KOSZALIŃSKA BIBLIOTEKA PUBLICZNA IM. JOACHIMA LELEWELA W KOSZALINIE

(1)

(2)

K WA RTA L N I K P L I S S N 0 4 0 6 - 1 5 7 8 I N D E K S 3 5 2 6 3

KSIĄŻNICA POMORSKA IM. STANISŁAWA STASZICA W SZCZECINIE

ZAChOdNIOPOMORSKIE POROZUMIENIE BIBLIOTEK

KOSZALIŃSKA BIBLIOTEKA PUBLICZNA IM. JOAChIMA LELEWELA

W KOSZALINIE STOWARZYSZENIE

BIBLIOTEKARZY POLSKICh Okręg Zachodniopomorski

ROCZNIK LX NR 2 (162) SZCZECIN 2019

(3)

(4)

Spis treści

ARTYKUŁY

Sylwia Wesołowska

dział Regionalny Książnicy Pomorskiej ...5 Barbara Kacprzykowska

Biblioteka Niemiecka / Medioteka Języka Niemieckiego, partner: Goethe Institut ...14 Agnieszka Gnat-Leśniańska

Pracownicy działu Regionalnego 1945–2018 ...25 Maria Nowicka

Anna Malejka – szczecińska bibliotekarka ...31 Izabela Strzelecka

Zabytkowy księgozbiór Czytelni Pomorzoznawczej Książnicy Pomorskiej –

wciąż odkrywany na nowo ... 66 Katarzyna Zwierzewicz

dokumenty życia społecznego w zbiorach Czytelni Pomorzoznawczej...73 Jan Krzysztoń

Egzemplarz Obowiązkowy Regionalny (EOR) w Książnicy Pomorskiej ... 80 Małgorzata Płoszczyńska

Zbiory Biblioteki Niemieckiej i Medioteki Języka Niemieckiego

w latach 2008–2018 ...82 Sylwia Wesołowska

Encyklopedia Pomorza Zachodniego pomeranica.pl ... 90 Sylwia Wesołowska

Bibliografia Pomorza Zachodniego ...93 Katarzyna Zwierzewicz

Imprezy regionalne Czytelni Pomorzoznawczej i ich wpływ

na upowszechnianie wiedzy historycznej i lokalnej ...97 Agnieszka Gnat-Leśniańska

Bibliotekarskie Czwartki i Środy ...110

(5)

Beata Niemaszyk, Bronisława Świerdłowska

Szczecińscy repatrianci gośćmi Saloniku Pomorzoznawczego

działu Regionalnego Książnicy Pomorskiej ...132 Sylwia Wesołowska

Pomorska Liga historyczna ...137 Agnieszka Gnat-Leśniańska

Wystawy regionalne 2005–2018 ... 139 Sylwia Wesołowska

Barbara Sztark – bibliografia ... 149 Beata Niemaszyk

Kronika wesołości ...152 SPRAWOZdANIA

Wojciech Łopuch

Wystawa „Oblicza kaligrafii” ... 156 Katarzyna Jezierska

Kawa na ławę z Różą Wigeland (20 września 2018) ...159 SYLWETKI

Sylwia Wesołowska

Barbara Sztark – biogram ...161 WSPOMNIENIA

Wspomnienia o Basi Sztark ... 163 KRONIKA

Anna Kotowska, Małgorzata Maciejewska, Małgorzata Zychowicz, Przemysław Nowaczek

Kronika ... 169

(6)

A

^ARTYKUŁY

Sylwia Wesołowska Książnica Pomorska

dZIAŁ REGIONALNY KSIĄŻNICY POMORSKIEJ

Praeteritum igitur et futurum est explicatio praesentis / Przeszłość i przyszłość rozwija się obecnie¹ Dział Regionalny Książnicy Pomorskiej w obecnym kształcie funkcjonuje od 2005 roku, kiedy w jego strukturze zlikwidowano Oddział Zbiorów Poniemieckich i przekazano go nadzorowi oraz pieczy Magazynu Głównego. Jednakże historia działu sięga lat tuż powojennych, a nawet początków XX stulecia i działalności przy ulicy Dworcowej 8 (do 1945 Grüne Schanze 8) Stadtbibliothek i Stadtbücherei Stettin. Pomi- mo że przedwojenna biblioteka szczecińska nie miała w strukturze jednostki zajmującej się wyłącznie regionem, to współczesny Dział Regionalny jest w pewnym stopniu spadkobiercą idei regionalnej przyświecającej niegdysiejszym twórcom instytucji. We współczesnych zbiorach regionalnych znajdują się te same tytuły, a niekiedy wręcz te same egzemplarze książek, które wcześniej zasilały zbiór czytelni biblioteki miejskiej, czy szczecińskiej biblioteki ludowej.

Koncepcja regionalizmu, jako ruchu społecznego, rozwinęła się w Europie w drugiej połowie XIX wieku, a rozpowszechniła na przełomie XIX i XX stulecia w wyniku przeobrażeń cywilizacyjnych. Ówczesne

środowiska naukowe podjęły pierwsze badania nad kulturą regionalną, artyści odkrywszy twórczość ludową, sięgają po jej motywy, uznając oryginalność i szczególne wartości estetyczne folkloru i sztuki ludowej. Pojawia się myśl o konieczności dokumentowania zastanego regionalnego dziedzictwa kultu- rowego oraz kontynuowania regionalnej tradycji dla podtrzymania i umacniania „ducha narodowego”.

W tym okresie kształtują się dyscypliny naukowe ukierunkowane na studia nad kulturą regionalną:

folklorystyka, ludoznawstwo (etnografia) i archeologia².

Zjawisko to miało także odzwierciedlenie w strukturze zbiorów bibliotecznych, a kompletowanie piśmiennictwa regionalnego traktowano priorytetowo w polityce

1 Mikołaj z Kuzy (1401–1464), De Docta Ignorantia, 1440.

2 J. Grad, Współczesny sens regionalizmu, „Sensus historiae” 2010, vol. 10, no 1, s. 56.

(7)

BIBLIOTEKARZ ZACHODNIOPOMORSKI

gromadzenia zbiorów³. W dostępnych obecnie przedwojennych katalogach i wykazach książek Stadtbibliothek i Stadbücherei Stettin wyraźnie widać wyodrębnione grupy książek występujące pod nazwami Die pommersche Heimat czy Pommersche Geschichte.

W 1914 roku na stronach Auszug aus dem Sachkatalog der Stettiner Stadtbibliothek wy- mieniono 99 tytułów książek poświęconych historii Pomorza i osobno 39 pozycji trak- tujących o historii Szczecina oraz o 43 innych miejscowościach regionu⁴. W 1926 roku ukazał się przewodnik po księgozbiorze podręcznym czytelni szczecińskiej Stadbücherei.

Dowiadujemy się z niego, iż na regale 5 zgromadzono literaturę krajoznawczą opisującą Pomorze (szczególnie polecano dzieła von Reepela), znaleźć też można było informacje na temat geologii Pomorza, szaty roślinnej, ptactwa, pomników przyrody, prehistorii, zabytków i folkloru⁵. Natomiast regał 13 zawierał literaturę historyczną, autorstwa mię- dzy innymi Wehrmanna, Maßa, Kantzowa, Brüggemanna i Berghausa, natomiast tylko dla pogłębionych badań i studiów przeznaczone było sześć tomów (również na regale 13) Pommersche Urkundenbuch. Dla chcących podróżować po Pomorzu, w czytelni,

na galerii (regał A) przygotowane były mapy oraz przewodniki Reepela, Schneidera i Schmidta, a także polecane gorąco sto tras wycieczkowych po Szczecinie i Puszczy Bukowej Grützmachera⁶. Podobnie literatura regionalna była wyodrębniana w wykazach Volksbücherei Stettin, a także Pommerschen Landeswanderbücherei, których księgozbiór miał charakter bardziej popularny niż naukowej Stadtbibliothek, niemniej regionalia w wykazach tych (traktowanych jako swoista bibliografia zalecająca) były jak najbardziej obecne⁷.

Po zakończeniu drugiej wojny światowej, w wyniku przesunięcia granic Polski (i Niemiec) i niemal całkowitej wymiany ludności, niemiecki region⁸ Pommern– niegdyś kulturowy (etno-kulturowy) – stał się Pomorzem Zachodnim,administracyjnym i historycz- nym regionem trudnym do zdefiniowania, czyli w myśl definicji takim obszarem, który w przeszłości miał wspólną historię, a przy tym różną od historii reszty kraju, do którego obecnie na- leży. W szczególności jest to obszar, który stanowił w przeszłości część lub całość jakiegoś organizmu państwowego – np. suwerennego państwa, autonomicznej prowincji, regionu administracyjnego itp.⁹ 3 J. Kosman, Z dziejów bibliotek w pruskiej prowincji Pomorze w XIX i początkach XX wieku,

Szczecin 2013, s. 69.

4 Auszug aus dem Sachkatalog der Stettiner Stadbibliothek, 1914, s. 48–50.

5 Stettiner Stadtbücherei. Führer durch die Handbücherei des Lesesaals März 1926, Stettin 1926, 6 Ibid., s. 31.s. 6

7 Bücherverzeichnis der Volksbüchereizu Stettin. Herausgegebenim Frühjahr 1920, s. 60;

Bücherverzeichnis der Pommerschen Landeswanderbücherei, Stettin, Juni 1923, s. 10; Pom- mersche Landeswanderbücherei. Bücher verzeichnis,Stettin 1929, s. 9–11, 79–86.

