Jan Tomczak
"Der Religionsunterricht – Analyse
einer unbeliebten Fachs : eine
empirische Untersuchung", Norbert
Havers, München 1972 : [recenzja]
Collectanea Theologica 45/3, 222-223
222
R E C E N Z J Eko jem polecić nie tylko w ykładow com katechetyki, ale rów nież w szystkim pracującym na tym odcinku życia Kościoła w Polsce. Znajdą w niej w iele św iatła dla rozw iązyw ania problem ów ciągle tak żywo dyskutowanych u nas.
ks. Jan Charytański SJ, W arszawa
Norbert HA VERS, Der Religionsunterricht — A nalyse eines unbeliebten
Fachs. Eine empirische Untersuchung, München 1972, K ösel-Verlag, s. 277.
Z potocznej obserwacji i z przeprowadzonych już badań wiadomo, że nauka religii w szkołach średnich w RFN jest jednym z najbardziej n ielu - bianych przedm iotów przez młodzież. Poznanie, dlaczego młodzież nie lubi nauki religii, stanowi główne zadanie badań, które Norbert H a v e r s prze prow adził w 1970 r. i przedstaw ił w omawianej książce. Jeszcze nikt przed autorem nie badał tego problemu na drodze eksperym entalnej, co podnosi znaczenie w spom nianej pracy. Przez w ykrycie w łaściw ych przyczyn, dlaczego młodzież tak niechętnie odnosi się do nauki religii, H a v e r s chciał rów nież poznać m otyw y w ypisyw ania się z niej uczniów szkoły średniej, co dzieje się szczególnie często od roku 1968.
Badaniami objęto 330 uczniów w dwunastu dziesiątych klasach w czte rech m onachijskich liceach, z których czterdziestu siedm iu nie uczestniczyło w nauce religii w czasie ankietowania. A nkietę ograniczono tylko do chłop ców zarówno katolików, jak i ewangelików . Odpowiedzieli oni na 312 pytań zam kniętych i trzy otwarte.
Ankiety nie można uważać za reprezentatyw ną dla całej młodzieży, jak to w skazuje badana próba i co wyraźnie zaznacza sam autor. Mimo to stano w i ona bogaty m ateriał do w niosków i porównań.
H a v e r s w ośmiu rozdziałach przedstawia m etody pracy i w yniki badań. N ajpierw zajm uje się kryzysem nauki religii jako problem em społeczno-poli tycznym i pedagogicznym . N astępnie przedstawia próby wyjaśnienia, które podejm ują socjologowie i pedagodzy. Dla lepszego ułożenia kwestionariusza zapoznał się uprzednio z opiniam i uczniów, odnoszącym i się do tem atu an kiety. Osiągnął to przez spotkania z młodzieżą i dyskusje. Om ówieniem tych opinii zajm uje się w rozdziale trzecim. N astępne dwa rozdziały poświęcone zostały w stępnym rozważaniom teoretycznym i metodycznym, które prow a dziły do stworzenia kwestionariusza ankiety. W yniki badania są przedsta w ione w rozdziałach od szóstego do ósmego. Ten ostatni zawiera również propozycje dotyczące organizowania nauki religii i przeprowadzania jej oraz w nioski odnoszące się do badania religijno-pedagogicznego.
Przy om awianiu zebranych inform acji autor posługuje się nie tylko pro centami, ale rów nież analizam i wskaźników, w ielokrotnym i analizam i reg resji i analizą zasadniczych korelacji. N ie tylko w ięc przedstawia dane, ale również je interpretuje.
N ie należy uważać, że książka ta zawiera rew elacyjne odkrycia i poglądy, o jakich nikt jeszcze dotąd nie słyszał, a które m iałyby teraz prowadzić do całkowitej reform y nauczania religii. Dzięki jednak niej w iele przekonań, istniejących tylko jako domysły, zostało potwierdzonych, a inne — obalone jako bezpodstawne. Podstawy, na których opiera się religijna pedagogika, stały się przez tę pracę trochę trwalsze.
