nr nr 81 81

Pełen tekst

(1)nr. 81 2013. Ocena wpływu „budżetu rolnego” Wspólnoty na lata 2014-2020 na kondycję finansową krajowego rolnictwa i całą gospodarkę.

(2) Ocena wpływu „budżetu rolnego” Wspólnoty na lata 2014-2020 na kondycję finansową krajowego rolnictwa i całą gospodarkę.

(3)

(4) Ocena wpływu „budżetu rolnego” Wspólnoty na lata 2014-2020 na kondycję finansową krajowego rolnictwa i całą gospodarkę Redakcja naukowa: dr Barbara Wieliczko Autorzy:. dr József Fogarasi dr inż. Zuzana Křístková dr Tomáš Ratinger dr Bartłomiej Rokicki mgr Kristóf Tóth dr Barbara Wieliczko. 2013.

(5) Prac zrealizowano w ramach tematu: Budetowe podstawy poprawy konkurencyjnoci polskiego rolnictwa, w zadaniu: Krajowy i unijny „budet rolny” a finanse i funkcjonowanie polskiego rolnictwa oraz gospodarki narodowej Celem pracy jest okrelenie moliwej skali i charakteru oddziaywania zmian w wielkoci i strukturze rodków trafiajcych do polskiego rolnictwa w ramach WPR w latach 2014-2020.. Recenzent dr Anna Matuszczak, Uniwersytet Ekonomiczny w Poznaniu. Korekta Barbara Walkiewicz. Redakcja techniczna Leszek lipski. Projekt okadki AKME Projekty Sp. z o.o.. ISBN 978-83-7658-400-3. Instytut Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki ywnociowej – Pastwowy Instytut Badawczy ul. witokrzyska 20, 00-002 Warszawa tel.: (22) 50 54 444 faks: (22) 50 54 636 e-mail: dw@ierigz.waw.pl http://www.ierigz.waw.pl.

(6) SPIS TRECI. Wstp 1. Perspektywa finansowa UE na lata 2014-2020 i WPR 2. Oddziaywanie rodków UE na rozwój Polski 3. Ocena wpywu rodków WPR na rozwój Polski i sytuacj polskiego rolnictwa 4. Analiza tempa napywu do Polski rodków WPR w okresie programowania 2007-2013 5. Ocena wpywu „budetu rolnego” Wspólnoty na lata 2014-2020 na kondycj finansow krajowego rolnictwa i ca polsk gospodark 6. Ocena oddziaywania „budetu rolnego” 2014-2020 na finanse polskiego rolnictwa 7. Konsekwencje przyjcia wieloletnich ram finansowych na Wgrzech w latach 2014-2020 8. Drugi filar WPR – kilka uwag z perspektywy Czech Podsumowanie Literatura Aneks. . 7 9 21 2 3 5 6. 8

(7). 1 1

(8) 13.

(9)

(10) Wstp Niniejszy raport prezentuje wyniki prac badawczych wykonanych w zwizku z realizacj zadania Programu Wieloletniego 2011-2014 „Ocena wpywu ‘budetu rolnego’ Wspólnoty na lata 2014-2020 na kondycj finansow krajowego rolnictwa i ca polsk gospodark”. Na rok 2013 przewidziano w ramach realizacji tego zadania ocen wpywu „budetu rolnego” Wspólnoty na lata 2014-2020 na kondycj finansow krajowego rolnictwa i ca polsk gospodark, dlatego ten raport zosta powicony wanie temu zagadnieniu. W roku 2013 w Unii Europejskiej prowadzono bardzo intensywne dziaania majce na celu wypracowanie kompromisu co do ostatecznej wielkoci budetu Wspólnoty na lata 2014-2020 oraz rozwiza dotyczcych instrumentów wdraanych w ramach rónych obszarów aktywnoci UE, w tym take Wspólnej Polityki Rolnej (WPR). W momencie powstawania tego raportu nadal wiele szczegóowych rozwiza nie byo jeszcze znanych. Dotyczy to zarówno kwestii rozstrzyganych na poziomie Wspólnoty, jak i decyzji krajowych dotyczcych sposobu wdraania w Polsce nowych rozwiza i instrumentów pomocowych. Okres programowania 2014-2020 z punktu widzenia Polski wydaje si jeszcze wikszym wyzwaniem ni te wczeniejsze. Jest to zwizane zarówno ze skal uzyskanego wsparcia, jak i wiadomoci, e sposób wykorzystania rodków moe mie kluczowe znaczenie dla dalszych perspektyw rozwoju spoeczno-gospodarczego naszego kraju. Co wicej, po 10 latach czonkostwa w UE zdolno do absorpcji przyznanych rodków przestaa by jedynym kryterium oceny wykorzystania szansy rozwojowej uzyskanej dziki moliwoci korzystania z funduszy europejskich. W zwizku z tym sposób, w jaki zostan podzielone rodki przyznane Polsce na lata 2014-2020 midzy poszczególne instrumenty pomocowe oraz sam wybór tych instrumentów, maj niebywae znaczenie. Z tego wzgldu warto si przyjrze zarówno dotychczasowym dowiadczeniom, jak i moliwym skutkom rónego sposobu podziau wsparcia przewidzianego dla Polski w ramach WPR na ten okres programowania. Raport ma na celu przedstawienie oceny potencjalnego oddziaywania na polskie rolnictwo i gospodark rodków, które przewidziano dla Polski w ramach WPR w okresie 2014-2020. Dla porównania umieszczono równie wstpne wyniki podobnych prac prowadzonych w Czechach i na Wgrzech, co pozwoli spojrze na t problematyk z szerszej perspektywy. Raport nie ma charakteru jednolitego opracowania o zblionej dugoci i poziomie rozbudowania rozdziaów, lecz jest zbiorem oddzielnych i niezalenych od siebie czci, które stanowi odrbn cao powicon rónym aspektom oceny oddziaywania rodków WPR. Raport skada si z omiu rozdziaów. W pierwszym z nich przedstawiono najwaniejsze rozstrzygnicia dotyczce wieloletnich ram finansowych na lata 2014-2020 oraz ustalenia dotyczce reformy wspólnej polityki rolnej.. 7 .

(11) Rozdzia drugi zosta powicony prezentacji wyników rónych bada dotyczcych oddziaywania rodków UE na rozwój polskiej gospodarki, a w rozdziale trzecim skoncentrowano si na wynikach bada dotyczcych wpywu rodków kierowanych do Polski w ramach WPR. Rozdzia czwarty dotyczy tempa napywu do Polski rodków WPR w okresie programowania 2007-2013. Zaprezentowano w nim analiz transferu rodków z obu funduszy realizujcych unijn polityk roln w latach 2007-2012 do wszystkich pa stw czonkowskich, co pozwala na ocen tego, jak Polska radzi sobie ze rodkami WPR na tle innych pa stw. Rozdzia pity zawiera ekspertyz pt. „Ocena wpywu ‘budetu rolnego’ Wspólnoty na lata 2014-2020 na kondycj finansow krajowego rolnictwa i ca polsk gospodark”, która zostaa przygotowana na potrzeby zadania przez dr. Bartomieja Rokickiego. W rozdziale szóstym skoncentrowano si na skutkach zmian systemu patnoci bezporednich dla kondycji finansowej polskich gospodarstw rolnych. W tym celu wykorzystano dane FADN dotyczce rónych typów gospodarstw rolnych i dokonano analizy skutków rónych scenariuszy wprowadzenia w Polsce rozwiza przewidzianych w ramach zreformowanego systemu patnoci bezporednich. Rozdzia siódmy zosta przygotowany przez dr. Józsefa Forgasiego i Kristofa Tótha. Zaprezentowano w nim ocen wieloletnich ram finansowych z perspektywy Wgier i wgierskiego rolnictwa. Natomiast ostatni rozdzia raportu zosta przygotowany przez dr Zuzann Kístková i TomášA Ratingera. W rozdziale tym skoncentrowano si na oddziaywaniu na czeskie rolnictwo i obszary wiejskie rodków uzyskiwanych przez ten kraj w ramach unijnej polityki rozwoju obszarów wiejskich.. 8 .

(12) 1. Perspektywa finansowa UE na lata 2014-2020 i WPR Ustalenia dotyczce perspektywy finansowej na lata 2014-2020 Oficjaln dyskusj na temat wieloletnich ram finansowych 2014-2020 rozpocza KE publikujc w czerwcu 2011 r. swoje propozycje dotyczce wysokoci wydatków w tym okresie oraz róde ich finansowania1. Dopiero w lutym 2013 r. podczas szczytu UE pa stwa czonkowskie wypracoway kompromis okrelajcy poziom i struktur wydatków2. Celem budetu UE ma by katalizowanie wzrostu i tworzenia miejsc pracy na terenie caej Wspólnoty poprzez lewarowanie inwestycji w kapita ludzki i produkcyjny. Podkrelono równie konieczno zwikszenia efektywnoci wydatkowania rodków oraz poprawy jakoci zarzdzania wsparciem publicznym. Wydatki Wspólnoty podzielone s na sze dziaów: 1a. Konkurencyjno na rzecz wzrostu i tworzenia miejsc pracy. 1b. Spójno ekonomiczna, spoeczna i terytorialna. 2. Zrównowaony wzrost: surowce naturalne, który zawiera rodki na patnoci bezporednie i instrumenty interwencji rynkowej. 3. Bezpiecze stwo i obywatele. 4. Globalna Europa. 5. Administracja. 6. Wyrównania. Rada Europejska osigna porozumienie polityczne okrelajce poziom wydatków Wspólnoty w latach 2014-2020. czny poziom wydatków UE-28 ma sign 959 988 mln euro w zobowizaniach, czyli 1,00% DNB, za 908400 mln euro przewidziano na patnoci, co stanowi 0,95% DNB Wspólnoty. W lipcu 2013 r. Rada przyja projekt rozporzdzenia dotyczcego wieloletnich ram finansowych 2014-2020 (WRF 2014-2020), a w listopadzie zosta on przyjty przez Parlament Europejski3,4. Najwiksz cz rodków WRF 2014-2020 przeznaczono na trway wzrost gospodarczy oraz dziaania z zakresu polityki spójnoci (tabela 1.1). Zgodnie z rozporzdzeniem Rady nr 1311/2013 najpóniej na koniec 2016 r. KE ma przedstawi przegld WRF 2014-2020, który ma wiza si z przedoeniem propozycji legislacyjnej. 1.1.. 1 Propozycje te zostay omówione w raporcie PW 2011-2014: A. Czyewski, A. Matuszczak, B. Wieliczko (2011), Ocena projekcji budetowych UE dotyczcych kolejnego okresu programowania w kontekcie Wspólnej Polityki Rolnej, Raport PW 2011-2014, nr 11, IERiG-PIB, Warszawa. 2 European Council (2013), 7/8 February 2013, Conclusions (Multiannual Financial Framework), EUCO 37/13. 3 Szczegóowy opis harmonogramu prac prowadzonych nad przygotowaniem WRF 2014-2020 mona znale na stronie: http://www.europarl.europa.eu/oeil/popups/thematicnote.do? id=2050002&l=en 4 Rozporzdzenie dotyczce WRF 2014-2020: Rozporzdzenie Rady (UE, Euratom) nr 1311/2013 z dnia 2 grudnia 2013 r. okrelajce wieloletnie ramy finansowe na lata 2014–2020 (Dz.U. L 347 z 20.12.2013, str. 884-891). 9 .

