„Budżet rolny” a konkurencyjność polskiego rolnictwa

Pełen tekst

(1)„Budżet rolny” a konkurencyjność polskiego rolnictwa.

(2)

(3) „Budżet rolny” a konkurencyjność polskiego rolnictwa Redakcja naukowa dr Barbara Wieliczko Autorzy: mgr Stanisław Lenkiewicz dr Bartłomiej Rokicki dr Barbara Wieliczko. 2014.

(4) Prac zrealizowano w ramach tematu: Budetowe podstawy poprawy konkurencyjnoci polskiego rolnictwa, w zadaniu: Krajowy i unijny „budet rolny” a finanse i funkcjonowanie polskiego rolnictwa oraz gospodarki narodowej.. Celem opracowania jest ocena wpywu wsparcia publicznego na funkcjonowanie polskiego rolnictwa. Realizacji tego zadania su prezentacja i ocena rozwiza przewidzianych do wdraania w Polsce w ramach WPR 2014-2020, jak i analiza zrónicowania regionalnego polskiego rolnictwa oraz skali inwestycji rolnych w poszczególnych regionach FADN w zalenoci od typu prowadzonej dziaalnoci rolniczej.. Recenzenci: prof. dr hab. Andrzej Czyewski, Uniwersytet Ekonomiczny w Poznaniu dr hab. Wawrzyniec Czubak, Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu. Korekta Joanna Gozdera. Redakcja techniczna Leszek lipski. Projekt okadki AKME Projekty Sp. z o.o.. ISBN 978-83-7658-490-4. Instytut Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki ywnociowej – Pastwowy Instytut Badawczy 00-950 Warszawa, ul. witokrzyska 20, skr. poczt. nr 984 tel.: (22) 50 54 444 faks: (22) 50 54 636 e-mail: dw@ierigz.waw.pl http://www.ierigz.waw.pl.

(5) SPIS TRECI. Wstp 1. Ksztat WPR w Polsce w okresie 2014-2020 2. Wpyw Wspólnej Polityki Rolnej na zrónicowanie regionalne rolnictwa w Polsce. Próba zastosowania gradacyjnej analizy danych 3. Ocena wpywu „budetu rolnego” Wspólnoty na lata 2014-2020 na kondycj finansow krajowego rolnictwa i ca polsk gospodark – uaktualnienie 4. Skala i kierunki inwestycji w gospodarstwach rolnych 5. Skala i struktura inwestycji w polskich gospodarstwach rolnych w latach 2007-2012 Podsumowanie Literatura Aneks. 7 9 40 71. 76 83 120 122 125.

(6)

(7) Wstp Niniejsze opracowanie prezentuje wyniki prac badawczych wykonanych w zwizku z realizacj zadania Programu Wieloletniego 2011-2014 „Ocena wpywu „budetu rolnego” Wspólnoty na lata 2014-2020 na kondycj finansow krajowego rolnictwa i ca polsk gospodark”1. Na rok 2014 przewidziano w ramach realizacji tego zadania temat „Budet rolny a konkurencyjno polskiego rolnictwa – wnioski dla nauki i rekomendacje dla polityki”, dlatego ta publikacja zostaa powicona wanie temu zagadnieniu. Praca ta nie ma charakteru jednolitego opracowania o zblionej dugoci i poziomie rozbudowania rozdziaów, lecz jest zbiorem oddzielnych i niezalenych od siebie czci, które stanowi odrbn cao powicon rónym aspektom oceny oddziaywania rodków WPR. Opracowanie skada si z piciu rozdziaów. W pierwszym z nich przedstawiono ksztat instrumentarium WPR, które bdzie realizowane w Polsce w ramach okresu programowania 2014-2020. Nowe rozwizania WPR w zakresie patnoci bezporednich obejmuj wprowadzenie nowych tytuów do patnoci, które zostay w niniejszej pracy przedstawione. Równie Program Rozwoju Obszarów Wiejskich 2014-2020 wprowadza wiele nowych instrumentów i rozwiza, które nie byy stosowane w poprzednich okresach programowania. W zwizku z tym istnieje potrzeba ich szerokiego omówienia w celu przyblienia obecnych zasad i zakresu wsparcia wsi i rolnictwa. W rozdziale pierwszym omówiono wszystkie instrumenty wchodzce w skad tego programu. Drugi rozdzia dotyczy oceny wpywu Wspólnej Polityki Rolnej na zrónicowanie regionalne polskiego rolnictwa. Rozdzia ten stanowi prób zastosowania gradacyjnej analizy danych. Pozwolio to na okrelenie zrónicowania rozwoju rolnictwa w poszczególnych województwa za pomoc do tej pory niewykorzystywanej do tego celu metody. 1. Pozostae opracowania wyników bada dotyczcych tego zadania to: A. Czyewski, A. Matuszczak, B. Wieliczko (2011), Ocena projekcji budetowych UE dotyczcych kolejnego okresu programowania w kontekcie Wspólnej Polityki Rolnej, PW 2011-2014, nr 11, IERiG -PIB, Warszawa. x B. Wieliczko (red. nauk.) (2012), Kluczowe uwarunkowania wspierania rolnictwa w Unii Europejskiej w okresie 2014-2020, PW 2011-2014, nr 62, IERiG -PIB, Warszawa. x B. Wieliczko (red. nauk.) (2013), Ocena wp ywu budetu rolnego Wspólnoty na lata 2014-2020 na kondycj finansow krajowego rolnictwa i ca gospodark, PW 20112014 nr 81, IERiG -PIB, Warszawa. x. 7 .

(8) Rozdzia trzeci stanowi aktualizacj badania przeprowadzonego w 2013 roku na potrzeby realizacji zadania. Jest to ocena wpywu „budetu rolnego” Wspólnoty na lata 2014-2020 na kondycj finansow krajowego rolnictwa i ca polsk gospodark. W poprzednim roku dokonano analizy w oparciu o PROW 2007-2013 oraz róne scenariusze podziau rodków PROW 2014-2020. W tegorocznym ujciu wykorzystano podzia rodków zawarty w projekcie PROW 2014-2020. W czwartym rozdziale dokonano krótkiej prezentacji przegldu bada na temat skali i kierunków inwestycji w rolnictwie. Rozdzia ten stanowi swego rodzaju wprowadzenie do pitego rozdziau pracy. W pitym, ostatnim rozdziale dokonano prezentacji i analizy skali i struktury inwestycji w polskich gospodarstwach rolnych w latach 2007-2012. Analiz przygotowano w oparciu o dane Polskiego FADN i obejmuje ona badanie w podziale na regiony FADN oraz typy produkcyjne gospodarstw rolnych.. 8 .

(9) 1. Ksztat WPR w Polsce w okresie 2014-2020 W zasadzie naley mówi nie o okresie 2014-2020, lecz o okresie 20152020, gdy z uwagi na opó nienie w procesie ustalania zasad funkcjonowania WPR w kolejnych latach dopiero w grudniu 2013 roku przyjte zostay odpowiednie rozporzdzenia Rady i Parlamentu UE2. W zwizku z tym w 2014 roku wszystkie pastwa czonkowskie prowadz intensywne prace nad opracowaniem wasnych rozwiza dotyczcych zreformowanej WPR oraz negocjuj z KE ich przyjcie. 1.1.. Patnoci bezporednie 2015-2020 w Polsce. W lipcu 2014 r. Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi notyfikowao projekt systemu patnoci bezporednich, który miaby by wdraany w Polsce3. Zgodnie z wczeniejsz decyzj rzdu, zdecydowano si na przesunicie 25% rodków z filaru II WPR na patnoci bezporednie, co oznacza, e na patnoci zostanie przeznaczonych ponad 23 mln euro, czyli ok. 3/4 z cznej puli rodków zapisanych w budecie WPR 2014-2020 dla Polski. Projekt systemu przewiduje równie pene wykorzystanie 15% koperty krajowej na patnoci zwizane z produkcj, przy czym ok. 2/3 kwoty przeznaczonej na ten cel bdzie suyo produkcji zwierzcej objtej tym wsparciem, a ok. 1/3 produkcji rolinnej. W ramach nowego systemu patnoci bezporednich w okresie 2015-2020 bd funkcjonowa w Polsce nastpujce rodzaje patnoci: x jednolita patno obszarowa; x patno na zazielenienie4; x patno dla modych rolników – stawka ok. 62 euro/ha; x patno dodatkowa – stawka ok. 41 euro/ha dla kadego hektara midzy 3,01 i 30,00 powierzchni UR gospodarstwa;. 2. W 2014 r. przyjto kolejne uszczegóawiajce rozporzdzenia. Wykaz wszystkich dotychczas przyjtych regulacji UE dotyczcych funkcjonowania WPR do 2020 zawiera aneks. 3 Rozporzdzenia UE, na których opiera si proponowany system dopat bezporednich zostay wymienione w aneksie. 4 Patno na zazielenienie to nazwa patnoci z tytuu realizacji praktyk rolniczych korzystnych dla klimatu i rodowiska, która jest stosowana w materiaach informacyjnych MRiRW i ARiMR. 9 .

(10) x patno zwizana z produkcj – do byda, krów, owiec, kóz, owoców mikkich, rolin wysokobiakowych, chmielu, buraków cukrowych, ziemniaków skrobiowych, pomidorów, lnu i konopi wóknistych; x przejciowe wsparcie krajowe do tytoniu (niezwizane z produkcj). Jednolita patno obszarowa Jest to podstawowy element nowego systemu patnoci bezporednich. Przewidywana stawka to ok. 110 euro/ha5. Patno t mona otrzyma do kadego kwalifikujcego si hektara. Warto zauway, i dotyczy to take tych uytków rolnych, które w dniu 30 czerwca 2003 r. (czyli w momencie wyznaczania obszarów objtych unijnymi patnociami w momencie akcesji Polski do UE) nie byy utrzymywane w dobrej kulturze rolnej. Do patnoci kwalifikuj si równie te obszary, które byy nimi objte w 2008 r., a które obecnie nie speniaj warunków kwalifikowalnoci ze wzgldu na to, e s objte ochron na mocy dyrektywy w sprawie ochrony siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory, ramowej dyrektywy wodnej czy dyrektywy w sprawie ochrony dzikiego ptactwa oraz obszary zalesione w ramach PROW 2007-2013 (zalesienie od jesieni 2008) lub PROW 2014-2020 (z wyjtkiem zalesie na gruntach innych ni rolne). Jak dotychczas minimalny obszar, dla którego mona otrzyma patno to 1 ha, a skadajce si na niego dziaki musz by nie mniejsze ni 0,1 ha. Jednake to ograniczenie nie dotyczy rolników, którzy bd otrzymywali patnoci zwierzce. Wprowadzono równie minimaln kwot, która moe by wypacona pojedynczemu beneficjentowi i wynosi ona równowarto 200 euro. Dla beneficjentów, którym przysugiwa bdzie wsparcie wynoszce ponad 150 tys. euro stosowana bdzie redukcja nadwyki patnoci ponad t kwot wynoszca 100%. Patno na zazielenienie Co do zasady, wszyscy rolnicy uprawnieni do otrzymywania jednolitej patnoci obszarowej otrzymaj równie patno za zazielenienie, a jej stawka wyniesie ok. 74 euro/ha. Konieczno spenienia wymogów zwizanych z tym rodzajem patnoci jest uzaleniona od wielkoci posiadanych gruntów ornych, 5. W przypadku jednolitej patnoci obszarowej i pozostaych typów patnoci podano przewidywane stawki zawarte w dokumencie: Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi (2014), Projekt systemu p atnoci bezporednich w Polsce w latach 2015-2020. S one nieco inne ni te podawane na stronie internetowej ARiMR. 10 .

