Józef Dzikowski
Skarb XVII-wiecznych monet z
Filipowic (pow. Kazimierza Wielka)
Rocznik Muzeum Świętokrzyskiego 7, 167-183
R o c z n i k Muzeum. Ś w i ę t o k r z y s k i e g o t o m VII, K r a k ó w 1971
J Ó Z E F D Z IK O W S K I
SKARB XVII-WIECZNYCH MONET Z FILIPOWIC
(POW. KAZIMIERZA WIELKA)
J e s ie n ią 1968 rok u p od czas k a rcz o w a n ia p n i na te r e n ie w s i F ilip o w ic e (pow . K a z im ier za W ielk a, G R N K o sz y ce ) od k ry to p r zy p a d k o w o sk arb m o n et z X V II w ie k u .
Ob. S te fa n T r ęd o w sk i, m ie sz k a n ie c p o b lisk ic h R a c h w a ło w ic l , za tr u d n io n y p rzy w sp o m n ia n y c h p racach , z a u w a ż y ł m o n e ty w y s y p u ją c e s ię sp ośród k o r z en i w y r w a n e g o i cią g n ię te g o p n ia d rzew a. W ed łu g r e la c ji zn a la z cy sta r a n n ie ze b r a n e p rzez n ieg o 152 m o n e ty b y ły r o z w lec zo n e na o d cin k u o d łu g o śc i ok o ło 100 m. P rócz m o n et zeb ra ł k ilk a sk oru p z m a łeg o , c ie n k o śc ie n n e g o n a czy n ia p o k r y te g o od ze w n ą tr z p o le w ą b a r w y z ie lo n o b r ą zo w e j, w k tórym z d ep o n o w a n e b y ły m o n ety . M im o sz c z e g ó ln ie p ie c z o ło w ite g o p o szu k iw a n ia m on et p rzez o d k r y w c ę , n ie m ożn a jed n a k w y k lu c z y ć , iż p e w n a ich ilo ść n ie zo sta ła o d n a le zion a.
W k rótce po o d k r y ciu zn a la zca p rze k a z a ł w s z y s tk ie zeb ra n e m o n e ty M u zeu m Ś w ię to k r z y sk ie m u 2.
Z n a le z io n y sk arb p o ch o d z i z X V II w ie k u , z o k resu p a n o w a n ia Z y g m u n ta III W azy. S pośród 152 m o n e t 148 z o sta ło w y b ity c h w m en n ic a ch z y g m u n to w sk ic h , 4 p o zo sta łe są p och o d zen ia n ie m ie c k ie g o . W aga m o n et p rzed o c z y sz cze n iem w y n o siła 304,49, po o cz y sz c z e n iu 296,60 g.
W sk ła d m o n e t p o lsk ic h w ch od zą: o rty k oron n e z m e n n ic y b y d g o sk ie j, o rty g d a ń sk ie, sz ó sta k i i tro ja k i k o ro n n e z m e n n ic y k ra k o w sk ie j, p ó łto ra k i k o ro n n e z m e n n ic y b y d g o sk ie j, g ro sze k o ro n n e z m e n n ic y k r a k o w sk ie j; p onad to s z e lą g r y s k i oraz s z e lą g lite w s k i.
Z ałączona ta b lica (s. 182) z a w ie r a w y k a z w sz y s tk ic h m on et, p rzy czy m m o n e ty p o lsk ie z e sta w io n o w e d łu g ich ro d za jó w oraz dat em isji. K a ta lo g za w ie ra n a to m ia st sz c z e g ó ło w ą in w e n ta r y z a c ję m o n et w ch o d z ą cy c h w sk ład sk arb u .
1 W yn ik ła stąd m y ln a in fo r m a c ja prasow a, ok reśla ją ca w ie ś R a ch w a ło w ice jako m ie jsc e z n a lezien ia skarbu. M a rgin esow o zaznaczyć tu trzeba, że p o m yłk a b y ła ter y to r ia ln ie n ie w ie lk a , R a c h w a ło w ic e są sia d u ją b o w iem b e z p ośrednio z F ilip o w ica m i.
? Za czyn sw ój ob. S tefa n T ręd ow sk i w y ró żn io n y został nagrodą p ien iężn ą p rzyznaną m u p rzez P rezy d iu m W o jew ód zk iej R ady N arodow ej w K ie l cach i w ręczo n ą na in a u g u ra cy jn y m p o sied zen iu P o w ia to w ej R ady N arod o w ej w K azim ierzy W ielk iej w dniu 9 cz e r w c a 1969 r.
168 J ózef D z i k o w s k i
M on ety, z w y ją tk ie m sz elą g a lite w s k ie g o oraz k ilk u eg z e m p la r z y z n ie w y r a ź n ie o d b ity m ste m p le m m en n ic zy m , zn ajd u ją s ię w d ob rym , a n a w e t b a r dzo d obrym sta n ie za ch o w a n ia . S z c z e g ó ło w a an a liza m o n e t d ok on an a p od czas in w e n ta r y z a c ji n ie d o p ro w a d ziła do o d n a le z ie n ia m o n e t b ity c h je d n a k o w y m stem p lem . W r e z u lta c ie m o n e ty ty c h sa m y ch g a tu n k ó w i je d n a k o w y c h e m is ji różnią się m ię d z y sobą k ro jem lite r w in sk r y p c ja ch , zn a k a m i, p u n k ta cją m ię - d z y w y ra z o w ą oraz o d m ie n n y m i ry su n k a m i.
Do n ajb ard ziej in te r e su ją c y c h m o n e t p och o d zą cy ch ze sk arb u n a leżą n a stęp u ją ce eg zem p larze:
O r t g d a ń s k i z rok u 1612 (ryc. 1), k tó r y z a lic z y ć n a le ż y do rza d szy ch ortów , za c h o w a n y jest w p ię k n y m m en n ic zy m sta n ie.
O r t k o r o n n y z m e n n ic y b y d g o sk ie j z rok u 1621 (poz. k a ta lo g u n r 4), k tó r y m ięd zy w y r a z a m i w otok u n a a w e r sie p osiad a c y fr ę (16) o k reśla ją c ą p ie r w o tn ie założon ą w a rto ść orta — 16 groszy.