(13) Tabela 1.1. Wieloletnie ramy finansowe na lata 2014-2020 (w mln euro w cenach staych z 2011 r.) RODKI NA ZOBOWIZANIA 1. Inteligentny wzrost gospodarczy sprzyjajcy wczeniu spoecznemu 1a: Konkurencyjno na rzecz wzrostu gospodarczego i zatrudnienia 1b: Spójno gospodarcza, spoeczna i terytorialna 2. Trway wzrost gospodarczy: zasoby naturalne w tym: wydatki zwizane z rynkiem i patnoci bezporednie 3. Bezpiecze stwo i obywatelstwo 4. Globalny wymiar Europy 5. Administracja w tym: wydatki administracyjne instytucji 6. Wyrównania RODKI NA ZOBOWIZANIA OGÓEM jako procent DNB RODKI NA PATNOCI OGÓEM jako procent DNB Dostpny margines (w proc.) Puap zasobów wasnych jako procent DNB. 2014. 2015. 2016. 2017. 2018. 2019. 2020. cznie. 60283. 61725. 62771. 64238. 65528. 67214. 69 004. 450763. 15605. 16321. 16726. 17693. 18490. 19700. 21 079. 125614. 44678. 45404. 46045. 46545. 47038. 47514. 47 925. 325149. 55883. 55060. 54261. 53448. 52466. 51503. 50 558. 373179. 41585. 40989. 40421. 39837. 39079. 38335. 37 605. 277851. 2053. 2075. 2154. 2232. 2312. 2391. 2 469. 15686. 7854. 8083. 8281. 8375. 8553. 8764. 8 794. 58704. 8218. 8385. 8589. 8807. 9007. 9206. 9417. 61629. 6649. 6791. 6955. 7110. 7278. 7425. 7590. 49798. 27. 0. 0. 0. 0. 0. 0. 27. 134318. 135328. 136056. 137100. 137866. 139078. 140242. 959988. 1,03. 1,02. 1,00. 1,00. 0,99. 0,98. 0,98. 1,00. 128030. 131095. 131046. 126777. 129778. 130893. 130781. 908400. 0,98. 0,98. 0,97. 0,92. 0,93. 0,93. 0,91. 0,95. 0,25. 0,25. 0,26. 0,31. 0,30. 0,30. 0,32. 0,28. 1,23. 1,23. 1,23. 1,23. 1,23. 1,23. 1,23. 1,23. ród o: Parlament Europejski (2013), aneks 1.. Wród przyjtych uzgodnie znajduje si coroczne podnoszenie przez Komisj puapu patnoci dla lat 2015–2020 o kwot odpowiadajc rónicy midzy dokonanymi patnociami a okrelonym w WRF 2014-2020 puapem patnoci na rok n-1. Rozwizanie to, zwane cznym marginesem patnoci, ma by wprowadzone w 2015 roku, przy czym w ostatnich trzech latach wdraania WRF 2014-2020 maj obowizywa nastpujce limity: x 2018: 7 mld euro; x 2019: 9 mld euro; x 2020: 10 mld euro. Istotn nowoci w stosunku do dotychczasowych rozwiza jest przegld w poowie okresu obowizywania WRF, który ma dokona przesuni rodków w ramach polityki spójnoci w obrbie celu „Inwestycje na rzecz wzrostu i zatrudnienia” zwizanych ze zmianami w poziomie PKB per capita poszczególnych regionów, a co 10 .

(14) za tym idzie – ich uprawnienia do uzyskiwania danego poziomu wsparcia w okresie 2017-2020, co bdzie wizao si z przesuniciami rodków midzy pa stwami. Stworzono take instrument elastycznoci sucy finansowaniu cile okrelonych kategorii wydatków, które nie mogy by pokryte w ramach dostpnych puapów. Puap rocznej kwoty dostpnej w ramach tego instrumentu to 471 mln euro. W odniesieniu do tego mechanizmu dostpne rodki przeznaczone na rok n naley wykorzysta do ko ca roku n+3. Ustanowiono równie rezerw na pomoc nadzwyczajn, która ma by kierowana w sytuacjach nadzwyczajnych do pa stw trzecich. Wysoko rocznej rezerwy na ten cel ma wynosi 280 mln euro, wykorzystywana do ko ca roku n+1. Natomiast w przypadku zdarze nadzwyczajnych na terenie pa stw UE oraz pa stw kandydujcych do Wspólnoty wsparcie ma by realizowane w ramach Funduszu Solidarnoci Unii Europejskiej. Roczna kwota rodków przeznaczonych na ten cel to 500 mln euro, która ma by wykorzystana do ko ca roku n+1. Równolegle do negocjacji dotyczcych WRF 2014-2020 toczyy si debaty na temat reformy WPR, nowego programu na rzecz edukacji, modziey i sportu oraz inicjatywy Horyzont 2020, która dotyczy rozwoju nauki. Ostateczny poziom wydatków przewidzianych na poszczególne dziay WRF 2014-2020 pokazuje znaczce zmiany w porównaniu z WRF 2007-2013 (rysunek 1.1). Wydatki przeznaczone na konkurencyjno (dzia 1a) wzrosy o ponad 1/3, a wydatki na bezpiecze stwo (dzia 3) o ponad 1/4. Natomiast najwikszy spadek przewidywanych wydatków dotyczy zrównowaonego wzrostu (dzia 2), którego budet zmniejszono o ponad 11%, za rodki na polityk spójnoci (dzia 1b) o ponad 8%. Jeli chodzi o rodki na realizacj zada Wspólnej Polityki Rolnej, to zaplanowano zobowizania na poziomie ok. 915 mld euro w cenach z 2011 roku. Skala rodków przeznaczonych na realizacj zada WPR w cenach biecych to natomiast blisko 103 mld euro5. W ramach dziau 2 najwicej rodków WRF 2014-2020 zostanie przeznaczonych na patnoci bezporednie i interwencj rynkow . Porównujc WRF 2014-2020 i WRF 2007-2020 w odniesieniu do WPR naley mie na uwadze, i faktycznie wydatkowane rodki byy nisze ni zaplanowane zobowizania. Nie zmienia to jednak faktu, i poziom rodków przewidzianych na realizacj WPR zosta w nowej perspektywie finansowej znacznie zmniejszony i to wanie dzia 2 zawierajcy gównie rodki na WPR zosta najbardziej zmniejszony w porównaniu z okresem 2007-2013 (tabela 1.2).. 5 http://ec.europa.eu/budget/mff/figures/index_en.cfm. 11 .

(15) Rysunek 1.1. Wysoko wydatków na poszczególne dziay w WRF 2007-2013 i WRF 2014-2020 (w mln euro; zobowizanie; ceny z 2011 r.) 27 991. 6. WRF20142020. 97,3%. WRF20072013 5. 61629 56503. 4. 58704 56815 15686 12396. 3. 9,1% 3,3%. 26,5% 373179. 2. 11,3% 420682. 325149 355284. 1b 125614. 1a. 91541 0. 50000. 100000. 150000. 8,5%. 37,2% 200000. 250000. 300000. 350000. 400000. 450000. Legenda: 1a. Konkurencyjno na rzecz wzrostu i tworzenia miejsc pracy; 1b. Spójno ekonomiczna, spoeczna i terytorialna; 2. Zrównowaony wzrost: surowce naturalne; 3. Bezpiecze stwo i obywatele; 4. Globalna Europa; 5. Administracja; 6. Wyrównania. Dane w procentach oznaczaj zmian poziomu rodków w stosunku do WRF 2007-2013. ród o: http://ec.europa.eu/budget/mff/figures/index_en.cfm. Prace nad ostatecznym ksztatem wieloletnich ram finansowych bardzo si przecigay ze wzgldu na to, i po raz pierwszy w historii UE Parlament Europejski bra aktywny udzia w ich przygotowaniu, co wynika z postanowie traktatu z Lizbony. Przyjte rozwizania maj charakter kompromisowy i zostay wypracowane w warunkach wci trwajcego w wielu pa stwach Wspólnoty kryzysu oraz denia znacznej czci pa stw bdcych patnikami netto do ograniczenia ich wkadu w finansowanie UE. Majc to na uwadze, uzyskane porozumienie naley oceni pozytywnie, gdy udao si utrzyma budet na poziomie zblionym do dotychczasowego. Wbrew wstpnym propozycjom KE nie uzyskano zgody na zmiany róde rodków wasnych budetu UE, co oznacza, i problem ten bdzie przedmiotem dyskusji w trakcie prac nad kolejnym wieloletnim budetem Wspólnoty.. 12 .

(16) Tabela 1.2. rodki przewidziane na realizacj dziau 2 WRF 2014-2020 i porównanie wysokoci budetu w roku 2013 i 2020 (w mln euro, ceny stae z 2011 r.) cznie 2014-2020. 2020 w porównaniu do 2013. Kategoria. 2013. 2014. 2015. 2016. 2017. 2018. 2019. 2020. Dzia 2 Patnoci bezporednie i instrumenty rynkowe. 59633. 55883. 55060. 54261. 53448. 52466. 51503. 50558. 373179. -15,20%. 43180. 41585. 40989. 40421. 39837. 39079. 38335. 37605. 277851. -12,90%. 39681. 39112. 38570. 38013. 37289. 36579. 35883. 265127. 11904. 11734. 11571. 11404. 11187. 10974. 10765. 79538. 3182. 1904. 1877. 1851. 1824. 1790. 1756. 1722. 12724. 13890. 12865. 12613. 12366. 12124. 11887. 11654. 11426. 84936. w tym: P atnoci bezporednie 30% na zazielenienie Instrumenty rynkowe Rozwój obszarów wiejskich Polityka rybacka. -17,7%. 937. 959. 957. 951. 940. 931. 921. 917. 6574. -2,10%. 352. 381. 402. 419. 438. 456. 474. 486. 3057. 38,20%. Agencje. 50,3. 49,1. 49,1. 49,1. 49,1. 49,1. 49,1. 49,1. 344. -2,40%. Margines. 1223. 44,1. 50,2. 54,9. 59,5. 64,3. 69,4. 74,3. 417. Life+. ród o: Directoriate-General for Internal Policies (2013), tab. 11.. 1.2.. Przyjty ksztat WPR na lata 2014-2020 W swoich konkluzjach z 7-8 lutego 2013 r. Rada zapisaa, i celem WPR jest zwikszenie wydajnoci poprzez promowanie postpu technicznego i zapewnienie racjonalnego rozwoju produkcji rolnej i optymalnego wykorzystywania czynników produkcji, zwaszcza pracy, a w ten sposób zapewnienie odpowiedniego poziomu ycia spoecznoci rolniczej, szczególnie poprzez wzrost dochodów indywidualnych. Celem jest równie stabilizacja rynków, zapewnienie dostpnoci dostaw i tego, e docieraj one do konsumentów po rozsdnych cenach6. Przyjto propozycj KE z 2011 r. dotyczc stopniowego zmniejszania zrónicowania w poziomie stawek patnoci poprzez podnoszenie stawek w tych pa stwach, których stawki stanowi mniej ni 90% redniej dla UE. Stopniowe redukowanie tych dysproporcji ma si odbywa w okresie 2015-2020. Zaakceptowano równie zazielenienie patnoci bezporednich, na które ma by przeznaczone 30% kopert krajowych oraz moliwo przesuwania rodków midzy filarami WPR. Komisja, Rada i Parlament Europejski osigny porozumienie polityczne w sprawie reformy wspólnej polityki rolnej w czerwcu 2013 roku. Natomiast kwestie dotyczce poziomu wydatków na WPR okrelono we wrzeniu 2013 roku. Ustalenia opieraj si na projektach rozporzdze przedstawionych przez KE w padzierniku 6 Jak wida wskazano tu na cele okrelone w Traktacie. Obecnie cele te zawiera artyku 39 Traktatu o Funkcjonowaniu Unii Europejskiej. 13 .

