Henryk Krszyna
"Die Sammlung Israels : eine
Untersuchung zur lukanischen
Ekklesiologie", Gerhard Lohfink,
München 1975 : [recenzja]
Collectanea Theologica 47/1, 239-240
R E C E N Z JE
239
Rzeczowo postaw ione zagadnienia i próby ich rozwiązania czynią oma w ianą książkę poważną lekturą naw et dla (teologów. Mogą bowiem w niej znaleźć szybko w yjaśnienia czy rozwiązania problem ów z tych dyscyplin teo logicznych, w których nie są specjalistam i. Szczególnie pomocny może się okazać katechizm dla tych fachowców, którzy zajm ują się również prak tycznym duszpasterstwem w terenie luib przygotowują dla niego m ateriały. Ale chyba najw iększy pożytek przyniesie posługiw anie -się nim katechetom i duszpasterzom. Mimo że om aw iana książka n ie posiada skorowidzu rzeczo wego, można jednak szybko znaleźć w niej poszukiwane zagadnienie.
Wolno w ięc .powiedzieć, że om aw iany katechizm stanow i poważny w kład w przybliżenie w ierzącym współczesnej nauki K ościoła i zapewne przyczyni się do pogłębienia reflek sji nad nią.
ks. Jan T om czak SJ, W arszaw a
Gerhard LOHFINK, Die Sam m lung Israels. Eine U ntersuchung zur lukani-
schen E kklesiologie, München 1975, K ösel—Verlag, is. 115, (S tudien zu m A lten und Neuen T estam en t 39).
Czy w szystkie w ypow iedzi Nowego Testam entu o początkach K ościoła jednom yślnie z M ateuszem (Mt 16, 16 n) twierdzą, że Jezus założył Kościół? Tak, z pew nym uproszczeniem, można b y ująć problem atykę krótkiej, ale bar dzo cennej rozprawy Gerharda L o h f i n k a. Problem atykę tę rozwija autor w okół tezy: w edług Łukasza ew angelisty Jezus nie założył Kościoła.
Posługuje się metodą historii redakcji. W razie potrzeby, szczególnie w celu w yodrębnienia m ateriałów i poglądów starszych, jakie Łukasz przejął, sięga, oczywiście, do m etody historii tradycji. W pięciu rozdziałach analizuje autor eklezjologię Lukaszową: 1. Izrael w Łk 1—2; 2. Funkcja ludu w E w angelii św. Łukasza; 3. Funkcja ludu w Dziejach Apostolskich; 4. Funkcja uczniów w Ew angelii i na początku Dziejów A postolskich; 5. Kościół jako dzieło Boże.
W Łk 1—2 stw ierdza dość zwartą eklezjologię. Głównymi jej cecham i to teocentryzm oraz jednolite i dominujące pojęcie Izraela, obejm ujące za równo w łaściw ego Izraela, jak i gm inę chrześcijańską, jaka się uform owała po zm artw ychw staniu Chrystusa, czyli, krótko m ówiąc, tzw. prawdziwego Izra ela (s. 93). „Miejscem chrześcijan jest i pozostaje Izrael. W społeczności, która w yznaje i w zyw a Jezusa jako Mesjasza, urzeczywistnia się przyobiecany eschatologiczny Izrael” ;(s. 30). Nad takim Izraelem -K ościołem panuje Jezus. (Łk 1, 32 n). Jedynym jednak podm iotem działania w Łk 1—2 jest nie Chry stus, lecz Bóg.
Tę teocentryczną eklezjologię z jej utożsamianiem K ościoła z Izraelem przejął Łukasz E w angelista wraz z Łk 1—2. Dalsze rozdziały Ew angelii oraz. Dzieje Apostolskie wykazują, że przejętą eklezjologię czyni Łukasz swą własną.
Rola Jezusa w form owaniu K ościoła, jak rów nież i jego uczniów, polegała na gromadzeniu Izraela. W ola zaś Jezusa zbierania Izraela uwidoczniła się, — w edług Łukasza — w tym, że w ystąpienie Jezusa dotyczyło całego ludu, a jego posłannictw o cały lud ogarnęło (s. 39), przynajmniej reprezentatyw nie (s. 48 n; Łk 13, 34; DzAp 2, 36; 4, 10).
„Powstanie K ościoła jest dla [Łukasza] rzeczyw iście długą i ciągłą drogą obejmującą różne fazy i odcinki, ale nie posiadającą żadnego punktu ,zero\. od którego w szystko by się zaczęło” (s. 96); jest długim procesem , który za czął się grom adzeniem Izraela już w Starym Testamencie, a skończył dopiero przyjęciem pogan do K ościoła ('s. 93 nu), czyli już w iele la t po śm ierci Jezusa.. Jezusowi sam emu udało się grom adzenie Izraela zaledw ie częściowo: w gm i nie sw ych uczniów (s. 65; 76), gm inie nie ograniczonej, oczywiście, do dwu nastu apostołów, lecz obejmującej stale obecny w okół Jezusa krąg uczniów (s. 65; 71). Uczniowie ci nie byli jednak jeszcze Kościołem, lecz stanow ili
240
R E C E N Z JE.„preformację Kościoła” (s. 75). Dopiero oni rozpoczęte przez Jezusa dzieło, doprowadzili do końca. Do powstania Kościoła doszło dopiero z chwilą, kiedy 1° grom adzenie Izraela zostało zakończone (Dz 5) oraz 2° poganie zostali wprowadzeni do społeczności ludu Bożego (s. 60).