(11) posiadania trwaych uytków zielonych, prowadzenia gospodarstwa ekologicznego oraz przystpienia do systemu patnoci dla maych gospodarstw. Oznacza to, e rolnicy prowadzcy gospodarstwa o wielkoci mniejszej ni 10 ha gruntów ornych lub prowadzcy gospodarstwa ekologiczne nie bd musieli dokonywa zmian dostosowujcych ich gospodarstwa do wymogów zwizanych z zazielenieniem6. Natomiast w pozostaych przypadkach konieczne bdzie spenienie odpowiednich wymogów, które obejmuj: x dywersyfikacj upraw, x utrzymanie trwaych uytków zielonych (TUZ), x utrzymanie obszarów proekologicznych (EFA). Dywersyfikacja upraw dotyczy gospodarstw o powierzchni od 10 ha gruntów ornych. Zarówno liczba, jak i struktura powierzchni poszczególnych upraw zaley od wielkoci posiadanych gruntów ornych: ¾ 10-30 ha gruntów ornych – minimum 2 róne uprawy7, a uprawa gówna nie moe zajmowa wicej ni 75% powierzchni; ¾ powyej 30 ha gruntów ornych – minimum 3 uprawy, przy czym uprawa gówna nie moe zajmowa wicej ni 75% powierzchni, a dwie uprawy gówne cznie nie mog zajmowa wicej ni 95% gruntów ornych. Jednoczenie za równowane dywersyfikacji uznaje si realizowanie pakietu „Rolnictwo zrównowaone” w dziaaniu rolno-rodowiskowoklimatycznym PROW 2014-2020. Z obowizku realizacji dywersyfikacji upraw zwolnione s dwie grupy gospodarstw: 1. gospodarstwa, w których wicej ni 75% gruntów ornych to trawy lub inne pastewne roliny zielne, grunt ugorowany lub poczenie obu tych kategorii, za pozostaa powierzchnia gruntów ornych nie przekracza 30 ha; 2. gospodarstwa, w których powyej 50% powierzchni zadeklarowanych gruntów ornych w danym roku nie byo deklarowanych przez tego beneficjenta w poprzednim roku i na wszystkich gruntach ornych w danym roku uprawiane s inne uprawy w porównaniu do uprawy w poprzednim roku kalendarzowym. 6. Dotyczy to równie gospodarstw, które przystpi do systemu patnoci dla maych gospodarstw, ale z uwagi na wysoko wsparcia w tym systemie trudno si spodziewa, i przystpi do niego gospodarstwa o powierzchni przekraczajcej ok. 5 ha UR. 7 Za rodzaj uprawy uznaje si równie grunt ugorowany. 11 .

(12) Prognozuje si, i ok. 83% gospodarstw uytkujcych ponad 34% gruntów ornych w Polsce zwolnionych bdzie z obowizku dywersyfikacji upraw8. Wymogi dotyczce trwaych uytków zielonych (TUZ) to zakaz przeksztacania i zaorywania wyznaczonych TUZ cennych przyrodniczo pooonych na obszarach Natura 2000 i obowizek ponownego przeksztacenia danego obszaru w trway uytek zielony w przypadku jego przeksztacenia lub zaorania. Ponowne przeksztacenie w TUZ bdzie wymagane, gdy tzw. referencyjny wspóczynnik trwaych uytków zielonych obniy si o wicej ni 5% w stosunku do poziomu tego wska nika w 2015 roku. Wspóczynnik ten obliczany jest na poziomie kraju i wyznaczany jest jako stosunek powierzchni trwaych uytków zielonych zadeklarowanych przez rolników w 2012 r. i w danym roku (które nie byy deklarowane jako TUZ w 2012 r.) do cakowitej powierzchni uytków rolnych zadeklarowanych przez rolników podlegajcych praktykom zazieleniania w danym roku. Natomiast obowizek posiadania obszarów proekologicznych obejmujcych co najmniej 5% gruntów ornych gospodarstwa dotyczy posiadajcych gospodarstwa o powierzchni przekraczajcej 15 ha gruntów ornych. Z tego obowizku zwolnieni s rolnicy, w których gospodarstwach wicej ni 75% gruntów ornych to trawy, inne pastewne roliny zielne, grunt ugorowany, grunty wykorzystywane do uprawy rolin strczkowych lub kombinacja tych kategorii, a powierzchnia pozostaych gruntów ornych nie przekracza 30 ha. Do terenów stanowicych obszary proekologiczne nale: x grunty ugorowane, x elementy krajobrazu, x strefy buforowe, x pasy kwalifikujcych si hektarów wzdu granic lasu, x zagajniki o krótkiej rotacji, x obszary zalesione, x midzyplony i pokrywa zielona, x uprawy wice azot. Przy obliczaniu powierzchni obszarów proekologicznych stosowane s wspóczynniki konwersji i waenia, np. drzewo wolno stojce – wspóczynnik konwersji: 20, wspóczynnik waenia: 1,5, co daje obszar proekologiczny o wielkoci 30 m kw. 8. http://www.arimr.gov.pl/pomoc-unijna/platnosci-bezposrednie/platnosc-za-zazielenienie-wroku-2015/platnosc-za-zazielenienie-dywersyfikacja-upraw.html 12 .

(13) Ponadto rolnicy mog wspólnie tworzy obszary proekologiczne, jeli ich gospodarstwa znajduj si w bliskiej odlegoci (80% powierzchni kadego z gospodarstw znajduje si w promieniu 15 km). Wspólnie rozlicza obszary proekologiczne moe jednoczenie do 10 rolników, przy czym wspólnie rozliczane mog by jedynie obszary przylegajce do siebie. Co wicej, co najmniej 2,5% obszaru proekologicznego zaliczanego przez kade gospodarstwo z grupy rozliczajcych si wspólnie podmiotów musi si znajdowa na jego powierzchni. Dodatkowo rolnicy wspólnie rozliczajcy te obszary musz zawrze pisemn umow okrelajc sankcje w przypadku niezgodnoci na wspólnym obszarze oraz szczegóy finansowe porozumienia. Patno dla modych rolników Jest to dodatkowa patno przeznaczona dla modych rolników9 w cigu pierwszych piciu lat od daty podjcia dziaalnoci rolniczej jako kierujcy gospodarstwem, a jej stawka wyniesie ok. 62 euro/ha. Wyznaczono równie maksymaln powierzchni UR, dla których mona uzyska wsparcie i wynosi ona 50 ha UR. Patno dodatkowa Patno ta nazywana jest równie redystrybucyjn i ma za zadanie silniejsze wsparcie grupy rednich gospodarstw rolnych. Przysuguje ona do obszaru uprawnionego do otrzymywania jednolitej patnoci obszarowej od 3,01 do 30,00 ha w danym gospodarstwie. Oznacza to, e gospodarstwa posiadajce co najmniej 30 ha uprawnionych do JPO otrzymaj z tytuu tej patnoci kwot wynoszc 27 x stawka patnoci dodatkowej, której wysoko szacowana jest na 41 euro/ha. Patnoci zwizane z produkcj W odniesieniu do sektorów o szczególnym znaczeniu rodowiskowym, spoecznym stosowane bd patnoci zwizane z produkcj. Na patnoci te zostanie przeznaczonych ok. 500 mln euro, czyli 15% krajowej koperty, a obejm one produkcj: byda, krów, owiec, kóz oraz upraw: buraków cukrowych, owoców mikkich, rolin wysokobiakowych, chmielu, ziemniaków skrobiowych, pomidorów, lnu i konopi wóknistych. 9. Wnioskujcy o t patno musi mie w pierwszym roku skadania wniosku nie wicej ni 40 lat. 13 .

(14) P atno do byd a Patno przysuguje do kadej sztuki byda wpisanej do rejestru zwierzt gospodarskich oznakowanych, prowadzonego przez ARiMR, która w momencie skadania wniosku o patno ma mniej ni 24 miesice i pozostanie w posiadaniu wnioskujcego o patno do 30 czerwca roku, którego dotyczy patno, a w przypadku zwierzt modszych ni 6 miesicy co najmniej a do osignicia przez nie tego wieku. Patno przyznawana jest do maksymalnie 30 zwierzt, a minimalna liczba zwierzt, w odniesieniu do których mona si ubiega o wsparcie, to trzy. Przewidywana wysoko wsparcia to 70 euro/szt. P atno do krów Patno przysuguje do kadej krowy wpisanej do rejestru zwierzt gospodarskich oznakowanych, prowadzonego przez ARiMR, która w momencie skadania wniosku o patno ma wicej ni 24 miesice i pozostanie w posiadaniu wnioskujcego o patno do 30 czerwca roku, którego dotyczy patno. Patno przyznawana jest do maksymalnie 30 zwierzt, a minimalna liczba zwierzt, w odniesieniu do których mona si ubiega o wsparcie, to trzy. Przewidywana wysoko wsparcia to 70 euro/szt. P atno do owiec Patno przysuguje do kadej samicy owcy wpisanej do rejestru zwierzt gospodarskich oznakowanych, prowadzonego przez ARiMR, która w momencie skadania wniosku o patno ma wicej ni 12 miesicy i pozostanie w posiadaniu wnioskujcego o patno do 30 czerwca roku, którego dotyczy patno. Patno przyznawana jest wnioskodawcom posiadajcym co najmniej dziesi owiec. Przewidywana wysoko wsparcia to 25 euro/szt. P atno do kóz Patno t moe otrzyma kady rolnik posiadajcy co najmniej pi samic kozy domowej i jest przyznawana do kadej samicy tego gatunku wpisanej do rejestru zwierzt gospodarskich oznakowanych, prowadzonego przez ARiMR, która w momencie skadania wniosku o patno ma wicej ni 12 miesicy i pozostanie w posiadaniu wnioskujcego o patno do 30 czerwca roku, którego dotyczy patno.Przewidywana wysoko wsparcia to 15 euro/szt.. 14 .