(17) 2011 roku7. Wikszo ustale ma wej w ycie w 2014 roku, ale patnoci bezporednie w nowej formule bd obowizywa dopiero od 2015 roku. W systemie patnoci bezporednich poza patnociami za praktyki korzystne dla rodowiska, tzw. zazielenienie, obowizkowym elementem koperty krajowej maj by patnoci dla modych rolników, na które mona przeznaczy do 2% koperty krajowej. Pa stwa czonkowskie mog równie zdecydowa o wprowadzeniu nastpujcych form patnoci: x patnoci zwizane z wielkoci produkcji; x patnoci dla obszarów o niekorzystnych warunkach gospodarowania – do 5% koperty krajowej (instrument dodatkowy pozwalajcy na zwikszenie wsparcia dla obszarów objtych takim wsparciem w ramach filaru II); x patnoci redystrybucyjne – do 30% koperty krajowej; patnoci maj na celu dodatkowe wsparcie pierwszych hektarów (liczba zaley od uksztatowania tego instrumentu w poszczególnych pa stwach), co moe znaczco wpywa na struktur wsparcia rolnictwa; x system patnoci dla drobnych producentów rolnych. Nowe pa stwa czonkowskie, które korzystay do tej pory z systemu jednolitej patnoci obszarowej (ang. SAPS), mog nadal stosowa ten system a do ko ca okresu obowizywania wieloletnich ram finansowych 2014-2020. Natomiast pa stwa, które do tej pory stosoway system patnoci na gospodarstwo (ang. SPS) bazujcy na historycznym tytule do patnoci ma by zmieniony, a pa stwa te musz wprowadzi system bardziej ujednoliconych patnoci, przy czym moliwe jest ujednolicenie na poziomie krajowym bd regionalnym. Naley podkreli, i pojcie regionu moe by rozumiane dwojako i regiony mog by wyznaczane zarówno w oparciu o kryteria administracyjne, jak i agronomiczne. Uznano za konieczne nie tylko ujednolicenie zewntrzne stawek patnoci, czyli zmniejszenie rónic w poziomie stawek w poszczególnych pa stwach, ale take ujednolicenie wewntrzne, odnoszce si do rónic w ramach pa stw tworzcych Wspólnot. W obu przypadkach stawki najnisze maj by tak podwyszone, aby zniwelowa 1/3 rónicy midzy ich obecnym poziomem i 90% redniej odpowiednio dla caej UE lub danego pa stwa/regionu. Wzrost najniszych stawek jest sprzony z obnieniem stawek w przypadku rolników otrzymujcych wicej ni rednia krajowa. Jednake pa stwa czonkowskie maj moliwo ograniczenia redukcji do 30%. Jednoczenie w przypadku najwikszych beneficjentów reforma WPR przewiduje obowizkow redukcj otrzymywanej kwoty patnoci. Ma to dotyczy gospodarstw uzyskujcych ponad 150 tys. euro, przy czym moliwe jest podwyszenie tej kwoty o koszty wynagrodze . Redukcja patnoci ma siga co najmniej 5% otrzymywanej kwoty. Uzyskane w ten sposób rodki maj zosta wykorzystane na rozwój obszarów wiejskich w danym regionie/kraju, przy czym s one traktowane jako rodki, 7 Kluczowe elementy tych projektów zostay omówione w raporcie PW: A. Czyewski, A. Matuszczak, B. Wieliczko (2011), op. cit. 14 .

(18) które nie wymagaj wspófinansowania. Opcjonalnie pa stwa czonkowskie mog równie wprowadzi górny limit uzyskiwanej kwoty patnoci sigajcy 300 tys. euro, przy czym i w tym wypadku równie moliwe jest podwyszenie tej kwoty o koszty wynagrodze . Interesujcym rozwizaniem jest moliwo wprowadzenia tzw. patnoci redystrybucyjnej do pierwszych hektarów. Na t patno mona przeznaczy maksymalnie 30% koperty krajowej, a patnoci te mog obejmowa maksymalnie 30 ha. Jednake w przypadku pa stw, w których rednia wielko gospodarstw jest wiksza, moliwe jest podwyszenie tego puapu do krajowej redniej. Jednoczenie jednak stawka tej patnoci nie moe przekracza 65% stawki redniej. Redukcja patnoci, zwana degresywnoci lub degresj, nie bdzie obowizywaa w pa stwach, które wprowadz patnoci redystrybucyjne, jeli co najmniej 5% koperty krajowej zostanie na nie przeznaczone. Jeli chodzi o obowizkowe patnoci dla modych rolników, to wsparcie to bdzie przyznawane modym rolnikom przez pierwsze pi lat od podjcia dziaalnoci rolniczej. Now form patnoci bezporednich, które mog by wprowadzone jest specjalny system wsparcia dla drobnych producentów rolnych. Na t form patnoci moliwe jest przeznaczenie do 10% krajowej koperty, cho pa stwa czonkowskie mog równie finansowa t patno ze swoich wasnych rodków publicznych. Uczestnikiem tego systemu moe by kady rolnik, który zoy wniosek o wczenie go do tego systemu. Uczestniczcy w tym systemie bd dostawali patno roczn sigajc od 500 do 1 250 euro bez wzgldu na wielko gospodarstwa, ale w zalenoci od przyjtej przez dane pa stwo czonkowskie metody obliczania kwoty tego wsparcia. Zalet uczestnictwa w tym systemie ma by zwolnienie z kontroli spenienia zasad wzajemnej zgodnoci oraz wymaga tzw. zazielenienia. Takie rozwizanie ma równie ograniczy koszty transakcyjne ponoszone przez pa stwa czonkowskie w odniesieniu do kontroli gospodarstw uczestniczcych w systemie patnoci bezporednich. Dla zachowania produkcji w wybranych wraliwych sektorach lub regionach moliwe jest stosowanie patnoci powizanych z produkcj. Tego rodzaju wsparcie ma by ograniczone do 8% koperty krajowej. Limit ten moe by podwyszony do 13%, jeli obecnie tego rodzaju wsparcie przekracza 5% koperty. Kolejne 2% koperty moe by przeznaczone na wsparcie dotyczce rolin wysokobiakowych. Kluczowym elementem zmian w systemie patnoci bezporednich, które maj obowizywa od 2015 roku, jest tzw. zazielenienie, czyli realizacja praktyk korzystnych dla klimatu i rodowiska. Jest to element obowizkowy, a w przypadku niespeniania tych wymogów rolnik nie tylko nie otrzyma tej czci patnoci, ale take bd na niego naoone kary przekraczajce wysoko patnoci na zazielenienie. W trzecim roku od wprowadzenia tych patnoci kara moe siga do 20%, a w czwartym 25% kwoty, która byaby przyznana, gdyby wymogi nie zostay spenione.. 15 .

(19) W porównaniu do propozycji KE z 2011 r. populacja gospodarstw, które musz spenia wymóg praktyki prorodowiskowej zostaa znacznie ograniczona. Przyjte praktyki sprzyjajce rodowisku obejmuj: 1. Utrzymywanie trwaych uytków zielonych. 2. Dywersyfikacj upraw, czyli konieczno prowadzenia co najmniej dwóch lub trzech rónych upraw, przy czym gówna uprawa moe zajmowa do 75% UR, a dwie gówne uprawy do 95%. Wymóg utrzymywania 2 upraw ma dotyczy jednak gospodarstw, w których wielko uytków rolnych przekracza 10 ha, a jeli powierzchnia UR jest wiksza ni 30 ha, to wymagane maj by trzy uprawy. 3. Utrzymywanie obszaru proekologicznego (np. miedze, drzewa, ugorowane grunty), który ma zajmowa co najmniej 5% UR gospodarstwa. Wymóg ten ma dotyczy jedynie gospodarstw o powierzchni przekraczajcej 15 ha UR. Odsetek takich obszarów bdzie móg by podniesiony do 7% po przeoeniu przez KE w 2017 roku sprawozdania i odpowiedniego wniosku legislacyjnego. Wypracowano równie mechanizm równowanoci zazielenienia, czyli uznania stosowanych obecnie praktyk za odpowiedniki wymaganych praktyk. W odniesieniu do koncepcji ograniczenia prawa do patnoci jedynie do grupy aktywnych rolników wypracowano rozwizanie, które uniemoliwia uzyskiwanie patnoci. Patnoci nie bdzie mona uzyska w odniesieniu do obszarów zajmowanych przez porty lotnicze, przewozy kolejowe, sieci wodocigowe, usugi dotyczce nieruchomoci oraz stae tereny sportowe i rekreacyjne. Wykaz ten moe by rozszerzony przez pa stwa czonkowskie. Przewidziano równie moliwo przenoszenia rodków midzy filarami WPR. Moliwe jest przesunicie do 15% rodków przeznaczonych na dany filar do drugiego z nich. Natomiast w przypadku pa stw, w których obecne stawki patnoci s nisze ni 90% unijnej redniej mog przesun na patnoci bezporednie a do 25% rodków przyznanych im na rozwój obszarów wiejskich. Jeli chodzi o rozwój obszarów wiejskich, to przyjto wikszo propozycji przedoonych w 2011 r. przez KE. Warto jednake zwróci uwag na to, i w odniesieniu do wymogu przeznaczenia co najmniej 30% rodków EFRROW na dziaania prorodowiskowe, przy czym za takie uznano: x inwestycje w rodki trwae, jeli s zwizane z ochron rodowiska i przeciwdziaaniem zmianie klimatu; x dziaania dotyczce lenictwa; x patnoci rolnorodowiskowe i patnoci na rzecz klimatu; x rolnictwo ekologiczne; x patnoci zwizane z programem Natura 2000 (z wyczeniem patnoci zwizanych z ramow dyrektyw wodn); x patnoci na rzecz obszarów z ograniczeniami naturalnymi i innymi okrelonymi ograniczeniami. Maksymalny poziom stawek wspófinansowania jest uzaleniony od regionu. Najwyszy dotyczy regionów sabiej rozwinitych, najbardziej oddalonych oraz 16 .

