Problem pomp przemysłowych w roku nauki polskiej

ZESZYTY NAUKOWE POLITECHNIKI ŚLĄSKIEJ S e r i a s it o e r g e t y k a z . 52

_________ 1974 N r k o l . 419

M a c ie j Z a r z y c k i

I n s t y t u t M aszyn i U r z ą d z e ń E n e r g e t y c z n y c h

P o l i t e c h n i k i Ś l ą s k i e j

PROBLEM POMP PRZEMYSŁOWYCH W ROKU NAUKI POLSKIEJ

S t r e s z c z e n i e . W p u b l i k a c j i p r z e d s t a w i o n o d o ty c h c z a s o w e o s i ą g n i ę - c i a k r a j o w e w z a k r e s i e budowy pomp p rz e m y s ło w y c h . U z y s k a n e w y n ik i b y ł y m o ż liw e d z i ę k i r e a l i z a c j i p r a c n a u k o w o -b a d a w c z y c h , p r o j e k t o w o - k o n s t r u k c y j n y c h , d o s k o n a l e n i u t e c h n o l o g i i w y k o n a n ia o r a z w p ro w ad ze­

n i u now ych tw o rz y w k o n s t r u k c y j n y c h . Na o s i ą g n i ę c i a t e z ł o ż y ł a s i ę d z i a ł a l n o ś ć o śro d k ó w n a u k o w o -b a d a w c z y c h ( u c z e l n i a n y c h i p r z e m y s ło ­ w y c h ) , b i u r p r o j e k t o w o - k o n s t r u k c y j n y c h o r a z w y tw ó r n i.

W p r a c y p o d a n o r ó w n ie ż u w a g i w y n i k a j ą c e z p r z e p r o w a d z o n e j a n a l i ­ z y d o ty c h c z a s o w e g o s t a n u z a g a d n i e n i a pompowego w k r a j u o r a z s p r e c y ­ zow ano w n i o s k i i z a l e c e n i a z m i e r z a j ą c e do d a l s z e g o d o s k o n a le n ia pomp p r z e m y s ło w y c h p o d w z g lę d e m k o n s t r u k c y j n y m , t e c h n o l o g i c z n y m o r a z trw a­

ł o ś c i i n ie z a w o d n o ś c i r u c h u . W p r a c y s f o rm u ło w a n o t a k ż e z a l e c e n i a d o t y c z ą c e o r g a n i z a c j i k o o r d y n a c j i p r a c n a u k o w o -b a d a w c z y c h o r a z p r o ­ d u k c j i pomp p rz e m y s ło w y c h d l a p o t r z e b k r a j o w y c h i e k s p o r t u .

1. W stęp

Pompy p rz e m y s ło w e n a l e ż ą do j e d n y c h z n a j c z ę ś c i e j s to s o w a n y c h m aszy n w r ó ż n y c h d z i e d z i n a c h g o s p o d a r k i n a r o d o w e j. D la te g o w z w ią z k u z s z y b k o r o z w i j a j ą c ą s i ę g o s p o d a r k ą , z a p o t r z e b o w a n i e n a pompy s t a l e w z r a s t a * ^ .

B i o r ą c p o d uw agę r ó ż n e z a s t o s o w a n i a pom p, w a r u n k i i p a r a m e t r y p r a c y o - r a z c z y n n i k i tr a n s p o r t o w a n e p r z e z pom py, s t w i e r d z i ć n a l e ż y ż e p r o b le m pom­

powy j e s t z a g a d n ie n ie m z ło ż o n y m . W z w ią z k u z ro z w o je m p r z e m y s łu i p o j a ­ w ie n ie m s i ę n o w y ch z a s to s o w a ń pomp o r a z w m i a r ę w z r o s t u wym agań s ta w ia n y c h n o w oczesnym pompom, z a g a d n i e n i e t o s t a j e s i ę j e s z c z e b a r d z i e j z ło ż o n e .K o ­ n i e c z n e j e s t s t a ł e d o s k o n a l e n i e j u ż o p ra c o w a n y c h m a s z y n ,w y c o f y w a n ie z p ro -j d u k c j i p r z e s t a r z a ł y c h pomp o r a z p r o j e k t o w a n i e n o w y ch . O b e c n ie w k r a j u w k i l k u n a s t u w y tw ó r n ia c h s p e c j a l i s t y c z n y c h i z a k ł a d a c h u z u p e ł n i a j ą c y c h b u ­ d o w anych j e s t p o n a d 160 ty p ó w pomp p rz e m y s ło w y c h . N a t o m i a s t z a g a d n i e n ia m i n a u k o w o -b a d a w c z y m i z w ią z a n y m i z pompami p rz e m y sło w y m i z a jm u je s i ę w z a s a ­ d z i e o s ie m o śro d k ó w n a u k o w y c h p r a c u j ą c y c h w U c z e l n i a c h , PAN i I n s t y t u t a c h p rz e m y s ło w y c h , n i e l i c z ą c o śro d k ó w d o ś w ia d c z a l n y c h w w y tw ó r n ia c h . Z apew -

x P u b l i k a c j a z o s t a ł a o p ra c o w a n a w o p a r c i u o m a t e r i a ł y I n s t y t u t u M aszyn i U r z ą d z e ń i h e r g e t y c z n y c h P o l i t e c h n i k i Ś l ą s k i e j , C e n t r a l n e g o O ś ro d k a Ko­

o r d y n a c y j n e g o Pomp, Z ak ład ó w D o ś w ia d c z a ln y c h W y tw ó rn i o r a z w y tw ó r n i p r c d u k u ją c y c h pompy p rz e m y s ło w e .

12 Maciej Zarzycki

n i e n i e d a l s z e g o p ra w id ło w e g o r o z w o ju budowy pomp p r z e m y s ło w y c h w k r a j u wy­

m aga d a l s z e j k o o r d y n a c j i o r a z p la n o w e g o p r o w a d z e n ia p r a c n a u k o w o -b ad aw ­ c z y c h , p r o j e k t o w o - k o n s t r u k c y j n y c h , u l e p s z a n i a t e c h n o l o g i i w y k o n a n ia o r a z w p ro w a d z e n ia now ych tw o rzy w k o n s t r u k c y j n y c h £ l i ¿ J . P o n a d to w o p a r c i u o j u ż z a p o c z ą tk o w a n e p r ó b y , n a l e ż y u s t a l i ć k r y t e r i a d l a w s z e c h s t r o n n e j o c e ­ n y n o w o c z e s n o ś c i pomp £ 3 ] .