(15) P atno do powierzchni uprawy buraków cukrowych Patno t moe otrzyma rolnik w odniesieniu do buraków cukrowych uprawianych na gruntach uprawnionych do uzyskiwania jednolitej patnoci obszarowej, a uprawa ta jest objta umow dostawy. Planowana stawka patnoci to 400 euro/ha. P atno do powierzchni upraw owoców mikkich Patno dotyczy upraw truskawek i malin uprawianych na gruntach kwalifikujcych si do przyznania jednolitej patnoci obszarowej. W odniesieniu do tej patnoci nie wymaga si posiadania umowy kontraktacyjnej. Przewidywana wysoko patnoci to 250 euro/ha. P atno do powierzchni upraw rolin wysokobia kowych Patno ta dotyczy rolin wysokobiakowych prowadzonych w plonie gównym uprawianych na obszarach kwalifikujcych si do JPO. Jednake maksymalna powierzchnia upraw objta t patnoci to 75 ha UR. Przewidywana wysoko patnoci to 326 euro/ha. P atno do powierzchni uprawy chmielu Patno t mog otrzymywa rolnicy uprawiajcy chmiel na gruntach kwalifikujcych si do otrzymywania JPO w wybranych powiatach nalecych do regionów10: dolnolskiego, lubelskiego i wielkopolskiego. Przewidywana wysoko patnoci to 480 euro/ha. P atno do powierzchni uprawy ziemniaków skrobiowych Patno t moe otrzyma rolnik w odniesieniu do ziemniaków skrobiowych uprawianych na gruntach uprawnionych do uzyskiwania jednolitej patnoci obszarowej, jeli uprawa ta jest objta umow kontraktacyjn. Planowana stawka patnoci to 400 euro/ha. P atno do powierzchni uprawy pomidorów Patno ta dotyczy pomidorów uprawianych na obszarach kwalifikujcych si do JPO i objtych umow kontraktacyjn. Przewidywana wysoko patnoci to 400 euro/ha. 10. Regiony nie s tu równowane województwom. Na przykad w regionie wielkopolskim wspierany jest powiat koszaliski, który ley w województwie zachodniopomorskim. 15 .

(16) P atno do powierzchni uprawy lnu Patno t moe otrzyma rolnik w odniesieniu do lnu uprawianego na gruntach uprawnionych do uzyskiwania jednolitej patnoci obszarowej. Nie jest wymagane posiadanie umowy kontraktacyjnej w odniesieniu do obszaru tej uprawy. Przewidywana wysoko patnoci to 200 euro/ha. P atno do powierzchni uprawy konopi w óknistych Patno ta dotyczy konopi wóknistych uprawianych na obszarach kwalifikujcych si do JPO. Jednoczenie jednak wymagane jest stosowanie odmian zawierajcych w uprawie polowej maksymalnie 0,2% tetrahydrokanabinolu (THC) w suchej masie roliny i posiadanie zezwolenia na prowadzenie takiej uprawy. Natomiast posiadanie umowy kontraktacyjnej nie jest wymagane. Przewidywana wysoko patnoci to 200 euro/ha. Z uwagi na to, i wysoko krajowej koperty przyznanej Polsce jest róna w poszczególnych latach, to poziom stawek bdzie ulega niewielkim zmianom (tab. 1.1). Najwysza wysoko stawek wszystkich typów patnoci przewidywana jest na rok 2019, a najnisza na ostatni rok tego okresu programowania, czyli na 2020 rok. Dokonujc oceny systemu patnoci bezporednich, który bdzie funkcjonowa w Polsce w latach 2015-2020, naley mie przede wszystkim na uwadze fakt, i jest on prób utrzymania dotychczasowej filozofii wsparcia realizowanego poprzez patnoci bezporednie w Polsce w sytuacji znacznych zmian w zasadach funkcjonowania patnoci bezporednich przyjtych przez UE. W latach 2004-2014 wysoko patnoci bezporednich otrzymywanych przez polskie gospodarstwa rolne systematycznie rosa i bya liniow funkcj tylko i wycznie wielkoci UR uprawnionych do wsparcia i stawki patnoci. czna kwota wsparcia z tego tytuu wzrosa w tym okresie prawie pi razy. Nowy system spowoduje zrónicowanie przecitnej stawki wsparcia w zalenoci od cznej wielkoci gospodarstwa rolnego. Najwysz przecitn stawk patnoci w przeliczeniu na 1 ha UR otrzymaj w 2015 r. gospodarstwa o wielkoci ok. 30 ha UR, gdy najwikszy odsetek ich powierzchni bdzie objty patnoci dodatkow. W badanym roku gospodarstwa o wielkoci 30 ha UR otrzymaj ponad 215 euro/ha UR, podczas gdy gospodarstwa o wielkoci 100 ha UR jedynie ok. 190 euro/ha (tab. 1.2). To zrónicowanie jest efektem wprowadzenia patnoci dodatkowej, czyli wsparcia sucego redystrybucji czci koperty krajowej i przeznaczenia jej na rzecz mniejszych gospodarstw. 16 .

(17) Tabela 1.1. Projektowane stawki patnoci bezporednich w Polsce w latach 2015-2020 (w euro/ha lub w euro/szt. odpowiednio) Rodzaj patnoci bezporednich 2015 2016 2017 2018 2019 Jednolita patno obszarowa 107,0 107,5 108,0 108,6 109,3 Patno za zazielenienie 71,8 72,2 72,5 72,9 73,3 Patno dla modych rolników 59,8 60,1 60,4 60,8 61,1 Patno dodatkowa 40,4 40,6 40,8 41,0 41,3 Patno do byda 69,0 69,3 69,7 70,1 70,5 Patno do krów 69,2 69,5 69,9 70,2 70,6 Patno do owiec 25,0 25,1 25,2 25,4 25,5 Patno do kóz 15,0 15,1 15,1 15,2 15,3 Patno do pow. upraw rolin wysokobia. 239,6 240,8 242,0 243,3 244,7 Patno do pow. uprawy chmielu 480,0 482,4 484,7 487,5 490,2 Patno do pow. uprawy ziemniaków skrob. 400,0 402,0 403,9 406,2 408,5 Patno do pow. uprawy buraków cukrow. 400,0 402,0 403,9 406,2 408,5 Patno do pow. uprawy pomidorów 400,0 402,0 403,9 406,2 408,5 Patno do pow. upraw owoców mikkich 250,0 251,2 252,5 253,9 255,3 Patno do powierzchni uprawy lnu 200,0 201,0 202,0 203,1 204,3 Patno do pow. uprawy konopi 200,0 201,0 202,0 203,1 204,3 ród o: http://www.arimr.gov.pl/fileadmin/pliki/PB_2015/Srodki_finansowe.pdf.. 2020 96,9 65,1 54,2 36,6 62,5 62,7 22,7 13,6 217,1 435,0 362,5 362,5 362,5 226,5 181,2 181,2. Tabela 1.2. czna wysoko patnoci bezporednich otrzymywanych przez posiadaczy gospodarstw rolnych o wybranej wielkoci UR (w euro) Rok. 10 ha 15 ha 30 ha 50 ha 444,6 666,9 1 333,8 2 223,0 574,2 861,3 1 722,6 2 871,0 695,7 1 043,6 2 087,1 3 478,5 799,2 1 198,8 2 397,6 3 996,0 998,9 1 498,3 2 996,7 4 994,5 1 198,7 1 798,0 3 596,1 5 993,5 1 410,6 2 115,9 4 231,8 7 053,0 1 613,1 2 419,6 4 839,3 8 065,5 1 783,9 2 675,8 5 351,6 8 919,3 1 963,4 2 945,2 5 890,3 9 817,2 2 180,4 3 270,6 6 541,1 10 901,8 2 070,8 3 166,8 6 454,8 10 030,8 1 876,2 2 869,2 5 848,2 9 088,2 Przecitna stawka na 1 ha UR w 2015 r. 207,1 211,1 215,2 200,6 Zmiana wysokoci stawki p atnoci 2015/2014 95,0 96,8 98,7 92,0 2015/2004 465,8 474,9 483,9 451,2 ród o: Opracowanie w asne na podstawie danych ARiMR. 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2020. 17 . 100 ha 4 446,0 5 742,0 6 957,0 7 992,0 9 989,0 11 987,0 14 106,0 16 131,0 17 838,6 19 634,4 21 803,7 18 970,8 17 188,2 189,7 87,0 426,7.

(18) Zgodnie z zasadami okrelonymi w rozporzdzeniu (UE) nr 1307/2013, patno redystrybucyjna moe obejmowa do 30 pierwszych hektarów UR danego gospodarstwa. Moliwe jest zrónicowanie stawki patnoci w zalenoci od tego, których hektarów dotyczy to wsparcie. Jednake w zwizku z tym, e zaplanowano patnoci zwizane z produkcj w maksymalnej cznej wysokoci wsparcie w ramach patnoci redystrybucyjnej mogo by podwyszone jedynie kosztem wysokoci stawki JPO, co oznaczaoby jeszcze wiksze zrónicowanie cakowitej przecitnej stawki patnoci bezporednich uzyskiwanej przez poszczególne gospodarstwa. Wyczenie pierwszych trzech hektarów ze wsparcia w ramach patnoci redystrybucyjnej jest wskazaniem, i wsparcie to ma nie by w Polsce instrumentem o charakterze czysto socjalnym, lecz ma by elementem systemu wspierania gospodarstw maych i rednich. Jednake ustawienie granicy na poziomie 3 ha nie jest wystarczajcym krokiem w kierunku wspierania gospodarstw majcych szanse na faktyczny rozwój. Korzystniejszym rozwizaniem byoby ustanowienie granicy na poziomie zblionym do redniej wielkoci gospodarstwa w poszczególnych województwach i tym samym regionalne zrónicowanie tej pomocy. Takie rozwizanie pozwolioby na znaczne podwyszenie stawki patnoci redystrybucyjnej. Nowy system patnoci bezporednich zmieni nie tylko dotychczasow równo przecitnej stawki otrzymywanych przez rolników w Polsce podstawowych patnoci bezporednich11, ale sprawi, i bdzie mona mówi o rónych przecitnych stawkach w poszczególnych regionach Polski, na co wskazuj badania J. Kulawika i innych12. 1.2.. Program Rozwoju Obszarów Wiejskich 2014-2020 w Polsce Polska naleaa do trójki pastw, których programy rozwoju obszarów wiejskich na biecy okres zostay zatwierdzone przez KE. Budet polskiego PROW 2014-2020 to 13,5 mld euro (w tym 4,9 mld rodki krajowe). Nie przewiduje si dodatkowego wsparcia krajowego. Wsparcie inwestycyjne z tego programu ma trafi do ok. 200 000 gospodarstw rolnych, a utworzonych ma by ok. 22 000 nowych miejsc pracy. Natomiast wsparcie na rzecz realizacji. 11. W ramach patnoci obowizujcych do 2014 roku za patnoci podstawowe mona uzna jednolit patno obszarow. 12 J. Kulawik (red. nauk.) (2014), Dop aty bezporednie i dotacje budetowe a finanse oraz funkcjonowanie gospodarstw i przedsibiorstw rolniczych (4), PW 2011-2014 nr 120, IERiG -PIB, Warszawa. 18 .

