICD - 10 151 157 167 147 150 159 110

Współwystępujące uzależnienie od alkoholu

17 20 23 18 19 20 23

Osoby zgłaszające się do Poradni Uzależnień to w przeważającej większości mężczyźni. Można ogólnie przyjąć iż zgłaszalność mężczyzn jest 3 - 4 razy większa niż kobiet. Analizując wiek osób leczących się w poradni widzimy, że przeważają klienci w wieku 19 – 29 lat.

Wykres 2. Leczeni ambulatoryjnie w zależności od płci

150 159

110

123 126

81

27 33 29

0 20 40 60 80 100 120 140 160 180

2016 2017 2018

leczeni ogółem mężczyźni kobiety

(16)

16

Analizując wiek osób leczących się w Poradni widzimy, że przeważają klienci w wieku 19 – 29 lat.

Wykres 3. Leczeni ambulatoryjnie w zależności od wieku

Problemowi użytkownicy narkotyków mogą korzystać z usług punktu konsultacyjno- informacyjnego prowadzonego przez Zamojskie Stowarzyszenie Ochrony Zdrowia Psychicznego . Liczbę osób korzystających z punktu ilustruje poniższa tabela.

Tabela 6. Liczba osób korzystających z usług w punkcie konsultacyjno-informacyjnym

Rok 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018

Liczba osób 101 100 103 102 97 103 107

Osoby z problemem narkomanii 38 27 27 33 20 36 42

Dorośli członkowie rodziny osób z problemem narkomanii

51 59 54 46 60 67 65

Źródło: Opracowanie własne Wydziału Spraw Obywatelskich i Zarządzania Kryzysowego Urzędu Miasta Zamość

Na przestrzeni ostatnich lat liczba osób korzystających z usług punktu konsultacyjnego utrzymuje się na tym samym poziomie. Z usług punktu korzystają także osoby dotknięte problemem uzależnienia od środków niechemicznych. Osoby z problemem narkomanii oraz ich rodziny mogą również korzystać ze specjalistycznego poradnictwa świadczonego przez Ośrodek Interwencji Kryzysowej. Zakres porad psychologicznych Ośrodka wskazuje, że w tym obszarze nie jest to placówka wiodąca i większość osób korzysta z punku konsultacyjnego.

Tabela 7. Osoby z problemem narkomani w Ośrodku Interwencji Kryzysowej

Rok 2014 2015 2016 2017 2018

Liczba osób zgłaszających się do Ośrodka 374 363 241 241 203

Liczba osób z problemem narkotykowym 5 5 0 0 0

Ważną ofertą dla osób młodych, używających substancji psychoaktywnych w sposób okazjonalny lub szkodliwy jest program „Fred goes net”. Adresatami programu mogą być także osoby sięgające po alkohol. Realizacja programu na terenie naszego miasta w latach 2012 - 2018 przedstawia się następująco.

22

9 8

70

76

49 46

65

48

9 9 8

0 10 20 30 40 50 60 70 80

2016 2017 2018

0-18 lat 19-29 lat 30-64 lat 65 i więcej

(17)

17

Tabela 8. Realizacja zajęć grupowych w ramach programu „Fred goes net” w latach 2012 – 2018

Liczba osób skierowanych do programu ⁴⁶ ⁴⁴ ⁴⁴ ³⁶ ³⁸ ⁴⁴ ⁴¹ Liczba osób zakwalifikowanych do programu ³⁴ ²⁹ ³⁵ ³² ³² ³¹ ³³ Liczba osób uczestniczących w programie

zajęć grupowych

25 29 30 32 32 29 24

Liczba osób, które ukończyły program ²¹ ²⁶ ²⁷ ³¹ ³² ²⁹ ²⁴

Liczba edycji zajęć grupowych ⁴ ⁵ ⁵ ⁵ ⁵ ⁴ ⁴

Następstwa używania środków psychoaktywnych dotyczą całych rodzin oraz środowiska społecznego. Są to zaburzenia adaptacyjne oraz objawy współuzależnienia w rodzinach problemowych użytkowników. Poniższa tabela ilustruje liczbę osób zdiagnozowanych jako współuzależnione, które korzystały z pomocy Poradni Leczenia Uzależnień w Zamościu. Pozytywnym trendem jest wzrost pacjentów w latach 2015-2017, bowiem bardzo często zdarza się, że placówka nie mogąc prowadzić bezpośredniej pracy z osobą uzależnioną pracuje z rodzicami lub opiekunami. Niepokojący jest spadek pacjentów w ostatnim roku.

Tabela 9. Liczba osób zdiagnozowanych jako współuzależnione, które zostały przyjęte w Poradni Leczenia Uzależnień w Zamościu (zaburzenia spowodowane używaniem środków psychoaktywnych)

Współuzależnienie 43 41 42 79 78 83 59

Źródło: Centrum Zdrowia Psychicznego w Zamościu. Dane przygotowane na podstawie sprawozdań MZ-15

Rodziny dotknięte problemem narkotykowym mogą także uczestniczyć w programie zajęć grupowych, którego realizacja wykracza poza kontrakt z Narodowym Funduszem Zdrowia.