(20) mniejszych wysp Morza Egejskiego i wynosi 85%. W przypadku regionów w okresie przejciowym w zalenoci od typu tych regionów: 75% (chodzi o regiony, w których poziom PKB na mieszka ca w okresie 2007–2013 by niszy ni 75% redniej UE-25, ale wskanik ten jest wyszy ni 75% redniego PKB w UE-27) lub 63%. W pozostaych regionach maksymalny poziom wspófinansowania to 53%. Minimalny poziom to 20%. Jednoczenie przewidziano pewne odstpstwa od maksymalnych poziomów w odniesieniu do niektórych projektów LEADER, wydatków zwizanych ze zmian klimatu czy transfer wiedzy oraz wspóprac. Istotn nowoci dotyczc rozwoju obszarów wiejskich jest moliwo wdraania podprogramów tematycznych, które maj koncentrowa si na kluczowych problemach dotyczcych wsi. Podprogramy te mog obejmowa dziaania wspófinansowane w ramach EFRROW dotyczce: modych rolników, obszarów górskich, agodzenia skutków i dostosowywania si do zmian klimatu, kobiet na obszarach wiejskich, krótkich a cuchów dostaw i biorónorodnoci klimatycznej. Do ko ca 2018 r. (póniej co 4 lata) KE ma przedstawi raport dotyczcy wyników WPR w odniesieniu do jej gównych celów: opacalnej produkcji ywnoci, zrównowaonej gospodarki zasobami naturalnymi oraz zrównowaonego rozwoju terytorialnego. Przyjto równie podzia rodków midzy kraje czonkowskie w odniesieniu do patnoci bezporednich i polityki rozwoju obszarów wiejskich. Na patnoci bezporednie w latach 2015-2020 przewidziano cznie ponad 252 mld euro (tabela 1.3). Najwikszym beneficjentem ma by, tak jak do tej pory, Francja. Jednoczenie warto zwróci uwag na to, które pa stwa maj w okresie 2015-2020 uzyskiwa kadego roku coraz wyszy, a które coraz niszy poziom rodków. Roczny poziom rodków ERFG na patnoci bezporednie dla UE-28 bdzie stopniowo rós w okresie 2015-2020. W przypadku wikszoci pa stw czonkowskich roczne koperty bd ulegay zmniejszeniu. Zwikszenie bdzie dotyczyo wikszoci nowych pa stw czonkowskich, czyli tych, które stay si czci Wspólnoty od 2004 roku. Wyjtkami s Czechy, Sowenia, Wgry, Malta i Cypr, które odnotuj spadek kopert przyznanych na 2020 r. w stosunku do tych z 2015 roku. Natomiast wród starszych czonków UE wzrost poziomu kopert krajowych w tym okresie bdzie dotyczy Finlandii, Hiszpanii, Wielkiej Brytanii i Szwecji. W przypadku Polski koperta krajowa na 2020 r. jest jedynie o 3% wysza ni w roku 2015.. 17 .

(21) Tabela 1.3. rodki WRF 2014-2020 przeznaczone na patnoci bezporednie (w tys. euro; ceny biece) Pa stwo 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2015-2020 Austria 693716 693065 692421 691754 691746 691738 4154440 Belgia 544047 536076 528124 520170 512718 505266 3146401 Bugaria 642103 721251 792449 793226 794759 796292 4540080 Chorwacja 113908 130550 149200 186500 223800 261100 1065058 Cypr 51344 50784 50225 49666 49155 48643 299817 Czechy 875305 874484 873671 872830 872819 872809 5241918 Dania 926075 916580 907108 897625 889004 880384 5416776 Estonia 110018 121870 133701 145504 157435 169366 837894 Finlandia 523247 523333 523422 523493 524062 524631 3142188 Francja 7586341 7553677 7521123 7488380 7462790 7437200 45049511 Grecja 2047187 2039122 2015116 1991083 1969129 1947177 12008814 Hiszpania 4833647 4842658 4851682 4866665 4880049 4893433 29168134 Holandia 793319 780815 768340 755862 744116 732370 4574822 Irlandia 1216547 1215003 1213470 1211899 1211482 1211066 7279467 Litwa 393226 417890 442510 467070 492049 517028 2729773 Luksemburg 33662 33603 33545 33486 33459 33431 201186 otwa 168886 195649 222363 249020 275887 302754 1414559 Malta 5240 5127 5015 4904 4797 4689 29772 Niemcy 5178178 5144264 5110446 5076522 5047458 5018395 30575263 Polska 2970020 2987267 3004501 3021602 3041560 3061518 18086468 Portugalia 557667 565816 573954 582057 590706 599355 3469555 Rumunia 1428531 1629889 1813795 1842446 1872821 1903195 10490677 Sowacja 377419 380680 383938 387177 390781 394385 2314380 Sowenia 138980 137987 136997 136003 135141 134278 819386 Szwecja 696487 696890 697295 697678 698723 699768 4186841 W. Brytania 3548576 3555915 3563262 3570477 3581080 3591683 21410993 Wgry 1272786 1271593 1270410 1269187 1269172 1269158 7622306 Wochy 3953394 3902039 3850805 3799540 3751937 3704337 22962052 UE-28 41679856 41923877 42128888 42131826 42168635 42205449 252238531 ród o: http://ec.europa.eu/agriculture/cap-funding/budget/mff-2014-2020/mff-figures-andcap_en.pdf. Jeli chodzi o rodki EFRROW, to roczne wydatki wzrosn w okresie 2014-2020 jedynie minimalnie (tabela 1.4). Tylko w przypadku 13 pa stw przewidywany jest nieznaczny wzrost rocznej koperty. Kraje, w których nastpi wzrost wysokoci rodków na rozwój obszarów wiejskich, to: Austria, Belgia, Estonia, Finlandia, Francja, Litwa, Luksemburg, otwa, Malta, Portugalia, Sowenia, Szwecja i Wochy, a w przypadku Chorwacji wsparcie z EFRROW bdzie w kadym roku jednakowe.. 18 .

(22)

(23). . 2015 559329914 78499837 335057822 332167500 18893552 312969048 90168920 103651030 336933734 1408287165 600533693 1186425595 87003509 313059463 230412316 14272231 138361424 13965035 1177251936 1567453560 577895019 1148336385 270797979 119006876 249014757 370520030 495016871 1483373476 13618658677 34131977 13652790654. 2016 560883465 78660375 334607538 332167500 18891207 311560782 90047742 103676345 338456263 1411769545 600004906 1185344141 86886585 312967965 230431887 14318896 138396059 14051619 1175693642 1565347059 578775888 1146793135 270434053 119342187 249173940 369548156 494351618 1486595990 13619178488 34133279 13653311767. 2017 562467745 78824076 334147994 332167500 18888801 310124078 89924072 103702093 340009057 1415324592 599465245 1184244005 86767256 312874411 230451686 14366484 138431289 14139927 1174103302 1563197238 579674001 1145218149 270062644 119684133 249336135 368557938 493672684 1489882162 13619708697 34134608 13653843305. 2018 564084777 78991202 333680052 332167500 18886389 308659490 89798142 103728583 341593485 1418941328 598915722 1183112678 86645747 312779690 230472391 14415051 138467528 14230023 1172483899 1561008130 580591241 1143614381 269684447 120033142 249502108 367544511 492981342 1493236530 13620249509 34135964 13654385473. ród o: http://ec.europa.eu/agriculture/cap-funding/budget/mff-2014-2020/mff-figures-and-cap_en.pdf. 2014 557806503 78342401 335499038 332167500 18895839 314349445 90287658 103626144 335440884 1404875907 601051830 1187488617 87118078 313148955 230392975 14226474 138327376 13880143 1178778847 1569517638 577031070 1149848554 271154575 118678072 248858535 371473873 495668727 1480213402 13618149060 34130699 13652279759. 2019 565713368 79158713 333187306 332167500 18883108 307149050 89665537 103751180 343198337 1422813729 598337071 1182137718 86517797 312669355 230483599 14464074 138498589 14321504 1170778658 1558702987 581504133 1141925604 269286203 120384760 249660989 366577113 492253356 1496609799 13620801137 34137346 13654938483. 2020 567266225 79314155 332604216 332167500 18875481 305522103 89508619 103751183 344776578 1427718983 597652326 1182076067 86366388 312485314 230443386 14511390 138499517 14412647 1168760766 1555975202 582317022 1139927194 268814943 120720633 249768786 365935870 491391895 1499799408 13621363797 34138756 13655502553. 2014-2020 3937551997 551790759 2338783966 2325172500 132214377 2170333996 629400690 725886558 2380408338 9909731249 4195960793 8290828821 607305360 2189985153 1613088240 100574600 968981782 99000898 8217851050 10941201814 4057788374 8015663402 1890234844 837849803 1745315250 2580157491 3455336493 10429710767 95338109365 238942629 95577051994. Tabela 1.4. rodki EFRROW w latach 2014-2020 w podziale na pa stwa czonkowskie (w euro, ceny biece). Pa stwo Austria Belgia Bugaria Chorwacja Cypr Czechy Dania Estonia Finlandia Francja Grecja Hiszpania Holandia Irlandia Litwa Luksemburg otwa Malta Niemcy Polska Portugalia Rumunia Sowacja Sowenia Szwecja Wielka Brytania Wgry Wochy UE-28 Pomoc techniczna cznie.

(24) Warto równie porówna poziom rodków przeznaczonych na rozwój obszarów wiejskich w ramach poprzednich i obecnych WRF (tabela 1.5). Najwikszy spadek wsparcia dotyczy Czech, Cypru i Polski, a najwikszy wzrost Francji, Malty i Woch. Tabela 1.5. Poziom rodków EFRROW przeznaczonych dla pa stw czonkowskich w ramach WRF2007-2013 i WRF2014-2020 (w mln euro; zmiana w proc.) Pa stwo 2007-2013 2014-2020 Zmiana Austria 4117,6 3937,6 -4,4 Belgia 496,1 551,8 11,2 Bugaria 2686,5 2338,8 -12,9 Chorwacja 2325,2 Cypr 168,5 132,2 -21,5 Czechy 2914,5 2170,3 -25,5 Dania 585,5 629,4 7,5 Estonia 737,1 725,9 -1,5 Finlandia 2203,7 2380,4 8,0 Francja 7705,3 9909,7 28,6 Grecja 3962,8 4196,0 5,9 Hiszpania 8161,8 8290,8 1,6 Holandia 602,3 607,3 0,8 Irlandia 2547,8 2190,0 -14,0 Litwa 1802,9 1613,1 -10,5 Luksemburg 97 100,6 3,7 otwa 1076,3 969,0 -10,0 Malta 79,4 99,0 24,7 Niemcy 9117 8217,9 -9,9 Polska 13691,3 10941,2 -20,1 Portugalia 4140,7 4057,8 -2,0 Rumunia 8203,8 8015,7 -2,3 Sowacja 2038,4 1890,2 -7,3 Sowenia 938,4 837,8 -10,7 Szwecja 1968 1745,3 -11,3 Wielka Brytania 2426 2580,2 6,4 Wgry 3938,2 3455,3 -12,3 Wochy 9138,5 10429,7 14,1 EU-27 95545,4 EU-28 95338,1 EU-28+ 95577,1 ród o: Opracowanie w asne na podstawie danych: Directoriate-General for Internal Policies (2013), i http://ec.europa.eu/agriculture/cap-funding/budget/mff-2014-2020/mff-figures-andcap_en .pdf. Ostateczne przyjcie kluczowych rozporzdze nastpi dopiero w grudniu 2013 r. Znaczco opónio proces wdraania zmian w WPR. W przypadku patnoci bezporednich ju na etapie finalnych prac przyjto, i nowe rozwizania wejd w ycie dopiero w 2015 roku. Natomiast w przypadku polityki rozwoju wsi przyjto rozporzdzenie przejciowe umoliwiajce kontynuowanie finansowania instrumentów o charakterze wieloletnim. Nowe programy rozwoju obszarów wiejskich wejd natomiast w ycie w terminie uzalenionym od zdolnoci danego pa stwa do przygotowania ostatecznych rozwiza oraz moliwoci KE dotyczcych analizy i zatwierdzania tych programów. Mona si spodziewa, i w drugiej poowie 2014 r. pierwsze programy zostan przekazane KE do oceny. 20 .