P o zo sta łe m o n e ty re p r ez en tu ją p o sp o lite p r z y k ła d y p ro d u k cji m en n ic ze j za p a n o w a n ia Z y g m u n ta III W azy.
N ajstarszą m on etą w sk a rb ie jest sz e lą g r y sk i z rok u 1607, n a jm ło d sz y m i m o n e ta m i sz ó sta k i i jed en p ó łto ra k z rok u 1627. W ty m to rok u na p o d sta w ie u c h w a ły se jm o w e j m e n n ic e k r ó le w s k ie z a p rz esta ły c a łk o w ic ie b icia m o n e ty d rob nej, p rzy czym n a le ż y w sp o m n ieć , że p o n o w n e b ic ie m o n e ty d rob n ej w m en n ica ch k o ro n n y ch w z n o w ił d op iero Jan K a z im ier z w rok u 1650. D rob na m on eta zy g m u n to w sk a po za p rz esta n iu jej b icia, a n a w e t p ó źn iej, b y ła p rzez d łu g ie la ta w o b ieg u r ó w n o le g le z m o n e ta m i Jan a K a z im ier za i jeg o n a s tę p ców . S k u tk iem teg o w p ó ź n ie jsz y c h sk arb ach m o n e ty Z y g m u n ta III W azy w y stęp u ją zm ie sza n e z m o n e ta m i jeg o n a stę p c ó w , p o sia d a ją jed n a k w y r a ź n e śla d y zu życia.
D obry stan za c h o w a n ia m o n et d o b itn ie św ia d c z y , że b y ły on e w o b ieg u przez k ró tk i ok res czasu i zaraz po rok u 1627, z k tó r e g o p och od zą n a jm ło d sz e ok azy w sk arb ie, z o sta ły za k o p a n e w ziem i. F a k t ten , ja k i sy tu a c ja p a n u ją ca ó w c z e śn ie w k raju p r z e m a w ia j ą c a w n io sk ie m , że sk a rb z d e p o n o w a n y z o sta ł w osta tn im roku p ro w a d zo n ej ze S z w e d a m i w o jn y na p ó łn o c y k raju , z a k o ń czonej ro zejm em 26 w rz eśn ia 1629 roku w A ltm a r k u (S tarym Targu).
W roku 1629 w d n ia ch 11 i 12 lu te g o w o jsk a Z y g m u n ta III W azy p o n io sły d o tk liw ą k lę sk ę w b itw ie pod G órznem . K lęsk a d ała k ró lo w i p ow ód do sp r o w a d z en ia p o siłk ó w a u str ia ck ic h w ilo ści ok oło 10 000 w e te r a n ó w w o jn y t r z y d z ie sto le tn ie j. O ni to, p rzech od ząc na p ó łn o c k raju , d a li s ię od czu ć b ard zo d o tk liw ie łu p ie ż c z y m i w y c z y n a m i lu d n o ści p o lsk iej w w o je w ó d z tw a c h śr o d k o w y c h . W zm ia n k i tej n ie n a le ż y tra k to w a ć jako tw ie r d z e n ia , iż ak u rat o p i san a sy tu a c ja zm u siła p osiad acza n ie w ie lk ie j w za sa d z ie na ó w c z e sn e cz a sy s u m y p ie n ię d z y do zd ep o n o w a n ia jej w ziem i. P o z o sta je jed n ak fa k te m , że w ła śn ie w ty m cza sie, k ie d y kraj p ro w a d z ił u c ią ż liw ą w o jn ę i p a n o w a ł w n im w e w n ę tr z n y n iep o k ó j, c z y je ś ręce u k r y ły „sk a rb ”, p o w ierz a ją c go zie m i, i z n ie w ia d o m y c h już p rzy c zy n n ig d y go n ie o d z y sk a ły . S k arb p rze le ża ł w r e zu lta c ie w zie m i o k oło 340 lat — do m o m en tu p rzy p a d k o w eg o jego od k ry cia .
Jaką w a rto ść s ta n o w iły m o n e ty w ch o d z ą ce w sk ła d teg o zesp o łu w cza sie, k ie d y zo sta ł on u k r y ty w ziem i? S k arb w p r z e lic z e n iu z a w ie r a ł 505,5 gr. W sp om n ieć n a leż y , że za p a n o w a n ia Z y g m u n ta III W azy n o to w a n y b y ł s ta ły sp a d ek w a rto ści d rob nej m o n e ty . P o w o d e m teg o b y ła w ie lk a p rod u k cja m e n n ic k r a jo w y c h e m itu ją c y c h m o n e ty z coraz n iższ ą za w a r to śc ią sreb ra oraz
S k a r b X V I I - w i e c z n y c h m o n e t z F ilip ow ie 169
n a p ły w do P o ls k i d użej ilo śc i m o n e ty ob cej, bardzo złej, n ier a z fa łsz y w e j. S y tu a c ja ta b y ła p o w o d e m w y d a n ia w sp o m n ia n e j u p rzed n io u c h w a ły s e jm o w e j i za p rz esta n ia w r e z u lta c ie b icia m o n e ty d rob n ej w 1627 roku. P od czas g d y w ro k u 1587 ta la r lic z o n o po 35 gro szy , d u k at zaś po 56 groszy, to w rok u 1627 w a r to ść ta la ra w y n o s iła już 90 groszy, a d uk ata 180 groszy.
C e n y i p ła ce w ty m o k r e s ie k s z ta łto w a ły się n a stęp u ją co 3:
K orzec ż y ta (około 55 k g ) 18 g ro szy K orzec p sz e n ic y (około 57 k g ) 24 grosze K orzec o w sa (około 48 k g ) 14 g ro szy K op a j a j ... 7,5 grosza Ł o k ieć a d a m a szk u (około 0,55 m ) 36 groszy Ł o k ie ć a t ł a s u 24 grosze G arn iec g o rz a łk i (około 4 1 ) ... 8,5 grosza G arn iec p i w a ... 1,5 grosza
K oń 320 g ro szy
W ó ł 180 g roszy
C ieśla za ra b ia ł d z i e n n i e 11 g ro szy R ob otn ik n ie w y k w a lifik o w a n y d z ie n n ie . . . 5 groszy N a u c z y c ie l za ra b ia ł m i e s i ę c z n i e 75 g ro szy P isa r z m ie jsk i za r a b ia ł m i e s i ę c z n i e 80 groszy
Z z e sta w ie n ia cen i za ro b k ó w m ożn a p rzy ją ć w p rzy b liż en iu , że za su m ę, k tórą z a w ie r a ł sk arb z F ilip o w ie , m ożna b y ło k u p ić w czasie, k ie d y zd ep o n o w a n o sk arb w ziem i, jed n ą z n iżej w y sz c z e g ó ln io n y c h p ozycji:
— k o n ia i w o łu , — ok. 1500 k g żyta, — ok. 12,5 m a tła su ,
— ok. 230 litr ó w g o r z a łk i (!).