8 Region – termin wywodzący się z języka łacińskiego, oznaczający obszar o określonych cechach krajobrazowych, etnograficznych lub gospodarczych.

9 R. Szul, Regionalizm w Europie. Czynniki i ewolucja, „Mazowsze. Studia Regionalne” 2013, nr 12, s. 116.

(8)

A

^ARTYKUŁY

Przybywającej na Pomorze Zachodnie ludności polskiej należało zapewnić odpo- wiednie warunki bytowe oraz, co równie ważne, umożliwić dostęp do polskiej oświaty i kultury, a jednocześnie dostarczyć niezbędnych informacji o tzw. Ziemiach Odzyskanych i wspomóc proces identyfikacji nowych mieszkańców z regionem. Dlatego też od począt- ku funkcjonowania Biblioteki Miejskiej w Szczecinie planowano stworzenie odrębnego regionalnego księgozbioru. Podczas prac porządkowych wydzielano literaturę regionalną, jednakże ze względów obiektywnych do faktycznego powstania jednostki zajmującej się regionem doszło w 1955roku¹⁰. Powołano wówczas Oddział Pomorzoznawczy, który znalazł się w strukturze Działu Zbiorów Specjalnych. Osobą odpowiedzialną za jego funkcjonowanie była Helena Cofalka¹¹. W 1956 roku planowano przejrzenie 60 tys.

książek, tzw. poniemieckich, i wydzielenie z nich 2 tys. wol. dotyczących Pomorza¹². Rok później kierownik Oddziału Pomorzoznawczego Irena Majewska informowała, że księgozbiór oddziału składa się z około 3 tys. druków zwartych, których tematyka kształtuje się następująco:

• historia Pomorza Zachodniego, historia miast i miasteczek 35%

• prehistoria 10%

• geologia i geografia (monografie miast, przewodniki, plany Szczecina) 25%

• flora i fauna Pomorza 3%

• kultura 15%

• sztuka 10%

• historia Kościoła 2%.

Ponadto w posiadaniu oddziału był duży zbiór wydawnictw periodycznych między innymi: „Baltische Studien”, „Dohrniana”, „Unser Pommerland”, kalendarze, książki adresowe itp.¹³

Ożywienie życia naukowego w Szczecinie w 1958 roku wymusiło reorganizację Oddziału Pomorzoznawstwa. Postanowiono przystosować go do potrzeb naukowców oraz udostępnić najszerszym rzeszom społeczeństwa.

Zmianie uległa obsada personalna¹⁴. Kierownictwo Oddziału powierzono mgr. Zenonowi Jankow- skiemu oraz przeniesiono tu z działu Gromadzenia i Opracowania ob. Adelajdę Falkowską. Jako zasadę przyjęto, że księgozbiór będzie obejmował dzieła zwarte, broszury, czasopisma i dokumenty 10 Z. Jankowski, Nowe zadania Oddziału Pomorzoznawstwa Wojewódzkiej i Miejskiej Biblioteki Pu-

blicznej, „Bibliotekarz Zachodnio-Pomorski” 1959, nr 1, s. 82.

11 Sprawozdanie z pracy za rok 1955 (za okres istnienia oddziału tj. od 1.XI.-31.XII 1955 r. ) Oddzia- łu Pomorzoznawstwa, Archiwum działu Regionalnego Książnicy Pomorskiej.

12 Plan pracy Działu Zbiorów Specjalnych na rok 1956, Archiwum działu Regionalnego Książnicy Pomorskiej.

13 Opis działalności WiMBP w Szczecinie za lata 1955–1957, [Szczecin 1958], s. 30.

14 Jak donosił Zenon Jankowski, na przestrzeni półtora roku, w latach 1956–1958, przez oddział przewinęło się aż pięciu pracowników, zob. Z. Jankowski, Nowe zadania Oddziału Pomorzo- znawstwa Wojewódzkiej i Miejskiej Biblioteki Publicznej, „Bibliotekarz Zachodnio-Pomorski” 1959, nr 1, s. 83.

(9)

życia społecznego dotyczące Pomorza Zachodniego. Jako podstawę zasięgu terytorialnego przyjęto granice dawnego feudalnego księstwa pomorskiego (1637), a więc obejmującego dzisiaj powiaty:

białogardzki (bez okolic Świdwina), bytowski, gryficki, gryfiński, kamieński, kołobrzeski, koszaliński, lęborski, łobeski, miastecki, nowogardzki, pyrzycki, sławieński, słupski, stargardzki, szczeciński, szcze- cinecki (aż po Barwice), woliński i część terytorium NRd. Księgozbiór ma obejmować piśmiennictwo z wszystkich dziedzin wiedzy i życia na Pomorzu Zachodnim¹⁵.

W tym samym roku pracownicy oddziału przygotowali wystawę Ziemie Zachodnie w piśmiennictwie, która była eksponowana od 6 do 30 maja 1958 roku i cieszyła się dużą popularnością. Jednocześnie dokonano selekcji zbiorów. W ten sposób z 3 tys. wol., 31 grudnia 1958 roku, w Oddziale Pomorzoznawczym pozostały 232 wol. W nieodległej przyszłości planowano jednak przejęcie kilku tysięcy książek z magazynu głównego biblioteki¹⁶ oraz zabezpieczonych w 1957 roku księgozbiorów dawnych bibliotek szkolnych ze Szczecina i Stargardu. Zamierzano także scalić i opracować rozproszone w bibliotece czasopisma regionalne, które docelowo planowano włączyć do zbioru regionalnego.

Ambitnie założono też, że 100% druków wydanych po 1945 roku znajdzie się w oddziale.

W 1959 roku, od 6 do 19 maja, w pomieszczeniach oddziału prezentowano wystawę Pomorze Zachodnie w piśmiennictwie, na której zgromadzono 224 tytuły książek współ- czesnych. We wrześniu 1960 roku Oddział Pomorzoznawstwa był siedzibą Komitetu Organizacyjnego, Biura Organizacyjnego i Sekretariatu Naukowego Międzynarodowej Konferencji Pomorzoznawczej, w której wzięło udział około 500 uczonych z 7 państw i na której wygłoszono prawie 90 referatów naukowych w 5 sekcjach. Wszystkie sprawy związane z organizacją i programem konferencji oraz sprawy wydawnicze prowadzili pracownicy Oddziału Pomorzoznawstwa¹⁷.

W 1962 roku, w celu rozpropagowania twórczości pisarskiej literatów regionu, założono Kartotekę twórczości pisarzy Pomorza Zachodniego¹⁸. W tym samym roku pojawił się projekt przeniesienia Oddziału Pomorzoznawczego do Działu Udostępnia- nia Zbiorów pod nazwą Oddział Pomorzoznawczy i Skandynawistyki, z wydzielonym księgozbiorem oraz czytelnią specjalistyczną. Przedsięwzięcia tego nie zrealizowano, jednakże w zbiorach znalazła się literatura skandynawska¹⁹. Na przestrzeni lat 1963–1965 stanowisko kierownika oddziału pełnili kolejno Stanisław Janiga i Janina Fenrychowa, a od 1965 roku Zygmunt Kądzielski, uprzednio pracownik Polskiej Żeglugi Morskiej

15 Sprawozdanie Oddziału Druków Zachodnio-Pomorskich za rok 1958, Archiwum działu Regional- nego Książnicy Pomorskiej.

16 Sprawozdanie Oddziału Pomorzoznawstwa za 1959 rok, Archiwum działu Regionalnego Książ- nicy Pomorskiej.

17 Sprawozdanie Oddziału Pomorzoznawstwa za 1960 rok,Archiwum działu Regionalnego Książni- cy Pomorskiej.

18 Sprawozdanie z pracy Oddziału Pomorzoznawczego za 1962 rok, Archiwum działu Regionalne- go Książnicy Pomorskiej.

19 Opis działalności WiMBP w Szczecinie w 1962 r., [Szczecin 1963], s. 41.

(10)

A

^ARTYKUŁY

w Szczecinie²⁰. Wówczas też po raz pierwszy rozpoczęto opracowanie bibliograficzne artykułów z „Biuletynu Zachodniej Agencji Prasowej” dotyczących problematyki Pomo- rza Zachodniego. Zebrano i sporządzono opisy do 1149 artykułów²¹. Miało to związek z tzw. „unaukowieniem” WiMBP, w efekcie którego powstał nowy plan opracowań naukowych, w których uwzględniono prace naukowo-badawcze z zakresu biblioteko- znawstwa w odniesieniu do Pomorza Zachodniego²².

W latach 1973–1974 Oddział Pomorzoznawczy funkcjonował w połączeniu z Niemcoznawstwem (od 1967) i Gabinetem Konstantego Ildefonsa Gałczyńskiego (na czas remontu). Kierownikiem oddziału była Leokadia Grabowska. Jak wynika z artykułu jej autorstwa, w ciągu 17 lat aktywności agendy, pracujący w niej bibliotekarze zdołali stworzyć bardzo wartościowy warsztat pracy²³. Oddział dysponował księgozbiorem, wycinkami prasowymi oraz:

• Katalogiem Alfabetycznym Druków Zwartych

• Katalogiem Alfabetycznym Czasopism

• Katalogiem Systematycznym

• Katalogiem Działowym

• Katalogiem Topograficznym

• Kartoteką Pomeraników do 1800roku

• Kartoteką Regionalną Krzyżową

• Kartoteką Regionalną Zawartości Czasopism ZAP, PAP, PAJ

• Kartoteką Pisarzy Pomorza Zachodniego . Ponadto do dyspozycji były zapoczątkowane:

• Marynistyczny Katalog Przedmiotowy

• Katalog Skandynawistyki²⁴.