(25) 2. Oddziaywanie rodków UE na rozwój Polski W dniu 1 maja 2014 r. minie dziesi lat odkd Polska staa si czonkiem Unii Europejskiej. W zwizku z tym moliwe jest dokonanie pierwszych analiz oddziaywania wieloletnich programów wsparcia i ogólnej oceny wpywu rodków kierowanych do Polski z budetu Wspólnoty. Do ko ca 2012 roku do Polski trafio ponad 76,7 mld euro rodków UE, a przekazane przez Polsk skadki signy 26,4 mld euro (tabela 2.1). Do tej pory saldo przepywów midzy Polsk i UE wynosi ok. 2/3 napywajcych do Polski rodków. Same transfery realizowane w ramach WPR niemal równowa polsk skadk do budetu Wspólnoty, co pozwala Polsce by beneficjentem netto unijnego budetu. Tabela 2.1. Wysoko transferów finansowych UE-Polska w latach 2004-2012 (w mln euro) i udzia w nich wsparcia w ramach WPR (w proc.) Rok. 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2004-2012. Transfery z UE ogóem. Skadki Zwroty. Saldo. Transfery z WPR ogóem. Udzia w transferach. Udzia w saldzie. 2478 4018 5269 7406 7396 9258 11229 14271 15440. 1319 2379 2552 2779 3402 3234 3490 3734 3569. 0 23 4 45 8 13 2 44 2. 1159 1616 2713 4582 3986 6011 7737 10493 11869. 298 1543 2155 2553 2032 2914 3479 4255 4739. 12,0 38,4 40,9 34,5 27,5 31,5 31,0 29,8 30,7. 25,7 95,5 79,4 55,7 51,0 48,5 45,0 40,6 39,9. 76765. 26458. 141. 50166. 23968. 31,2. 47,8. ród o: Opracowanie w asne na podstawie danych Ministerstwa Finansów.. Bada dotyczcych oddziaywania na polsk gospodark rodków pomocowych pochodzcych z UE jest niewiele, a wikszo z nich odnosi si jedynie do wybranych elementów wsparcia lub okresów finansowania8. Równie jeli chodzi o kompleksowe badania porównujce wpyw funduszy UE na gospodarki innych pa stw, brakuje caociowych analiz. Z tego wzgldu trudno okreli faktyczn rol, jak wsparcie to odgrywa w rozwoju spoeczno-gospodarczym pa stw czonkowskich, a co za tym idzie, nie mona jednoznacznie stwierdzi, na ile skuteczne i efektywne s instrumenty pomocowe.. 8 Najwicej bada dotyczcych oddziaywania funduszy strukturalnych dotyczy ich wpywu na konwergencj regionów Wspólnoty. Szczególnie duo bada w tym zakresie powstao w latach 90. XX wieku i na pocztku XXI wieku. 21 .

(26) Jednym z opracowa prezentujcych przewidywan skal oddziaywania polityki spójnoci realizowanej w perspektywie finansowej 2007-2013 na nowe pa stwa czonkowskie jest praca Janosa Vargi i Jana in ’t Velda9, któr wykonano wykorzystujc model QUEST III. Badacze zwrócili uwag na to, i napyw rodków do pa stw czonkowskich odbywa si ze znacznym opónieniem, co sprawia, i w pierwszych latach w wikszoci pa stw uzyskiwane transfery s nawet kilkukrotnie nisze ni te otrzymywane w ostatnich latach wdraania danej perspektywy finansowej (tabela 2.2). Tabela 2.2. Przewidywany poziom wsparcia przekazywanego przez KE w ramach polityki spójnoci 2007-2013 do nowych pa stw czonkowskich (poziom rodków jako procent PKB tych pa stw) Kraj 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 Bugaria 0,50 0,65 0,80 1,89 1,81 1,76 1,71 Cypr 0,08 0,12 0,34 0,23 0,28 0,33 0,39 Czechy 0,29 0,73 1,04 1,46 2,00 2,12 2,22 Estonia 0,47 0,71 3,28 2,49 2,88 2,80 2,72 Wgry 0,54 0,80 2,06 2,52 3,13 3,26 3,38 Litwa 0,52 0,72 4,06 2,02 2,15 2,87 3,51 otwa 0,47 0,67 2,30 2,06 2,09 3,30 4,42 Malta 0,34 0,50 0,62 1,01 1,46 2,16 2,84 Polska 0,44 0,61 1,63 1,34 1,72 2,11 2,48 Rumunia 1,30 1,17 1,42 1,32 1,24 1,20 1,16 Sowenia 0,26 0,38 0,92 1,11 1,33 1,15 0,98 Sowacja 0,46 0,60 0,79 1,30 1,47 1,72 1,95 ród o: Opracowanie w asne na podstawie Varga, Veld (2011), tab. 2.. 2014 2,67 0,40 2,34 2,33 2,52 3,27 3,72 2,21 2,20 1,54 1,16 2,22. 2015 2,55 0,42 2,28 1,99 1,48 3,39 2,77 1,53 1,89 1,47 1,21 2,20. 2016 3,06 0,46 2,37 2,82 3,67 2,57 3,08 0,68 2,43 1,42 1,60 1,74. Skala oddziaywania wsparcia jest zalena nie tylko od tempa napywu rodków, ale take od struktury ich wydatkowania. Wszystkie nowe pa stwa Wspólnoty wikszo rodków przeznaczyy na projekty dotyczce infrastruktury, jednak i tu wida znaczne rónice (tabela 2.3). Bardzo zrónicowany jest take poziom rodków przeznaczonych na badania i rozwój oraz wsparcie przemysu i usug. Szacowany dugookresowy wpyw polityki spójnoci realizowanej w ramach perspektywy finansowej 2007-2013 na poszczególne nowe pa stwa UE jest bardzo zrónicowany (tabela 2.4). W przypadku Polski oddziaywanie unijnych rodków na poziom PKB oraz mnonik jest wysze ni przecitnie w analizowanej grupie pa stw. W tabeli 2.5 przedstawiono natomiast szczegóowo wpyw rodków polityki spójnoci 2007-2013 na gówne wskaniki ekonomiczne w Polsce. Warto zauway, i wbrew oczekiwaniu, i rodki UE zwiksz poziom inwestycji, w okresie 2007-2013 przewiduje si negatywny wpyw unijnego wsparcia na wysoko inwestycji. Moe to. 9 J. Varga, J. in ’t Veld (2011), Cohesion Policy Spending in the New Member States of the EU in an Endogenous Growth Model, “Eastern European Economics”, vol. 49, no. 5, pp. 29-54. 22 .

(27) oznacza, i wystpuje silny efekt wypychania sprawiajcy, i rodki publiczne i prywatne, które mogyby by przeznaczone na inwestycje s kierowane na inne cele.. Tabela 2.3. Struktura wydatkowania rodków polityki spójnoci 2007-2013 w nowych pa stwach czonkowskich UE Kraj. Wsparcie przemysu i usug. Zasoby ludzkie Infrastruktura Badania i rozwój Pomoc techniczna. Bugaria 8,36 20,89 62,50 Cypr 14,99 20,45 50,95 Czechy 8,39 15,56 61,09 Estonia 8,04 10,87 62,31 Wgry 13,18 15,12 61,92 Litwa 8,06 13,45 62,23 otwa 4,13 11,49 67,81 Malta 14,40 12,82 65,96 Polska 7,81 13,67 63,00 Rumunia 8,95 18,62 65,19 Sowenia 9,01 15,82 54,42 Sowacja 5,43 11,75 70,05 ród o: Opracowanie w asne na podstawie Varga, Veld (2011), tab. 3.. 4,67 10,03 11,58 16,75 5,91 13,26 14,07 5,30 11,94 3,65 18,65 9,32. 3,58 3,58 3,38 2,04 3,87 3,00 2,51 1,52 3,58 3,59 2,09 3,44. Tabela 2.4. Dugookresowy wpyw realizacji polityki spójnoci 2007-2013 na PKB oraz mnonik w nowych pa stwach czonkowskich i caej UE Kraj. PKB 2016. PKB 2025. Skumulowany mnonik 2016. Bugaria 3,3 3,0 0,8 Cypr 0,6 0,5 0,8 Czechy 2,7 2,6 0,5 Estonia 3,7 2,8 0,8 Wgry 4,8 4,1 0,8 Litwa 5,0 4,8 0,7 otwa 4,1 4,0 0,9 Malta 1,6 1,2 0,6 Polska 4,3 4,3 1,0 Rumunia 2,7 2,2 1,0 Sowenia 3,5 3,5 0,8 Sowacja 1,8 1,5 1,1 rednio 3,6 3,4 0,9 Darczy cy –0,2 –0,1 — UE-27 0,2 0,2 — ród o: Opracowanie w asne na podstawie Varga, Veld (2011), tab. 5.. 23 . Skumulowany mnonik 2025. 2,3 2,3 1,9 2,0 2,4 2,2 2,6 1,5 3,2 2,6 2,2 3,3 2,6 — —.

(28) . . 0,20. 1,04. Dug publiczny (jako % PKB). Deficyt budetowy (jako % PKB). Bilans handlowy (jako % PKB). 2008. 1,52. 0,12. 0,65. 0,59. 0,42. 0,87. 0,94. 1,66. 0,51. 0,95. 0,13. 4,73. 0,82. 0,36. 1,99. 0,26. 0,13. 0,55. 0,18. 0,09. Na czerwono zaznaczono wartoci ujemne. ród o: Varga 2010, tab. 14.. 0,50. 0,20. Inflacja. 0,04. Nominalna stopa procentowa. 0,23. Patenty. 1,03. 0,06. Pace realne. 1,11. 3,32. Import. Kurs wymiany: euro. 0,64. Eksport. Kurs wymiany: dolar. 0,11. Inwestycje. 1,31. 1,32. Konsumpcja. Terms of trade. 0,19. Wysoko kwalifikowani. 0,03. 0,01. rednio kwalifikowani. Poziom cen konsumpcyjnych. 0,04. 0,18. Nisko kwalifikowani. PKB. Zatrudnienie. 2007. 0,02. Wskanik. 1,87. 0,06. 1,26. 0,63. 0,75. 0,42. 0,46. 1,73. 1,17. 1,86. 0,10. 5,70. 0,84. 0,57. 2,16. 0,46. 0,50. 1,15. 0,56. 0,66. 2009. 1,67. 0,01. 1,42. 0,36. 0,72. 0,19. 0,20. 1,53. 1,62. 2,80. 0,37. 5,13. 0,70. 0,63. 2,36. 0,20. 0,43. 1,35. 0,50. 0,72. 2010. 1,70. 0,06. 1,81. 0,50. 0,79. 0,76. 0,85. 1,36. 2,14. 3,70. 0,54. 5,15. 0,60. 0,57. 2,66. 0,25. 0,62. 1,79. 0,71. 1,18. 2011. 1,73. 0,12. 2,28. 0,44. 0,85. 1,41. 1,57. 1,09. 2,67. 4,47. 0,72. 5,13. 0,45. 0,43. 3,00. 0,40. 0,93. 2,34. 1,03. 1,72. 2012. 1,68. 0,21. 2,80. 0,27. 0,83. 2,11. 2,34. 0,66. 3,11. 5,06. 0,93. 4,83. 0,22. 0,17. 3,42. 0,55. 1,26. 2,88. 1,37. 2,40. 2013. 1,37. 0,30. 3,18. 0,02. 0,63. 2,76. 3,05. 0,11. 3,30. 5,45. 1,26. 3,80. 0,12. 0,24. 3,95. 0,48. 1,38. 3,16. 1,49. 2,88. 2014. 1,10. 0,42. 3,59. 0,09. 0,43. 3,23. 3,58. 0,43. 3,33. 5,64. 1,53. 2,86. 0,43. 0,73. 4,50. 0,53. 1,56. 3,43. 1,67. 3,34. 2015. 1,05. 0,51. 4,26. 0,37. 0,31. 3,61. 4,00. 1,05. 3,28. 5,64. 1,60. 2,43. 0,76. 1,28. 5,05. 0,88. 1,93. 3,72. 2,03. 4,31. 2016. 0,08. 0,49. 3,94. 0,99. 0,39. 3,69. 4,10. 1,68. 2,49. 5,57. 2,18. 0,37. 1,13. 1,90. 5,60. 0,07. 1,12. 2,95. 1,23. 3,67. 2017. 0,05. 0,55. 4,23. 0,40. 0,45. 3,32. 3,70. 1,83. 2,00. 5,50. 2,20. 0,52. 1,20. 2,33. 5,98. 0,24. 1,16. 2,92. 1,26. 3,94. 2018. 0,10. 0,47. 4,45. 0,39. 0,42. 2,94. 3,31. 1,88. 1,60. 5,44. 2,12. 0,43. 1,23. 2,57. 6,09. 0,42. 1,31. 3,09. 1,42. 4,03. 2019. 0,10. 0,39. 4,56. 0,39. 0,40. 2,59. 2,94. 1,93. 1,21. 5,40. 2,05. 0,44. 1,26. 2,74. 6,14. 0,50. 1,43. 3,31. 1,55. 4,09. 2020. Tabela 2.5. Potencjalny wpyw polityki spójnoci UE w okresie 2007-2013 na wybrane wskaniki makroekonomiczne w Polsce (w proc.) 2021. 0,09. 0,31. 4,60. 0,38. 0,39. 2,25. 2,59. 1,97. 0,83. 5,38. 1,98. 0,49. 1,28. 2,87. 6,18. 0,54. 1,53. 3,54. 1,66. 4,14. 2022. 0,07. 0,25. 4,56. 0,37. 0,38. 1,93. 2,24. 2,01. 0,46. 5,37. 1,91. 0,54. 1,31. 2,99. 6,21. 0,57. 1,62. 3,76. 1,76. 4,19. 2023. 0,06. 0,18. 4,47. 0,36. 0,37. 1,61. 1,91. 2,04. 0,10. 5,38. 1,86. 0,58. 1,33. 3,09. 6,23. 0,59. 1,70. 3,96. 1,85. 4,23. 2024. 0,05. 0,13. 4,33. 0,34. 0,36. 1,30. 1,58. 2,07. 0,25. 5,39. 1,81. 0,62. 1,34. 3,19. 6,24. 0,62. 1,77. 4,14. 1,92. 4,26. 2025. 0,04. 0,08. 4,14. 0,33. 0,35. 1,00. 1,26. 2,09. 0,58. 5,41. 1,77. 0,65. 1,36. 3,28. 6,24. 0,64. 1,82. 4,28. 1,98. 4,28.