(19) praktyk korzystnych dla rodowiska i klimatu ma obj ok. 19% uytków rolnych w Polsce. W ramach analizy SWOT dokonanej na potrzeby opracowania polskiego PROW 2014-2020 zidentyfikowano 12 potrzeb rozwojowych, które powizano z priorytetami wsparcia obszarów wiejskich sformuowanymi na poziomie UE: 1. Zwikszenie liczby konkurencyjnych gospodarstw rolnych; 2. Reorientacja maych gospodarstw w kierunku rolniczym lub pozarolniczym; 3. Zapewnienie trwaoci rolnictwa w warunkach zmian klimatu i naturalnych ogranicze oraz ochrona i poprawa stanu wód gruntowych; 4. Poprawa zbytu produktów rolnych i wzmocnienie pozycji rolników w acuchu ywnociowym; 5. Poprawa jakoci produktów rolnych i ywnociowych; 6. Odtwarzanie i zachowanie rónorodnoci biologicznej, w tym na obszarach Natura 2000 i obszarach o utrudnieniach naturalnych; 7. Promowanie zrównowaonych metod gospodarowania: rolnictwo zrównowaone i rolnictwo ekologiczne; 8. Zachowanie zasobów genetycznych rolin uprawnych oraz zwierzt gospodarskich; 9. Tworzenie moliwoci zatrudnienia poza rolnictwem bez zmiany miejsca zamieszkania; 10. Rozwój infrastruktury technicznej i spoecznej na obszarach wiejskich; 11. Aktywizacja mieszkaców obszarów wiejskich i wykorzystanie potencjaów endogenicznych na rzecz rozwoju lokalnego; 12. Wzrost innowacyjnoci, unowoczenienie sektora rolno-spoywczego oraz podniesienie poziomu wiedzy producentów rolnych. Zdecydowano si na realizacj wielu dziaa, std na wikszo z nich przeznaczono niewielki poziom rodków. Jednake na wsparcie inwestycji w rodki trwae przeznaczono w projekcie programu 27% rodków PROW 2014-2020. Pula ta zostaa zmniejszona do niespena 25% budetu w ramach programu zaakceptowanego przez KE (tab. 1.3). W tym okresie programowania po raz pierwszy mamy do czynienia z funkcjonowaniem w Polsce dwóch kategorii regionów. Do tej pory cay obszar Polski uznawany by za obszar sabiej rozwinity, co oznacza, i wszystkie polskie NUTS2 charakteryzoway si PKB per capita niszym ni 75% redniej caej UE. W tym okresie jedno z województw – mazowieckie – znalazo si w kategorii regionów z PKB per capita powyej 75% unijnej redniej, a pozostae województwa pozostay poniej tej granicy. W zwizku z tym w ramach PROW 19 .

(20) 2014-2020 prezentowany jest równie podzia rodków na te dwa typy regionów (tab. 1.4). Wanym elementem tego programu nie jest podzia rodków na dziaania, ale na poddziaania, gdy faktyczna ocena potencjalnego wpywu wsparcia na rozwój wsi i rolnictwa zaley od struktury planowanego wsparcia na poszczególne cele, a te odpowiadaj poddziaaniom. Sam PROW 2014-2020 nie okrela tego podziau (tab. 1.5).. 20 .

(21)

(22) . . Projekt Transfer wiedzy i dziaania informacyjne 27361000 Usugi doradcze, usugi z zakresu zarzdzania gospodarstwem i usugi z zakresu zastpstw 41360000 Systemy jakoci produktów rolnych i rodków spoywczych 21000000 Inwestycje w rodki trwae 2321243154 Przywracanie potencjau produkcji rolnej zniszczonego w wyniku klsk ywioowych 264046000 i katastrof oraz wprowadzanie odpowiednich rodków zapobiegawczych Rozwój gospodarstw i dziaalnoci gospodarczej 1236882153 Podstawowe usugi i odnowa wsi na obszarach wiejskich 683983100 Inwestycje w rozwój obszarów lenych i popraw ywotnoci lasów 191519339 Tworzenie grup i organizacji producentów 224600000 Dziaanie rolno-rodowiskowo-klimatyczne 674500000 Rolnictwo ekologiczne 445373661 Patnoci dla obszarów z ograniczeniami naturalnymi lub innymi szczególnymi ogra1482538693 niczeniami Wspópraca 27360000 LEADER 467668000 Pomoc techniczna 132527195 Renty strukturalne 356318519 cznie 8598280814 ród o: Opracowanie w asne na podstawie projektu i zaakceptowanego przez KE PROW 2014-2020.. Dziaanie. 0,5 0,2 27,0 3,1 14,4 8,0 2,2 2,6 7,8 5,2 17,2 0,3 5,4 1,5 4,1 100. 264046000 1406133450 683983100 191519339 256414153 753399101 445373661 1378188270 36904246 467668000 132527195 356318519 8598280814. 16,0 0,4 5,4 1,5 4,1 100. 3,1 16,4 8,0 2,2 3,0 8,8 5,2. 0,6 0,2 24,7. Struktura planowanych wydatków (w %) Projekt PROW 0,3 0,4. 47722830 21000000 2120177704. PROW 36905246. czna kwota EFRROW (w euro). Tabela 1.3. Podzia rodków na dziaania PROW 2014-2020 – projekt i program przyjty przez KE.

(23)

(24)

(25). . Transfer wiedzy i dziaania informacyjne Usugi doradcze, usugi z zakresu zarzdzania gospodarstwem i usugi z zakresu zastpstw 35069143 6290857 Systemy jakoci produktów rolnych i rodków spoywczych 17805900 3194100 Inwestycje w rodki trwae 1979441068 341802086 Przywracanie potencjau produkcji rolnej zniszczonego w wyniku klsk ywioowych i katastrof oraz wprowadzanie odpowiednich rodków zapobiegawczych 227462427 36583573 Rozwój gospodarstw i dziaalnoci gospodarczej 1060904208 175977945 Podstawowe usugi i odnowa wsi na obszarach wiejskich 614923973 69059127 Inwestycje w rozwój obszarów lenych i popraw ywotnoci lasów 170337300 21182039 Tworzenie grup i organizacji producentów 189427640 35172360 Dziaanie rolno-rodowiskowo-klimatyczne 581048025 93451975 Rolnictwo ekologiczne 383667140 61706521 Patnoci dla obszarów z ograniczeniami naturalnymi lub innymi szczególnymi ograniczeniami 1247852818 234685875 Wspópraca 23198544 4161456 LEADER 434416805 33251195 cznie 6988754383 1120680717 ród o: Opracowanie w asne na podstawie projektu i zaakceptowanego przez KE PROW 2014-2020.. Dziaanie. Projekt Regiony Regiony >75% sabiej PKB per capita rozwinite 23199392 4161608. 7258642 3194100 309835976 36583573 198973668 69059127 21182039 40154456 104383445 61706521 218167204 5613136 33251195 1140655040. 40464188 17805900 1810341728 227462427 1207159782 614923973 170337300 216259697 649015656 383667140 1160021066 31291110 434416805 6968780060. Zatwierdzony Regiony Regiony >75% sabiej PKB per capita rozwinite 5613288 31291958. Tabela 1.4. Budet PROW 2014-2020 w podziale na regiony sabiej i bardziej rozwinite (w euro).

(26) Tabela 1.5. Podzia rodków PROW 2014-2020 na dziaania i poddziaania (w euro) Instrument Transfer wiedzy i dziaalno informacyjna Usugi doradcze, usugi z zakresu zarzdzania gospodarstwem i usugi z zakresu zastpstw Systemy jakoci produktów rolnych i rodków spoywczych Inwestycje w rodki trwae Modernizacja gospodarstw rolnych Inwestycje w gospodarstwach po oonych na obszarach Natura 2000 Inwestycje w gospodarstwach po oonych na obszarach OSN Przetwórstwo i marketing produktów rolnych Scalenia gruntów Przywracanie potencjau produkcji rolnej i dziaania zapobiegawcze Rozwój gospodarstw i dziaalnoci gospodarczej Premia dla m odych rolników Premie na rozpoczcie dzia alnoci pozarolniczej Restrukturyzacja ma ych gospodarstw Rozwój przedsibiorczoci - rozwój us ug rolniczych P atnoci dla rolników przekazujcych ma e gospodarstwa Podstawowe usugi Targowiska - podstawowe us ugi i odnowa miejscowoci na obszarach wiejskich Odnowa wsi - podstawowe us ugi i odnowa miejscowoci na obszarach wiejskich Tworzenie grup i organizacji producentów Dziaanie rolno-rodowiskowo-klimatyczne Rolnictwo ekologiczne Patnoci dla obszarów z ograniczeniami naturalnymi lub innymi szczególnymi ograniczeniami Zalesianie i tworzenie terenów zalesionych Wspópraca LEADER Pomoc techniczna Renty strukturalne - zobowizania RAZEM PROW 2014-2020 ród o: Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi (2014), Program Rozwoju skich na lata 2014-2020. Broszura informacyjna, Warszawa.. Budet ogóem 58 001 302 75 002 515 33 004 179 2 401 064 486 61 500 000 37 500 000 693 070 461 138 994 740 414 981 968 717 997 734 413 939 978 882 980 666 64 999 372 130 000 317. 74 966 634 1 000 000 049 402 987 547 1 184 062 782 699 961 515 2 165 998 652 300 997 069 57 999 730 734 999 913 208 283 391 560 000 000 13 513 295 000 Obszarów Wiej-. Transfer wiedzy i dziaalno informacyjna Dziaanie to obejmuje dwa poddziaania: 1.1. Szkolenia zawodowe i nabywanie umiejtnoci; 1.2. Demonstracje i dziaania informacyjne, a jego celami s: Ŧ zwikszanie innowacyjnoci i bazy wiedzy na obszarach wiejskich, 23 .