Tabela 10. Liczba uczestników programów dla rodzin osób z problemem narkotykowym, realizowanych na zlecenia Miasta w latach 2012 - 2018

Liczba uczestników 13 13 12 13 10 10 11

Jedną z przyczyn bezradności rodziców w sprawach opiekuńczo-wychowawczych jest problem uzależnienia. Poniższa tabela przedstawia dane liczbowe na temat nieletnich wychowanków przebywających w placówkach opiekuńczo-wychowawczych na terenie miasta oraz rodzin biologicznych objętych wsparciem asystenta rodziny w latach 2014-2018.

Tabela 11. Dzieci i rodziny w systemie pieczy zastępczej

Treść 2014 2015 2016 2017 2018

Dom Dziecka

liczba nieletnich z terenu miasta 11 11 3 1 1

w tym przebywających w placówce ze względu na ujawniony w rodzinie problem alkoholowy, narkotykowy, przemocy

11 11 3 1 1

Pogotowie Opiekuńcze

liczba nieletnich z terenu miasta 13 9 8 6 7

w tym przebywających w placówce ze względu na ujawniony w rodzinie problem

8 5 4 1 3

(18)

18 alkoholowy, narkotykowy, przemocy

Asystent rodziny

łączna liczba rodzin objętych wsparciem 84 69 59 57 62

alkoholizm jako problem w rodzinie objętej wsparciem asystenta

9 10 14 18 22

narkomania jako problem w rodzinie objętej wsparciem asystenta

- - - 1 2

Skalę rodzin z problemem opiekuńczym można oszacować także na podstawie danych statystycznych kuratorskiej służby sądowej. W 2015 r. na terenie miasta Zamościa w II Zespole Kuratorskiej Służby Sądowej prowadzonych było 189 nadzorów w sprawach opiekuńczych oraz 124 nadzorów w sprawach nieletnich . W 2016 r. liczba prowadzonych nadzorów w sprawach opiekuńczych wzrosła do 196, natomiast do 109 spadła liczba nadzorów w sprawach nieletnich. W 2017 r. liczba nadzorów w sprawach opiekuńczych utrzymała się na podobnym poziomie i wyniosła 199 nadzorów, nieznacznie wzrosła też liczba nadzorów w sprawach nieletnich i osiągnęła poziom 112. W 2018 r. odnotowano spadek wartości prowadzonych nadzorów. Prowadzono 175 nadzorów, z których 110 to sprawy rodzin, w których rodzice mają ograniczone wykonywanie władzy rodzicielskiej poprzez nadzór kuratora, a 65 to sprawy, w których sąd zastosował wobec nieletnich środek wychowawczy w postaci nadzoru kuratora sądowego. Na terenie miasta funkcjonują 2 ośrodki kuratorskie. Rodziny objęte nadzorem kuratora sądowego najczęściej obciążone są następującymi problemami: uzależnienie od alkoholu oraz środków psychoaktywnych, choroby psychiczne, zaburzenia psychiczne, niepełnosprawność intelektualna, niezaradność życiowa, przemoc w rodzinie oraz zaburzone relacje wewnątrzrodzinne. Nieletni objęci nadzorem kuratora wykazują następujące cechy demoralizacji: nierealizowanie obowiązku szkolnego, zaniedbywanie obowiązku szkolnego, agresywne zachowania w stosunku do nauczycieli, niewłaściwe środowisko rówieśnicze, spożywanie alkoholu, palenie papierosów oraz zażywanie środków psychoaktywnych.

Przestępczość narkotykowa

W ramach systemu sprawozdawczości policyjnej zbierane są dane o przypadkach łamania ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii. W obrazie przestępczości przeciwko postanowieniom ustawy szczególne miejsce zajmują przestępstwa popełniane przez osoby niepełnoletnie. Poniższa tabela ilustruje dane agregowane przez Komendę Miejską Policji w Zamościu w przedmiotowym zakresie.

Tabela 12. Liczba przestępstw przeciwko postanowieniom ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii

Lata Postępowania Przestępstwa

stwierdzone

Podejrzani

wszczęte zakończone ogółem nieletni

2012 49 69 150 93 18

2013 63 59 113 90 25

2014 69 94 99 54 11

2015 58 97 132 89 12

2016 45 60 51 34 3

2017 51 68 59 45 4

2018 68 77 82 60 9

Źródło: Komenda Miejska Policji w Zamościu

Analizując dane policyjne trudno mówić o występowaniu trwałej tendencji w zakresie przestępczości narkotykowej. Ostatnie cztery lata przyjęte do analizy wskazują dość duże