(29) Warto jednake zaznaczy, i wyniki te nie tylko prezentuj maksymalny potencjalny efekt wykorzystania rodków pomocowych, ale s równie bardzo wraliwe na wszelkie zmiany w otoczeniu zewntrznym, które mog bardzo negatywnie wpywa na ko cowy efekt wydatkowania rodków publicznych. W ocenie wpywu polityki spójnoci dokonanej za pomoc tego samego modelu jeszcze przed wybuchem wiatowego kryzysu ocena wpywu rodków UE na polsk gospodark bya bardziej optymistyczna (tabela 2.6). Tabela 2.6. Zmiana podstawowych wskaników makroekonomicznych pod wpywem realizacji polityki spójnoci 2007-2013 w Polsce Wskanik. 2007 PKB 0,39 Konsumpcja prywatne 1,81 Inwestycje prywatne -3,51 Eksport -0,70 Import 0,11 Zatrudnienie 0,13 Pace realne 0,39 Poziom cen 0,17 Poziom cen konsumpcyjnych -0,14 Kurs walutowy: dolar -1,40 Kurs walutowy: euro -1,10 Realny efektywny kurs walutowy -1,35 Stopa bezrobocia -0,11 Bilans handlowy do PKB -0,31 ród o: Veld (2007), tab. 4 Poland.. 2008 0,96 2,05 -3,78 -0,83 1,08 0,08 1,01 0,53 0,28 -0,77 -0,39 -1,07 -0,07 -0,75. 2009 1,64 2,37 -3,61 -0,28 1,70 0,10 1,62 1,11 0,97 0,28 0,71 -0,61 -0,09 -0,79. 2010 2,02 2,62 -3,21 0,26 2,05 0,09 2,06 1,70 1,68 1,35 1,79 -0,14 -0,08 -0,72. 2011 2,44 2,84 -2,83 0,80 2,48 0,11 2,43 2,29 2,39 2,43 2,88 0,33 -0,10 -0,69. 2012 2,71 3,02 -2,29 1,25 2,79 0,10 2,73 2,77 2,98 3,32 3,77 0,71 -0,09 -0,63. 2013 2014 2015 2020 3,19 4,55 5,65 4,71 3,30 3,91 4,60 4,45 -1,27 0,41 2,24 4,75 1,72 2,53 3,58 3,70 3,37 4,91 6,28 5,45 0,10 0,18 0,28 0,22 3,26 4,48 5,26 4,69 3,32 4,22 5,49 5,81 3,64 4,72 6,24 6,61 4,33 5,99 8,36 9,16 4,77 6,34 8,49 8,85 1,13 1,79 2,72 2,99 -0,09 -0,16 -0,25 -0,19 -0,68 -0,97 -1,10 -0,72. Wykorzystujc model QUEST zbadano równie wpyw polityki spójnoci realizowanej w okresie 2004-2006 na rozwój polskiej gospodarki (tabela 2.7). Uzyskane wyniki wskazuj na to, i oddziaywanie tego wsparcia na poziom gównych wskaników makroekonomicznych bdzie widoczny jeszcze w 2020 roku.. 25 .

(30). . 0,06. -0,25. Dug publiczny (% PKB). Deficyt budetowy (% PKB). Bilans handlowy (% PKB). -0,39. 0,06. -0,20. 0,21. -0,03. 0,19. -0,06. -0,14. 0,36. 0,26. 0,05. 0,01. 1,05. -0,28. -0,24. 0,77. 0,01. 0,00. 2001. -0,42. 0,05. -0,32. 0,22. 0,03. 0,26. 0,02. 0,04. 0,41. 0,47. 0,11. 0,01. 1,18. -0,30. -0,35. 0,82. 0,01. 0,02. 2002. ród o: Varga J., in ’t Veld J. (2009), tab. D.14: Poland.. 0,20. -0,06. Inflacja (%). 0,06. -0,15. Realna stopa procentowa (% p.p.). -0,10. Kurs walutowy: euro. Nominalna stopa procentowa (w % p.p.). 0,26. -0,23. Kurs walutowy: dolar. 0,07. Poziom cen konsumpcyjnych. Terms of trade. 0,01. 0,01. Patenty. 0,69. Import. Pace realne. -0,10. -0,19. 0,52. Konsumpcja. Eksport. 0,00. Zatrudnienie. Inwestycje. 0,00. 2000. PKB. Wskanik. -0,44. 0,05. -0,45. 0,28. -0,02. 0,32. 0,12. 0,27. 0,45. 0,72. 0,18. 0,01. 1,27. -0,29. -0,42. 0,85. 0,05. 0,01. 2003. -0,54. 0,13. -0,71. 0,31. 0,19. 0,43. 0,30. 0,56. 0,44. 1,04. 0,28. -0,03. 1,54. -0,27. -0,44. 0,87. 0,23. 0,20. 2004. -0,46. 0,15. -0,92. 0,20. 0,15. 0,40. 0,54. 0,91. 0,34. 1,28. 0,38. 0,05. 1,34. -0,16. -0,40. 0,98. 0,28. 0,29. 2005. -0,51. 0,27. -1,31. 0,23. 0,24. 0,43. 0,80. 1,26. 0,20. 1,54. 0,51. 0,08. 1,44. -0,07. -0,29. 1,11. 0,52. 0,63. 2006. -0,49. 0,37. -1,77. 0,04. 0,45. 0,38. 1,09. 1,63. -0,06. 1,71. 0,64. 0,15. 1,28. 0,09. -0,10. 1,31. 0,75. 1,04. 2007. -0,26. 0,40. -2,15. -0,26. 0,52. 0,16. 1,32. 1,90. -0,42. 1,63. 0,80. 0,34. 0,59. 0,35. 0,17. 1,63. 0,77. 1,38. 2008. 0,05. 0,34. -2,32. -0,37. 0,16. -0,12. 1,34. 1,94. -0,70. 1,33. 0,98. 0,58. -0,30. 0,54. 0,47. 1,99. 0,58. 1,41. 2009. 0,09. 0,32. -2,52. -0,20. 0,01. -0,17. 1,21. 1,78. -0,78. 1,11. 1,18. 0,62. -0,41. 0,59. 0,68. 2,19. 0,61. 1,51. 2010. 0,07. 0,25. -2,67. -0,18. 0,01. -0,17. 1,05. 1,61. -0,81. 0,92. 1,39. 0,61. -0,37. 0,61. 0,82. 2,26. 0,68. 1,57. 2011. 0,06. 0,18. -2,73. -0,19. 0,01. -0,18. 0,90. 1,43. -0,83. 0,74. 1,57. 0,59. -0,35. 0,63. 0,93. 2,30. 0,74. 1,61. 2012. 0,06. 0,11. -2,72. -0,19. 0,01. -0,18. 0,76. 1,26. -0,84. 0,56. 1,75. 0,58. -0,35. 0,64. 1,01. 2,32. 0,78. 1,64. 2013. 0,06. 0,05. -2,64. -0,18. 0,00. -0,18. 0,61. 1,09. -0,85. 0,37. 1,90. 0,57. -0,34. 0,66. 1,09. 2,34. 0,81. 1,67. 2014. Tabela 2.7. Wpyw rodków polityki spójnoci uzyskanych przez Polsk w okresie programowania 2004-2006 na wybrane wskaniki makroekonomiczne. 0,06. 0,00. -2,51. -0,18. -0,01. -0,19. 0,46. 0,91. -0,85. 0,19. 2,04. 0,56. -0,33. 0,67. 1,16. 2,35. 0,83. 1,69. 2015. 0,04. -0,18. -1,33. -0,13. -0,05. -0,17. -0,22. 0,09. -0,80. -0,59. 2,52. 0,59. -0,22. 0,68. 1,40. 2,28. 0,78. 1,67. 2020.