P rz y czym n ie w y k w a lifik o w a n y rob otn ik na u z y sk a n ie su m y 500 gr m u sia ł p ra co w a ć ok. 100 d ni. R o b o tn ik w y k w a lifik o w a n y ok. 45 dni. N a to m ia st u rzę d n ik lu b n a u c zy ciel su m ę tę o tr z y m y w a ł z ty tu łu za jm o w a n eg o sta n o w isk a za oKres 6 m ie się c y , czego n ie n a le ż y u w a ż a ć za p e łn e w y n a g r o d z en ie. P o b ier a li on i le g a ln ie d o d a tk o w e w y n a g r o d z e n ia za k ażd e św ia d cz o n e u słu g i na rzecz in te r e sa n tó w , a w p rzyp ad k u n a u c zy ciela za n a u k ę od k ażd ego u czn ia.
3 D ane dotyczące cen i płac zaczerp n ięto z n a stęp u ją cy ch prac: Z. S ad ow sk i R o z p r a w y o p ie n i ą d z u w Polsce p i e r w s z e j p o ł o w y X V I I w ie k u , W arszaw a 1959; H. W o jtu lew icz T y s ią c lat m o n e t y p o ls k ie j, L u b lin 1966; M. G u m ow sk i M en n ica b y d g o s k a , T oruń 1955; M. G u m o w sk i P o d r ę c z n i k n u m i z m a t y k i p o l s k ie j, K ra k ó w 1914; H istoria P o lsk i, t. I, cz. 2, W arszaw a 1958.
170 J ó z e f D z i k o w s k i
IN W EN TA R Z SK A R B U 4
O R T G D A Ń S K I z 1612 r. (rye. 1)
1. A v. P o p ie r sie k róla w p ra w o , w o to k u n a p is S IG IS : 3 . D : G R E X . P O L . M . D L . R . P R .
R v. W ie lk i h erb G d ań sk a, n ad n im w otok u „łapa n ie d ź w ie d z ia ”, zn a k d z ie r ż a w c y m e n n ic y g d a ń sk ie j D a n ie la K liiw er a , w otok u n a p is . M O N E T A . C IV IT : G E D A N E N S IS . 1612 .
G um . 1447 6,370 g
O RT G D A Ń S K I z 1617 r. (ryc. 2)
2. A v. P o p ie r sie k róla w k oron ie w p raw o, pod n im tu ż nad ob w ó d k ą w e w n ę tr z n ą m a lu tk ie lit e r k i S A S a m u ela A m on a m ed a lie ra i r y to w - ~ n ik a ste m p li. W oto k u n a p is S IG IS : III . D : G R E X . P O L : M : D :
L : R : P R V S .
R v. D u ż y h erb G d ań sk a, nad n im w otok u „łap a n ie d ź w ie d z ia ”, znak d z ie r ż a w c y m e n n ic y g d a ń sk iej D a n ie la K liiw er a , d o łem p rzy lw ic h ła p a ch lit e r k i S A S a m u e la A m on a. W o to k u n a p is : M O N E T A . CI V IT : G E D A N E N S IS . 1617 .
G um . 1450 6,450 g
O RT G D A Ń S K I z 1623 r. (ryc. 3)
3. A v . P o p ie r sie k róla w k o ro n ie w p raw o, po jego b ok ach c y fr y 1— 6, w otok u n a p is : S IG IS : III : D : G : R E X . P O L . M : D : L . R : P R . R v. D u ż y h erb G d ań sk a, n ad n im c y fr a 23, w o to k u n a p is * . M O N E
T A — C IV IT : G E D A N E N S IS .
G um . 1455 7,030 g
ORT K O R O N N Y z 1621 r.
4. A v. P o p ie r sie k róla w p raw o z m iec ze m i ja b łk ie m , w oto k u n a p is S IG IS . III . D : G . R E X . P O L (16) M . D . L I . R V S . P R V S . R v. U k o r o n o w a n a tarcza p ię c io p o lo w a z d atą 16— 21, po b ok ach w otok u
n a p is : S A M : L IV : NECO . SV E , h erb S a s p o d sk a rb ieg o M ik ołaja D a n iło w ic z a , G O T : V A N : Q : H R I : R .
G um . 1272 7,470 g
ORTY K O R O N N E z 1622 r.
5. P o p ie r sie k róla w p ra w o z m iec ze m i ja b łk ie m , w oto k u n a p is * S IG IS . III . D : G : R E X . PO L . M . D : L I . R V S . P R V S . M .
R v. U k o r o n o w a n a tarcza p ię c io p o lo w a z d atą 16— 22, po b ok ach w otok u n a p is S A M . L IV . N E . N . S V , h erb S as, G O T . V A N . Q . H RI . R .
G um . 1273 6,840 g
6. J ak w y ż e j. A v . Z broja o d m ie n n a , le g e n d a jak w poz. 5. R v. O d m ien n a k oron a n ad tarczą, le g e n d a jak w poz. 5.
Gum . 1273 6,880 g
O R T Y K O R O N N E z 1623 r.
7. A v. P o p ie r sie k róla w p raw o z m iec ze m i ja b łk ie m , w oto k u le g e n d a * S IG IS . III : D : G: R E X . P O L . M . D . LI : R V S . P R V S . 41
4 W o k reślen iu m on et p olsk ich oparto się na pracy: M. G um ow ski P o d r ę c z n i k n u m i z m a t y k i p o l s k i e j , K ra k ó w 1914.