2 . C h a r a k t e r y s t y k a p r o d u k c j i k r a j o w e j pomp p rz e m y s ło w y c h

W c e l u p r z e d s t a w i e n i a w s p o s ó b m o ż l iw ie z w ię z ły b i e ż ą c e j p r o d u k c j i pomp p rz e m y s ło w y c h w k r a j u w p u b l i k a c j i o p a r t o s i ę n a p r a c a c h I n s t y t u t u Ma­

s z y n i U r z ą d z e ń f i i e r g e t y c z n y c h z z a k r e s u s y s t e m a t y k i pomp £4, 5 i 6 ] , n a m a t e r i a ł a c h k a ta lo g o w y c h o r a z c z ę ś c io w o n a d o k u m e n t a c ji t e c h n i c z n e j wytwór­

n i £7, 8 j .

P o d z i a ł k l a s y f i k a c y j n y z a s a d n i c z y c h ty p ó w pomp p rz e m y s ło w y c h budow lanych w k r a j u w z a l e ż n o ś c i od z a s a d y d z i a ł a n i a pompy w iro w e , w yporow e £ tło k o w e ] i s p e c j a l n e p r z e d s t a w i o n o n a w y k r e s i e i t a b l i c y 1X ^.

O r i e n t a c y j n e w i e l k o ś c i c h a r a k t e r y s t y c z n e pomp w iro w y c h , w yporow ych i s p e c j a l n y c h o r a z r o d z a j e c i e c z y , d l a k t ó r y c h s ą p r z e z n a c z o n e u j ę t o w t a ­ b l i c a c h 2 , 3 i 4X ^. N a to m i a s t k r a j o w e w y tw ó rn ie s p e c j a l i s t y c z n e i z a k ła d y u z u p e ł n i a j ą c e p r o d u k u j ą c e pompy p r z e m y s ło w e , p o d a n o w t a b l i c a 5 i 6X K

Z d a n y c h p r z e d s t a w i o n y c h w t a b l i c a c h w y n ik a , ż e pompy p rz e m y s ło w e s ą b u d o w an e w 21 w y tw ó r n ia c h i z a k ł a d a c h , z k t ó r y c h p i ę ć do s i e d m i u , z e w z g lę ­ d u n a l i c z b ę p ro d u k o w a n y c h ty p ó w i w i e l k o ś c i pom p, m ożna u z n a ó z a w ię k s z e . W w y tw ó r n ia c h t y c h b u d o w an y ch j e s t 161 ty p ó w pomp p rz e m y s ło w y c h (w ir o w e - 129 ty p ó w , w yporow e - 30 ty p ó w , s p e c j a l n e - 2 t y p y } z 6 7 0 w i e l k o ś c i a m i (wi­

ro w e - 5 88 w i e l k o ś c i , w yporow e - 78 w i e l k o ś c i , s p e c j a l n e - 4 w i e l k o ś c i } . Z a n a l i z y w y n ik a r ó w n i e ż , ż e w i e l e w y tw ó r n i b u d u je pompy o z b l i ż o n y c h p a r a m e t r a c h , p o d o b n e j k o n s t r u k c j i ( d l a t a k i c h sam y ch b ą d ź z b l i ż o n y c h z a ­ s t o s o w a ń } o r a z c z ę s t o o z b y t n i s k i e j s p r a w n o ś c i i dużym c i ę ż a r z e .

P o n a d to d l a n i e k t ó r y c h z a s t o s o w a ń j e s t z a m ało ty p ó w i w i e l k o ś c i pomp.

S ą r ó w n i e ż i t a k i e z a s t o s o w a n i a , d l a k t ó r y c h b r a k u j e o d p o w ie d n ic h t y ­ pów pom p, n p . d l a c i e c z y b a r d z o s i l n i e m e c h a n i c z n i e z a n i e c z y s z c z o n y c h , d l a c i e c z y o w y ż s z y c h t e m p e r a t u r a c h , d l a c i e c z y b a r d z o s i l n i e c h e m i c z n ie a k ­ ty w n y c h i t d . P o ja w i s i ę r ó w n ie ż w p r z y s z ł o ś c i p o t r z e b a budowy pomp d l a s i ł o w n i ją d r o w y c h o r a z pomp d l a s i ł o w n i p o m p o w o -s z c z y to w y c h ( j e ż e l i n i e b ę d ą s t o s o w a n e m a s z y n y h y d r a u l i c z n e o d w r a c a ln e } . O b e c n ie p o t r z e b n e s ą j u ż pompy d l a g łó w n e g o o d w a d n ia n ia k o p a l ń o p o d w y ż sz o n y c h w y s o k o ś c i a c h p od­

n o s z e n i a .

D ane p o d a n e w t a b l i c a c h n a l e ż y t r a k t o w a ć j a k o o r i e n t a c y j n e , p o n i e w a ż wy­

t w ó r n i e z m i e n i a j ą l i c z b y p ro d u k o w a n y c h ty p ó w i w i e l k o ś c i pomp o r a z i c h p a r a m e t r y .

K lasyfikacja pomp p r z e m y ś la n y c h P O M P S

W ^Hirone

Tablica I

t N y p o r o n e ' n to im l

1

(rętne (.reventaré w a m .

o^tuvSSk ⁰

TTnituoSfoS MO-trmrum

rggnjrobaue- 'W J3 £ UTwOOUBgO

~ r

w m

Specjalne

— I--- Utanm

i».«m y

.58«gg....

Z

UderrentOHt _{5 magnetycie}^Elektro-

Ot

!