(31) 3. Ocena wpywu rodków WPR na rozwój Polski i sytuacj polskiego rolnictwa W PROW 2007-2013 zapisano, i realizacja tego programu bdzie miaa pozytywny wpyw na wzrost poziomu trzech wskaników makroekonomicznych, kluczowych przy ocenie oddziaywania rodków UE na polsk gospodark. Bazujc na ocenie przygotowanej przy wykorzystaniu modelu HERMIN10 zaoono, i wdroenie PROW 2007-2013 bdzie odpowiadao za: 1. 0,41% wzrost PKB do 2015 r., przy czym wzrost PKB w tym okresie prognozowano na 50,1% w stosunku do wartoci bazowej z 2006 r., czyli udzia PROW 2007-2013 we wzrocie gospodarczym wyniesie 0,8%; 2. 21,3% stworzonych do 2015 r. miejsc pracy, z zakadanych 372 tysicy; 3. 0,49% wzrost wydajnoci pracy, przy cznym wzrocie tego wskanika w analizowanym okresie sigajcym 47,8%11, czyli udzia PROW 2007-2013 we wzrocie wydajnoci pracy wyniesie ok. 1%. Jak ju wspomniano, poziom tych wskaników zosta oszacowany przy wykorzystaniu modelu HERMIN, który jest modelem stworzonym specjalnie do oceny wpywu rodków UE na rozwój pa stw czonkowskich i regionów korzystajcych z tego wsparcia. Ocena prognozowanego oddziaywania wdraania PROW 2007-2013 na tempo wzrostu PKB polskiej gospodarki wskazuje na nieznaczny wpyw programu na warto tego wskanika (rysunek 3.1). Rysunek 3.1. Stopa wzrostu PKB w scenariuszu bazowym i scenariuszu z PROW 2007-2013 w modelu HERMIN 6,5 Scenariuszbazowy. 6,3. 6,2. ScenariuszzPROW. 6 5,8 5,7 5,5. 5,5. 5 4,5. 4,5 4,3. 4,5 4,4. 4,3. 4,3. 4,3. 4,4 4,1. 4. 4,5. 4,6 4,5. 4,7. 4,8. 4,9 4,9. 4,1. 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020. ród o: Zaleski et al. 2007, wykres 4.1. 10 J. Zaleski, P. Tomaszewski, M. Zembaty (2007), Ocena wp ywu Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich (PROW) na lata 2007-2013 na polsk gospodarkĊ przy uyciu modelu makroekonomicznego HERMIN, Wrocawska Agencja Rozwoju Regionalnego (WARR), Wrocaw. 11 Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi (2011), Program Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013, Warszawa, s. 125. 27 .

(32) W modelu posuono si cenami staymi z 2000 roku. Ocena oddziaywania PROW wskazuje na to, i stopa wzrostu PKB przy realizacji PROW 2007-2013 byaby do 2010 roku wysza ni bez wdraania tego programu. Przez kolejne trzy lata tempo wzrostu polskiej gospodarki byoby jednakowe dla obu rozpatrywanych scenariuszy. Natomiast w latach 2014-2016 stopa wzrostu w scenariuszu PROW byaby nisza ni bez tego elementu wsparcia. W nastpnych latach a do 2020 r. tempo wzrostu PKB byoby jednakowe dla obu badanych przypadków. Zgodnie z modelem HERMIN, analogicznie jak w przypadku rónic w ksztatowaniu si tempa wzrostu PKB, w obu scenariuszach podobnie wygldayby relacje midzy wielkoci stopy bezrobocia w badanych przypadkach (rysunek 3.2). Rysunek 3.2. Stopa bezrobocia w scenariuszu bazowym i scenariuszu z PROW 2007-2013 w modelu HERMIN 13 Scenariuszbazowy 12,5 12 11,5 11. 12,5. ScenariuszzPROW. 12,4 11,7 11,6 11,5 11,4 11,4 11,3 11,2 11,1 11,1 11,0 10,9 10,8 10,8 10,8 10,8 11,0 10,7. 10,5. 10,5. 10,6 10,4. 10. 10,0. 10,1 9,8. 9,5 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020. ród o: Zaleski et al. 2007, wykres 4.3.. Podobnie, jak w przypadku pozostaych wskaników makroekonomicznych równie w odniesieniu do poziomu wydajnoci przewidywano zrónicowane oddziaywanie wdraania PROW 2007-2013 w kolejnych latach. Wzrost wydajnoci mierzonej jako poziom PKB na jednego zatrudnionego w porównaniu do scenariusza bazowego byby w kadym roku wikszy (rysunek 3.3). Najwysz rónic przewidywano w 2013 roku, kiedy to wskanik ten mia by o 0,59 p.p. wyszy ni w scenariuszu bazowym.. 28 .

(33) Rysunek 3.3. Wpyw realizacji PROW 2007-2013 na poziom wydajnoci 0,7 0,59. 0,6. 0,54. 0,57 0,49. 0,47. 0,5 0,4. 0,45. 0,43. 0,41. 0,4. 0,35. 0,3. 0,38. 0,25. 0,2. 0,15. 0,1 0,02 0 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020. ród o: Zaleski et al. 2007, wykres 4.9.. W modelu HERMIN okrelono równie jak realizacja PROW 2007-2013 wpynie na poziom spoycia gospodarstw domowych i spoycia publicznego w stosunku do scenariusza bazowego (rysunek 3.4). Najwikszy wpyw programu na poziom spoycia gospodarstw domowych przewidziano na 2010 r., gdy poziom spoycia mia by o 1,24 p.p. wyszy ni w scenariuszu bazowym. Wpyw PROW 2007-2013 na spoycie publiczne mia by znacznie mniejszy, ale równie w 2010 r. mia osign najwyszy poziom w porównaniu do poziomu przewidywanego w scenariuszu bazowym. Rysunek 3.4. Wpyw PROW 2007-2013 na poziom spoycia gospodarstw domowych i spoycie publiczne 1,4 1,24 1,2. 1,17. 1,13. Spoyciegospodarstw domowych. 1,15 1,03. 1. 0,88. 0,8 0,64 0,6 0,4 0,2. 0,13. 0,1. 0,14. 0,15. 0,19 0,13. 0,13. 0,1. 0,01. 0,05. 0,01 0,04. 0,04. 0,04. 0,06. 0,07. 0 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020. ród o: Zaleski et al. 2007, wykres 4.10 i 4.11. 29 .

(34) Przewidywany na podstawie modelu HERMIN wpyw realizacji PROW 2007-2013 na poziom inwestycji byby wikszy ni w przypadku konsumpcji (rysunek 3.5). Równie i w tym przypadku najwikszy wpyw PROW 2007-2013 mia by odnotowany w 2010 roku. Rysunek 3.5. Wpyw realizacji PROW 2007-2013 na poziom inwestycji 6 4,78. 5. 5,02 4,67. 4,55. 4,29. 3,98 4 2,76. 3 2 1. 0,73. 0,66. 0,14. 0,14. 0,14. 0,14. 0,14. 0 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020. ród o: Zaleski et al. 2007, wykres 4.12.. Dotychczasowe badania dotyczce wpywu WPR zarówno na rozwój Polski, jak i kondycj polskiego rolnictwa s w wikszoci fragmentaryczne, odnosz si do efektów rzeczowych lub opieraj si na badaniach ankietowych, które nie s dobrym narzdziem do oszacowania zmian w ujciu ilociowym. Jedynie w kilku pracach zastosowano modelowanie opierajce si na modelach równowagi ogólnej i dokonano oceny wsparcia w wybranym okresie lub/i w odniesieniu do niektórych instrumentów. Oceny oddziaywania Planu Rozwoju Obszarów Wiejskich 2004-2006 oraz Sektorowego Programu Operacyjnego dokonaa K. Zawali ska12. Autorka wykorzystaa model równowagi ogólnej RegPOL badajcy wpyw wsparcia zarówno w ujciu krajowym, jak i regionalnym. Instrumenty obu analizowanych programów zostay podzielone na cztery kategorie: 1. Transfery bezporednie – renty strukturalne, wsparcie gospodarstw niskotowarowych, zalesianie gruntów rolnych, wsparcie dla grup producenckich, uatwianie startu modym rolnikom. 2. Subsydia obszarowe – wsparcie dla ONW, programy rolnorodowiskowe. 3. Subsydia inwestycyjne w infrastrukturze – dostosowanie do standardów UE, inwestycje w gospodarstwach rolnych, poprawa przetwórstwa i marketingu, przywracanie potencjau produkcji lenej, scalanie gruntów, odnowa wsi i dziedzictwo 12 K. Zawali ska (2009), Instrumenty i efekty wsparcia Unii Europejskiej dla regionalnego rozwoju obszarów wiejskich w Polsce, Instytut Rozwoju Wsi i Rolnictwa Polskiej Akademii Nauk, Warszawa. 30 .

(35) kulturowe, rónicowanie w kierunku dziaalnoci nierolniczej, gospodarowanie zasobami wodnymi, rozwój infrastruktury technicznej. 4. Subsydia inwestycyjne w edukacj – szkolenia, wsparcie doradztwa rolniczego, LEADER+. Badanie oparto na danych o wykorzystaniu wsparcia sporzdzonych na koniec 2007 roku. Wyniki wskazuj na procentowy skumulowany wpyw zrealizowanego wsparcia na analizowane zmienne, przy czym efekt ten jest oczekiwany w przecigu 5-8 lat po realizacji wsparcia. Jeli chodzi o wpyw na gospodark Polski, to najwikszy efekt day subsydia suce inwestycjom infrastrukturalnym, a najmniejszy subsydia obszarowe. Natomiast subsydia dotyczce edukacji miay niewielki wpyw na poziom PKB, ale wpyway znaczco na inne analizowane zmienne (rysunek 3.6). Rysunek 3.6. Skuteczno instrumentów polityki rozwoju wsi 2004-2006 8 SO. SIe. SIi. TB. 6 4 2 0 PKB. Konsumpcja. Eksport. Import. Inflacja. Zatrudnienie. 2 4 6 SO – subsydia obszarowe; SI-e – subsydia na inwestycje w edukacj; SI-i – subsydia na inwestycje w infrastruktur; TB – transfery bezporednie. ród o: K. Zawaliska (2009), rysunek 4.2.. Efekty te byy zrónicowane w poszczególnych województwach. Naley jednake równie mie na uwadze fakt, i poziom wsparcia mierzony udziaem w PKB by odmienny w poszczególnych regionach (tabela 3.1).. 31 .

(36) Tabela 3.1. Poziom PKB i wsparcia rozwoju wsi w poszczególnych województwach w okresie 2004-2006 Województwo. rednia roczna warto PKB w latach 2004-2006 w mln z. Kwota wsparcia rozwoju wsi. Udzia*. Wzrost PKB. w proc.. Dolnolskie 75 080 594 0,8 2,6 Kujawsko-pomorskie 45 883 1 256 2,7 4,1 Lubelskie 37 823 1 398 3,7 3,4 Lubuskie 22 910 355 1,5 1,5 ódzkie 59 977 1 228 2,0 2,4 Maopolskie 70 261 661 0,9 2,8 Mazowieckie 203 334 2 575 1,3 0,9 Opolskie 22 235 300 1,3 2,5 Podkarpackie 36 685 606 1,7 3,5 Podlaskie 22 518 1 420 6,3 7,8 Pomorskie 54 329 726 1,3 1,8 lskie 129 654 328 0,3 2,2 witokrzyskie 24 570 702 2,9 3,8 Warmi sko-mazurskie 27 715 999 3,6 4,9 Wielkopolskie 91 025 2 018 2,2 2,2 Zachodniopomorskie 39 715 570 1,4 1,7 Polska 963 714 15 736 1,6 5,8 ród o: Opracowanie w asne na podstawie danych K. Zawaliska (2009), tabela 4.2 i rysunek 4.3.. Oceny wpywu realizacji Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013 (PROW 2007-2013) dokona w 2011 r. Instytut Bada Strukturalnych13. Wykorzystano model EUImpactMOD III bdcy modelem z klasy dynamicznych stochastycznych modeli równowagi ogólnej. Model ten ma charakter regionalny, co pozwala okreli wpyw wsparcia na rozwój poszczególnych polskich województw. Wsparcie oferowane w ramach PROW 2007-2013 zostao podzielone na trzy kategorie odpowiadajce powszechnie stosowanym w ekonomii definicjom: a) Transfery. b) Inwestycje. c) Wsparcie zasobów ludzkich. Podzia dziaa PROW 2007-2013 na te kategorie przedstawiono w tabeli 3.2.. 13 Instytut Bada Strukturalnych (2011), Ocena wp ywu realizacji PROW 2007 – 2013 na gospodarkĊ Polski. Prezentacja wyników. Raport dostpny jest na stronie internetowej MRiRW. 32 .