S k a r b X V I I - w i e c z n y c h m o n e t z F ilip o w ie 171
R yc. 1. Ort g d a ń sk i z 1612 r., aw ers i r e w ers (poz. in w . 1)
R yc. 2. Ort. g d a ń sk i z 1617 r., aw ers i r e w ers (poz. inw . 2)
172 Jó z e f D z i k o w s k i
R v. T arcza p ię c io p o lo w a z d atą po b ok ach u d o łu , w otok u n a p is S A M . L IV : N E C N : S V , h erb Sas, GOT . V A N : Q : HRI . R .
G um . 1274 6,587 g
8. Jak w y ż e j (ryc. 4)
G um . 1274 6,650 g
ORT K O R O N N Y z 1624 r.
9. A v. P o p ie r sie k róla z m iec ze m i ja b łk ie m , w o to k u n ap is S IG IS : III : D : G : R E X . PO L . M . D . LI : R V S . P R V S . M *
Rv. U k o r o n o w a n a tarcza p ię c io p o lo w a z d atą 16— 24 po b okach, h erb em S as p o d sk a rb ieg o D a n iło w ic z a u d ołu , w oto k u n a p is SA M . L IV . N E C N S V , h erb S as, GOT . V A N . Q . HRI . R
G um . 1275 5,890 g
S Z Ó S T A K I K O R O N N E z 1623 r.
10. A v. P o p ie r sie k róla w k o ro n ie z w r ó co n e w p raw o, u d o łu herb Sas, w o to k u n a p is S IG IS . III : D : G :, h e r b S as, R E X . P O L . M : D : L . Rv. U k o r o n o w a n e trz y ta rc ze h erb o w e, m ięd zy k oron ą a ta rczam i cy fra
w a r to śc i V I, w otok u n ap is G R O S A R G E . S E X . REG . P O L . 1623
G um . 1260 3,790 g
11. Jw .
Gum . 1260 3,685 g
S Z Ó S T A K I K O R O N N E z 1624 r.
12. A v. P o p ie r sie k róla w k o ro n ie z w r ó co n e w p raw o, u d ołu herb S as, w o to ku n a p is S IG IS : III . D : G : , h erb Sas, R E X . PO L . M : D : L . R v. U k o r o n o w a n e trz y ta rcze h e r b o w e , m ięd zy k oron ą a tarczam i cyfra
w a rto ści V I, w oto k u n a p is G R O S . A R G E . S E X REG . PO L . 16 . 24
G um . 1261 3,835 g
13. Jw . A v . S IG IS : III : D G . , h erb S as, R E X . P O L : M : D : L . Rv. G R O S . A R G E . S E X . REG . PO L . 1624
G um 1261 3,875 g
14. J w . (ryc. 5) 3,780 g
S Z Ó S T A K I K O R O N N E z 1625 r.
15. A v. P o p ie r sie k róla w k o ro n ie z w r ó co n e w p raw o, u d ołu h erb Sas, w o to ku n a p is S IG IS : III : D : G, h erb S a s : R E X . P O L . M : D : L : Rv. U k o r o n o w a n a tarcza h erb o w a , m ię d z y k oron ą a tarczam i cy fra w a r
to ści VI, w o to k u n a p is G RO S . A R G E . S E X . R EG . PO L . 1625
G um . 1262 3,935 g
16. J w . 4,135 g
17. Jw . A v. S IG IS . III : D : G . , h erb S a s , R E X . P O L . M : D : L : Rv. G R O S . A R G E . S E X . REG . P O L . 1625 3,860 g 18. Jw . N a p is c z ęścio w o za ta rty , data sła b o cz y teln a . 3,840 g 19. Ja k poz. 15, a le h erb P ó łk o zic p o d sk a rb ieg o H. L ig ęz y .
A v. S IG IS . I I I . D . G . , h erb P ó łk o zic , R E X . P O L . M . D . L . R v. G R O S . A R G E . S E X . REG . P O L . 1625
G um . 1263 3,890 g
S Z Ó S T A K I K O R O N N E z 1626 r.
20. A v. P o p ie r sie k róla w k o ro n ie z w r ó c o n e w p raw o, u d o łu h erb P ó łk o zic , w otok u n a p is S IG IS . III . D G . , h erb P ó łk o zic , R E X . P O L . M D L .
S k a r b X V I I - w i e c z n y c h m o n e t z F il ipow ie 173
R yc. 4. Ort koron n y z 1623 r., a w ers i rew ers (poz. inw . 8)
R yc. 5. S zostak koron n y z 1624 r., aw ers i rew ers (poz. inw . 14)
174 J ó z e f D z i k o w s k i
R v. U k o r o n o w a n e ta rcze h erb o w e, m ię d z y k oron ą a tarczą V I, w otok u n a p is G R O S . A R G . S E X . R E G . P O L . 1626
G um . 1264 3,730 g
21. J w . 3,740 g
22. J w . A v. S IG IS : III : D : G : , h erb P ó łk o zic , R E X P O L . M : D : L . R v. G R O S . A R G E . S E X . R EG . P O L . 1626 3,640 g 23. J w . A v. S IG IS . III . D : G , h erb P ó łk o z ic , R E X . P O L . M . D . L . R v. C zę ścio w o n ie c z y te ln y S E X . R E G . P O L . 1626 3,735 g 24. J w . A v. S IG IS . I I I . D : G . , h erb P ó łk o zic , R E X . P O L . M : D . L . Rv. G R O S . A R G E . S E X . R EG . P O L . 1626 . 4,030 g 25. J w . A v. S IG IS . III D . G . , h erb P ó łk o zic , R E X P O L . M . D . L .
R v. jw . (ryc. 6) 3,400 g
S Z Ó S T A K I K O R O N N E z 1627 r.
26. A v . P o p ie r sie k ró la w k o ro n ie z w r ó c o n e w p raw o, u d o łu h erb P ó łk o zic , w oto k u n a p is S IG IS : III : D : G , h erb P ó łk o zic , R E X . P O L . M . D L .
