"Przy całej odmienności naszych postaw pisarskich..." : listy Teodora Parnickiego do Hanny Malewskiej z lat 1960-1974

Andrzej Dobrowolski

"Przy całej odmienności naszych

postaw pisarskich..." : listy Teodora

Parnickiego do Hanny Malewskiej z

lat 1960-1974

Pamiętnik Literacki : czasopismo kwartalne poświęcone historii i krytyce

literatury polskiej 94/1, 157-169

2003

„PRZY C AŁEJ O D M IEN N O ŚC I N A SZY C H POSTAW P IS A R SK IC H ...”

LISTY TEODORA PARNICKIEGO DO HANNY MALEWSKIEJ Z LAT 1960-1974

Opracował

ANDRZEJ DOBROWOLSKI

Oboje należeli do generacji pisarskiej debiutującej na przełomie lat dwudziestych i trzy­

dziestych XX wieku. Teodor Parnicki (1908-1988) pierwszą swoją powieść: Trzy minuty

(o czym wspomina w liście z 1 II 1970), Hanna Malewska (1911-1983) natomiast w 1931 r.

na łamach „Żołnierza Polskiego” ogłosiła nowelę Cabrera. (Opowieśćprawdziwa). W tym

samym roku 20-letnia pisarka - z myślą o zorganizowanym przez Ministerstwo Wyznań

Religijnych i Oświecenia Publicznego konkursie przedolimpijskim - ukończyła Wiosnę

ne i różnorodne prace literackie, z których za najdojrzalszą uchodzi powieść Hrabia Julian

wanym przez „Książnicę-Atlas” (pod patronatem Polskiej Akademii Literatury). Malew­

ska zgłosiła Żelazną koroną, nad którą pracowała w latach 1934-1935, Parnicki zaś wysłał

napisaną w połowie 1935 r. „powieść dalekowschodnią”1 Drogi. Nagrodę otrzymała Ma­

lewska, powieść Parnickiego nie została nawet przez ju ry zauważona. Większe zaintereso­

wanie wzbudził dopiero jego Aecjusz, ostatni Rzymianin z 1936 r. (drukiem ukazał się la­

tem 1937). Powieść ta dwukrotnie - w r. 1937 i 1938 - kandydowała do Nagrody Młodych

przyznawanej przez Polską Akademię Literatury i choć ani za pierwszym, ani za drugim

razem nie została nagrodzona, to w 1938 r. pisarz otrzymał za nią stypendium na wyjazd za

granicę2. Na podróże zresztą mogli sobie pozwolić oboje: w 1936 r. dzięki nagrodzie za

1 T. P a r n i c k i , list do K. Sym onolew icza, z 13 V 1935. Zob. Z. L i c h n i a k , W stronę P arnickiego. W stęp w: T. P a r n i c k i , Szkice literackie. Warszawa 1978, s. X X .

2 W ięcej na ten temat można się dow iedzieć z w ykładów T. P a r n i c k i e g o w ygłoszonych w r. akad. 1971/72 w Instytucie F ilologii Polskiej Uniwersytetu W arszawskiego, opublikowanych potem pt. H istoria w literatu rę przeku w an a (Warszawa 1980, s. 171): „W ydawca (Kister z »Roju«) pow iedział do mnie: »Panie Teodorze, pan wygrał, bo Akadem ia się um ów iła, że ten z was, który nie dostanie nagrody, dostanie stypendium na wyjazd za granicę. C zyli jakby pan dostał nagrodę, pan by ją przepił z przyjaciółm i, z gratulantami i tak dalej, natomiast stypendium na w yjazd pan dostał pod warunkiem, że panu w Polsce nie w olno w ydaw ać tych pieniędzy... Pan je musi w y w ieźć za grani­

cę«” . Zob. też L. S t a f f , list do O. Ortwina, z 4 II 1938. W: W kręgu literackich przyja źn i. Listy.

Oprać.

J.

J.

biografia na c zter y ręce. Oprać. K. P o m i a n . Wyd. 2. Warszawa 1996, s. 59.

158 L IS T Y T E O D O R A P A R N IC K IE G O D O H A N N Y M A L E W S K IE J

we Francji, gdzie pisała Kamienie wołać będą. Skończyła tę powieść na krótko przed wy­

buchem wojny... Twórca Aecjusza niemal przez połowę 1939 r. przebywał poza granicami

Polski: zwiedził Bułgarię, Turcję, Grecję, Włochy i Jugosławię. Do kraju wrócił pod ko­

niec sierpnia 1939.

Teodor Parnicki w latach trzydziestych - poza bardziej i mniej ambitną twórczością

powieściopisarską-uprawiał również działalność krytycznoliteracką. Żywo interesowały

go m.in. europejskie i polskie próby odnowienia powieści historycznej. Bardzo przychyl­

nie powitał ukazanie się Żelaznej korony.