(27) Ŧ wzmacnianie powiza midzy rolnictwem i lenictwem a badaniami i innowacj, Ŧ promowanie uczenia si przez cae ycie. Szkolenia zawodowe maj przede wszystkim dotyczy: zarzdzania; technologii i organizacji produkcji w gospodarstwie, w tym produkcji ekologicznej; bezpieczestwa pracy; marketingu; rachunkowoci; ubezpiecze w gospodarstwie; korzystania z instrumentów finansowych; ochrony rodowiska; wykorzystania technologii informacyjno-komunikacyjnych; spódzielczoci; tworzenia i funkcjonowania grup producentów; skrócenia acucha ywnociowego. Natomiast w przypadku poddziaania demonstracje i dziaania informacyjne wsparcie bdzie kierowane na rzecz projektów przewidujcych: inwestycje w projekty demonstracyjne w zakresie produkcji rolnej lub lenej oraz przetwórstwa rolno-spoywczego suce promowaniu innowacji; dziaania upowszechniajce dobre praktyki lub innowacyjne rozwizania dotyczce produkcji rolnej, lenej i przetwórstwa rolno-spoywczego. Usugi doradcze, usugi z zakresu zarzdzania gospodarstwem rolnym i usugi z zakresu zastpstw Dziaanie ma umoliwi wzmocnienie mechanizmów transferu wiedzy i innowacji oraz promowa uczenie si przez cae ycie. Z uwagi na tak rozbiene cele, dziaanie obejmuje dwa poddziaania: 1. Wsparcie na szkolenia doradców; 2. wiadczenie kompleksowej porady dla rolników; 3. wiadczenie kompleksowej porady dla waciciela lasu. W przypadku szkole limit wsparcia wynosi 200 tys. euro na okres 3 lat dla jednego podmiotu udzielajcego szkole doradcom rolniczym (maksymalnie do 100% kosztów kwalifikowanych). Natomiast w odniesieniu do usug doradczych limit wynosi: 1500 euro za opracowanie i zrealizowanie 3-letniego programu doradczego dla rolnika lub 1050 euro za opracowanie i zrealizowanie 2-letniego programu doradczego dla rolnika. Natomiast wsparcie dla wacicieli lasów na opracowanie i realizacj programu doradczego wynosi maksymalnie 500 euro, przy czym dany waciciel moe skorzysta maksymalnie dwukrotnie z tego instrumentu. Systemy jakoci produktów rolnych i rodków spoywczych Dziaanie to ma na celu wsparcie rozwoju produkcji wysokiej jakoci poprzez promocj uczestnictwa w systemach jakoci oraz samych produktów objtych tymi systemami. Poddziaanie „Wsparcie dla nowych uczestników systemów jakoci” ma form refundacji przyznawanej przez 3 lata od przystpienia do systemu jakoci 24 .

(28) i obejmuje koszty poniesione przy przystpowaniu do systemu jakoci i roczn skadk za udzia w tym systemie. W kryteriach wyboru ma by m.in. uwzgldniona wielko powierzchni gruntów, na których prowadzona jest wysokojakociowa produkcja, a preferowane bd gospodarstwa do 5 ha UR. Maksymalna kwota wsparcia bdzie zalee od systemu jakoci, w którym uczestniczy dany beneficjent, przy maksymalnym limicie wynoszcym 2000 euro rocznie na gospodarstwo. Drugim poddziaaniem jest „Wsparcie na przeprowadzenie dziaa informacyjnych i promocyjnych”. Wybór wniosków bdzie dokonywany w oparciu o przewidywan efektywno planowanych dziaa, a preferowani maj by wnioskodawcy, którzy nie otrzymywali tego rodzaju wsparcia w ramach instrumentu PROW 2007-2013 „Dziaania informacyjne i promocyjne”. Inwestycje w rodki trwae Cele tego dziaania odnosz si do trzech priorytetów unijnego wspierania obszarów wiejskich w ramach II filaru WPR. S to: Priorytet 2. „Zwikszenie rentownoci gospodarstw i konkurencyjnoci wszystkich rodzajów rolnictwa we wszystkich regionach oraz promowanie innowacyjnych technologii w gospodarstwach i zrównowaonego zarzdzania lasami”; Priorytet 3. „Wspieranie organizacji acucha dostaw ywnoci, w tym przetwarzania i wprowadzania do obrotu produktów rolnych, promowanie dobrostanu zwierzt i zarzdzania ryzykiem w rolnictwie”; Priorytet 4. „Odtwarzanie, ochrona i wzbogacanie ekosystemów powizanych z rolnictwem i lenictwem”. Dziaanie to obejmuje trzy poddziaania. Poddziaanie „Pomoc na inwestycje w gospodarstwach rolnych” ma suy wsparciu inwestycji zarówno materialnych, jak i niematerialnych, których celem jest poprawa wyników gospodarstwa. Poddziaanie to obejmuje trzy typy wsparcia: 1. Modernizacj gospodarstw rolnych. Ten rodzaj wsparcia ma za zadanie popraw ogólnych wyników gospodarstwa, która oznacza popraw konkurencyjnoci i rentownoci. Poprawa ta ma si wyraa wzrostem wartoci dodanej brutto o co najmniej 10% w stosunku do roku bazowego w cigu piciu lat od przyznania pomocy. Jednake za popraw wyników gospodarstwa uznaje si równie: x wzrost efektywnoci korzystania z zasobów wodnych w gospodarstwie, x popraw efektywnoci wykorzystania energii w gospodarstwie,. 25 .

(29) x zwikszenie wykorzystywania odnawialnych róde energii w gospodarstwie, x redukcj emisji gazów cieplarnianych i amoniaku z rolnictwa w gospodarstwie. Ten rodzaj wsparcia ma by skierowany na projekty dotyczce czterech obszarów: x racjonalizacji technologii produkcji, zwikszenia skali produkcji, poprawy jakoci produkcji, wprowadzenia innowacji, zmiany profilu produkcji lub zwikszenia wartoci dodanej produktu; x rozwoju produkcji prosit; x rozwoju produkcji byda misnego; x rozwoju produkcji mleka krowiego. Nabory wniosków maj dotyczy odrbnie kadego z tych obszarów. Wsparcie to moe by kierowane nie tylko do pojedynczych rolników, ale take do ich grup. W ramach tego instrumentu nie moe by finansowany zakup zwierzt ani proste inwestycje odtworzeniowe. Wsparcie to moe by przyznane na rzecz gospodarstw o wielkoci ekonomicznej od 10 do 200 tys. euro, a dla grup gospodarstw ubiegajcych si o wsparcie dolny limit cznej wielkoci ekonomicznej to 15 tys. euro13. Okrelono równie górn granic wielkoci UR posiadanych przez gospodarstwo ubiegajce si o wsparcie na poziomie 300 ha14. Uzyskujcy wsparcie zobowizuj si do prowadzenia uproszczonej rachunkowoci od momentu przyznania pomocy. Preferencje maj dotyczy: produkcji ekologicznej, rónicowania produkcji, zwikszania uczestnictwa w rynku, budowy lub modernizacji budynków inwentarskich i magazynów paszowych oraz inwestycji dotyczcych poprawy efektywnoci wykorzystywania zasobów naturalnych lub ograniczania emisji gazów cieplarnianych i amoniaku. Stawka wsparcia wynosi maksymalnie 50% (60% dla modych rolników), a minimalna to 30%. Natomiast maksymalna kwota wsparcia to 500 tys. z, gdy chodzi o inwestycje o charakterze remon-. 13. Dla porównania przecitne gospodarstwo w populacji FADN w 2012 r. miao wielko ekonomiczn wynoszc nieco ponad 19 tys. euro przy powierzchni UR 19,6 ha. 14 Ze wsparcia wykluczono równie gospodarstwa drobiarskie z wyjtkiem tych, które prowadz produkcj ekologiczn lub w wyniku realizacji wspieranej inwestycji zmieni sposób chowu na ekologiczny. 26 .

(30) towo-budowlanym, a 200 tys. z w odniesieniu do innego rodzaju inwestycji, przy minimalnej wysokoci wsparcia 50 tys. z15. 2. Inwestycje w gospodarstwach pooonych na obszarach Natura 2000. Wsparcie to ma pozwoli na doposaenie gospodarstw w urzdzenia i sprzt, które pozwalaj na prowadzenie dziaalnoci rolniczej zgodnie z zasadami funkcjonowania na obszarach Natura 2000, które cechuj wysze wymogi dotyczce rodowiska naturalnego. W przypadku tego wsparcia koszty kwalifikowane dotycz wydatków poniesionych na wyposaenie pastwisk, sprzt do produkcji i zbioru rolin na trwaych uytkach zielonych, w tym urzdze do usuwania drzew i krzewów oraz selektywnego usuwania chwastów i rolin inwazyjnych, budow budynków inwentarskich i wyposaenie do produkcji zwierzt trawoernych. Preferencje w dostpie do wsparcia maj odnosi si do: modych rolników; gospodarstw posiadajcych du powierzchni trwaych uytków zielonych na obszarze Natura 2000; inwestycji cile zwizanych z wymogami wynikajcymi z planu ochrony obszaru Natura 2000. Stawka wsparcia wynosi 50% (60% dla modych rolników), a kwota do 200 tys. z w przypadku inwestycji niebudowlanych i do 500 tys. z w odniesieniu do inwestycji budowlano-remontowych. 3. Inwestycje w gospodarstwach pooonych na obszarach szczególnie naraonych (OSN). Chodzi o OSN na zanieczyszczanie azotanami pochodzenia rolniczego. Celem tego instrumentu jest wsparcie gospodarstw znajdujcych si na OSN w podejmowaniu inwestycji sucych wypenieniu wymogów w zakresie skadowania nawozów naturalnych16. Tego rodzaju wsparcia nie mog uzyska due gospodarstwa, czyli takie, w przypadku których wymagane jest pozwolenie zintegrowane17. Preferencje maj dotyczy: modych rolników; gospodarstw o duej liczbie zwierzt. Maksymalna kwota wsparcia to 50 tys. z przy stawce 50% (60% w odniesieniu do modych rolników). Naley zaznaczy, i korzystanie z tego instrumentu moliwe jest tylko w czasie wdraania programu dla danego OSN oraz w cigu 12 miesicy od 15. W przypadku inwestycji dotyczcych rozwoju produkcji prosit, maksymalny limit wynosi 900 tys. z. W odniesieniu do beneficjentów, którzy otrzymali wsparcie w ramach poddziaania „Restrukturyzacja maych gospodarstw” limity te pomniejsza si o wysoko premii. 16 Gospodarstwa na tych obszarach bd zobowizane do posiadania urzdzenia do gromadzenia i przechowywania nawozów naturalnych o wielkoci pozwalajcej na ich co najmniej 6-miesiczne przechowywanie. 17 Chodzi o gospodarstwa drobiarskie posiadajce wicej ni 40 000 stanowisk oraz o gospodarstwa specjalizujce si w chowie wi majce powyej 2000 stanowisk dla wi powyej 30 kg lub 750 stanowisk dla macior. 27 .