R v. U k o r o n o w a n e tr z y ta rc ze h erb o w e, m ię d z y k oron ą a ta rcza m i cyfra w a r to śc i V I, w o to k u n a p is G R O S . A R G E . S E X . R EG . P O L . 1627
G um . 1265 3,730 g
27. J w . A v . S IG IS : III : D : G . , h erb P ó łk o zic , R E X . P O L . M : D : L .
R v. jak poz. 26. 3,635 g
S Z Ó S T A K K O R O N N Y , ro k n ie c z y t e ln y
28. A v . P o p ie r sie k ró la w k o ro n ie zw r ó co n e w p raw o, u d o łu h erb Sas, w o to ku n a p is S IG IS : III : D : G : , h erb Sas, R E X (d alsza część n a p isu n iec z y te ln a ).
R v. U k o r o n o w a n e tr z y ta rcze h erb o w e, m ię d z y k oron ą a ta rcza m i cyfra w a r to śc i V I, w o to k u n a p is G R O S . A R G E . S E X . R EG . P O L . (po zo sta ła część n a p isu n ie c z y te ln a ). 3,875 g
T R O JA K K O R O N N Y z 1620 r.
29. A v . P o p ie r sie k ró la zw r ó c o n e w p ra w o oraz n ap is S IG . III . D G . R E X . P O L . M . D L .
R v. P od III O rzeł, h erb Wazów; i P o g o ń oraz n a p isy 1 — 6 — 2 — 0 G R O S . A R G E T R IR (n ap is b łę d n y — p o w in n o b y ć TR IP) . R E G N . P O L O N I , u d o łu h erb Sas.
Gum . 1235 1,935 g
T R O JA K I K O R O N N E z 1621 r.
30. A v . P o p ie r sie k róla z w r ó co n e w p ra w o , w o to k u n a p is S IG . III : D . G : R E X . PO L . M . D L .
R v. h erb i n a p is jak w poz. 29, z ty m ż e d ata 1 — 6 — 2 — 1 G R O S . A R G E T R IP . R E G N P O L O N I . , h erb S as . 1,820 g 31. J w . 2,100 g 32. J w . 1,860 g 33. J w . 1,960 g 34. J w . A v . S IG . III . D G . RE . X P O L . M . D L . R v. G RO S . A R G E T R IP . R EG P O L , h erb S as , O N I . 2,010 g
S k a r b X V I I - w i e c z n y c h m o n e t z F il ipow ie 175
R yc. 7. T rojak koronny z 1623 r., aw ers i rew ers (poz. inw . 56)
R yc. 8. P ółtorak koronny z 1622 r., aw ers i rew ers (poz. inw . 89)
Ryc. 9. Grosz koronny z 1624 r., awers i rewers (poz. inw. 140)
176 J ó z e j D z i k o w s k i
T R O JA K I K O R O N N E z 1622 r.
35. A v . P o p ie r sie k róla zw r ó co n e w p raw o, w oto k u n a p is S IG . III . D . G . R E X . PO L . M D L .
R v. P od III O rzeł, h erb W a zó w i P o g o ń oraz n a p is 1 — 6 — 2 — 2 G R O S . A R G E . T R IP . R EG N P O L O N I, u d ołu h erb Sas.
G um . 1235 1,840 g 36. J w . N a A v. o d m ie n n a p u n k ta cja p r z y M . D L . 1,915 g 37. J w . O d m iana w p u n k c ie na A v. M : D L . 2,010 g 38. J w . 1,865 g 39. J w . 2,110 g 40. J w . 1,890 g 41. J w . 1,750 g 42. Jw . N a A v . od m ia n a w p u n k c ie M . D . L 1,510 g 43. J w . 1,850 g 44. J w . 1,840 g T R O JA K I K O R O N N E z 1623 r.
45. A v . P o p ie r sie k róla zw r ó co n e w p raw o, w oto k u n a p is SIG . I I I . D : G : R E X . P O L . M : D : L .
R v. P od III O rzeł, h erb W a zó w i P o g o ń oraz n a p is 1 — 6 — 2 — 3 G R O S A R G E T R IP . R E G N P O L . , h erb S a s (ob w ód k a gład k a)
G um . 1265 1,910 g 46. Jw . o b w ód k a ząb k o w a n a . 1,915 g 47. J w . 1,920 g 48. J w . 1,910 g 49. Jw . N a A v. od m ia n a w p u n k c ie M . D . L 1,770 g 50. J w . 1,930 g 51. J w . N a A v. od m ia n a w p u n k c ie M . D : L . 1,930 g 52. Jw . 2,100 g 53. Jw . N a A v . o d m ia n a w p u n k c ie S IG : III : D : G . 2,650 g 54. J w . 1,650 g 55. J w . N a A v . od m ian a w p u n k c ie M D . L . 2,020 g 56. J w . N a A v. od m ian a w p u n k c ie M : D : L (ryc. 7) 1,970 g T R O JA K I K O R O N N E z 1624 r.
57. A v . P o p ie r s ie k róla z w r ó co n e w p raw o, w oto k u n a p is SIG : III : D : G : R E X . P O L . M : D : L .
R v. P od III O rzeł, h erb W a zó w i P o g o ń oraz n a p isy 1 — 6 — 2 — 4 G R O S . A R G T R IP . R EG . PO — LO . , u d ołu h erb Sas.
G um . 1265 1,755 g 58. J w . N a R v. G R O S . A R G . T R IP . R EG : . PO — LO . , h erb S as 1,900 g 59. J w . 1,950 g 60. Jw . 1,930 g 61. J w . N a R v. G R O S . A R G : T R IP . R EG : . PO LO . , h erb S as 1,875 g 62. Jw . N a Rv. G R O S . A R G : T R IP . R EG : . PO LO . 1,915 g P Ó Ł T O R A K K O R O N N Y z 1616 r.
63. A v. U k o r o n o w a n a tarcza p ię c io p o lo w a z 3 u d o łu ( = 3 p ó łg ro sze), w o to k u n ap is S IG IS 3 D G (3) R E X P M D L .
S k a r b X V I I - w i e c z n y c h m o n e t z Fi l i powi e 177
R v. J a b łk o k r ó le w s k ie . 24 ( = 24 sz tu k i na talar), po bokach k rzyża d ata 1 — 6 , u d o łu h erb S a s p o d sk a rb ieg o M ik ołaja D a n iło w ic z a , w o to k u n ap is * M O NE N O (herb Sas) R EG PO L *.