18 listopada 1974 roku – dyrekcja biblioteki podjęła decyzję o wydzieleniu Oddziału Pomorzoznawstwa i agendy Niemcoznawstwa z Działu Zbiorów Specjalnych. Pracę w nich powierzono innym bibliotekarzom. 1 stycznia 1975 roku z połączenia Oddziału Pomorzoznawczego z Pracownią Bibliograficzną (dotychczas w Dziale Informacyjno -Bibliograficznym) powstała usamodzielniona Pracownia Pomorzoznawcza²⁵. 21 lipca

20 Sprawozdanie z pracy Oddziału Pomorzoznawczego za rok 1963, Archiwum działu Regionalne- go Książnicy Pomorskiej; Dorobek WiMBP w Szczecinie w latach 1965–1966, [Szczecin 1967], s. 6.

21 Ibid., s. 25 22 Ibid., s. 29

23 Bibliotekarze zatrudnieni w omawianym okresie w Oddziale Pomorzonawczym: Adlejada Fal- kowska (początek 1958 – maj 1972), Irena Majewska (1957), Zenon Jankowski (1958–1960), Zygmunt Kądzielski (1965–1968), Ireneusz Quido Kamiński (kwiecień 1967 – styczeń 1968), Edeltraud Fergin (październik 1969 – maj 1971), Ewa Janiak (wrzesień 1971 – styczeń 1972), Leokadia Grabowska.

24 L. Grabowska, Oddział Pomorzoznawczy WiMBP w Szczecinie, „Bibliotekarz Zachodniopomor- ski” 1973, nr 2-3 (34), s. 88–89.

25 Sprawy Organizacyjne, Archiwum działu Regionalnego Książnicy Pomorskiej.

(11)

1977 roku w Bibliotece Oddziałowej w Stargardzie otwarto Gabinet Wiedzy o Regionie.

Działał on pod opieką Pracowni Pomorzoznawczej, a na jego potrzeby przekazano w depozyt materiały dotyczące Stargardu ze zbiorów WiMBP²⁶.

Na początku 1979 roku miała miejsce kolejna reorganizacja. Z połączonych Pracowni Pomorzoznawczej i Bibliograficznej utworzono Dział Regionalny²⁷. Zlikwidowano wów- czas Pracownię Niemcoznawczą. Jej księgozbiór pozostawiono w Dziale Regionalnym, ale nie był już uzupełniany. Z dniem 1 lutego 1979 roku funkcję kierownika Działu Regionalnego objął Jan Boczkowski, który równocześnie przejął prowadzenie Pracowni Pomorzoznawczej²⁸. W ramach Działu Regionalnego funkcjonowały trzy Pracownie:

1. Pomorzoznawcza

2. Bibliografii Pomorza Zachodniego – piśmiennictwo polskie 3. Bibliografii Pomorza Zachodniego – piśmiennictwo zagraniczne.

Katalog Topograficzny na koniec 1978 rokuwykazywał, że stan księgozbioru wynosił 3744 wol. W tym czasie sygnalizowano problemy z jakimi borykał się nowopowstały dział, do których należały: nieopracowany księgozbiór ze starymi sygnaturami, nie- udostępniany czytelnikom; złe warunki lokalowe; konieczność udostępniania zbiorów w innych czytelniach. Likwidacja Pracowni Niemcoznawczej wymagała przeniesienia księgozbioru do innych działów. W tym czasie ze zbiorów działu korzystało około 450 osób rocznie²⁹. Ponadto zwracano uwagę na fakt, że nie udało się zrealizować założeń z lat 50. i 60. Dział nie skupiał w jednym miejscu wszystkich typów dokumentów związanych z regionem. Głównie z uwagi na szczupłość miejsca do przechowywania materiały były rozproszone w wielu agendach bibliotecznych.

W 1981 roku Oddział Pomorzoznawczy ponownie włączono do Działu Zbiorów Specjalnych³⁰. Nie uległa też poprawie jego sytuacja lokalowa. W maju 1982 roku księ- gozbiór pomorzoznawczy przeniesiono do nowego pomieszczenia, gdzie znajdowały się również zbiory kartograficzne³¹. Po tej krótkotrwałej roszadzie, 1 listopada 1983 roku, Oddział Pomorzoznawczy został wcielony do Działu Regionalnego. Równocześnie Cecylia Judek, dotychczasowy kierownik agendy, przeszła do Oddziału Rękopisów, a księgozbiór Oddziału Pomorzoznawczego oraz całą dokumentację i kartoteki przejęła Aleksandra Solarska, kierownik Działu Regionalnego³². 2 listopada 1983 roku Dział Regionalny WiMBP rozpoczął działalność w nowym kształcie. W jego skład weszły następujące agendy:

26 Ibid.

27 Od Stadtbibliothek…, op. cit., s. 283.

28 Sprawozdanie z pracy Działu za 1979 rok, Archiwum działu Regionalnego Książnicy Pomorskiej.

29 Protokół z zebrania POP przy WiMBP, 24 maja 1979, Archiwum działu Regionalnego Książnicy Pomorskiej.

30 Księgozbiór,1 października 1981, Archiwum działu Regionalnego Książnicy Pomorskiej.

31 Sprawozdanie Oddziału Pomorzoznawstwa za 1982 rok, Archiwum działu Regionalnego Książ- nicy Pomorskiej.

32 Protokół zdawczo-odbiorczy, Archiwum działu Regionalnego Książnicy Pomorskiej.

(12)

A

^ARTYKUŁY

• Oddział Pomorzoznawczy,

• Oddział EOR (przejęty ostatecznie od Działu Zbiorów Specjalnych dopiero 15 grudnia 1983),

• Pracownia Bibliografii Pomorza Zachodniego³³.

12 kwietnia 1984 roku Książnica Pomorska przejęła bibliotekę Szczecińskiego To- warzystwa Naukowego, która znalazła się później w strukturze Działu Regionalnego³⁴.

W latach 80. XX wieku Pracownia Pomorzoznawcza, oprócz gromadzenia zbiorów, kompletowania wycinków, uzupełniania katalogów, prowadziła bardzo liczne kartoteki:

1. Historia Szczecina (do 1945 r.)

2. Historia Pomorza Zachodniego (do 1945) 3. Szczecin w latach 1945–1988

4. Charakterystyki regionu 5. Biografii

6. Zabytków

7. Kultura, Nauka, Oświata na Pomorzu Zachodnim 8. Monografie poszczególnych okręgów i miejscowości 9. Zagadnienia gospodarcze po 1945 r.

10. Zagadnienia społeczno-polityczne po 1945 r.

11. Publikacje szczecińskiego środowiska naukowego 12. Zapowiedzi wydawnicze

13. Centralny Katalog Zbiorów Pomorzoznawczych na terenie Szczecina (zbiory Archiwum)

14. Strefa wolnocłowa na terenie Szczecina i Świnoujścia³⁵.

W 1992 roku, na mocy Zarządzenia nr 12/92 Dyrektora WiMBP w Szczecinie, w struk- turze organizacyjnej Działu Regionalnego powołano Oddział Niemcoznawczy³⁶. Rok później dotychczasowy Oddział Pomorzoznawczy został przekształcony w Czytelnię Pomorzoznawczą³⁷, a w strukturze działu pojawiła się nowoutworzona Czytelnia Instytutu Goethego przy Książnicy Szczecińskiej³⁸. W 1994 roku Oddział Rezerwy Poniemieckiej zamieniono na Oddział Zbiorów Poniemieckich i włączono w skład Działu Regionalnego.

Do oddziału tego należały zbiory poniemieckie z Magazynu Głównego zgromadzone w budynku przy ulicy Jana Chryzostoma Paska oraz zbiory właściwej rezerwy ponie-

33 Sprawozdanie Działu Regionalnego za 1983 rok, Archiwum działu Regionalnego Książnicy Po- morskiej.

34 Kalendarium, oprac. B. Chojnacka et. al., w: Od Stadtbibliothek do Książnicy Pomorskiej 1905–

2005, red. h. Niedbał, B. Chojnacka, A. Gnat-Leśniańska, Szczecin 2005, s. 289.

35 Sprawozdanie z pracy Działu Regionalnego za lata 1986–1987, Archiwum działu Regionalnego Książnicy Pomorskiej.

36 Zarządzenia i instrukcje, 20 lipca 1992, Archiwum działu Regionalnego Książnicy Pomorskiej.

37 Zarządzenia i instrukcje, 1993, Archiwum działu Regionalnego Książnicy Pomorskiej.

38 Zarządzenia i instrukcje, 22 lutego 1993, Archiwum działu Regionalnego Książnicy Pomorskiej.

(13)

mieckiej (budynek przy ulicy Jana Chryzostoma Paska i pałac w Buku)³⁹. Tym samym struktura Działu Regionalnego w 1994 roku wyglądała następująco:

• Czytelnia Pomorzoznawcza

• Oddział Niemcoznawczy

• Egzemplarz Obowiązkowy Regionalny

• Czytelnia Niemiecka Instytutu Goethego

• Biblioteka Szczecińskiego Towarzystwa Naukowego

• Magazyn Zbiorów Poniemieckich

• Redakcja Bibliografii Pomorza Zachodniego.