03 04 OZ OZ 03 04

£

Ot ot oz 03 04 OS 06 OZ os ot ot 01 03

8,

Ot ot o z 04 Ot OS 06

*

§>

0 ^{z n} a c z 2 ^{n i a} t y p ó n

t Z 3 3 5 6 7 8 !Q 0 /z t í H •5 ■6 7 ■ t í Ztl zt ? ! 73 74 75 ^{z a} ?7 ZA ZA 30 31 32

V NZB z g k t l < s * m i P NPs/ir

NBsAllPPZOOOO N h JF PZH-IS6 PZtSO CPk-5 Aktt PS* PP s t

NBP NOC KsrP AD HK HL G C0⁽ SB s tz * C P U 1^{N I}0o p - m Z N kkC

SZ6^I/4^{S o c} (SSPU AS NKL HL-B6^(no*>l S Z m m PM Z J m

n z N PNS CH BOK S * kZ PZ3^{B n} -34 ASF •

B n v r t (H Z N B PI3 ^/3⁽

S b S D COL c m KCK No 7^{( p}

s * On ( sr (OZ OSS-K S i

c KsCr ( Z KFP OS-* U/S i

s - r ON-k j * m s (SL O N * 55/1

m i PI m m KBH fSNIZSA B

NSP PN-50^J100^P03^I

s ts ir KoP ONB-B TKC

F P -t PPSSai*

M m m m - M N h tt

NT* P-k C400^PZ7z z a CPk-6

s N t SB BU T

S-SK n - z Bk kPH NP

Z Z l m m ( HBZZt NPs z z t - t p t* W K W /

s z a t o m n YNL

z z n PC SOOpH u PS

m - s Ot KLK N lrm rj B Z Z IN n / p z l sz-so K SH

*T PB B J s o m s B PUP

m 0 ^{c m H}

~M ni

stsce NOCI * y

Hietkości c h a r a k t e r y s t y c z n e pomp p r z e m y s ł o n y ch Tablica Z

K lasyfikacja pomp przem ystoN U Ch

0

1

6 7 8 9

<7

35 75 ?7

9 3

3

u NZB tg AM p siapo i P NPs/n

NPfklll p?m Nh OF BZtl

/50

-5

NBP NOC P srP AB NP HL B COP S B S I/O CPA-3 1N -I0 op-m PM AAl

5201/45 DC osP-m AS NKL M-Sfi [nm] S Z m m PM OJ A B i

Mi N PPIS CH B tP SO AZ PZ3B 00-34 ABC •

B n P N PN Z ND P I3 I3K

sossi CDL c m PCK N o • m

£

su _{Brr P s r PBZ} OSS-P

5

c PsCr PZ PFP DS-P U/S

s-r ON-k m m PSL ONO

55/1

m s Pt n m s pen m -m B

USB PH

-50

r P-l i m a

jmm PU m m Nhtl

m PA crnnr Z

2

s Ml O B BU T

S-SK a t Ok aph NP

m m m P NB

2

m - i PIP mitM)

Sltl MIDI YNL m i PC

5001*4

m -s Ot PLP H/rmrf i

m -M W l sz-so K SN

V PO OJ JOMMO PNP

m

6

&

Mżelkości ch a ra k te ry s ty c z n e pomp p r z e m y stONych _{Tablica Z}

O)

£

§ J L J L J L J L A

£ _ 38_

39_

JŁ

A AL

— A

AL A l

A

A A Ł 51

JŁ

55

T i

A 56_

~57

TT

A L .

BI A A

64 65

PNI-O!

ON-O Pt PtN-50 A '

V-k NI P A -t oun-m

PtP PC ot PHlPZ)

PB

m m A K srl PssP-m

PNS PN ERY O

Ksr K I

■400P25 mOP2B I13CDP03/

PDJSaiÁSJSĄ m m *

C400P27 OB BA

\ K .W S P ty

I

50KspV4 KLK

poziomy poziomy pm on y pionony pionony pionony poziomy

m do m u 0075 do O,SB

Odo OM O do 0,035 Odo 0,006

pionoNQ-t-^{0,026do OM} 0,13

075 do 4.2 4.5 do 40

O do 2,2 O do 0,4 1.6 do 13

poziomy 0,005do 0 M \ 0,3do 12.5 poziomy

poziomy

0,203 do 0,15 0,018 do 0,125 poziomy , 0,0043do 0.25 poziomy

poziomy pionony

0,0031 do 0.3

0033do 0131 poziomy

pionpny pionpny poziomy poziomy poziomy poziomy poziomy poziomy poziomy poziomy poziomy poziomy poziomy poziomy poziomy poziomy ptonony poziomy

0,004do 0,055

0,0l0do0,l2

0,0003do 0,055 0,0055do 0,0!

0,0055dO 0,01 O.OOOOdoO.Ol

o m 0.003do 0,0!

o m do om

0.0033do 0,025 0,0010 do O M

Id o 7,5 0.26 do 15 0,43 do 13 0,025 do 0,11

0.23do 8,33 0,15 do 2.2 0,25 do 3,3 0,3 do 0,9

0035 do 15 Ido 7.2 0.2 do 0,9 0.05 do 3,3 0.3 do 0.6 0,3 do 0,6 0,4 do 1,2 0,08 0.2 do 0,6 0,083 do 0,6 0,005 do 0,5 0,1 do 0,5 05 do 1.5 OJ do 0,45 0,05 do 3,3

U 45 do 250

0,3 do 0,4 O do 24 0 d o l3 2 Odo 24

73 do 540 60 do 450

€ do 900 29.4 do €30

1,5 do 6.6 14 do 500 9 do 132 15 do <58

<3do54 1.2 do 2,4 2,1 do 90 60 do 432 12 do 54

18 do 30 24 do 72

50 12 do 36 5 do 30 3 do 20 6 do 30 30 do 90 6 do 27 3 d o m

Z6do66

12

80

H do 15 4,5 do 18

4.5 do 18 7 do 57

49 12 do 75 23 do 80 10 do 45

25 do 40 5 do 77 17 do 3!

52 do 73

6.2 do 46,1

1.8 do 82 23 do 51.5 6 do 54

36 do 55 20 do 45

25 do 00 75 52 do 30 14 do 20 5 do 19 6 do 30 4do20 i do 52 9do4i

12

2850,2900

960

1450

2860

725, 900, 1450 1450 725,960,1450,2900

1450 850, 960

w , m , m liso , m . w

1450, 2900 1450, 2900 1450, 2900 1450, 2900 920; 930; 1460,1470

950,1400,2900 7450 1450, 2900 975,1450, 2900

3000

3000

2900 1400:2X0 1000,1500,3000

2400 1450, 2900 980,1450; 2900

59 do 71

39 02 do 73

58 do 7 2 55 do 68 56 do 75

55 45 do 75

•)

130 do 270

26'

j r i m s r ' 25

2160 73 do €23

120f k M '

482*"

57do90

55do690

X

¡87 do 730

83,fh o 22Í0

30'"do305'•i

260 ^{% W '}

460“ho 69ir

136 do 173 30 45 43”ho 6 t r 2700 36 62 do 96

125

40 do 72

150 do 322 255"ho3ÓS

lilii

x

17 18 19

c.d. tablicy t

21 22 \ 23

X

2 _:

:x x

Md9M0JJMfidCu Od

JL

JL

6S_

69_

W_

71

JL

73

JL JL JL JL JL JL JL JL JL

S3

i 7

JL.