(31) daty rozpoczcia obowizywania danego standardu. W przypadku modych rolników moliwe jest równie skorzystanie z tego instrumentu w cigu 24 miesicy od przejcia gospodarstwa. Drugim poddziaaniem jest „Pomoc na inwestycje w przetwórstwo/ marketing i rozwój produktów rolnych”. Jest to instrument skierowany do bardzo maych, maych i rednich przedsibiorstw, który stanowi kontynuacj wsparcia sektora przetwórstwa realizowanego w okresie programowania 2007-2013. W ramach tego instrumentu moliwe jest równie uzyskanie wsparcia na podjcie dziaalnoci przetwórczej. W tym przypadku do skorzystania z niego upowanieni s rolnicy oraz ich domownicy podlegajcy ubezpieczeniu spoecznemu rolników. Poza wsparciem do dotychczas objtych nim sektorów, pomoc ma by przyznawana równie na rozwój przetwórstwa produktów ekologicznych. Jednoczenie w ramach kryteriów wyboru wniosków przewiduje si preferencje dla podmiotów, które nabywaj produkty rolne bezporednio od gospodarstw ekologicznych. Stawka wsparcia wynosi 50%, a maksymalna kwota udzielonej pomocy to 3 000 000 z w odniesieniu do indywidualnego beneficjenta (chodzi o czn kwot przyznanej danemu beneficjentowi pomocy w cigu caego okresu wdraania PROW 2014-2020), a w przypadku beneficjentów zbiorowych wynosi 15 000 000 z. Natomiast minimalna wysoko pomocy w odniesieniu do pojedynczego projektu to 100 000 z. Znacznie niszy poziom wsparcia dotyczy pomocy w rozpoczciu dziaalnoci przetwórczej, gdzie maksymalna kwota pomocy wynosi 300 000 z, a minimalna 10 000 z. Ostatnim z poddziaa jest „Scalanie gruntów”. Instrument ten ma na celu racjonalizacj wykorzystania ziemi uprawnej, co jednoczenie przyczynia si do procesu restrukturyzacji i modernizacji polskiego rolnictwa. Jego beneficjentami mog by staroci, którzy mog uzyska wsparcie na pokrycie kosztów opracowania programu scalania i zagospodarowanie poscaleniowego gruntów. Preferowane maj by te projekty scaleniowe, które przyczyni si do poprawy stanu rodowiska i jego walorów krajobrazowych. Wprowadzono zrónicowan stawk w zalenoci od województwa. W przypadku opracowania projektu scaleniowego w województwach: dolnolskim, lubelskim, maopolskim, podkarpackim, lskim i witokrzyskim kwota wsparcia na 1 ha UR wynosi maksymalnie 800 euro, a w pozostaych dziesiciu województwach 600 euro. Nato-. 28 .

(32) miast w odniesieniu do zagospodarowania poscaleniowego odpowiednio 2000 i 1900 euro na 1 ha UR18. Przywracanie potencjau produkcji rolnej zniszczonego w wyniku klsk ywioowych i katastrof oraz wprowadzanie odpowiednich rodków zapobiegawczych Dziaanie obejmuje dwie kategorie inwestycji: zapobiegajce zniszczeniu potencjau produkcji rolnej oraz odtwarzajce potencja produkcji rolnej. Pomoc dotyczca przywracania potencjau produkcyjnego moe by przyznawana gospodarstwom, w których co najmniej 30% tego potencjau zostao zniszczone w wyniku klski ywioowej. Preferencje maj dotyczy gospodarstw, które s objte dobrowolnym ubezpieczeniem; poniosy szkody dotyczce budynków wykorzystywanych rolniczo, a rolnik nie jest zobowizany do ubezpieczenia ich. Natomiast w odniesieniu do szkód poniesionych w zwizku z chorobami zaka nymi zwierzt wymagajcymi zaprzestania chowu tych zwierzt przewidziane jest wprowadzenie preferencji w zalenoci od wielkoci stada. Stawka wsparcia wynosi 80% kosztów kwalifikowanych, a maksymalna wysoko wsparcia to 300 tys. z, przy minimalnej wysokoci pomocy sigajcej 20 tys. z. W przypadku inwestycji dotyczcych zapobieganiu szkodom zwizanym z klskami ywioowymi pomoc udzielana jest na sprzt do utrzymywania urzdze wodnych sucych zabezpieczeniu gospodarstw rolnych przed zalaniem. W przypadku tego typu wsparcia beneficjentami mog by spóki wodne lub ich zwizki. Preferencje maj dotyczy spóek na obszarach wielokrotnie zalewanych. Stawka wsparcia wynosi 80%, a maksymalna kwota pomocy to 500 tys. z, przy minimalnej kwocie 20 tys. z. Rozwój gospodarstw i dziaalnoci gospodarczej Dziaanie to obejmuje szereg bardzo zrónicowanych poddziaa o zrónicowanym charakterze i kierunku wsparcia. Pierwszym z nich s „Premie dla modych rolników”. Wsparcie w formie premii wypacane bdzie w dwóch ratach – 80% i 20% ze 100 tys. z. Pierwsza rata ma nastpi w 9 miesicy od przyznania pomocy, a druga po realizacji biznesplanu, w wyniku której ma nastpi wzrost wielkoci ekonomicznej o co najmniej 10%. Ubiegajcy si o wsparcie musi nie tylko by modym rolnikiem19, ale take musi posiada gospodarstwo speniajce nastpujce wymogi: 18 19. Województwa zostay podzielone na dwie grupy: górskie i nizinne. Obowizuje dotychczasowa definicja modego rolnika. 29. .

(33) x wielko ekonomiczna w przedziale 13-150 tys. euro; x powierzchnia UR w przedziale rednia krajowa - 300 ha20; x co najmniej 70% minimalnej wielkoci UR gospodarstwa to wasno beneficjenta, uytkowanie wieczyste lub dzierawy z zasobu wasnoci rolnej Skarbu Pastwa lub JST; x nie zajmuje si jednym z nastpujcych rodzajów dziaalnoci rolniczej: chów drobiu (z wyjtkiem produkcji ekologicznej), plantacje rolin wieloletnich na cele energetyczne, hodowla zwierzt laboratoryjnych, ryb akwariowych oraz psów i kotów rasowych. Drugim z poddziaa s „Premie na rozpoczcie dziaalnoci pozarolniczej”. Wsparcie w formie premii wypacane bdzie w dwóch ratach – 80% i 20% ze 100 tys. z. Mog z niego skorzysta beneficjenci dziaania „Patnoci dla rolników przekazujcych mae gospodarstwa” lub osoby, które przedstawi biznesplan dotyczcy podjcia dziaalnoci pozarolniczej, która doprowadzi do powstania jednego miejsca pracy i pracuj w gospodarstwie rolnym o wielkoci ekonomicznej mniejszej ni 15 tys. euro, w odniesieniu do którego przyznano w roku poprzednim patnoci bezporednie. Moliwe jest wprowadzenie preferencji dla projektów: innowacyjnych; realizowanych na obszarach o najwyszym poziomie bezrobocia21; wdraanych przez beneficjentów instrumentu „Patnoci dla rolników przekazujcych mae gospodarstwa”; realizowanych przez osoby dysponujce kwalifikacjami do prowadzenia dziaalnoci pozarolniczej, której dotyczy projekt. Kolejnym poddziaaniem s „Patnoci dla rolników przekazujcych mae gospodarstwa”. Beneficjentami tego wsparcia mog by rolnicy korzystajcy z systemu patnoci dla maych gospodarstw, który postanawia przekaza swoje gospodarstwo innemu rolnikowi22. Dodatkowo wymagane jest, aby gospodarstwo przejmujce miao w wyniku przejcia wielko UR co najmniej odpowiadajc redniej krajowej23. W ramach kryteriów wyboru wniosków preferowane maj by: x wiksze gospodarstwa przekazywane; x mniejsze gospodarstwa przejmujce; 20. W województwach o niszej redniej ni rednia krajowa minimalna wielko gospodarstwa to rednia dla danego województwa. 21 Na poziomie powiatu w odniesieniu do danego województwa. 22 Przekazanie moe si odbywa zarówno w drodze darowizny, jak i sprzeday. 23 W przypadku województw o niszej redniej powierzchni gospodarstwa obowizuje rednia dla danego województwa. 30 .