W 1997 roku Czytelnia Pomorzoznawcza otrzymała pierwszy komputer podłączony do sieci⁴⁰. W marcu tego roku ze struktury działu zniknęła Biblioteka STN. W 1998 roku dotychczasową kierowniczkę działu – Aleksandrę Solarską – powołano na stanowisko wicedyrektora Książnicy Pomorskiej. Jej dotychczasowe obowiązki przejęła Barbara Sztark, pełniąca jednocześnie funkcję kierownika Czytelni Instytutu Goethego⁴¹. 1 czerwca 1999 roku Czytelnia Instytutu Goethego zajęła nowe pomieszczenia, 28 czerwca tego roku do budynku Książnicy przeniósł się Oddział Zbiorów Poniemieckich, a w listo- padzie zlikwidowano Oddział Niemcoznawczy. Księgozbiór przesunięto do Magazynu Głównego, Czytelni Naukowej, Wypożyczalni Głównej oraz do Czytelni Niemieckiej Instytutu Goethego (w formie depozytu).

Jak wspomniano wcześniej, w 2005 roku zlikwidowany został w swym dotychczaso- wym kształcie organizacyjnym Oddział Zbiorów Poniemieckich, natomiast w Czytelni Pomorzoznawczej (funkcjonującej w bardzo niekorzystnych warunkach lokalowych) wraz z automatyzacją procesów bibliotecznych, począwszy od 2000 roku,zrezygnowano z szerokiego prowadzenia kartotek wycinków prasowych i przeprowadzano ich selekcję, wyłączając wycinki archiwalne. W 2008 roku, w związku z planowanym remontem budynku przy ulicy Dworcowej, Pracownia Bibliografii Pomorza Zachodniego została przeniesiona do Czytelni Niemieckiej⁴².

W 2010 roku koncepcja nowej lokalizacji działu w budynku przy ulicy Dworcowej 8 połączyła organizacyjnie i kadrowo Czytelnię Pomorzoznawczą z Pracownią Biblio- grafii Pomorza Zachodniego. Powierzchnia użytkowa obu agend została zwiększona.

Zorganizowano dwa pomieszczenia dla czytelników (czytelnię główną regionalnych zbiorów współczesnych od 1945 roku i czytelnię zbiorów zabytkowych – 1801–1945), pracownię dla bibliotekarzy – w tym wyodrębnioną część dla Pracowni Bibliografii

(14)

A

^ARTYKUŁY

Pomorza Zachodniego oraz powierzchnię magazynową dla regionalnych dokumentów życia społecznego (na antresoli). Uroczyste otwarcie budynku przy ulicy Dworcowej 8 nastąpiło 29października 2010 roku, a od 2 listopada Dział Regionalny wznowił działalność w pełnym zakresie⁴³.

5 października 2015 roku, z okazji jubileuszu 110 lat biblioteki publicznej w Szcze- cinie, czytelniom regionalnym nadano imiona i odsłonięto w nich tablice patronackie Erwina Ackerknechta i Stanisława Badonia.

W 2018 roku zbiory druków zwartych w Czytelni Pomorzoznawczej liczyły 13 456 wol. (w tym 5503 EOR), z tego 6178 jest opracowanych w katalogu online.

Liczny jest także zbiór regionalnych dokumentów życia społecznego liczący 32 366 jednostek. Od lutego 2014 roku trwają prace związane z retrospekcyjnym opracowaniem książek Czytelni Pomorzoznawczej oraz bieżącym opracowaniem regionalnych DŻS-ów, dla których tworzony jest odrębny inwentarz. Od 2017 roku,na mocy Zarządzenia nr 11/2017 Dyrektora Książnicy Pomorskiej sukcesywnie dokonywana jest selekcja zbiorów pozyskanych w formie egzemplarza obowiązkowego regionalnego. W 2018 roku odno- towano 3718 odwiedzin w Czytelni Pomorzoznawczej i 3124 w Bibliotece Niemieckiej i Mediotece Języka Niemieckiego. Zbiory Biblioteki Niemieckiej w 2018 roku wynosiły 8536 wol. książek i 3065 dokumentów elektronicznych.

Poza udostępnianiem zbiorów Dział Regionalny realizuje także prace w zakresie opracowania Bibliografii Pomorza Zachodniego, koordynacji prac nad Encyklopedią Pomorza Zachodniego pomeranica.pl oraz intensywną działalnością w zakresie edukacji i upowszechniania wiedzy o regionie. Tylko w 2018 roku Dział Regionalny zrealizował w sumie 91 imprez (w tym zwiedzanie, lekcje, prelekcje, spotkania, wystawy i wykłady), w których wzięły udział 2862 osoby.⁴⁴ Działalność ta zostanie omówiona w odrębnych artykułach.

(15)

Barbara Kacprzykowska Książnica Pomorska

BIBLIOTEKA NIEMIECKA / MEdIOTEKA JęZYKA NIEMIECKIEGO, PARTNER: GOEThE INSTITUT

Najnowsza niemiecka literatura, bieżące czasopisma, bogaty zbiór przeznaczony do nauki i nauczania języka to oferta Biblioteki Niemieckiej / Medioteki Języka Niemiec- kiego¹ działającej w Książnicy Pomorskiej. Agenda powstała w 1992 roku, na mocy porozumienia z Instytutem Goethego, jako Czytelnia Niemiecka². Od początku tworzyła ją i przez 25 lat kierowała – Barbara Sztark³.

Początek

Zmiany ustrojowe przełomu lat 80. i 90. w Polsce i Europie były impulsem dla inicjatyw kulturalnych, politycznych i społecznych. Instytut Goethego⁴, w wyniku polsko-niemieckiej rządowej umowy wspierającej wzajemne działania⁵, utworzył w Polsce dwa swoje

1 Biblioteka Niemiecka / Medioteka Języka Niemieckiego jest jedną z 5 bibliotek partnerskich oraz jedną z 13 mediotek Instytutu Goethego w Polsce. Nadzór merytoryczny nad bibliotekami w północnej części kraju (w tym w Szczecinie) pełni Instytut Goethego w Warszawie, natomiast południowym obszarem opiekuje się Instytut Goethego w Krakowie. Warto podkreślić uprzywilejowaną sytuację Szczecina, który w jednym miejscu ma zarówno bibliotekę, jak i me- diotekę.

2 Po otwarciu placówki w obiegu bibliotecznym, a także czytelniczym, funkcjonuje nazwa Czy- telnia Niemiecka Instytutu Goethego lub Czytelnia Instytutu Goethego (często pojawia się ona do dzisiaj). dopowiedzenie to – mimo iż w oficjalnych polsko-niemieckich porozumieniach nie istnieje – sytuuje czytelnię w określonym kontekście, wskazując na jej charakter (utworzona przez Instytut Goethego). Od 2010 roku obowiązuje nazwa Biblioteka Niemiecka / Medioteka Języka Niemieckiego, partner: Goethe Institut, która mieści w sobie wszystkie zadania miejsca, konstytuując je jako instytucję partnerską Instytutu Goethego. W niniejszym artykule poja- wiać się będzie wymiennie nazwa Czytelnia Niemiecka oraz Biblioteka Niemiecka / Medioteka Języka Niemieckiego. dotyczą one tego samego miejsca, ale odnoszą się do różnych cezur czasowych.

3 Barbara Sztark (1965–2017) – kierowała Biblioteką Niemiecką / Medioteką Języka Niemiec- kiego w latach 1992–2017.

4 Goethe-Institute.V. jest instytutem kultury Republiki Federalnej Niemiec działającym na całym świecie od lat 60. Jego zadaniem jest między innymi promowanie znajomości języka niemieckiego zagranicą, wspieranie międzynarodowej współpracy kulturalnej czy upowszechnianie całościowego wizerunku Niemiec poprzez informację o życiu kulturalnym, społecznym i poli- tycznym. Centralna siedziba instytutu znajduje się w Monachium, natomiast około 150 placó- wek rozlokowanych jest w prawie 100 krajach na całym świecie.

5 Umowa z 10 listopada 1989 roku między rządami Polski i Niemiec dotyczyła wzajemnego popierania i wzajemnej ochrony inwestycji.

(16)

A

^ARTYKUŁY

ośrodki – w Warszawie (1990) i Krakowie (1991)⁶. Niedługo potem, w 1992 roku, rząd Republiki Federalnej Niemiec przeznaczył specjalne środki finansowe na zorganizowanie czytelni niemieckich w państwach Europy Środkowej, Południowej oraz w krajach Wspól- noty Niepodległych Państw⁷. Realizację tego projektu powierzył Instytutowi Goethego.

Zasadą nadrzędną przy doborze lokalizacji powstających czytelni było usytuowanie ich w miejscach, gdzie nie istniały centra instytutu, ani inne inicjatywy związane z propago- waniem kultury i języka niemieckiego. Ważnym kryterium była także ogólnodostępność dla szerokiego grona czytelników⁸.

Na powstanie Czytelni Niemieckiej w Szczecinie wpłynęła nie tylko chęć rozszerzenia oferty czytelniczej, ale gotowość osób decydujących do podejmowania nowych inicjatyw⁹. Znaczenie miała także atmosfera otwartości, wynikająca zarówno z naturalnej potrzeby poznania bliskiego sąsiada, jak i wagi polsko-niemieckich stosunków kulturalnych.

Istotne było również, iż poprzez swoją historyczną przynależność biblioteka szczecińska posiadała bogaty zbiór literatury niemieckiej, a w szczególności pomorskiej¹⁰.

W 1992 roku podpisano z Instytutem Goethego w Monachium umowę o utworzeniu Czytelni Niemieckiej w Szczecinie, natomiast 22 lutego 1993 roku jej drzwi otworzyły się dla pierwszych czytelników.