(37) Tabela 3.2. Przyporzdkowanie dziaa PROW 2007-2013 do grup interwencji TRANSFERY Renty strukturalne Uczestnictwo rolników w systemach jakoci ywnoci Zobowizania z okresu 2004-2006 dla dziaania ‘Wspieranie gospodarstw niskotowarowych’ Grupy producentów rolnych Wspieranie gospodarowania na obszarach górskich i innych obszarach o niekorzystnych warunkach gospodarowania (ONW) Program rolnorodowiskowy (Patnoci rolnorodowiskowe) Zalesianie gruntów rolnych oraz zalesianie gruntów innych ni rolne Odtwarzanie potencjau produkcji lenej zniszczonego przez katastrofy i wprowadzanie instrumentów zapobiegawczych Odnowa i rozwój wsi INWESTYCJE Uatwianie startu modym rolnikom Modernizacja gospodarstw rolnych Zwikszanie wartoci dodanej podstawowej produkcji rolnej i lenej Poprawianie i rozwijanie infrastruktury zwizanej z rozwojem i dostosowaniem rolnictwa i lenictwa Przywracanie potencjau produkcji rolnej zniszczonego w wyniku wystpienia klsk ywioowych oraz wprowadzenie odpowiednich dziaa zapobiegawczych Rónicowanie w kierunku dziaalnoci nierolniczej Tworzenie i rozwój mikroprzedsibiorstw Podstawowe usugi dla gospodarki i ludnoci wiejskiej Wdraanie Lokalnych Strategii Rozwoju Wdraanie projektów wspópracy WSPARCIE ZASOBÓW LUDZKICH Szkolenia zawodowe dla osób zatrudnionych w rolnictwie i lenictwie Korzystanie z usug doradczych przez rolników i posiadaczy lasów Dziaania informacyjne i promocyjne Funkcjonowanie Lokalnej Grupy Dziaania ród o: Opracowanie w asne na podstawie IBS 2011, tabela 1.. Bazujc na danych dotyczcych realizacji PROW 2007-2013 do ko ca 2010 r. i zmianach wskaników makroekonomicznych dokonano oszacowania prognozowanego oddziaywania programu na skal zmian w poziomie kluczowych wskaników makroekonomicznych (tabela 3.3). Jak wida, przewiduje si, i zaoony wzrost gospodarczy i wzrost wydajnoci pracy nie zostan osignite. Natomiast w przypadku tworzenia miejsc pracy badanie wskazao na znaczne niedoszacowanie moliwego do osignicia wzrostu liczby miejsc pracy.. 33 .

(38) Tabela 3.3. Zaoone i prognozowane na 2015 r. wartoci spoeczno-ekonomicznych wskaników oddziaywania PROW 2007-2013 Wskanik. Wzrost gospodarczy Tworzenie miejsc pracy Wydajno pracy. Docelowa warto wskanika (wg PROW) Cakowita zmiana W tym PROW. 50,1% 2,7% 47,8%. 0,41% 0,57% 0,49%. Prognozowana warto wskanika (EUImpactMOD) Cakowita zmiana W tym PROW. 42,8% 16,8% 22,8%. 1,6% 0,8% 0,4%. ród o: IBS 2011, tabela 3.. Naley jednake zwróci uwag na du zmienno prognoz zwizan z tempem wdraania PROW oraz zmianami w sytuacji makroekonomicznej. Badanie wykorzystujce model EUImpactMOD III wykorzystano do prognozy oddziaywania PROW 2007-2013 w dwóch badaniach – w ocenie redniookresowej PROW 2007-2013 z 2010 r. oraz w omawianym tutaj badaniu z 2011 r. Wyniki obu ocen przedstawiono w tabeli 3.4. Jak wida, rónice dotyczce zarówno zmian w caej gospodarce, jak i roli wdraania PROW 2007-2013 s znaczne. Tabela 3.4. Prognozowane na 2015 r. wartoci spoeczno-ekonomicznych wskaników oddziaywania PROW 2007-2013 oszacowane przy wykorzystaniu modelu EUImpactMOD III w 2010 i 2011 r. Wskanik. Wzrost gospodarczy Tworzenie miejsc pracy Wydajno pracy. Prognozowana w 2010 r. warto wskanika Cakowita zmiana. W tym PROW. 33,8% 18,5% 22,2%. 1,7% 1,5% 0,0%. Prognozowana w 2011 r. warto wskanika Cakowita W tym PROW zmiana. 42,8% 16,8% 22,8%. 1,6% 0,8% 0,4%. ród o: IBS 2011.. Ponadto wskazano, i realizacja PROW 2007-2013 wpynie na wzrost produkcji rolniczej. Prognozowany wzrost wartoci dodanej w rolnictwie to 2,6% w 2015 r. w stosunku do scenariusza bazowego zakadajcego brak realizacji programu. Interesujcym problemem badawczym, którego nie podjto w badaniu zleconym IBS jest wpyw, jaki miao tempo wdraania programu na prognozowane oddziaywanie wsparcia na polsk gospodark. Tempo realizacji programu jest nisze ni zakadano. Zgodnie z zaoeniami PROW 2007-2013 do ko ca 2010 r. miao by wydatkowane prawie 44% rodków14, a byo jedynie 26% (tabela 3.5).. 14 Dane zawarte w publikacji Zaleski et al. 2007 odnosz si do rodków PROW 2007-2013 pochodzcych z budetu UE. 34 .

(39) Tabela 3.5. Tempo wydatkowania rodków PROW 2007-2013 do 2010 r. a zaoenia programu 20. Realizacjado2010. 18 Zaoenia. 16 14 12 10 8 6 4 2 0 2007r.. 2008r.. 2009r.. 2010r.. 2011r.. 2012r.. 2013r.. 2014r.. 2015r.. ród o: Opracowanie w asne na podstawie Zaleski et al. 2007 i IBS 2011.. Jak pokazuj wyniki rónego rodzaju bada wpywu rodków UE na rozwój Polski oraz polskiego rolnictwa i obszarów wiejskich, faktyczna rola tych rodków jest trudna do jednoznacznego, ilociowego okrelenia. Nie ma jednak wtpliwoci, i rodki te stymuluj ilociowe i jakociowe zmiany na poziomie caej gospodarki, a zwaszcza na poziomie poszczególnych beneficjentów uzyskanego wsparcia. 4. Analiza tempa napywu rodków WPR w okresie programowania 2007-2013 Tempo napywu rodków UE do pa stw czonkowskich ma wpyw na skal efektów moliwych do osignicia w danym okresie programowania, czyli w cile ograniczonym czasie. Naturalnie im szybciej rodki trafiaj do beneficjentów, tym szybciej moliwe jest uzyskanie oczekiwanego bezporedniego rezultatu oraz tym szybciej mog ujawni si efekty mnonikowe wprowadzenia pienidza do obiegu. Zasady przekazywanie rodków WPR do pa stw UE s bardzo cile okrelone. W obecnym okresie programowania w przypadku rodków Europejskiego Funduszu Gwarancji Rolnych obowizuje rozporzdzenie Rady (WE) nr 79/200915, za w odniesieniu do Europejskiego Funduszu Rolnego na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich wsparcie wdraane jest na podstawie rozwiza przyjtych w rozporzdzeniu Rady (WE) nr 1698/200516. 15 Rozporzdzenie Rady (WE) nr 73/2009 z dnia 19 stycznia 2009 r. ustanawiajce wspólne zasady dla systemów wsparcia bezporedniego dla rolników w ramach wspólnej polityki rolnej i ustanawiajce okrelone systemy wsparcia dla rolników, zmieniajce rozporzdzenia (WE) nr 1290/2005, (WE) nr 247/2006, (WE) nr 378/2007 oraz uchylajce rozporzdzenie (WE) nr 1782/2003 (Dz.U. L 30 z 31.1.2009, str. 16-99). 16 Rozporzdzenie Rady (WE) nr 1698/2005 z dnia 20 wrzenia 2005 r. w sprawie wsparcia rozwoju obszarów wiejskich przez Europejski Fundusz Rolny na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich (EFRROW) (Dz.U. L 277 z 21.10.2005, str. 1-40). 35 .

(40) 4.1.Ocena tempa napywu rodków EFRROW Tempo napywu rodków EFRROW jest bezporednio zwizane z tym, jak szybko uruchamiane, a nastpnie obsugiwane s dziaania programów rozwoju obszarów wiejskich realizowanych w poszczególnych pa stwach Wspólnoty. Zaley ono równie od tego, czy dziaania ciesz si duym zainteresowaniem grup docelowych oraz od struktury samego programu, gdy poszczególne dziaania maj odmienny charakter realizacji wsparcia (jednorazowe premie, zwrot poniesionych kosztów, czy okresowe wiadczenia wypacane systematycznie przez kilka lat). Wielko rodków, które uzyskay poszczególne pa stwa czonkowskie na okres programowania 2007-2013 jest wypadkow moliwoci budetowych Wspólnoty oraz oceny potrzeb rozwojowych obszarów wiejskich pa stw UE. cznie na realizacj polityki rozwoju obszarów wiejskich w oparciu o rozporzdzenie Rady (WE) nr 1698/2005 przeznaczono ponad 88 mld euro (tabela 4.1). Polska uzyskaa najwysz sporód pa stw czonkowskich pul rodków – ponad 13 mld euro. Zaplanowany podzia rodków na poszczególne lata cechowa si niewielkim zrónicowaniem rocznych kwot zarówno na poziomie caej UE, jak i poszczególnych pa stw. Wyjtkiem bya Bugaria i Rumunia, w przypadku których wzrost rodków przeznaczonych na zadania z zakresu rozwoju obszarów wiejskich w 2007 roku by o ponad 1/3 mniejszy ni w roku 2013. Taki harmonogram realizacji programów wspófinansowanych ze rodków EFRROW w tych pa stwach wynika z faktu, i w 2007 r. oba te kraje dopiero przystpiy do Wspólnoty i po raz pierwszy miay do czynienia z wdraaniem programów rozwoju obszarów wiejskich, cho podobnie jak Polska i inni nowi czonkowie UE, oba te kraje korzystay z przedakcesyjnego programu SAPARD. Równie w przypadku Grecji harmonogram transferów odbiega od unijnej redniej17. W pierwszym roku realizacji unijnej perspektywy finansowej na lata 2007-2013 wykorzystanie budetu funduszu EFRROW nie przekroczyo 50% (tabela 4.2)18, co byo bezporednio zwizane z pónym przyjciem rozporzdzenia dotyczcego funkcjonowania polityki rozwoju obszarów wiejskich, które skutkowao przedueniem si prac nad ostatecznym ksztatem krajowych lub regionalnych programów rozwoju obszarów wiejskich przyjmowanych przez pa stwa czonkowskie Wspólnoty. W zwizku z tym wikszo rodków EFRROW przekazanych w 2007 r. pa stwom czonkowskim stanowiy zaliczki, a nie rodki przekazywane w oparciu o wydatki ju poniesione przez pa stwa UE.. 17 Harmonogram zaplanowanych rocznych transferów rodków EFRROW w okresie 2007-2013 przedstawiono w tabeli A1 umieszczonej w aneksie. 18 KE w swoich rocznych sprawozdaniach finansowych z realizacji EFRROW prezentuje wydatki w ujciu kwartalnym, std takie ich ujcie w zamieszczonych w tym rozdziale tabelach. 36 .