Ten K ościół — mający tak długi i ciągły proces powstawania, sięgający daleko poza śm ierć Jezusa, nie był — i nie m ógł być, założony przez Jezusa. K ościół, jako praw dziw y Izrael, jest dziełem Bożym (Dz 20, 28). „Znajduje się w nieprzerwanej ciągłości z w iedzionym przez Boga Izraelem przeszłości .i dlatego w cale nie potrzebuje na nowo być zakładanym. Jeżeli chce się już mó'wić o ,założeniu’, to tylko ze strony Boga” (s. 85). „Bóg jest właściwym .sprawcą i założycielem K ościoła” (s. 87). Tezę tę przejął zresztą Łukasz .z wcześniejszej tradycji (s. 97).
Choć Jezus Kościoła n ie założył, rola jego w powstaniu Kościoła była decydująca (s. 93), taik że ,bez w ystąpienia Jezusa, szczególnie zaś bez jego śm ierci i zm artw ychw stania, nie byłoby w ogóle Kościoła. „Śmierć Jezusa była ceną za pow stanie Kościoła” (s. 95). W tym kontekście używa Łukasz po raz pierw szy terminu ,Kościół Boży’ (Dz. 20, 28). „W śm ierci Jezusa działa wola Boża zakładająca K ościół” (s. 92). „Bóg nabył sobie Kościół za krew G hrystusa” (Dz 20, 28).
Gerhard L o h f i n k znakomicie przedstaw ił eklezjologię Łukaszową. Tezę swą, której brzm ienie jak L eitm o tiv ciągle powtarza się na kartach całej roz prawy, udowodnił w sposób jasny i przekonywający. Nie w tym jednak leży główna wartość jego dociekań. Sugeruje to on sam, nie przyjm ując swej tezy: Jezus nie założył Kościoła za tytuł rozprawy, lecz G rom adzenie Izraela. Sama teza była dla autora niejako drzwiami, przez których uchylenie ukazał niezm iernie doniosły kompleks stanowiący now y wymiar K ościoła i będący podstawą jego tajemniczego dynamizmu. Ukazał bowiem K ościół w jego histo ryczno-zbawczym staw aniu się; w jego organicznym związku z narodem w y branym , Izraelem, z którym K ościół posiada w spólne i niepodzielne dziedzic two działania 1 obecności Boga w losach sw ych w yznaw ców i w historii; uka zał ten w ym iar Kościoła, który rozpoznaje się dzięki „ustawicznemu prow a dzeniu i kierowaniu K ościoła przez Boga” (s. 92), poczynając od powołania
i grom adzenia Izraela poprzez śmierć krzyżową Chrystusa, w której Łukasz w ykazuje działanie w oli Bożej w założeniu Kościoła, aż po Dar Ducha Ś w ię tego w dniu Zielonych Świątek, dzięki któremu Bóg zaw sze pozostaje obecny i działa w .swym Kościele. ,Są to prawdy, które Kościół w yznaw ał. We w spół czesnej teologii jednak nie były one dostatecznie uwzględniane. Dlatego trzeba być w dzięcznym Gerhardowi L o h f i n k o w i za jego książkę, tym bardziej, że problem atyka jej związana była z delikatną tezą w teologii katolickiej. Jak sam autor zaznacza, książka jego n ie jest poidręcznikiem. N ie jest także traktatem. Jest jednak niezw ykle cennym i pożądanym im pulsem w teologii biblijnej i w eklezjologii.
Pod względem m etodycznym Die Sam m lung Israels może uchodzić za wzór rozpraw tego rodzaju. Jest jasna i zwięzła i w zasadzie wyczerpująca; przy tym pozbawiona balastu zbędnej literatury i zbędnych dopisków, co niestety, nie zaw sze jest zaletą prac naukowych.
Wśród nieistotnych drobiazgów można w ym ienić cytat z A. L o i s y : „Je zus zapow iadał królestwo Boże, a z tego pow stał K ościół” (s. 14). Mógł go sobie autor tym bardziej podarować, że zdawał sobie sprawę, iż L o i s y swej^ w ypow iedzi bynajmniej n ie rozum iał w senlsie antykościelnym sw ych czasów. Cytat nadaje wpraw dzie rozprawie pewną dramatyczność, nie za w iera jednak tego, co autor mu sugeruje.
Po powyższych uwagach zbędne są chyba w szelkie zachęty do dokład nego zapoznania się z om ówioną książką.