Biblioteka partnerska

Nowo powstała Czytelnia Niemiecka cieszyła się dużym zainteresowaniem czytel- ników¹¹. Od początku jej głównymi użytkownikami byli studenci i pracownicy naukowi związani z Instytutem Filologii Germańskiej Uniwersytetu Szczecińskiego, nauczyciele, uczniowie, a także zróżnicowane wiekowo grono osób uczących się języka. Na kształto-

6 B. Sztark, Czytelnie niemieckie w Polsce, „Bibliotekarz Zachodniopomorski” 1995, nr 1-2 (93), s. 45.

7 Projekt: Deutsche Lesesäle in Mittel – und Osteuropa und der Gemeinschaft Unabhängiger Staaten.

8 B. Sztark, Czytelnie Niemieckie w krajach Europy Środkowej, Południowej i Wspólnoty Niepodle- głych Państw, „Bibliotekarz Zachodniopomorski” 1996, nr 4 (95), s. 28.

9 Warto podkreślić, że podjęcie rozmów między Książnicą Pomorską (ówczesną Książnicą Szcze- cińską) a władzami Instytutu Goethego miało miejsce już w 1990 roku, kiedy kierujący biblioteką Stanisław Krzywicki (dyrektor w latach 1974–2003) wystosował do władz w Monachium list, pro- ponując otwarcie filii w Szczecinie. Pismo nie przyniosło oczekiwanego rezultatu, poza przekaza- nym do biblioteki sporym zbiorem książek niemieckojęzycznych. Nawiązany kontakt oraz dalsze rozmowy zarówno z monachijską centralą, jak i kierownictwem Instytutu Goethego w Warszawie zaowocowały dwa lata później, w 1992 roku, podpisaniem dokumentów o utworzeniu Czytelni Niemieckiej w Szczecinie. Ważną rolę w tych staraniach odegrało Szczecińskie Pomorskie Towa- rzystwo Niemcoznawcze. Organizacja ta została powołana pod koniec 1989 roku, a jednym z jej naczelnych zadań była działalność na rzecz zbliżenia polsko-niemieckiego. W tym celu powstał Ośrodek Informacji Pomorskiego Towarzystwa Niemcoznawczego przy Książnicy Szczecińskiej, który zajmował się gromadzeniem i udostępnianiem informacji we wspomnianym zakresie.

10 B. Sztark, Słów kilka o Czytelni Instytutu Goethego w Książnicy Szczecińskiej, „Bibliotekarz Za- chodniopomorski” 1993, nr 1-2 (86), s. 17.

11 Ibid., s. 18.

(17)

wanie grupy odbiorców miały wpływ czynniki historyczne, takie jak przystąpienie Polski do NATO, Unii Europejskiej czy strefy Schengen. Ze zbiorów Biblioteki Niemieckiej zaczęli korzystać sąsiedzi z pobliskich landów, rodziny żołnierzy stacjonującego w Szcze- cinie Wielonarodowego Korpusu Północno-Wschodniego czy młodzież przyjeżdżająca do miasta na wymianę lub wolontariat.

Zgodnie z porozumieniem polsko-niemieckim nadrzędną rolą Czytelni Niemieckiej było upowszechnianie wiadomości na temat niemieckiej kultury, społeczeństwa, polityki, gospodarki, prawa i historii, ze szczególnym uwzględnieniem działalności kulturalnej, edukacyjnej i egzaminacyjnej Instytutu Goethego. Dziś kompetencje te ułatwia dostęp do różnorodnych mediów, natomiast wcześniej niezbędna w tym zakresie była współpraca z Konsulatem Generalnym RFN w Szczecinie¹², który dysponował bieżącymi informacja- mi dotyczącymi przepisów prawa, adresów instytucji państwowych i landowych, a także sposobów i warunków nauki oraz pracy w Niemczech. Do dzisiaj ważnym kryterium tej sfery działalności pozostaje aktualność, stąd wymóg stałej aktywności bibliotekarzy w aktualizowaniu zbiorów, informacji i baz danych.

Podpisując umowę partnerską z Instytutem Goethego Książnica Pomorska gwaran- towała odpowiednio przygotowanie lokum oraz personel, natomiast strona niemiecka

12 Czytelnia Niemiecka dzięki współpracy z Konsulatem Generalnym RFN w Szczecinie wielokrot- nie korzystała z ułatwień formalnych, finansowych i celnych w uzupełnianiu zbiorów i załatwianiu spraw bieżących. Po likwidacji w 1999 roku szczecińskiej placówki rozpoczęto współpracę z Kon- sulatem Generalnym RFN w Gdańsku w zakresie wymiany informacji, pozyskiwania zbiorów, organizacji imprez kulturalnych, pomocy finansowej i organizacyjnej.

Pierwsze lokum Czytelni Niemieckiej (dziś mieści się w nim czytelnia Informacji Gospodarczej i Prawnej)

(18)

A

^ARTYKUŁY

zaopatrzenie czytelni w zbiory oraz kształcenie opiekującej się nią kadry¹³. Tworzenie agendy od podstaw i bez konkretnych wskazówek (Instytut Goethego pozostawiał wolną rękę w kwestiach organizacyjnych i merytorycznych) wymagało od obsługi nie tylko kompetencji, ale i gotowości do podejmowania konkretnych wyzwań. Dotyczyły one między innymi problemów z opracowywaniem materiałów (chodziło nie tylko o sprawy związane z językiem, ale i klasyfikacją, zwłaszcza w przypadku materiałów audiowizualnych) czy kwestii dotyczących ich udostępniania. Rozrastające się zbiory¹⁴ oraz nowa funkcja miejsca pełniącego rolę czytelni i wypożyczalni sprawiły, że dotychczasowe pomieszczenie stało się niewystarczające, a brak przestrzeni zaczął zwyczajnie doskwierać. W 1996 roku Książnica Pomorska pomyślnie podjęła starania o pozyskanie środków z Fundacji Współpracy Polsko-Niemieckiej¹⁵. Pomocą w poparciu wniosku służył Instytut Goethego w Polsce i Niemczech oraz Konsulat Generalny RFN w Szcze- cinie. Otwarcie pomieszczeń zmodernizowanej Czytelni Niemieckiej miało miejsce w czerwcu 1999 roku¹⁶. Przestronna, mieszcząca wszystkie zbiory sala z antresolą jest siedzibą biblioteki do dnia dzisiejszego.

Liczba osób obsługujących bibliotekę zmieniała się przez lata¹⁷. Dwuosobowa obsada zwiększyła się w chwili otwarcia nowego pomieszczenia do czterech pracowników. Od 2002 roku ponownie zatrudnione są w niej dwie osoby¹⁸.

Współpraca Książnicy Pomorskiej z Instytutem Goethego w Warszawie, jasno pre- cyzowana w kolejnych porozumieniach¹⁹, zawsze układa się pomyślnie, w atmosferze przychylności z obu stron. W 2007 roku po przeprowadzonej ewaluacji placówka w Szczecinie otrzymała certyfikat jakości, spełniając wszystkie normy wymagane do jej funkcjonowania. Instytut pełni opiekę merytoryczną nad biblioteką, na bieżąco realizuje zamówienia na najnowsze publikacje niemieckojęzyczne (uzupełniane każdorazowo o nowości prezentowane na targach książek w Lipsku i we Frankfurcie nad Menem), dostarcza aktualne czasopisma, zaopatruje w artykuły służące do zabezpieczania zbiorów

13 B. Sztark, Czytelnie Niemieckie…, op. cit., s. 27.

14 W 1993 roku liczba zbiorów wynosiła około 4 tys. jedn., dzisiaj około 12 tys. jedn. Osobny artykuł o zbiorach Biblioteki Niemieckiej / Medioteki Języka Niemieckiego autorstwa Małgorzaty Płosz- czyńskiej został opublikowany w niniejszym numerze „Bibliotekarza Zachodniopomorskiego”.

15 Modernizacja Czytelni Niemieckiej została wsparta finansowo przez Fundację Współpracy Pol- sko-Niemieckiej.

16 Po otrzymaniu dofinansowania z FWPN firma Modeh rozpoczęła prace budowlane według projektu architektonicznego przygotowanego przez biuro Urbicon.

17 Spis wszystkich pracowników związanych z działem Regionalnym (w tym z Biblioteką Niemiec- ką) autorstwa Agnieszki Gnat-Leśniańskiej został opublikowany w niniejszym numerze „Bibliote- karza Zachodniopomorskiego”.

18 W bibliotece pracują obecnie dwie osoby – Małgorzata Płoszczyńska oraz Barbara Kacprzykow- ska – odpowiedzialna za kontakty z Instytutem Goethego (istnienie takiej funkcji obliguje porozumienie między instytucjami).

19 Porozumienia między Książnicą Pomorską a Instytutem Goethego odnawiane są cyklicznie po przeprowadzanych przez Instytut ewaluacjach działalności Biblioteki Niemieckiej / Medioteki Ję- zyka Niemieckiego.

(19)

przed zniszczeniem oraz inne wykorzystywane w codziennej pracy akcesoria biblioteczne.

Zarówno Biblioteka Niemiecka jak i Medioteka Języka Niemieckiego mają obowiązek składania szczegółowych, rocznych sprawozdań ze swojej działalności. Są też wizyto- wane przez przedstawicieli warszawskiego Działu Informacji i Biblioteki (pod kątem pracy biblioteki) oraz Działu Językowego (w zakresie funkcjonowania medioteki). Warto także wspomnieć o corocznych spotkaniach szkoleniowych pracowników Bibliotek Niemieckich oraz Mediotek Języka Niemieckiego, które są okazją nie tylko do sprawozdania z przeprowadzonych w danym roku zadań, ale twórczej wymiany pomysłów, które owocują ciekawymi projektami.