G um . 1069 1,340 g
PÓ Ł T O R A K z 1619 r.
64. A v . U k o r o n o w a n a tarcza p ię c io p o lo w a z 3 u d ołu , w otok u n ap is S IG IS . 3 : D : G (3) R E X . P . M . D . L .
R v. J a b łk o k r ó le w s k ie z 24, po b ok ach k rzyża d ata 1 — 9, u d o łu h erb Sas, w otok u n a p is M O NE * NO (herb Sas) REG * PO LO *
G um . 1073 1,190 g
P Ó Ł T O R A K I z 1620 r.
65. A v . U k o r o n o w a n a tarcza p ię c io p o lo w a z 3 u d ołu , w otok u n a p is . S IG IS . 3 . D : G (3) R E X . P . M . D : L .
R v. J a b łk o k r ó le w s k ie z 24, po b ok ach k rzyża d ata 2 — 0, u d ołu h erb Sas, w otok u n a p is * M O N E N O (herb Sas) REG * PO LO *
G um . 1073 1,350 g 66. Jw . A v. S IG IS . 3 . D : G (3) R E X . P . M . D L . R v. M O NE * NO (herb Sas) R EG * PO L O * 1,010 g 67. J w . O d m iana na av. w p u n k c ie P . M . D . I- 1,010 g 68. Jw . 1,220 g PÓ Ł T O R A K I z 1621 r.
69. A v. U k o r o n o w a n a tarcza p ię c io p o lo w a z 3 u d ołu , w otok u n ap is S IG IS . 3 . D : (3) R E X . P . M . D . L .
R v. J a b łk o k r ó le w s k ie z 24 w środ k u , po b ok ach k rzyża d ata 2 — 1, w o to k u n a p is M O N E : NO (herb Sas) R EG PO LO * G um . 1074 1,220 g 70. J w . R v. * M O NE : NO (herb Sas) R EG : PO LO * 1,170 g 71. Jw . 1,100 g 72. Jw . N a av. S IG IS 3 D (3) R E X P M D L . R v. M ON (?) NO REG : PO LO * 1,015 g 73. Jw . A v. C zę ścio w o n ie c z y te ln y . Rv. M O NE N O (herb Sas) R EG * PO L O * 1,060 g 74. Jw . A v. S IG I . 3 . D : G (3) R E X . PM . D . I 0,960 g 75. J w . A v . S IG IS . 3 . D : G (3) R E X . P . M . D . L .
R v. M O NE . NO (herb Sas) REG . PO LO * 1,140 g
76. Jw . 1,220 g
77. J w . 1,030 g
78. Jw . 1,080 g
79. Jw . (słab o cz y te ln y ). 1,075 g
PÓ Ł T O R A K I z 1622 r.
80. A v . U k o r o n o w a n a tarcza p ię c io p o lo w a z 3 u d ołu , w o to k u n ap is S IG IS 3 D G (3) R E X PM D L .
R v. J a b łk o k r ó le w s k ie z 24, po b ok ach k rzyża d ata 2 — 2, u d o łu h erb Sas, w oto k u n a p is * M O NE * N O (herb S as) REG * PO LO *
G um . 1075 1,210 g
178 J ó z e f D z i k o w s k i 81. J w . 1,010 g 82. Jw . 1,060 g 83. Jw . 1,110 g 84. J w . 1,100 g 85. Jw . A v . S IG IS . 3 . D : (3) R E X . P . M . D . L . 1,110 g 86. Jw . 1,080 g 87. Jw . 0,980 g 88. J w . R v. M O N E N O (herb Sas) R EG PO L O 0,980 g 89. Jw . A v . S IG IS 3 D G (3) R E X P M D L .
R v. * M O NE * NO (herb S as) R EG * P O L O * (ryc. 8) 0,900 g
P Ó Ł T O R A K I z 1623 r.
90. A v. U k o r o n o w a n a tarcza p ię c io p o lo w a z 3 u d ołu , w otok u n a p is S IG IS 3 D G (3) R E X P M D L .
R v. J a b łk o k r ó le w s k ie z 24, po b ok ach k rzyża d ata 2 — 3, u d o łu h erb S as, w o to k u n a p is * M O NE * N O (herb S as) R EG * P O L O *
G um . 1076 1,050 g 91. J w . 0,860 g 92. Jw . 1,120 g 93. J w . 1,070 g 94. J w . 1,200 g 95. Jw . 1,240 g 96. Jw . N a rv. * M O NE * N O (herb S as) R EG * P O L O * 1,140 g 97. Jw . 1,030 g 98. Jw . 1,010 g 99. J w . N a rv. M O NE . N O (herb S as) R EG . PO L O . 0,970 g 100. J w . 1,040 g 101. J w . 1,090 g
102. Jw . N a rv. M O NE N O (herb Sas) REG P O L O 1,190 g
103. J w . 1,020 g 104. J w . 1,060 g 105. Jw . 1,105 g 106. Jw . N a rv * M O NE . NO (herb Sas) R E G . PO LO * 0,960 g 107. J w . N a av. S IG IS . 3 . D : G (3) R E G . P . M . D . L . R v. * M O N E N O (herb Sas) R EG PO L O * 0,950 g 108. Jw . N a av. S IG IS 3 D G (3) R E X P M D L .
R v. * M O N E N O (herb Sas) REG * PO L O * 1,070 g
P Ó Ł T O R A K I z 1624 r.
109. A v. U k o r o n o w a n a tarcza p ię c io p o lo w a z 3 u d o łu , n ap is S IG IS 3 D G (3) R E X P M D L .
R v. J a b łk o k r ó le w s k ie z 24, p o b o k a ch k rzyża d ata 2 — 4, u d o łu h erb S as, w o to k u n a p is M O N E N O (herb S as) R EG PO LO
G um . 1077 1,120 g 110. J w . 1,130 g 111. J w . (n ap is c z ę śc io w o zatarty). 1,020 g 112. J w . 1,170 g 113. Jw . Ja k poz. 109. 1,130 g 114. Jw . A v . S IG IS . 3 . D . G (3) R E X . P . M . D . L .