JL JL JL JL

JL

JL

97

S3 SO 63

poziomy

0,009 do O M 0,3 0,25 do 0,5

n

15 do 30 34 Udo 20

72

2980, 2900

O

74

213"ho 2ST\

50 "'d o 60"^

75 17 I ł

T9 20

C d. ta b lica 2

23 24

X

CNT poziomy 0,09 do 0,125 5 do 7,5 12 do 39 1; 1470

poziomy 0,16 do 0,58 10 do 35 310, 490 I0790">do954ti’

JJL JL -

AS CH KU2

poziomy 0,025 do 0,09 1,5 do 5 90 do 300

poziomy 0,003 do 0,016 0.2 do I 12 do 60 30 do 45 2 2 f do620'

poziomy 0.003 do OM 0,2 do 1 12 do 60 Ido 45 ^{OJ7" I}

KCK

JJL

KFP KSL

poziomy poziomy

0,003 do 0,066 0,2 do 4J2 72,5 do 250 Ido 80 7450,2900 W "'do350~

0.05 dO O,t 3 do 6 9 do 36 1450,2900 poziomy 0,0056 do 0,025

poziomy pionony

0,0056do 0,025 0,009 do 0,05 Dtonony 0,003do 0.0045

0,34 do 1,5 20.4 do 90 0,5 do 48 7450,2900

0,34 do 1.5 20,4 do 90 17,5 7450:2900 BO"'do »30"*

10 do 92 750,7450,2900

0,182 do 0,27 0,2 do 165 9,5 do 44.5 159"'da408")

< -

->■

m

kkb

PHI -01

22KK O li APM

tnonony 0,023dO 0,03 1,41 do 5 85 do 300 98 do 42,8 794",do229Tl

Jionony 0,0068 do 0,055 0,041 do 3,3 25 do 198 0,5 do 48 1500,3000 293"'do 7405’

pionony 9,047 2,14 do 283 12! do no 1470 855"hb/m '

poziomy 0,0036 do 0,35 0,22 do 20,66 5,3 do 60 950,1445,2900

poziomy O M do 0,0026 0,11 do 0,16 7 do i 75 35"’do 39'

poziomy 0,003 do OM 0,2 do 0,96 12 do 59 23 do i 730")do29trl

X

NB22B 170 UW

N ¡nonej

50NtyJB H

TIK NKL BOK

m ■ No OSS-8

poziomy poziomy

0,5 30 115 1490 9075*

0,045 do 0 145 2,63 do 9.7 159 do 510 ¡600do2520 m '"do23m

15

12

poziomy 0,0061 do

0.216

poziomy 0,0029do 0.39 0,29! do 23,35 17,5 do 1400 1450,2900 59 do 91

ptonony 0,005 do 0,01 0,33 do 6,66 20 do 400 22 do 200 674 do 1590

Oionony 0,6 30 2160

poziomy 0,16 do 139 € dc 83.2 600 do 5000 15 do 520 1450 55 do 70

X

pionony 0,05 do 0,918 3 do 55 22 do 950 169 do 1500

poziomy 0,0059do 086 0,35 do 40 250do 2400 2950

poziomy 0.07 do 1,16 7 do 69,5 420 do 4170 90do59l 2900 53 do 70 451 do2045

poziomy ^0,06 do 0,26 4 do 16 33 do 51 39 do 55 76 do 116

poziomy 0,03 do 0,04 2 do 2,66 125 925; 7450 53 do60

panom 3,3 do 25 200 dol500 20do200

poziomy 166 TOO do 560 2900 292do 479

pionony 0,0075do O ,m 77,45 do 1.7 27 do 702 20 do 775 7450 57do67

X

Pompymirone¡PN¡

c d tablicu l

X I

’ Ciężar pompy z silnikiem Ciężar pompy z polanką sprzęgła

O zn aczen ia

C - Ciecz czysta lub nieznacznie zanieczyszczona u - Ciecz zanieczyszczona nieście ra/ąco S - Ciecz zanieczyszczona k ie rażąco f - Ciecz tatwapangąca /lotna/

L - Ciecz lepka K - Ciecz agresywna k - Ciecz radioaktywna fi - Ciekły metal

z - Ciecz o temperaturze do t-SO"C g- Ciecz o temperaturze powyżej t- SO'C

O rien ta cyjn e ze sta w ie n ie zb io rc ze w ielkości c h a ra k te ry styc zn yc h pom p przem ysło w ych , wirow ych, wyporow ych i specjalnych

Tablica 3

Liczba Z AST OSO PIA N IE P A R A M E T R Y P R A C Y

C ię ż a ry Wysokość

podnoszenia P m

Prędkość obrotowa

n min

Sprawność

§.

1 3

53

fi' ^{utowne Dodatkowe} W ydajności Cl pomp

i ^% 1 ^Liczba

typów °/o Liczba

typów % ^m3/_/s ^{m3/ .} _/min.

R 1o

G kG

i 2. 3 4 5 6 7 8 9 W H 12 13 14 15

C 55 42,63 12 642 0,6000840932 0,005 do 583 0,3 do 35000 18 do 2520 365 do 2950 13 do 86 30 do 34450 N 14 10,66 11 5.88 0.00/do l.ll 0,05 do 75 3 do 4500 2 do 520 480do2900 48 do 84 32 do 2600'"'''

S re 12.41 3 4.27 0 do 0,66 Odo 40 0 do2400 Odo 850 3!0do2900 39 do 83 21 do 19500

* ^{P 1 '0.53} 0,0000840 0,01 0,05 dO 0,65 3 do 39 3 do 125 m dom o -) 9 do 94

.5

i m 31» L S 6,97 24 12,83 0,00058do0,27 0,035do 31.6 2,1 dom 3 dO 650 480 do3000 38 do 88 9 do 2210” ’

K 23 17,62 9 4,82 0,0003do 0.35 0,02 do 20,66 1.2 do 1240 3 do 125 380do 3000 40 do 84 9 do 2760

5- n

n

z 93 49.73 Odo 9.72 Odo 583 Odo35000 Odo 2520 290do3000 13 do 88 9 do34450

9 12 9,31 29 15,5 0,00058do0,83 0,035do 50 2,! do3000 18 do 2520 480 do 3000 38 do 88 32 do 8500