Założenie o współdziałaniu w obszarze promocji kultury to także ważny punkt porozumienia polsko-niemieckiego. W ramach tego Instytut Goethego proponuje organizację różnych imprez, spotkań autorskich i wystaw. Biblioteka partnerska promuje także aktu- alne projekty instytutu. Do najnowszych należą: wirtualna biblioteka Onleihe²⁰, projekt omawiający najnowszą literaturą niemieckojęzyczną litera_tura:de²¹ czy skierowany do

20 Onleihe to niemieckojęzyczna biblioteka internetowa udostępniona przez Goethe-Institut w Pol- sce. Umożliwia ona wypożyczanie na określony czas e-booków, audiobooków i e-prasy, zob.

https://www.goethe.de/ins/pl/pl/kul/ser/onl.html (dostęp 8 kwietnia 2019).

21 litera_tura:de to nowy projekt poświęcony literaturze, realizowany przez Goethe-Institut w Euro- pie Środkowo-Wschodniej. Znawcy piśmiennictwa z Polski, Słowacji, Słowenii, Węgier, Czech i krajów bałtyckich omawiają aktualne trendy oraz nowości wydawnicze z obszaru niemieckoję- zycznego, które zwróciły na siebie uwagę na targach książki w Lipsku i Frankfurcie, zob. https://

www.goethe.de/ins/pl/de/kul/dos/bud.html (dostęp 8 kwietnia 2019).

Biblioteka Niemiecka / Medioteka Języka Niemieckiego dzisiaj

(20)

A

^ARTYKUŁY

dzieci niemiecki internetowy uniwersytet dziecięcy Kinderuni²², którego polska wersja będzie dostępna od września 2019 roku.

Jak to było z Medioteką?

W 1995 roku szczeciński oddział Polskiego Stowarzyszenia Nauczycieli Języka Niemieckiego²³ obrał Czytelnię Niemiecką na swoją siedzibę²⁴. Spotkania germanistów odbywały się regularnie w każdą pierwszą środę miesiąca (oddział liczył ponad 100 nauczycieli szkół podstawowych, średnich oraz wyższych z województwa zachodniopomorskiego). Zadania jakie wytyczyli nauczyciele dotyczyły systematycznej organizacji odczytów i dyskusji związanych z tematyką językoznawczą, literacką, realioznawczą, a zwłaszcza glottodydaktyczną. W ramach tej działalności w czytelni regularnie odbywały się warsztaty metodyczne, wykłady, spotkania z pisarzami, historykami i teoretykami literatury²⁵. Miejsce zyskało także patronat największych krajowych i zagranicznych wydawców podręczników do nauki języka niemieckiego.

Nowa sytuacja wymuszała starania o dodatkowy księgozbiór, który służyłby nauczy- cielom zarówno do celów metodycznych jak i dydaktycznych. To zainspirowało Dział Językowy Instytutu w Warszawie do stworzenia w Czytelni Niemieckiej w 1998 roku Ośrodka Pomocy Dydaktycznych, którego istnienie zostało formalnie potwierdzone osobną umową w 2004 roku. Kolejnym dokumentem rozszerzającym tą działalność była podpisana w 2010 roku umowa, na mocy której utworzono Mediotekę Języka Nie- mieckiego. Do biblioteki napłynęło jeszcze więcej literatury tematycznej, organizowane były seminaria i konferencje podnoszące kwalifikacje nauczycieli, ale i bibliotekarzy pełniących rolę doradców metodycznych²⁶. Dzisiaj wszystkie te działania przekładają się na ciągle uzupełniany, bogaty zbiór medioteczny. Dużym zainteresowaniem środowiska

22 Niemiecki internetowy uniwersytet dziecięcy Kinderuni to bezpłatny projekt Goethe-Institut ad- resowany do dzieci w wieku od 8 do 12 lat. Obejmuje on trzy fakultety – Człowiek, Natura oraz Technika – i umożliwia dzieciom poznanie różnych dziedzin wiedzy, a także zaznajomienie się z językiem niemieckim w formie zabawy. Polska wersja językowa jest już dostępna dla wszystkich zainteresowanych – dzieci, rodziców i nauczycieli, zob. https://www.goethe.de/ins/pl/pl/spr/

eng/kin/kin.html(dostęp 8 kwietnia 2019).

23 Powstanie szczecińskiego oddziału Polskiego Stowarzyszenia Nauczycieli Języka Niemieckiego miało miejsce w marcu 1995 roku dzięki staraniom następujących szczecińskich instytucji: Kon- sulatu Generalnego Republiki Federalnej Niemiec, Kuratorium Oświaty i Wychowania, Centrum doradztwa i doskonalenia Nauczycieli. W marcu 1996 roku do Szczecina przeniósł się Zarząd Ogólnopolski PSNJN, który działa obok Zarządu Okręgu Szczecińskiego. W 2014 roku ze wzglę- du na brak wymaganej liczby członków stowarzyszenie rozwiązało swoją działalność jako oddział i od tego czasu działa jako Koło Szczecin PSNJN.

24 Należy podkreślić szczególną rolę jaką odegrała Barbara Sztark dla środowiska nauczycieli, or- ganizując w czytelni nie tylko miejsce spotkań, ale i merytoryczną bazę. W 2001 roku szczeciński oddział PSNJN przyznał jej tytuł honorowej Członkini za duży wkład pracy na rzecz rozwoju organizacji, okazywaną pomoc i tworzenie ciepłej atmosfery pracy.

25 Inicjatywy zarówno merytorycznie, jak i finansowo wspierane były przez Konsulat Generalny RFN w Szczecinie oraz Instytut Goethego.

26 W czytelni cotygodniowe dyżury pełniła także doradczyni metodyczna języka niemieckiego.

(21)

nauczycielskiego ze Szczecina i województwa zachodniopomorskiego cieszą się warsztaty organizowane przez Instytut Goethego w Warszawie w ramach projektu Delfort²⁷, podczas których germaniści otrzymują materiały szkoleniowe oraz certyfikaty potwier- dzające udział w zajęciach. Także liczne projekty i konkursy instytutu adresowane do uczniów i nauczycieli są ciekawą propozycją nauczania i uczenia się języka niemieckiego.

Działalność kulturalna

Rola kulturalna od początku wpisana była w działalność Biblioteki Niemieckiej i wytyczała jej kierunek działań. Program skupiony wokół zagadnień historyczno-politycznych, filologicznych i filmoznawczych, często realizowany był przy współudziale różnych partnerów. Współpraca z Pomorskim Towarzystwem Niemcoznawczym w pierwszej połowie lat 90. zainicjowała cykl debat Europa bez granic, w których uczestniczyli naukowcy i dziennikarze z Polski i Niemiec. Kolejne podejmowane we współpracy z Instytutem Goethego inicjatywy przyciągają do Szczecina osoby zwią- zane z życiem kulturalnym zachodnich sąsiadów Polski. Na spotkania z czytelnikami przyjeżdżają pisarze, między innymi Jan Koneffke (2009), Ingo Schulze (2010), Julia

27 Projekt delfort powstał w 2001 roku i jest realizowany we współpracy Ośrodka Rozwoju Edukacji (do 2010 roku Centralnego Ośrodka doskonalenia Nauczycieli) oraz Instytut Goethego w War- szawie i Krakowie.Głównymi celami projektu są między innymi wspieranie rozwoju ogólnopol- skiego systemu doskonalenia nauczycieli języka niemieckiego i efektywne podniesienie jakości nauczania języka niemieckiego w szkołach każdego typu.

Warsztaty dla nauczycieli prowadzone przez Justynę Ciecharowską z Instytutu Goethego w Warszawie (2018)

(22)

A

^ARTYKUŁY

Franck (2010) i Tamara Bach (2015). Dwieście pięćdziesiątą rocznicę urodzin Johanna Wolfganga Goethego uczcił, recytujący jego poezję, niemiecki aktor Heinz-Josef Kaspar.

W 2008 biblioteka gościła krytyka literackiego Jörga Magenau’a, który wygłosił wykład Von den Privilegien der Literaturkritik (wizyta zainspirowała go do przekazania rok później bogatego daru książkowego). W 2011 roku do Książnicy Pomorskiej przyjechali przedstawiciele stowarzyszenia oraz portalu literackiego Literaturdepot²⁸ promującego twórczość współczesnych polsko-niemieckich autorów. Osobą, od wielu lat wpisującą się w życie kulturalne Biblioteki Niemieckiej jest mieszkający w Polsce niemiecki fotograf i pisarz Timm Stütz²⁹.

W bibliotece odbywają się cykliczne wystawy³⁰, wśród których warto wymienić:

Dialog zwierciadłem sąsiedztwa między Polakami i Niemcami / Dialog als Spiegel der Nachbarschaft zwischen Deutschen und Polen współorganizowaną z redakcją berlińskie- go pisma „DIALOG” (2010), Zadomowieni w pisaniu – pisarze przy pracy fotografie Herlinde Koelbl, GraphicNovels (2012) wystawa książek towarzysząca literackim warsztatom dla dorosłych i wiele innych. Współpraca Barbary Sztark z LesArt Berlin³¹ i doświadczenia zdobyte podczas pobytu w stolicy Niemiec dały impuls do zorganizo- wania szkolenia dla bibliotekarzy i nauczycieli języka niemieckiego zatytułowanych Niekonwencjonalne metody wspierania czytelnictwa wśród dzieci i młodzieży (2009).