(34) x wnioskujcy przekazujcy gospodarstwa modym rolnikom. Roczna stawka to 120% rocznej kwoty patnoci bezporednich przysugujcych beneficjentowi w ramach systemu dla maych gospodarstw od roku przekazania gospodarstwa do 2020 r., przy czym patno wypacana jest jednorazowo. Czwartym poddziaaniem jest „Restrukturyzacja maych gospodarstw”. Celem wsparcia jest restrukturyzacja prowadzonej dziaalnoci lub wsparcie przygotowania produktów do sprzeday. Pomoc w formie premii wynoszca 60 tys. z wypacana jest w dwóch ratach: 80% i 20% kwoty pomocy. Beneficjentami mog by rolnicy posiadajcy gospodarstwa o wielkoci ekonomicznej mniejszej ni 10 tys. euro. W wyniku wdroenia biznesplanu wielko ekonomiczna gospodarstwa ma wzrosn o min. 20%24. Ostatnim z poddziaa jest „Rozwój przedsibiorczoci – rozwój usug rolniczych”, które ma na celu wsparcie rozwoju usug rolniczych. Wsparcie przyznawane jest podmiotom, które od co najmniej 2 lat prowadz dziaalno gospodarcz polegajc na udzielaniu usug rolniczych jako mikro lub mae przedsibiorstwa. Do kosztów kwalifikowalnych naley zakupu maszyn, urzdze i sprztu komputerowego, przy czym koszt zakupu cignika rolniczego nie moe przekracza 50% pozostaych kosztów kwalifikowanych25. Preferencje w przyznawaniu wsparcia maj dotyczy m.in. projektów innowacyjnych i tych realizowanych w powiatach o wysokim rozdrobnieniu agrarnym. Stawka wsparcia to 50%, a maksymalna kwota pomocy siga 500 tys. z. Podstawowe usugi i odnowa wsi na obszarach wiejskich Dziaanie to ma na celu rozwój i odnow infrastruktury wiejskiej i obejmuje trzy poddziaania, dla których bd ogaszane odrbne nabory wniosków. Pierwsze poddziaanie to „Inwestycje zwizane z tworzeniem, ulepszaniem lub rozbudow wszystkich rodzajów maej infrastruktury, w tym inwestycje w energi odnawialn i w oszczdzanie energii”. W jego skad wchodz dwa zakresy inwestycji: x gospodarka wodno-ciekowa; x budowa lub modernizacja dróg lokalnych.. 24. Przy czym nie moe by mniejsza ni 10 tys. euro. Chodzi jedynie o zakup nowego sprztu lub jego leasing zakoczony przeniesieniem praw wasnoci.. 25. 31 .

(35) W odniesieniu do inwestycji z zakresu gospodarki wodno-ciekowej, kryteria wyboru wniosków obejmuj26: ¾ czn inwestycj obejmujc zarówno gospodark wodn, jak i ciekow, ¾ lokalizacj projektu na terenie o najwyszej potrzebie poprawy stanu wód wedug krajowego programu wodno-ciekowego, ¾ wysoko dochodu podatkowego gminy na jednego mieszkaca27, ¾ poziom bezrobocia w powiecie28, ¾ powizanie projektu z inwestycjami dotyczcymi tworzenia infrastruktury szerokopasmowej, ¾ specyfik regionu. W przypadku inwestycji drogowych kryteria wyboru obejmuj29: - wysoko dochodu podatkowego gminy na jednego mieszkaca30, - poziom bezrobocia w powiecie31, - powizanie projektu z inwestycjami dotyczcymi tworzenia infrastruktury szerokopasmowej, - specyfik regionu. W przypadku obu typów inwestycji wysoko kosztów kwalifikowanych nie moe przekracza 1 mln euro, a w caym okresie programowania wsparcie dla danego beneficjenta nie moe by wysze ni 2 mln z (inwestycje wodne) lub 3 mln z (inwestycje drogowe). W odniesieniu do tych projektów wkad krajowy ma pochodzi nie z budetu pastwa, a z budetów JST realizujcych wspieran inwestycj. Drugie poddziaanie to „Badania i inwestycje zwizane z utrzymaniem, odbudow i popraw stanu dziedzictwa kulturowego i przyrodniczego wsi, krajobrazu wiejskiego i miejsc o wysokiej wartoci przyrodniczej, w tym dotyczce powizanych aspektów spoeczno-gospodarczych oraz rodków w zakresie 26. Wybór wniosków bazuje na cznej liczbie punktów zdobytej przez dany projekt, a punkty przypisane s poszczególnym kryteriom (w PROW 2014-2020 nie przedstawiono punktacji). W przypadku projektów o takiej samej liczbie punktów, wybrany zostanie ten, którego realizacja umoliwi oczyszczenie wikszej objtoci cieków. 27 Wysza liczba punktów ma by przypisana gminom o niszym poziomie dochodu. 28 Preferencje dla projektów na obszarze o wysokim poziomie bezrobocia. 29 Wybór wniosków bazuje na cznej liczbie punktów zdobytych przez dany projekt, a punkty przypisane s poszczególnym kryteriom (w PROW 2014-2020 nie przedstawiono punktacji). W przypadku projektów o takiej samej liczbie punktów wybrany zostanie ten, którego realizacja zapewni dostp do sieci drogowej wikszej liczbie mieszkaców. 30 Wysza liczba punktów ma by przypisana gminom o niszym poziomie dochodu. 31 Preferencje dla projektów na obszarze o wysokim poziomie bezrobocia. 32 .

(36) wiadomoci rodowiskowej”, które ma dotyczy ochrony zabytków i tradycyjnego budownictwa. Wsparcie to moe by wykorzystane zarówno przez gminy jak i instytucje zajmujce si kultur, a wkad krajowy musi pochodzi ze rodków wasnych wspieranego podmiotu. Pomoc dotyczy zarówno dziaa renowacyjnych, jak i zakupu obiektów zabytkowych. Maksymalny koszt kwalifikowalny inwestycji to 1 mln euro, a cakowite wsparcie przyznane w caym okresie programowania jednej miejscowoci nie moe przekracza 500 tys. z. Trzecie poddziaanie to „Inwestycje w tworzenie, ulepszanie lub rozwijanie podstawowych usug lokalnych dla ludnoci wiejskiej, w tym rekreacji i kultury oraz powizanej infrastruktury”, które obejmuje trzy typy inwestycji, które dotycz: ¾ obiektów penicych funkcje kulturalne; ¾ ksztatowania przestrzeni publicznej; ¾ targowisk lub obiektów budowlanych przeznaczonych na cele promocji lokalnych produktów. W odniesieniu do obiektów kulturalnych kryteria wyboru obejmuj jedynie dochód podatkowy gminy, poziom bezrobocia i specyfik regionu. Natomiast w przypadku ksztatowania przestrzeni publicznej, poza specyfik regionu brana pod uwag ma by równie take warto zabytkowa, komplementarno z innymi inwestycjami na danym obszarze oraz to, czy projekt znajduje si na obszarze o potencjale turystycznym32. W przypadku obu typów inwestycji wysoko kosztów kwalifikowanych nie moe przekracza 1 mln euro, a w caym okresie programowania wsparcie dla danej miejscowoci nie moe by wysze ni 500 tys. z. Natomiast w przypadku targowisk preferowane maj by projekty o najwyszym udziale powierzchni handlowej przeznaczonej dla rolników w caej powierzchni targowiska. Maksymalny koszt kwalifikowalny inwestycji to 1 mln euro, a cakowite wsparcie przyznane w caym okresie programowania jednemu beneficjentowi nie moe przekracza 1 mln z. W caym poddziaaniu wkad krajowy równie musi pochodzi z JST.. 32. Wybór wniosków w obu przypadkach bazuje na cznej liczbie punktów zdobytych przez dany projekt, a punkty przypisane s poszczególnym kryteriom (w PROW 2014-2020 nie przedstawiono punktacji). W przypadku projektów o takiej samej liczbie punktów wybrany zostanie ten, który realizowany jest w gminie o niszym dochodzie podatkowym na jednego mieszkaca. 33 .

(37) Inwestycje w rozwój obszarów lenych i popraw ywotnoci lasów W ramach tego dziaania realizowane jest wsparcie na rzecz zalesiania i tworzenie terenów zalesionych, a jego beneficjentami mog by zarówno rolnicy, jak i JST posiadajce grunty do zalesienia33. Pomoc ma form ryczatu i obejmuje trzy elementy: wsparcie na zalesienie (jednorazowa pomoc), premi pielgnacyjn (otrzymywana przez 5 lat) i premi zalesieniow (12 lat). Maksymalna powierzchnia zalesienia na jednego beneficjenta w cigu trwania programu to 20 ha. Tworzenie grup i organizacji producentów Pomoc przyznawana jest nowym grupom i organizacjom producentów w cigu pierwszych 5 lat ich funkcjonowania. Wsparcie przyznawane jest w formie procentowego ryczatu od wartoci przychodów netto beneficjenta ze sprzeday produktów wytworzonych w gospodarstwach rolnych czonków34 w kolejnych latach (odpowiednio: 10, 8, 6, 5 i 4% przy maksymalnej rocznej kwocie 100 tys. euro). Wnioskujcy musz zoy biznesplan, który ma by zrealizowany w cigu 5 lat. Przewiduje si preferencje w przyznawaniu wsparcia w odniesieniu do wnioskujcych: x bdcych spódzielni, x zrzeszajcych najwiksz liczb czonków w danej kategorii produktowej, x zrzeszajcych czonków, których produkcja objta jest dobrowolnym ubezpieczeniem, x zajmujcych si: produktami wysokiej jakoci (w tym take rolnictwem ekologicznym), trzod chlewn, bydem, owcami, kozami, wyrobami pszczelimi, rolinami energetycznymi i wykorzystywanymi technicznie, produkcj szyszek chmielowych. Dziaanie rolno-rodowiskowo-klimatyczne Dziaanie to dotyczy realizacji zobowiza prorodowiskowych przez 5 lat i obejmuje 7 pakietów zgrupowanych w dwóch poddziaaniach: x Patnoci w ramach zobowiza rolno-rodowiskowo-klimatycznych 1. Rolnictwo zrównowaone; 2. Ochrona gleb i wód; 33. Przy czym w przypadku JST pomoc ogranicza si do wsparcia na zalesienie. Zastrzeono, i sprzeda brana pod uwag musi by realizowana wobec klientów spoza podmiotu bdcego beneficjentem wsparcia.. 34. 34 .