R v. * M O NE * N O (herb Sas) REG . PO LO * 0,750 g 115. Jw . A v . S IG IS . 3 . D . G (3) R E X . P . M D L 1,150 g
S k a r b X V I I - w i e c z n y c h m o n e t z F il ipow ie 179 116. J w . 1,100 g 117. J w . A v . S IG IS 3 D G (3) R E X P M D L . R v. * M O N E * N O (herb S as) R EG PO L O * 1,010 g 118. J w . A v . S IG IS 3 D . G . (3) R E X . P . M . D . L . R v. M O N E NO (herb S as) R EG PO LO 1,190 g 119. J w . A v . S IG IS . 3 . D . G (3) R E X . P . M . D . L .
R v. * M O N E * NO (herb S as) REG * PO LO * 1,005 g 120. J w . A v . S IG IS 3 D G (3) R E X PO L O .
R v. M O N E . N O (herb S a s) R E G PO L O 0,930 g
F Ó Ł T O R A K I z 1625 r.
121. A v . U k o r o n o w a n a tarcza p ię c io p o lo w a z 3 u d ołu , n a p is S IG IS . 3 D : G (3) R E X P . M . D . L .
R v. J a b łk o k r ó le w s k ie z 24, po b ok ach d ata 2 — 5, u d o łu h e r b S as, w o to k u n a p is * M O NE * N O (herb Sas) REG * PO LO *
G um . 1078 1,100 g 122. J w . 0,940 g 123. J w . 1,050 g 124. J w . 1,110 g 125. J w . 1,115 g 126. J w . 1,170 g 127. J w . 1,250 g 128. J w . 1,020 g 129. Jw . 0,980 g 130. J w . 1,120 g 131. Jw . 1,250 g 132. J w . N a rv. M O NE . N O (herb Sas) R E G . PO LO . 1,150 g P Ó Ł T O R A K I z 1627 r.
133. A v. U k o r o n o w a n a tarcza p ię c io p o lo w a z 3 u d ołu, w oto k u n a p is S IG IS . 3 . D : G (3) R E X P M D L
Rv. J a b łk o k r ó le w s k ie z cy frą 24 w środ k u i d a tą 2 — 7 pod ra m io n a m i k rzyża, pod ja b łk ie m h erb P ó łk o zic , w o to k u n a p is * M O N E . NO (herb P ó łk o zic ) R EG . PO L O *
G um . 1080 1,350 g
P Ó Ł T O R A K I z n ie c z y te ln ą d atą 134. A v . S ła b o c z y te ln y .
R v. *M ONE * N O (herb Sas) REG . PO LO 0,930 g 135. A v. S IG IS 3 D G (3) R E X — P M D L
R v. . M O NE . N O (herb Sas) R EG . PO L O 1,120 g 136. J w . R v. M O N E N O (herb S as) R EG . PO L O 1,000 g 137. Jw . A v. C zę ścio w o n ie c z y te ln y .
R v. M O N E . N O (herb Sas) REG : — d a lej n ap is n ie c z y te ln y . 1,270 g G R O SZ K O R O N N Y z 1623 r.
138. A v . K orona n a d tr ó jw ie r sz e m S IG . III . D . G . /R E X . P O L / M . D . L . R v. O rzeł P o lsk i, n a k tó r eg o p ie r si w id n ie je sn op W azów , p od O rłem
h erb S a s, w o to k u n ap is G R O S S . REG (herb Sas) P O L O . 1623
G um . 1057 1,050 g
180 J óz e f D z i k o w s k i
G R O SZ E K O R O N N E z 1624 r.
139. A v . K orona n ad tr ó jw ie r sz e m S IG . III . D G /R E X P O L ./ M . D . L . R v. O rzeł P o ls k i ze sn o p e m W a zó w na p ie r si, u d o łu h erb S a s p o d sk a r
b iego M ik o ła ja D a n iło w icz a , w otok u n a p is G R O S S — n iec zy t. PO LO 1624
G um . 1057 0,880 g
140. Jw . A v. S IG . III . D G /R E X P O L / M . D . L .
R v. * G R O SS . R EG . (herb Sas) PO LO . 1624 (ryc. 9) 0,970 g 141. Jw . A v . S IG . III . D G /. R E X . P O L ./ M . D . L .
R v. G R O SS . REG (herb Sas) PO L O 1624 0,950 g
142. Jw . 0,830 g 143. J w . A v. S IG III . D G /R E X . P O L / . M D L . R v. G R O SS R E G (herb Sas) PO L O . 1624 1,020 g 144. J w . A v . S IG . III . D G /R E X . P O L / M . D . L . R v. S łab o c z y te ln y . 1,000 g 145. J w . R v. S łab o c z y te ln y . 0,920 g G R O SZ K O R O N N Y z n ie c z y te ln ą datą. 146. J. A v. S IG . III . D . G . /R E X . P O L / M . D . L .
R v. G R O SS . R EG (herb Sas) PO — d a lsza część n a p isu n ie c z y te ln a . 0,890 g
S Z E L Ą G R Y S K I z 1607 r. 147. A v. i rv. sła b o cz y te ln e .
G um . 1487 0,860 g
S Z E L Ą G L IT E W SK I z 1619 r.
148. A v. i rv. sła b o c z y te ln e , m on eta s iln ie w y ta r ta . 0,780 g
M O N E T Y O B C E P ru sy . J e r z y W ilh e lm (1619— 1640) P Ó Ł T O R A K z rok u 1625. 149. A v . GE . W I . M A . B R . S . R . I . E . R v. M O NE . NO — D V C . P R V S 1,070 g B r a n d en b u rg ia . J er zy W ilh e lm (1621— 1640) P Ó Ł T O R A K z rok u 1622. 150. A v . G E . W I . M . A R . B R . S . R . I . E . L . P . D . Rv. S łab o c z y te ln y . 0,930 g S a k so n ia . J an J e r z y (1611— 1656) P Ó Ł T O R A K (data n ie w p e łn i cz y teln a ). 151. A v . P R IN C . A N . EO . A S . FR — 16 — ?