W latach 2006–2015 Biblioteka Niemiecka we współpracy z Instytutem Goethego i Kinem Zamek realizowała projekt Dyskusyjnego Klubu Filmowego Porozmawiajmy o filmie po niemiecku: kino w oryginalnej wersji językowej. Projekcje odbywały się regularnie co miesiąc, dając widzom nie tylko możliwość kontaktu z najnowszym kinem niemieckim, ale także rozmowy o nim. Także teatr jest ważnym medium komunikacji z widzem -czytelnikiem. Poza gromadzeniem księgozbioru związanego z tą dziedziną sztuki, biblioteka czynnie podejmowała inicjatywy wraz ze szczecińską sceną teatralną.

W 2003 roku zorganizowana została wystawa towarzyszącą premierze Fausta Johanna Wolfganga Goethego w Teatrze Polskim. Wraz z Teatrem Lalek Pleciuga i Polskim Stowarzyszeniem Nauczycieli Języka Niemieckiego przygotowano repertuar teatralny złożony ze współczesnych niemieckich sztuk dramatycznych dla dzieci (premiera

28 Literaturdepot – projekt użyteczności publicznej popularyzujący nieznanych polskich i niemiec- kich autorów współczesnych. Poprzez internetowy portal literacki (http://www.literaturdepot.eu) stowarzyszenie upowszechnia fragmenty tekstów literackich twórców nieznanych i debiutujących, starając się znaleźć im czytelników, a czytelnikom ciekawą lekturę.

29 Timm Stütz – urodził się w dreźnie, od lat 80. mieszka w Polsce, artysta fotografik, pisarz, pu- blicysta i tłumacz. Autor wielu albumów fotograficznych. (między innymi PERU. fotografie.legen- den.tagebücher, Aus meinem polnischen Tagebuch). Jest także autorem fotografii do wydanej w 2018 roku antologii tekstów Karola Maya Märchen und Visionen.

30 Spis wystaw organizowanych w latach 2005–2018 przez dział Regionalny, w tym Bibliotekę Nie- miecką / Mediotekę Języka Niemieckiego autorstwa Agnieszki Gnat-Leśniańskiej został opublikowany w niniejszym numerze „Bibliotekarza Zachodniopomorskiego”.

31 LesArt – Berlińskie Centrum Literatury dziecięcej i Młodzieżowej zostało otwarte 2 kwietnia 1993 roku. Zajmuje się opracowywaniem kreatywnych modeli kształcenia estetyczno-literackiego,

wykorzystując wszystkie dziedziny sztuki i wszelkie rodzaje mediów.

(23)

sztuki Rudolfa Herfurtnera Spatz Fritz / Szpak Fryderyk, 2006). Współpraca z Te- atrem Kana zaowocowała teatralnymi warsztatami językowymi, natomiast z Teatrem Współczesnym wspólnymi działaniami przy promocji spektaklu Rowerzyści Volkera Schmidta (2009).

Ważnymi partnerami Biblioteki Niemieckiej są pracownicy naukowi Instytutu Filolo- gii Germańskiej Uniwersytetu Szczecińskiego oraz studenci skupieni w Kole Naukowym Germanistów. Wśród wielu zrealizowanych wspólnie inicjatyw kulturalnych, naukowych i językowych warto wymienić: wieczory poetyckie, spotkania z krytykami i pisarzami, konferencje międzynarodowe (między innymi cykl Interkulturowy dialog polsko-nie- miecki i niemiecko-polski – 2011, 2013, 2015, Przełamywanie tabu w niemieckojęzycznej literaturze szwajcarskiej / Tabubrüche in der deutschschweizer Literatur– 2018), polsko -niemieckie warsztaty filologiczne (Ocena dzieła literackiego / Literarische Wertung–

2007) czy cykl dni poezji niemieckojęzycznej Usłysz Słowo / Hör das Wort! (2013, 2014, 2015). W 2019 roku wspólnie zorganizowane zostały spotkania autorskie z Timmem Stützem, Leną Lach oraz Ilse Sarecką. Odbył się także Konkurs Piosenki Niemieckiej Singt mit!, którego edycje planowane są na kolejne lata. Natomiast z inspiracji Instytut Goethego w Krakowie i we współpracy z Instytutem Filologii Germańskiej w 2020 roku zainaugurowany zostanie Dyskusyjny Klub Książkowy³².

32 dyskusyjny Klub Książkowy został zapoczątkowany jesienią 2016 roku w bibliotece Instytutu Goethego w Krakowie. Podczas spotkań rozmawia się po polsku o wybranej książce niemieckiej dostępnej także w polskim przekładzie. Spotkania mają charakter otwarty dla wszystkich zainteresowanych.

Prezentacja książki Timma Stütza PERU.fotografie.legenden.tagebücher (21 lutego 2018)

(24)

A

^ARTYKUŁY

Z myślą o przyszłych czytelnikach…

Spotkania z dziećmi i młodzieżą są bardzo ważnym punktem działalności biblioteki.

Organizowane w formie lekcji, warsztatów czy konkursów przyciągają młodzież szkol- ną z miasta i regionu. Przyświeca im myśl, że młodego czytelnika należy przekonać, czy choćby skłonić do zapamiętania, że na mapie bibliotek językowych Szczecina jest miejsce, które zaprasza do przygody z językiem, literaturą i kulturą niemiecką. Dwa razy do roku, przy okazji świąt, organizowane są warsztaty plastyczno-językowe dla dzieci Osterei zum Lesen / Pisanka do czytania oraz Weihnachtsbaum zum Lesen / Choinka do czytania. W trakcie zajęć dzieci poznają niemieckie tradycje, związane z nimi słówka, słuchają bajek, ale przede wszystkim twórczo się bawią.

W ramach lekcji bibliotecznych – adresowanych do różnych grup wiekowych – młodszym uczestnikom proponowany jest cykl zajęć Baśnie braci Grimm / Märchen der Brüder Grimm. Dzieci poznają sylwetki pisarzy, a w tematykę baśni wprowadzają ich utwory prezentowane za pomocą teatru kamishibai. Uczniowie aktywnie uczestni- czą w odpowiadanej historii, w formie zabawy przyswajają słownictwo oraz wykonują prace plastyczne związane z tematem spotkania. Lekcje dla starszych dzieci i młodzieży noszą tytuł Zachwyć się niemieckim. Łączą w sobie techniki uczenia się języków obcych, samodzielne ćwiczenia wyszukiwawcze, quizy oraz prezentację związaną z niemiecką historią, kulturą i życiem codziennym. Dają podpowiedź jak efektywnie nauczyć się języka niemieckiego przy wykorzystaniu zbiorów biblioteki (filmów, książek, gazet, gier), a także innych źródeł (aplikacji telefonicznych, internetu). Spotkania są atrak-

Warsztaty dla dzieci Pisanka do czytania / Osterei zum Lesen (7 marca 2018)

(25)

cyjną formą spędzenia czasu dla uczniów, o czym świadczy duże zainteresowanie grup, rezerwujących terminy z wielomiesięcznym wyprzedzeniem.

Na koniec…

Po ponad ćwierćwieczu działalności Biblioteka Niemiecka / Medioteka Języka Niemieckiego stała się miejscem rozpoznawalnym i przyciągnęła do siebie spore grono czytelników. Jednocześnie jej drzwi są szeroko otwarte dla każdego nowego użytkownika.

W 2006 roku Barbara Sztark napisała:

Szczecińskie doświadczenia dowodzą, […] że dobra jakość pracy […] jest dzisiaj możliwa jedynie przy wysokiej jakości podstawowych usług bibliotecznych świadczonych w optymalnych warunkach, ale także przy dużym zaangażowaniu w pośrednictwie i tworzeniu zjawisk kultury³³.

Słowa te w czasie powszechnego dostępu do mediów, które stają się dla bibliotek zarówno alternatywą, jak i konkurencją, zyskują jeszcze głębszy wymiar. Biblioteka specjalistyczna powinna zaoferować – coraz bardziej wymagającemu odbiorcy – dodat- kową wartość. To nie tylko interesująca oferta książkowa i medialna, ale zaproszenie do uczestniczenia we wspólnych kulturalnych wydarzeniach. Aby pomysł trafił do odbiorcy, musi być przekonujący i ciekawy. Dlatego wsłuchanie się i dyskurs z czytelnikiem może przynieść wiele nieoczekiwanych rozwiązań. I niech to pozostanie puentą tego artykułu…

33 B. Sztark, Der Deutsche Lesesaal an der Bibliothek „KsiażnicaPomorska” in Szczecin/Stettin, niepublikowane sprawozdanie z działalności Czytelni Niemieckiej wygłoszone 27 listopada 2006 roku.

(26)

A

^ARTYKUŁY

Agnieszka Gnat-Leśniańska Książnica Pomorska

PRACOWNICY dZIAŁU REGIONALNEGO 1945–2018

Od momentu powstania, jeszcze w niemieckim Stettinie, w 1905 roku, przez wszystkie lata szczecińska biblioteka wpisywała się w nurt pomorskiego regionalizmu, gromadząc, opracowując i udostępniając dokumenty o Pomorzu. Od lat powojennych działalności tej nadano priorytet, dzięki czemu w 1955 roku powołano do życia Oddział Pomorzoznaw- czy, a w dalszych latach inne agendy mające za zadanie pielęgnować i popularyzować wiedzę o „małej ojczyźnie”. Nierozerwalną częścią historii biblioteki regionalnej są tworzący ją ludzie, związani przez te wszystkie lata z jej różnymi komórkami organi- zacyjnymi: z Działem Regionalnym, Oddziałem Niemcoznawczym, Oddziałem Pomo- rzoznawczym, Czytelnią Pomorzoznawczą, Pracownią Pomorzoznawczą, Oddziałem Rezerwy Poniemieckiej, Oddziałem Zbiorów Poniemieckich, Oddziałem Egzemplarza Obowiązkowego Regionalnego, Działem Informacyjno-Bibliograficznym, Oddziałem (Redakcji) Bibliografii Pomorza Zachodniego, Pracownią Bibliograficzną, Czytelnią Niemiecką Instytutu Goethego (od 2010 roku Biblioteka Niemiecka i Medioteka Języka Niemieckiego, partner Goethe-Institut).