(38) 3. Zachowanie sadów tradycyjnych odmian drzew owocowych; 4. Cenne siedliska i zagroone gatunki ptaków na obszarach Natura 2000; 5. Cenne siedliska poza obszarami Natura 2000; x Wsparcie ochrony i zrównowaonego uytkowania oraz rozwoju zasobów genetycznych w rolnictwie 6. Zachowanie zagroonych zasobów genetycznych rolin w rolnictwie; 7. Zachowanie zagroonych zasobów genetycznych zwierzt w rolnictwie. Pakiety 1 i 2 s skierowane do rolnictwa z intensywn produkcj, pakiet 3 ma na celu zachowanie tradycyjnych odmian drzew owocowych w sadach, pakiety 4 i 5 odnosz si do obszarów Natura 2000, a pozostae pakiety su zachowaniu zasobów genetycznych rolin (pakiet 6) i zwierzt (pakiet 7)35. Rolnictwo ekologiczne Na to dziaanie skadaj si dwa poddziaania: 1. Patnoci w okresie konwersji na rolnictwo ekologiczne; 2. Patnoci w celu utrzymania rolnictwa ekologicznego. Dla kadego z tych poddziaa wyróniono 6 pakietów zwizanych z typem prowadzonej produkcji rolnej. S to: uprawy rolnicze, uprawy warzywne, uprawy zielarskie, uprawy sadownicze, uprawy paszowe i trwae uytki zielone. W przypadku tego dziaania patnoci uzalenione s od rodzaju upraw oraz powierzchni UR objtej produkcj ekologiczn na takich samych zasadach, jak w przypadku dziaania rolno-rodowiskowo-klimatycznego. Stawki dla gospodarstw po konwersji s przecitnie o ok. 15-20% nisze ni dla tych, które s w trakcie tego procesu. Wyjtkiem s uprawy zielarskie, gdzie stawka jest jednakowa w obu poddziaaniach. Patnoci dla gospodarstw w okresie konwersji mog by wypacane maksymalnie przez 3 lata, a te dla gospodarstw ju posiadajcych certyfikat produkcji ekologicznej maksymalnie przez 5 lat. Patnoci dla obszarów z ograniczeniami naturalnymi lub innymi szczególnymi ograniczeniami Dziaanie to ma na celu nie tylko uatwienie rolnikom kontynuowania dziaalnoci rolniczej na obszarach o utrudnionych warunkach jej prowadzenia, ale równie zapewnienie zachowania walorów krajobrazowych obszarów wiejskich oraz utrzymanie i promowanie zrównowaonych systemów dziaalnoci rolniczej na tych terenach. Coroczne patnoci, jak do tej pory bd si odnosiy do czterech typów obszarów: typ górski (stawka 450 z/ha), typ nizinny – strefa 35. Stawki patnoci zostay przedstawione w tabeli A.1 umieszczonej w aneksie. 35. .

(39) nizinna I (179 z/ha) i strefa nizinna II (264 z/ha) oraz typ specyficzny (264 z/ha). Pena kwota patnoci bdzie przyznawana do 25 ha. Natomiast w przedziale 25,01-50 ha na kady hektar wypacane bdzie 50% stawki, a w przedziale 50,01-75 ha jedynie 25%. Wspópraca Celem dziaania jest wspieranie tworzenia i dziaalnoci grup operacyjnych na rzecz innowacji. Czonkami takich grup poza rolnikami i wacicielami lasów musz by inne podmioty zwizane z sektorem rolnym, w tym m.in. naukowcy czy przetwórcy rolno-spoywczy36. Cakowita warto wsparcia to 10 mln z. W przypadku kosztów ogólnych funkcjonowania grupy stawka wsparcia to 100%, za w odniesieniu do prac badawczych zwizanych z projektem wynosi ona 90%. Koszty ogólne musz by proporcjonalne do pozostaych kosztów i mog maksymalnie wynosi 2 mln z (20% cakowitych kosztów kwalifikowalnych), a maksymalna kwota wsparcia 10 mln z. Naley podkreli, i celem dziaania nie jest wspieranie bada, a jedynie procesu ich wdraania. Wsparcie dla rozwoju lokalnego w ramach inicjatywy LEADER Celem dziaania jest wsparcie rozwoju lokalnego kierowanego przez spoeczno. Realizacja strategii rozwoju opartych o diagnoz lokalnych potrzeb bdzie si odbywaa na obszarze zamieszkanym przez minimum 30 000 mieszkaców z obszarów wiejskich i maksimum 150 000 mieszkaców oraz obejmowa bdzie obszar przynajmniej 2 gmin. Wspierane inicjatywy mog obejmowa szeroki zakres dziaa dotyczcych zarówno kapitau ludzkiego, jak i inwestycji infrastrukturalnych (w tym drogowej i turystycznej) oraz podejmowania dziaalnoci gospodarczej i dywersyfikacj róde dochodu. W skad tego dziaania wchodz cztery poddziaania o rónych kierunkach wsparcia oraz charakterze pomocy: x Wsparcie na wdraanie operacji w ramach strategii rozwoju lokalnego kierowanego przez spoeczno. Limity wsparcia i jego intensywno s bardzo zrónicowane w zalenoci od rodzaju beneficjenta i wspieranego projektu; x Przygotowanie i realizacja dziaa w zakresie wspópracy z lokaln grup dziaania. Pomoc w formie refundacji. Minimalny koszt projektu 50 tys. z; x Wsparcie na rzecz kosztów biecych i aktywizacji. Pomoc ma form rozliczenia ryczatowego. Poziom wsparcia nie zosta okrelony w PROW 20142020. 36. Zrónicowanie partnerów tworzcych grup bdzie jednym z kryteriów wyboru projektów. 36. .

(40) x Wsparcie przygotowawcze. Pomoc ma form patnoci ryczatowej. Oceniajc przyjty PROW 2014-2020 naley przede wszystkim stwierdzi, i jest on o wiele bardziej skomplikowany ni poprzedni program. Co wicej, poziom zoonoci wzrós znacznie na etapie negocjacji z KE, gdy przekazany KE projekt by znacznie mniej zoony. Oznacza to, i nie jest to konsekwencj jedynie decyzji podjtych na szczeblu krajowym. Nie zmienia to jednak faktu, i tak wielowarstwowy i wielowtkowy program cakowicie uniemoliwia jego caociow, a jednoczenie kompleksow ewaluacj i okrelenie jego wpywu na rozwój wsi i rolnictwa. Jedynym rozwizaniem bdzie analizowanie poszczególnych elementów programu i pó niejsza próba wskazania na wzajemne relacje i zalenoci pomidzy nimi. Tendencja do rosncej zoonoci programów wsparcia wsi i rolnictwa jest niepokojca. Pomimo rozwoju metod ewaluacji i wspierajcych je narzdzi teleinformacyjnych, nie jest jeszcze moliwe caociowe i rzetelne ocenianie tak skomplikowanych systemów pomocowych realizujcych wiele celów dotyczcych rónych obszarów i struktur ycia spoeczno-ekonomicznego. Cho niewtpliwie caociowe spojrzenie na procesy rozwojowe jest zasadne i potrzebne, to przy badaniu i monitorowaniu programu naley pamita o jego zoonoci i skoncentrowa si na poszczególnych jego komponentach, gdy to one decyduj o faktycznym caociowym efekcie programu. Warto zaznaczy, i PROW 2014-2020 wyra nie skupia si na inwestycjach dotyczcych produkcji zwierzcej, co jest odpowiedzi na obserwowany od lat trend spadku zainteresowania prowadzeniem produkcji zwierzcej wród polskich rolników. Poza tym w przypadku inwestycji w rodki trwae wykluczono wspieranie inwestycji polegajcych na prostym odtworzeniu posiadanych rodków trwaych. Takie rozwizanie wydaje si stanowi reakcj na krytyk rozwiza przyjtych w poprzednich okresach programowania, kiedy to wikszo inwestycji stanowi zakup nowszych modeli maszyn i urzdze ni te posiadane dotychczas przez dane gospodarstwo. Wydaje si jednak, i to ograniczenie dotyczy bdzie jedynie beneficjentów PROW 2007-2013, którzy zakupili wymienione w obecnym programie rodki trwae37.. 37. Ograniczenie to dotyczy zakupu rodka trwaego tego samego rodzaju i obejmuje zakup: cigników, kombajnów, opryskiwaczy, rozrzutników nawozów mineralnych, wozów asenizacyjnych, adowaczy, przyczep, adowarek teleskopowych, wózków widowych i innych maszyn. 37 .

(41) Warto równie zwróci uwag na to, i gospodarstwa wspierane w ramach instrumentu „Modernizacja gospodarstw rolnych”, „Premie dla modych rolników” oraz „Restrukturyzacja maych gospodarstw” bd prowadziy uproszczon rachunkowo. Wyniki ekonomiczne tych gospodarstw powinny podlega regularnym badaniom, gdy stanowi bd now populacj podmiotów sektora rolnego, których sytuacja ekonomiczna jest moliwa do okrelenia nie na podstawie szacunków, ale faktycznych zapisów ksigowych. Cho bdzie to populacja nie w peni reprezentatywna dla caego polskiego rolnictwa, choby ze wzgldu na kryteria przyznawania wsparcia, to bdzie dobrym reprezentantem grupy rednich i duych gospodarstw dcych do uzyskania i utrzymania konkurencyjnoci. Naley take podkreli, i w przypadku instrumentu „Modernizacja gospodarstw rolnych”moliwe jest wprowadzenie kryteriów wyboru preferujcych gospodarstwa o okrelonej wielkoci ekonomicznej lub wielkoci produkcji w gospodarstwie oraz wprowadzenie naborów wojewódzkich z kryteriami uzupenionymi o kryteria zgodne z potrzebami rolnictwa w danym województwie. Pozostawienie takiej moliwoci bdzie zapewniao bardziej elastyczne sterowanie wdraaniem tego instrumentu w cigu caego okresu wdraania PROW 2014-2020 i wprowadzanie preferencji dla konkretnych grup podmiotów w zalenoci od wielkoci zainteresowania instrumentem i sytuacji poszczególnych regionów i typów gospodarstw. Analizujc instrumenty wsparcia i kryteria wyboru wydaje si, i zamierzeniem autorów programu byo jak najszersze wsparcie grupy gospodarstw, które obecnie znajduj si na granicy mae-rednie, a efektem tej pomocy ma by przesunicie si ich do grupy gospodarstw rednich dysponujcych potencjaem do konkurowania na rynku i jasn koncepcj dalszego rozwoju. Jednake ta myl przewodnia PROW 2014-2020 nie zostaa w peni wdroona. Dobrym tego przykadem jest zamierzenie preferowania przy wyborze wniosków dotyczcych instrumentu „Patnoci dla rolników przekazujcych mae gospodarstwa” dla wikszych gospodarstw, które s przekazywane. By moe celem takiego rozwizania byo podniesienie wielkoci cznej powierzchni przekazanych UR, przy jednoczesnym przewiadczeniu, i najmniejsze gospodarstwa nie potrzebuj w takim stopniu wsparcia do podjcia decyzji o cakowitym zaprzestaniu dziaalnoci rolniczej i sprzedaniu ziemi. Przy tym te najmniejsze przekazywane gospodarstwa w najmniejszym stopniu wpywayby na sytuacj gospodarstw je przejmujcych, a tym samym w najmniejszym stopniu przyczyniayby si do zmian w poziomie konkurencyjnoci polskiego rolnictwa. Wydaje si 38 .