2129 100 2 187 100

c S 21,66 3 6,82 Odo 0,055 0 do 3,33 Odo 200 5 do 230 17,5 do‘45 " I 129 do 2800

N 1 3,33 2 4,55 OdoOJB Odoi Odo 60 50 do 500 40 do 143 *) 95 "'d o 250

S 5 16,67 0,0004do 0,008 0,025 do 0.5 1,5do30 12 do 40 70 do 164 •) 99,5 do 631

1

77.3 do 109

1 30 78 L 11 36,67 3 6,82 0,0002do0,083 0,014do 5 0,84do300 5 do 150 35 do 730 34 do 44 45 do 1515

K 5 16,67 5 0.36 0,m02do0,055 0,OOI2doJ.33 0.07 do 200 15 do 230 17,5dO M5 •)

195 " ‘do2800

1

¿i _n

z 24 54,55 0,00002do 0,055 0,0012 do 3,33 0,07 do 200 12 do 230 17.5 do 145 34 do 44 45 do 2800 6 13.63 0,0002do 0,044 0,0/4 do 2,67 0,84 do 160.2 20.5 do 140 80 do 730 *)

129 do 151 5

230 100 244 100

c 1 50 0,00/3 do0,0045 0,68 do 0.27 4,8 do 16,2 6 do 40 *) 10,2 do 32 43 do 220

> N i 33,33 0,0038doO,025 0,23 do 15 13,8 do 90 46 do 90 •1 •i

93 do 149 ”

5 S i «50 00038do 0,025 0.23 do 15 I3,8do90 4.5 do 90 */ _{10,5 do 32 43 do 220}

X P

2 4 L

vr ^K

I 1

1

z 2 6667 0,0013 do 0,025 0,08 do 1,5 4.8 do 90 4 5 do 90 •i

43 do 220 i

1 2 100 2 3 100

"> Brak danych z wytworni Oznaczenia rodzajów cieczy podano Ciężar pompy z silnikiem pod tablicą 2

Ciężar pompy z poiówką sprzęgła

Orie nt acy jne ze sta wi eni e zb io rc ze w ie lk oś ci ch a ra k te ry sty cz n yc h po m p pr ze m y sto w yc h Ta bl ic a 4

Problem pomp przemysłowych,... 13

u

*3 g -

^ § 05 03 «3

§

g ---

*

*

1

g

*S 1

g 'x i

§

g

&

g

=»3 1 X j g

9 do34450

1T

*

1

g

X Co

c * o*.

X

U j

<3:

1 1 * * «

g -

g 55

=S

g U)

"ÍT

§8 g

ss g

§§

1

§8 g s?

'• a s - Ij-S c- c

¿t g

1 X j

g U»

n:

«S,1

g g

1

g 85

1 g

1 1 g S3

1 g Ü3

1 g

2 1 g

§§

O g £

^ £

5si

§

g

«*3 S3

g

■Nj g

==

g S3U ł

g

"Ńj g

S3

g 03

iS3

g U3

0 3

Oj

<o

t Ę

i S3

g Ca

i g CD

g od g

1

g 5£

CD' i g C^.Oj CD'

1

g O3

1 8

cd'

Ę

§

g 03

tQ 8 03

i Od

x j

8

OD' UJ

g

■5 - Oj Od

ts.

g Sy

§ od'

■§

0 3 Cd O3'

5 ^ 3 e

o?

8

OD OD

50 03' g 03

od' 8 O

I

c^.CSł od' g

1 od'

ud

*D Oj'

1

o>'

■80 3 CD' 8

1 cd*

UJ

s

03 CD -V

§

o''~ c*3 U i U j °3

<=í *0'

§8

i

- § * 8 § •

—1 -O*

K U j Oo >3-j S : 0 3

c \i K i

CU c:

-N—03 0 3

QN. UJ

c'*~>

oT UDUD

55 5y

S3 3...:

C\- 1

§ 1 U j u> UD §8 C3D

K i

ñ?jdu iozpox 'D- O) i : U ) 0 . - 0 V: Dc s : NJ O^d

03 -Ci X i U)

~o

nsosfie/M ^•D UD

MOÚñi «X.

Orupa pomp

^ U - °D CD. Ol Cx

*) Brak danychz Myt normOznaczeniarodzą]oncieczy

podano

tab lica

14 Maciej Zarzycki

I

-R §

f

SI

a* ^

>d

41 li

s t l i

%-S .§ § .

I II

1

017P011 m i m ts. is.

io j i MOdfii

- -

VMVZSJOM m im «M

m m t uodhi _{«SI «s}

l f UD/SIZPO» a to im «vj «\l

li7 U

u 0 l - -

m m m m & ts

88

d i i MOd/ii *3 ts

dJIŃOJD)l m m ^{evj «SI}

USSMS uodUl «Vj «SI

S3JIJ0P m o im «*3

S2S2 uodhi _«S.

u a u H i m i m - -

03US2 uodfii _{- -}

numsJOH m im S3 S3

,J3HDM 'u l i uodPi s»- ^ł-

v/m g o p /sig m i m ^<o

USH uodfii «o <o

■VJ isuopg m a m ^3*>

JijsojpfiH HOdPl 'n-

K i M32S3U m i m «-Cs «o

S d lld uodhl *■3

0MV7SJ0M m i m as ss

1)1 'M IS MOdfii s»- s*~

auzsfi m a m ^{«»5 »£2}

Ci:

*CD

t J l uod/ij >»-

uruoi m im «TJ

t— m s ? i Moddi _{iS> -} fc:

3J1M0]V)I m i m ^{— —}

g m tj MOdPl -■ -

ifjfo jq m m im ^{N «Si}

jo m 'a m

MadPi - -

3?jqv2 m im 55 «s.

9UJ7 nodfii *5 -

ipbaptug m im fc:

n o n

MOdfil ^{Sa aa}

33MI/0 m im ^S3«Si $?

1 07 0 HQdk K «*» i«

m iupm s m im ** QO 5?

10 JS

Mddh ^{«= «Si S3}

BHV2SJ0H m im ^§>«Si 15

UJM M 0 1

Grupa pomp

Cł.