Aby zachować pamięć o koleżankach i kolegach związanych z działalnością regionalną, przeszukano dostępne źródła i wynotowano nazwiska, wraz z datami informującymi o latach pracy. Lista obejmuje wszystkich pracowników wyżej wymienionych jednostek i oddziałów w latach 1945–2019 i uzupełnia dane z publikacji Od Stadtbibliothek do Książnicy Pomor- skiej wydanej w 2005 roku. Uwzględnia również wszystkich, którzy zostali wspomniani w „Bibliotekarzu Zachodniopomorskim”, w archiwum zakładowym Książnicy Pomorskiej oraz w archiwalnych sprawozdaniach z pracy Działu Regionalnego. Nieocenioną pomocą służyły również koleżanki: Cecylia Judek, Miłosława Kalmonowicz, Anna Kamińska, Ewa Pietrzak, Aleksandra Sidoruk-Solarska, a także dyrektor Bożena Winiarska.

Częste zmiany struktury organizacyjnej i nazewnictwa jej poszczególnych jednostek (o czym w historii Działu Regionalnego napisała Sylwia Wesołowska) oraz ogromna rotacja pracowników na przestrzeni lat spowodowały trudności w przyporządkowaniu ich do poszczególnych działów i oddziałów. Stąd informacje dotyczące lat i miejsca pracy niektórych osób są niekompletne. W spisie znajdują się często same nazwiska bądź szczątkowe daty. W nawiasach kwadratowych podano daty zatrudnienia w szczecińskiej bibliotece zaczerpnięte z publikacji Od Stadtbibliothek do Książnicy Pomorskiej oraz z archiwum zakładowego Książnicy Pomorskiej. W miarę możliwości uzupełnione są

(27)

one o okress pracy w agendach regionalnych. Daty ujęte w okrągłe nawiasy wskazują na wzmiankę w źródle o pracowniku. Daty bez nawiasów wskazują na informacje sprawdzone i potwierdzone w materiałach źródłowych. Nazwiska wyszczególnione są w porządku alfabetycznym. Nazwy komórek organizacyjnych przytoczono w formie obowiązującej w okresie, na który wskazuje data.

Stanisław Augustyn – [1.09.1960–31.03.1961], bibliografia.

Joanna Bachmatiuk – [19.06–31.12.2000], 28.08–31.12.2000 – bibliografia.

Witold Bachorz – [5.04.1988–29.04.1989], 5.04.1988–29.04.1989 – Oddział Pomorzo- znawczy.

Lidia Bajak-Głębicka – [4.03.1999–15.01.2000], 4.03–30.09.1999 – bibliografia.

Lucjan Bąbolewski – [8.06–30.09.1981, od 14.06.2004], 8.06–30.09.1981 – Oddział Pomorzoznawczy.

Aldona Binda – [24.09.1984–30.09.1988], 24.09.1984–30.09.1988 – Oddział Pomo- rzoznawczy.

Jan Boczkowski – [2.10.1972–30.09.2011], od 1.02.1979¹–? – Dział Pomorzoznawczy, kierownik.

Urszula Borkowska – [od 1.01.1996], 1.01.1996–6.01.1997² – Oddział Zbiorów Ponie- mieckich.

Joanna Borycka-Zakrzewska – [11.01.1999–4.02.2000], 11.01.1999–4.02.2000 – Czy- telnia Niemiecka Instytutu Goethego.

Mirosław Brawata – [18.04.1995–30.09.2000], 18.04.1995–30.09.2000 – Oddział Bi- bliografii Pomorza Zachodniego.

Anna Brzeska – [15.10.1984–30.06.1986].

Barbara Chojnacka-Wittenberg – [1.09.1998–9.08.2011], 1.09.1998–03.2001 – Czytelnia Niemiecka Instytutu Goethego.

Piotr Chrobak– [2.10.2006–26.01.2007], 2.10.2006–26.01.2007 – bibliografia.

Helena Cofalka – [1.01.1955–28.02.1957], (1955) – Oddział Pomorzoznawstwa, kierowniczka³.

Maria Czapkiewicz – [1.10.1952–30.06.1991], (1959) – bibliografia.

Ludwik Czaplewski – [1.10.1959–31.08.1962], bibliografia Joanna Dumicz – [2.02.1989–31.12.1992].

Tadeusz Dziechciowski – [13.11.1964–29.02.1968], bibliografia.

Adelajda Falkowska – [20.05.1952–30.06.1974], 01.1958–05.1972 – Oddział Pomo- rzoznawczy⁴.

1 T. Matyjaszek, W. Michnal, d. Przemieniecka, Kronika działalności bibliotek i Stowarzyszenia Bibliotekarzy Polskich (I–III 1979 r.), „Bibliotekarz Zachodniopomorski” 1979, nr 1 (51), s. 98.

2 Archiwum działu Regionalnego.

3 Ibid.

4 L. Grabowska, Oddział Pomorzoznawczy WiMBP w Szczecinie, „Bibliotekarz Zachodniopomor- ski” 1973, nr 2-3 (34), s. 96–97.

(28)

A

^ARTYKUŁY

Janina Fenrych – [15.11.1963–31.07.1965], Oddział Pomorzoznawczy, kierowniczka.

Edeltraud Fergin – [4.09.1969–30.09.1971], 10.1969–05.1971 – Oddział Pomorzo- znawczy⁵.

Robert Florczyk – [8.01.1990–14.01.1991], bibliografia.

Cecylia Gałczyńska – [1.11.1958–30.06.1991], 1.11.1958–30.06.1991 – Redakcja Bi- bliografii Pomorza Zachodniego, kierowniczka.

Julian Gałczyński – [1.10.1958–16.10.1968], (1966) – bibliografia.

Alicja Gerlach-Jósewicz – [1.11.1959–31.10.1960], (1960).

Janusz Glapa – [1.12.1981–31.01.2019], 1.12.1981–1993 – Oddział Pomorzoznawczy.

Agnieszka Gnat-Leśniańska – [od 1.09.1998], 1.01.2002–31.08.2004 – Oddział Zbiorów Poniemieckich, od 24.03.2015 – Czytelnia Pomorzoznawcza.

Ewa Gos – [1.09.1955–14.08.1978], Pracownia Bibliograficzna, kierowniczka;

1.09.1955–31.07.1978⁶ – Pracownia Pomorzoznawcza, kierowniczka.

Wanda Goślicka – [2.09–2.12.1991].

Marcin Górka – [22.06.1998–31.08.2000].

Leokadia Grabowska – [1.01.1960–31.12.1981], 02.1972⁷–12.1974 – Oddział Pomo- rzoznawczy, kierowniczka.

Mariusz Gruszecki – [19.10.1987–1.01.1989], (1987).

Alicja Jakubczyk (Szmycińska) – [3.11.1987–3.07.1991], (1987).

Krystyna Jałowiczor-Gapińska – [1.05.1985–30.09.1997], 1.01–30.09.1997 – Oddział Zbiorów Poniemieckich⁸.

Stanisław Janiga – [1.02.–30.09.1963], Oddział Pomorzoznawczy, kierownik.

Ewa Janiak – [1.08.1971–20.02.1973], 09.1971–01.1972 – Oddział Pomorzoznawczy⁹. Zenon Jankowski – [1.01.1956–30.11.1961], Dział Informacyjno-Bibliograficzny, kie-

rownik; 1958–1960 Oddział Pomorzoznawczy, kierownik¹⁰.

Teresa Jasiunas – [2.01.1997–30.11.1999], 2.01.1997–30.11.1999 – Oddział Bibliografii Pomorza Zachodniego.

Cecylia Judek – [od 1.09.1981], 1.09.1981–31.10.1983 – Oddział Pomorzoznawczy, kierowniczka¹¹.

Barbara Kacprzykowska – [od 6.12.1999], od 1.10.2017 – Biblioteka Niemiecka i Me- dioteka Języka Niemieckiego, kierowniczka.

Stefania Kaczmarek (Gawlińska) – [15.02.1983–22.02.1994], (1974/1975) – bibliografia.

5 Ibid., s. 97.

6 M. hudymowa, T. Matyjaszek, W. Michnal, Kronika działalności bibliotek i Stowarzyszenia Biblio- tekarzy Polskich (IV-IX 1978 r.), „Bibliotekarz Zachodniopomorski” 1978, nr 2-3 (49), s. 98.

7 L. Grabowska, op. cit., s. 96–97.

8 Archiwum działu Regionalnego.

9 L. Grabowska, op. cit., s. 97.

10 Ibid., s. 96.

11 T. Matyjaszek, W. Michnal, d. Przemieniecka, Kronika działalności bibliotek i Stowarzyszenia Bibliotekarzy Polskich (IV–IX 1981 r.), „Bibliotekarz Zachodniopomorski” 1981, nr 2-3 (59), s. 89.