S k a r b X V I I - w i e c z n y c h m o n e t z Fi l i powie 181
R v. . JO N . G . E . H . R . A U — d a lej n a p is w y ta r ty . P ó łto ra k te n n a leż y z a lic z y ć d o d ru g iej g r u p y ch ro n o lo g ic zn ej m on et teg o w ła d cy , p r z y p a d a ją cej n a la ta 1624— 1635 5. 1,200 g H an au (N ie m c y p łd .-zach .) G R O SZ z rok u 1623. 152. A v . M A T T H . I . D : G . IM . RO . SE — d alej n ap is n ie c z y te ln y 1623 R v. M O N . T V T . H A N A V . R IN — d a lsza część n a p isu n ie c z y te ln a . 1,440 g
5 W edług W. H aupta T a b e lle n z u r sächsischen M ü n z k u n d e , D rezno 1963, s. 50 n.
182 J ó z e f D z i k o w s k i R a z e m CO 6 1 9 34 75 9 1 1 1 1
j
i-H
152 D a ta e m is ji d a ta n ie -c z y t.i
l
i
i
i
|
T
'
!
1
i1
1627i
1i
1626!
H
!
;i
i
1
■ i
1
1625“ i
!
i “ i
i 2 i
!
!
1
!
1
i
-1624
i - H
3 6 1 2 71
!
1623-< N < N 1 2
2 i "
1
'
i 1 - 1 1
162 2 Os !
i
!
!
! 1 16 21-
5 11i
!!
1620-i
!
1
!
i
!
!
^ :
'
i
1619j
" i
i
" ;
!
i
i
ii
¿1 91 9 I9 Ti
-i
i
■
1
i
i
i
-
i j 161 21
!
j 160 7i
"I
!
i
i
Na zwa m o n e t or ty g d a ń s k ie or ty k o r o n n e sz ó st a k i k o r o n n e tr o ja k i k o r o n n e p ó łt o r a k i k o r o n n e grosze k o r o n n e sze ląg r y s k i sz elą g li te w s k i P ru sy — p ó łt o r a k B r a n d e n b u r g ia — p ó ł to r a k S a k so n ia — p ó łt o r a k H a n a u — g r o sz Ł ą c z n i e L p . • - hj
Mi
e oj ^
j i oj
t c;
t -!
co 0 5 o ! i - i j w jS k a r b X V I I - w i e c z n y c h m o n e t z Fi l ipowi e 183 К Л А Д М ОНЕТ 17 В Е К А И З Д Е РЕВ Н И Ф И Л И П О ВИ Ц Е (ПОВЯТ К А З И М Е Ж А В ЕЛ ЬК А ) О сенью 1968 г. на территории деревн и Ф и ли повиц е (повят К а зи м е ж а Б елька) сл уч ай н о бы л н а й д ен клад сер ебр я н ы х монет 17 века. Это откры тие бы ло сделан о во врем я к орчевания пней. В ы валивав ш иеся и з тянутого пня монеты бы ли р а з бросаны на у ч а стк е около 100 м. В связи с этим не исклю чено, что, несм отря на аккуратн о п р ов еден н ы е поиски, некоторое количество монет н азванного клада утерян о. М онеты хр ан и л и сь в небольш ом тонкостенном сосуде, покры том сн а р у ж и зел ен о -к о р и ч н ев о й глазурью . В сего бы ли н айден ы 152 монеты (в том чи сл е 148 польских). Состав клада н агл ядн о и л л ю стр и р ует прилагаем ая к статье таблица. К бо л ее ценны м эк зем плярам сл ед у ет отн ести довольно редкий гданьский орт от 1612 г. и коронны й орт монетного двора в г. Б ы дгощ е. На ав ер се посл едн ей ви дн еется ц и ф р а 16, обо зн ач аю щ ая перв он ач ал ьн ую ценность (16 грош ей). О стальны е монеты п р ед ставляю т собой п оп ул я р н ы е экзем пляры монетной продукци и врем ен С и ги з- мунда III В азы . И н остранн ы е монеты бы ли сделаны в П русси и, Б ран ден бурге, С аксонии и Ганау. С удя по хр он ол оги ч еск и последним экзем плярам , клад был зары т вск оре п осл е 1627 года.
SE V E N TEEN TH -C EN TU R Y COINS: TREA SU R E-TR O V E FROM FILIPOW ICE N EA R K AZIM IER ZA W IELKA
A treasure of 17th cen tu ry silv er coins w a s discovered a ccid en ta lly in th e v illa g e of F ilip o w ice near K azim ierza W ielka in th e autum n of 1968.
The d isco v ery w a s m ade w h en , in th e course of som e clearin g w orks on a p iece of lands th e coin s, w h ic h had b een hoarded in sid e a tree-tru n k , scattered onto th e ground. S in ce th e trunk w a s at th at tim e dragged alon g th e u n even ground, tn e coin s scattered ov er a stretch of about one hundred yards, and ev en though a m e t i culous search of th e p la ce fo llo w ed , th e p rob ab ility th at a num ber of coins from th e origin al hoard m a y h a v e b een lo st cannot, therefore, be ruled out altogeth er. T he coin s w ere o rig in a lly stored in a sm a ll and th in -sid ed earth en w are v essel, glazed g reen ish -b ro w n on th e outside.
A ltogether, 152 coin s w ere recovered, out of w h ich 148 are P o lish -m a d e. A ta b le in clu d ed in th e paper describ es in d eta il th e e x a c t con ten ts of th e treasure. A m ong th e m ore v a lu a b le ite m s tw o d eserv e sp ecia l m en tio n here: th e com p a ra tiv ely rare 1612 G dańsk o rt and th e c r o w n ort from th e B yd goszcz m in t, w h ich has th e figu re 16, rep resen tin g th e orig in a l v a lu a tio n of th e coin at six te e n grosz, struck on th e obverse. The rem a in in g coin s b elon g to th e m ore com m on ly found ty p es th a t w ere struck in th e P o lish m in ts during the reign of K ing Sigism u n d III Waza. T he foreign coins com e from P ru ssia , B randenburg, S a x o n y and H anau. The d ating on th e coin s p rovid es grounds for esta b lish in g th e ap p ro x im a te tim e at w h ich th e treasu re w a s stored aw a y as sh o rtly after 1627.