ł-^

CX 5

1

Problem pomp przemysłowych.. 15

3 . P o ró w n a n ie s t a n u kra.1owe.1 p r o d u k c j i pomp p rz e m y s ło w y c h z o s i ą g n i ę c i a m i św iato w y m i

A n a l i z u j ą c d o ty c h c z a s o s i ą g n i ę t y e t a n o p r a c o w a n ia pomp p rz e m y s ło w y c h n a l e ż y e t w i e r d z i ó , ż e z a p r o j e k to w a n o i u ru c h o m io n o p r o d u k c j ę s e r y j n ą w ie ­ l u n o w o c z e s n y c h i p e łn o w a r t o ś c i o w y c h m a s z y n , k t ó r e w dużym s t o p n i u p o k ry ­ w a ją b i e ż ą c e p o t r z e b y g o s p o d a r k i n a pom py. U w z g l ę d n ia j ą c jednak s t a l e zwięk­

s z a j ą c e s i ę z a p o tr z e b o w a n i e n a pom py, w z w ią z k u z s z y b k im ro z w o je m g o s p o ­ d a r k i n a r o d o w e j , p o w s t a j e k o n ie c z n o ś ć m o d e r n i z a c j i b ą d ź r e k o n s t r u k c j i j u ż i s t n i e j ą c y c h pomp o r a z p o t r z e b a p r o j e k t o w a n i a d a l s z y c h m a s z y n .

P o ró w n u ją c k r a j o w e k o n s t r u k c j e pomp p o d w zg lęd em r o z w i ą z a ń k o n s t r u k - c y j n y c h , t e c h n o l o g i i w y k o n a n ia i p a ra m e tr ó w p r a c y m ożna s t w i e r d z i ć , t e p ro ­ d u k c j a k r a j o w a o d p o w ia d a w z a s a d z i e p r o d u k c j i w i ę k s z o ś c i k r a j ó w , k t ó r e p o ­ s i a d a j ą r o z w i n i ę t y p r z e m y s ł pompowy [ 9 , 1 0 , 11 i 12j]. N a to m i a s t p o d w z g lę ­ dem t r w a ł o ś c i , s p r a w n o ś c i i c i ę ż a r ó w z e s p o łó w pom pow ych, j a k r ó w n ie ż pew­

n o ś c i i n ie z a w o d n o ś c i d z i a ł a n i a , k r a j o w e k o n s t r u k c j e mimo s u k c e s y w n e j p o ­ praw y w tym z a k r e s i e p r z e d s t a w i a j ą j e s z c z e ś r e d n i p o z io m ś w ia to w y .

Tworzywa k o n s t r u k c y j n e s to s o w a n e n a e le m e n ty c z ę ś c i p rz e p ły w o w y c h pomp, z w ła s z c z a d l a c i e c z y s i l n i e m e c h a n ic z n ie i c h e m i c z n ie z a n i e c z y s z c z o n y c h , w w i e l u p r z y p a d k a c h e k s p l o a t a c y j n y c h n i e z a b e z p i e c z a j ą w ł a ś c i w e j t r w a ł o ś c i m a s z y n . Pod w zg lęd em u n i f i k a c j i c z ę ś c i pompy k r a j o w e j p r o d u k c j i n i e od p o ­ w i a d a j ą wymaganiom s ta w ia n y m w n o w o c z e s n e j b u d o w ie pomp.

P o ró w n u ją c k r a jo w e r o z w i ą z a n i a pomp z z a g r a n i c z n y m i p o d w zg lęd em k on­

s t r u k c j i d ła w n ic s t w i e r d z a s i ę , ż e w pom pach b u dow anych w k r a j u p r a w i e wy-j ł ą c z n i e s ą s to s o w a n e d ła w n ic e z e s z c z e liw e m p l a s t y c z n y m ,p o d c z a s gd y w r o z ­ w i ą z a n i a c h z a g r a n i c z n y c h s ą s to s o w a n e w c o r a z w ięk szy m z a k r e s i e d ł a w n i c e o s p e c j a l n y c h k o n s t r u k c j a c h , z a p e w n ia j ą c e w ię k s z ą t r w a ł o ś ć , s z c z e l n o ś ć o - r a z n ie z a w o d n o ś ć p o d c z a s p r a c y pomp.

R o z p a t r u j ą c z a g a d n i e n i e s p r a w n o ś c i , t r z e b a p o d k r e ś l i ć , t e pompy budow a­

n e w k r a j u , p o z a n i e k t ó r y m i nowymi t y l k o t y p a m i, w z a l e ż n o ś c i od w i e l k o ­ ś c i m a s z y n ,W y k a z u ją w z a s a d z i e c i ą g l e J e s z c z e s p r a w n o ś c i n i ż s z e od 2 do 1 0 $ . O s i ą g a n i e n i ż s z y c h s p r a w n o ś c i pomp p r z e z w y tw ó rn ie k r a jo w e j e s t s p o ­ wodowane w z g lę d a m i k o n s t r u k c y jn y m i o r a z n i e w y s t a r c z a j ą c y m i p r a c a m i badaw ­ czy m i i p r z e d e w s z y s tk im j a k o ś c i ą w y k o n a n ia (Jl3, 1 4 , 15jJ. Z a z n a c z y ć j e d ­ n a k n a l e ż y , ż e n a w e t p r z y o b e c n y c h o p r a c o w a n ia c h k o n s t r u k c y j n y c h , w p r z y ­ p a d k u p o p r a w i e n i a t e c h n o l o g i i w y k o n a n ia , m ożna o tr z y m a ć w y ż sz e s p r a w n o ś c i, a s t o s u j ą c o d p o w ie d n ie tw o rz y w a k o n s t r u k c y j n e , m ożna z m n i e js z y ć z n a c z n i e z u ż y c i e pomp i u z y s k a ć d o b r ą s p r a w n o ś ć p r z e z d ł u ż s z y c z a s p r a c y pomp.