W recenzowanej książce znajdują bogaty m ateriał dla siebie pedagodzy, którzy zajm ują się religijnym w ychow aniem młodzieży. Socjologow ie oprócz ciekawych inform acji o stosunku do religii m łodzieży w Monachium mogą zapoznać się z pytaniam i ankiety, ze sposobem jej przeprowadzenia i omó w ienia zebranego m ateriału. Z w yników tej pracy mogą skorzystać zarówno
R E C E N Z J E
223
profesorowie czy w ykładow cy katechetyki, jak i ich słuchacze, których szcze gólne interesuje problem młodzieży. Może bowiem powstać pytanie, czy nie
zachodzą podobne zjaw iska wśród m łodzieży u nas i jak wobec tego prze kazywać jej objaw ienie Boże.
ks. Jan Tomczak SJ, W arszawa
Biblische Unterweisung. Handbuch zu r Ausw ahlbibel „Reich Gottes”, tom IV
w ydał Hubert F i s c h e r , opracowała Gabriela M i l l e r , , München 1973, K ösel-Verlag, s. 304.
Pozycja zam yka czterotom owy komentarz do w ypisów tzw. B iblii szkolnej
Reich Gottes. Obejmuje ona perykopy Nowego Testamentu, począwszy od
ew angelii o m ęce Jezusa, poprzez w ydarzenie paschalne i dzieje młodej w spólnoty Kościoła, aż do wybranych perykop Apokalipsy. W tekście kom en tarza autorka podaje odnośniki do innych B iblii szkolnych, stosow anych w krajach języka niem ieckiego, aby m ogły z niego korzystać jak najszersze rzesze nauczycieli religii.
Układ tomu czwartego różni się od poprzednich 1 tylko w niektórych szcze gółach. W tomach poprzednich elem ent liturgiczny jeszcze istniał, choć n ie wystarczająco. W tom ie niniejszym został całkow icie pom inięty. Brakuje też związku perykop ze zgromadzeniem eucharystycznym , co niem ile zaskakuje czytelnika polskiego.
W czasie pisania książki autorka powinna była dotrzymać kroku rozwo jow i teorii katechetycznej w dziedzinie katechezy antropologicznej. Otóż w y daje się, że w om awianym podręczniku elem entów katechezy antropologicznej jest za mało. Tak samo powiązanie perykop z życiem Kościoła współczesnego w ydaje się niew ystarczające. Może autorka zakłada, że problem y te w yłonią się spontanicznie w czasie „pogadanki z uczniam i” (Unterrichtsgespräch ), któ rej w tym tom ie daje ona w ięcej miejsca? Taki domysł nasuwa się na pod staw ie niektórych „pogadanek”, Orientierung i zadań (zob. recenzję tomów poprzednich). Można się dopatrzeć w nich troski zarówno o elem ent antro pologiczny, jak i o powiązanie perykop z życiem Kościoła współczesnego, ale dlaczego nie w e w szystkich jednostkach tematycznych? Stąd zdanie w y dawcy, że autorka przy pisaniu niniejszego tomu w większym zakresie uw zględniła potrzeby dziecka, licząc się ze świadom ością uczniów pochodzą cych ze środowisk zsekularyzowanych, nie znajduje solidnego oparcia w tek ście, przynajmniej nie w e w szystkich jednostkach. Razi rów nież czytelnika stosowany przez w ydaw cę termin „w ykład” na określenie lekcji religii.
Odnośnie do sam ego komentarza do perykop Nowego Testamentu nie można w ysuw ać poważniejszych zarzutów merytorycznych. Autorka w zasa dzie starała się uwzględnić powszechnie przyjęte w yniki w spółczesnej bibli- styki. Dostarcza rzeczowych informacji, koniecznych do poprawnego zrozu m ienia N ow ego Testamentu. Aby lekcja religii nie ograniczyła się tylko do nieangażującego wykładu, G. M i l l e r zaopatrzyła każdą prawie jednostkę w odpowiednią m odlitw ę. M odlitwy te, zaczerpnięte z Biblii, z liturgii, z pism ojców Kościoła, jak również sław nych ludzi współczesnych, mogą stanowić jeden ze sposobów odpowiedzi uczniów na słow o Boże, jeśli sam nauczyciel religii stanie na w ysokości zadania i w ytw orzy w klasie atmosferę sprzyja jącą szczerej rozm owie z Bogiem. Zresztą nie tylko ten punkt pozostaw ia autorka inicjatyw ie nauczyciela. W łości w ie w każdej jednostce tem atycznej podaje ona elem enty do sam odzielnego zbudowania lekcji religii w edług w ła
1 Por. recenzję tom ów I—III w Collectanea Theologica 43(1973) z. 3, 234— 235.
!["Bojan Penew. Wielki uczony i wielki człowiek (w setna rocznicę urodzin 1882-1927)", Henryka Czajka, "Pamiętnik Słowiański" (1985) : [recenzja]]()