P o d k r e ś l i ć r ó w n ie ż n a l e ż y , ż e u z y s k iw a n i e b a r d z o w y s o k ic h s p r a w n o ś o i J e s t m o ż liw e t y l k o w te d y , j e ż e l i p r o j e k t o w a n i e i k o n s t r u o w a n i e j e s t p o ­ p r z e d z o n e b a d a n ia m i o c h a r a k t e r z e podstaw ow ym , b a d a n ia m i m odelow ym i o r a z d o k ła d n y m i p ró b a m i p r o t o ty p ó w i pomp z s e r i i i n f o r m a c y j n y c h . Wymaga t o w ię c p r z y g o t o w a n i a o d p o w ie d n ic h l a b o r a t o r i ó w i s t a c j i p r ó b o r a z p o d j ę c i a w s z e r j- szym n i ż d o t y c h c z a s z a k r e s i e p r a c d o ś w ia d c z a l n y c h . U z y s k iw a n ie w y s o k ic h s p r a w n o ś c i w ią ż e s i ę t a k ż e z d o k ł a d n o ś c i ą w y k o n a n ia pom p, z w ła s z c z a d o -

16 Maciej Zarzycki

tr z y m y w a n ia w ym aganych k s z t a ł t ó w e le m e n tó w c z ę ś c i p r z e p ły w o w y c h o r a z g ł a d ­ k o ś c i p o w ie r z c h n i .

P o ró w n u ją c k r a jo w e k o n s t r u k c j e pomp p o d w zględem c i ę ż a r u i g a b a r y tó w z pompam i budow anym i p r z e z c z o ło w e w y tw ó rn ie ś w ia to w e t r z e b a z a z n a c z y ć , ż e pompy i z e s p o ł y pompowe budow ane w k r a j u s ą c i ę ż s z e , a c z ę s t o i wymia­

row o w ię k s z e . Z m n i e js z e n i e c ię ż a r ó w i w ym iarów z e s p o łó w pompowych m ożna o s i ą g n ą ć p r z e z s t o s o w a n i e n o w o c z e s n y c h r o z w ią z a ń k o n s t r u k c y j n y c h , l e p s z e w y k o r z y s t a n i e tw o rzy w k o n s t r u k c y j n y c h p o d w zg lęd em w y trz y m a ło śc io w y m o r a z s t o s o w a n i e w ła ś c iw y c h n o w o c z e s n y c h t e c h n o l o g i i w y k o n a n ia . R o z p a t r u j ą c p a ­ r a m e t r y p r a c y pom p, n a l e ż y r ó w n ie ż z w r ó c ić uw agę n a k o n i e c z n o ś ć p o d w y ż sz e ­ n i a m a k s y m a ln e j g e o m e tr y c z n e j w y s o k o ś c i s s a n i a pom p, g d y ż pompy k r a j o w e j p r o d u k c j i n a o g ó ł p o s i a d a j ą n i ż s z ą w y so k o ść s s a n i a o r a z s ą b a r d z i e j p o d a t ­ n e n a p o w s ta w a n ie k a w i t a c j i . P o p raw a t e g o s t a n u w ią ż e s i ę r ó w n ie ż z k o ­ n i e c z n o ś c i ą r o z w i n i ę c i a o d p o w ie d n ic h b a d a ń p o d sta w o w y c h .

Z p o r ó w n a n ia w y n ik a t e ż , ż e z e s p o ł y pom pow e, k t ó r e p r a c u j ą b e z s t a ł e j o b s ł u g i i k t ó r e m a ją b y ć w łą c z a n e do r u c h u t y l k o o k re s o w o ,p o w in n y b y ć s t e ­ ro w a n e a u t o m a t y c z n i e .

4 . W n io s k i i u w a g i

P odsum ow ując w y n ik i p r z e g l ą d u i a n a l i z y o b e c n e g o s t a n u z a g a d n i e n i a pomp p rz e m y s ło w y c h w k r a j u , m ożna u s t a l i ć n a n a j b l i ż s z e l a t a g łó w n e k i e ­ r u n k i d z i a ł a n i a d l a u s p r a w n i e n i a p r o d u k c j i pomp o r a z p o d n i e s i e n i a i c h wskaź­

n ik ó w te c h n ic z n o - e k o n o m ic z n y c h , f t - z e d s i ę w z i ę c i a t e d o t y c z ą z aró w n o o r g a ­ n i z a c j i p r o d u k c j i j a k t e ż i p r a c n a u k o w o -b a d a w c z y c h i p r o j e k t o w o - k o n s t r u k

c y j n y c h o r a z z a g a d n i e ń t e c h n o l o g i i w y k o n a n ia i tw o rzy w k o n s t r u k c y j n y c h . W w y n ik u a n a l i z y n a s u w a ją s i ę n a s t ę p u j ą c e g łó w n e w n io s k i i uw agi«

1 . D la u z y s k a n i a d a l s z e j k o n c e n t r a c j i p r o d u k c j i o r a z l e p s z e g o j e j u k i e r u n ­ k o w a n ia p o w in n o s i ę z m n i e js z y ć l i c z b ę w y tw ó rn i p r o d u k u j ą c y c h pompy D rz e m y sło w e . K o n c e n t r a c j a p r o d u k c j i w m n i e j s z e j l i c z b i e w y tw ó rn i umo­

ż l i w i a s z y b s z e w p ro w a d z e n ie p o s t ę p u t e c h n i c z n e g o w z a k r e s i e p r o c e s u p ro ­ d u k c y jn e g o , p o c z ą w sz y od o p r a c o w a n ia d o k u m e n t a c ji t e c h n i c z n e j p o p r z e z p r z y g o to w a n i e f a b r y k a c y j n e , z a b e z p i e c z e n i e o d p o w ie d n ic h tw o rzy w ko n ­ s t r u k c y j n y c h , w y k o n a n ie m o d e l i , odlew ów , o b r ó b k i w ió ro w e j i c i e p l n e j , w p ro w a d z e n ie now ych r o d z a j ó w t e c h n o l o g i i do w ła ś c iw e g o m o n ta ż u i p r a ­ w id ło w e g o p r o w a d z e n ia b a d a ń m a s z y n .

Z m n i e js z e n i e l i c z b y p ro d u c e n tó w pomp p rz e m y s ło w y c h u m o ż liw i ró w n ie ż b a r­

d z i e j p ra w id ło w e o r g a n i z o w a n i e z a k ła d ó w d o ś w ia d c z a l n y c h i b i u r ko n ­ s t r u k c y j n y c h w y s p e c ja l iz o w a n y c h w o k r e ś l o n y c h d z i e d z i n a c h budowy pomp p rz e m y s ło w y c h . P ro b le m t e n w p ły n ie r ó w n ie ż n a b a r d z i e j p ra w id ło w e przy-#

g o to w a n ie p a r k u m aszy n o w eg o , n a r z ę d z i , o p r z y r z ą d o w a n i a p r o d u k c j i , r o z ­ w i ą z a n i a t r a n s p o r t u w e w n ą trz z a k ła d o w e g o , m a g a z y n o w a n ia tw o rzy w k o n s tru k ­ c y j n y c h , e le m e n tó w z n o r m a liz o w a n y c h , p ó łp r o d u k tó w i w yrobów f i n a l n y c h .

Problem pomp przemysłowych.. 17

P o z w o li t a k ż e n a budow ę w w y tw ó r n ia c h w ła ś c i w y c h , d o s to s o w a n y c h do o k r e ś l o n e j p r o d u k c j i pomp l e p i e j w y p o sa ż o n y c h s t a c j i p r ó b . K o n c e n t r a c j a p r o d u k c j i w w y b ra n y c h z a k ł a d a c h n a o k r e ś l o n y c h g r u p a c h ,p o d g r u p a c h , r o ­ d z a j a c h i t y p a c h pomp p rz e m y s ło w y c h p o z w o li p o n a d to n a b a r d z i e j p r e ­ c y z y j n e u s t a l e n i e z a d a ń d l a p la c ó w e k n au k o w y ch w y ż s z y c h u c z e l n i t e c h ­ n i c z n y c h i i n s t y t u t ó w p r z e m y s ło w y c h w z a k r e s i e b a d a ń p o d sta w o w y c h o r a z p e r s p e k t y w i c z n y c h o p ra c o w a ń k o n s t r u k c j i pomp n i e u s t ę p u j ą c y c h pod w zglę­

dem w sk a ź n ik ó w te c h n i c z n o - e k o n o m ic z n y c h czołow ym o s i ą g n i ę c i e m ś w i a t o ­ wym.

2 . N a le ż y r ó w n ie ż w d a ls z y m c i ą g u w zm acn iaó C e n t r a l n y O śro d e k Badaw czo-K o-' o r d y n a c y j n y Pomp o r a z ro z w a ż y ć m o ż liw o ś ć p o w o ła n ia r a d y n a u k o w e j o ś r o d ­ k a , w s k ł a d k t ó r e j w e s z l i b y s p e c j a l i ś c i z m aszyn i u r z ą d z e ń h y d r a u l i c z ­ n y c h , z r e s o r t ó w , w y tw ó rn i i p r z e d s t a w i c i e l e n a u k i z u c z e l n i i i n s t y t u ­

tów p rz e m y s ło w y c h .

3 . W ła ś c iw a k o o r d y n a c j a b a d a ń p r o j e k t o w a n i a o r a z r o z m i e s z c z e n i a p r o d u k c j i j e s t n i e z m i e r n i e ważnym z a g a d n ie n ie m r z u t u j ą c y m n a z r e a l i z o w a n i e z a ł o ­ ż o n y c h z a d a ń w d z i e d z i n i e pomp p rz e m y s ło w y c h . N a le ż y d ą ż y ć w w y b ra n y c h u c z e l n i a c h i i n s t y t u t a c h do w y o d r ę b n ie n i a s i l n y c h z e s p o łó w b ad a w c z y c h n a d a j ą c im pew ną s a m o d z ie l n o ś ć o r g a n i z a c y j n ą ( n p . s a m o d z ie ln e z a k ła d y b ą d ź i n s t y t u t y w w y ż s z y c h u c z e l n i a c h , z a k ła d y w i n s t y t u t a c h p r z e m y s ło ­ w y c h ).

4 . D a ls z e d o s k o n a l e n i e p r o d u k c j i pomp wymaga z i n t e n s y f i k o w a n i a p r a c n a d z m n i e js z e n ie m l i c z b y ty p ó w i w i e l k o ś c i b u d o w an y ch pomp. A n a l i z a te g o z a g a d n i e n i a w y k a z u je , ż e w w y tw ó r n ia c h j e s t w ykonyw anych w i e l e typów pomp n a p o d o b n e w a r u n k i p r a c y , z a s t o s o w a n i a i p a r a m e tr y .

Po s z c z e g ó ł o w e j a n a l i z i e , b i o r ą c p o d uw agę p o t r z e b y u ż y tk o w n ik ó w ,n a le ­ ży r ó w n ie ż p o d d a ć r e w i z j i l i c z b ę w i e l k o ś c i pomp w p o s z c z e g ó l n y c h typach, g d y ż n i e z a w s z e s ą o n e o k r e ś l a n e z e w z g lę d u n a w ymagane p a r a m e t r y . Na­

l e ż y t a k ż e p r z e a n a l i z o w a ć z a g a d n i e n i e o z n a c z e ń p o s z c z e g ó l n y c h typów pom p, g d y ż p o w t a r z a j ą c e s i ę o z n a c z e n i a s ą m y l ą c e .

5 . Ze w z g lę d u n a b a r d z o s z e r o k i z a k r e s z a s t o s o w a n i a pom p, n a l e ż y o p r a c o ­ w ać t a k i s y s te m o z n a c z e ń ty p ó w pomp, p a r a m e tr ó w p r a c y , c e c h k o n s t r u k ­ c y j n y c h i t e c h n o l o g i c z n y c h o r a z w ł a s n o ś c i e k s p l o a t a c y j n y c h , ab y m ożna do w y b o ru pomp ( o p ty m a ln y c h d l a d a n y c h w arunków ru c h o w y c h ) s to s o w a ć ma­

s z y n y m a te m a ty c z n e .

6 . P r z y o p ra c o w y w a n iu no w y ch ty p ó w pom p, t r z e b a s z c z e g ó l n i e z w r ó c ić uwagę n a p o t r z e b y g ó r n i c t w a (pom py n a p o d w y ż sz o n e w y s o k o ś c i p o d n o s z e n i a , o swobodnym p r z e p ł y w i e d l a c i e c z y b a r d z o s i l n i e m e c h a n ic z n ie z a n i e c z y s z ­ c z o n y c h , d l a t r a n s p o r t u h y d r a u l i c z n e g o c i a ł s t a ł y c h w c i e c z a c h ) , e n e r ­ g e t y k i (pom py z a s i l a j ą c e k o t ł y n a w y ż sz e p a r a m e t r y p r a c y i w p r z y s z ł o ­ ś c i pompy d l a e n e r g e t y k i j ą d r o w e j ) , h u t n i c t w a ( d l a c i e c z y b a r d z o s i l ­ n i e m e c h a n ic z n ie z a n i e c z y s z c z o n y c h ) o r a z d l a c h e m i i (pom py d l a c i e c z y

c h e m i c z n ie a k ty w n y c h ) .