Pod w zględ em formy, tj. pod w zględem jakości słow a i plastyki obrazow ania, książka autorki, nie mającej je szc z e dziś trzydziestu lat, należy do najlepszych p ow ieści historycznych polskiego piśm iennictw a posienk iew iczow skiego. [...] Doprawdy m ało jest dziś europejskich powieściopisarzy historycznych, którzy potrafili miewać tak niesłychanie plastyczne, a tak wolne od cienia choćby anachronizmu - wizje odtwarzanych przez siebie ep o k...3

Po wojnie autor Srebrnych orłów nie omawiał już publicznie kolejnych powieści Han­

ny Malewskiej, zaniechał bowiem uprawiania krytyki literackiej, stając na stanowisku, że

pisarz nie ma prawa komentować dzieł kolegów (i koleżanek!) po piórze4. I skrupulatnie

przestrzegał tej zasady (mówi o tym choćby list do Malewskiej z 5 VI 1973). Nie ulega

jednak wątpliwości - poświadcza to m.in. publikowana tu korespondencja - że uważnie

czytał i bardzo sobie cenił Żniwo na sierpie, Przemija postać św iata5, Opowieść o Siedmiu

całą powojenną twórczość adresatki listów. Podczas wykładów uniwersyteckich w 1972 r.

- zwracając się do jednego z ich uczestników - dał wyraz swojemu najwyższemu uznaniu

dla powieściopisarstwa Malewskiej:

Bezpośrednio po powstaniu Polski Ludowej, mniej w ięcej przez d ziesięć, piętnaście lat, pow ieść historyczna była bardzo silnie reprezentowana. Już nie m ów ię o takich pisarzach, jak Zofia K ossak, ale niech Pan w eźm ie ludzi mojej generacji, czy n ieco starszych, czy nieco m łodszych, jak G ołubiew , Grabski, Dobraczyński i - [...] B ogusław Sujkow ski, oraz najwybit­

niejsza, m oim zdaniem , z nas w szystkich - Hanna M alewska6.

3 T. P a r n i c k i, P roblem w ładcy w e w spółczesn ej p o w ieś c i h isto ryczn e j i biograjiczn ej. (Na m arginesie książki H anny M alew skiej „Ż elazn a k o ro n a ”). „Przegląd P ow szech n y” t. 215 (1937), s. 61. Zob. też tego autora: D w ie kobiece p o w ie ś ci historyczne (orygin aln a i tłu m aczon a). „Lw ów Literacki” 1937, nr 7, s. 4.

4 Kilkakrotnie do tego problemu T. P a r n i c k i powracał w korespondencji z J. Giedroy- ciem (listy przechow yw ane są w archiwum Instytutu Literackiego w M aisons-L affitte), który nama­

wiał go m.in. do recenzow ania pow ieści historycznych ukazujących się w kraju; także do napisa­

nia recenzji pow ieści M alewskiej P rzem ija p o sta ć św iata. W liście z 25 IV 1955 tłum aczył się re­

daktorowi „Kultury” : „Co do om ów ienia książek Hanny M alewskiej, to [...] zaw sze m iałem w ątpli­

w ości, czy jest moralnie w porządku om awiać książki pisarza uprawiającego ten sam rodzaj literac­

ki, co recenzent, bo zaw sze m ogą w chodzić w grę mniej lub bardziej podśw iadom e odruchy m yślo ­ w e o charakterze niechęci, ba, zazdrości, świadom ości w spółzaw odnictw a etc... W prawdzie G ołubiew w r. 1950 p o św ięcił duży artykuł Srebrnym orłom , ale przy końcu napisał, że m oże nie pow inien był (i w łaśnie on) o Srebrnych orłach pisać...”

5 Egzem plarz tej pow ieści otrzymał na początku 1956 r. od Gierdoycia. M ożna zakładać, żejej problematyka - „przy całej odm ienności postaw pisarskich” - była Parnickiemu bardzo bliska. K on­

centruje się ona m.in. w ok ół problematyki tożsam ości, tak przecież istotnej dla autora N o w ej baśni.

Wizand, głów ny bohater pow ieści H. M a l e w s k i e j P rzem ija p o s ta ć św ia ta (wyd. 4. T. 1. War­

szawa 1972, s. 256) - o którym narrator powiada, że „nie udawało mu się nigdy złożyć jakoś razem i skleić tych różnych ludzi, którzy różnymi czasy nosili je g o im ię i czyn ili je g o sprawy. Tak byli odm ienni, obcy jeden drugiemu, a i jem u też dziś” - ujawnia bow iem wyraźne podobieństw o do bohaterów „now obaśniow ych”.

6 P a r n i c k i , H istoria w literatu rę przeku w ana, s. 3 9 0 -3 9 1 .

W publicystyce autorki O odpowiedzialności nie ma chyba żadnych bezpośrednich

nawiązań do powieści Parnickiego, ale niekiedy czytając jej wypowiedzi odnosi się wraże­

nie, że mówi ona nie tylko w swoim imieniu i nie tylko w oparciu o swoje doświadczenie:

Od czasów Joyce’a napisano co prawda w ięcej je szc z e pow ieści niż do jeg o czasów:

pom im o to nikt nie wątpi, że dziś każda ambitna i udana pow ieść - mniej czy bardziej nowator­

ska - kosztuje autora coraz w ięcej, jest coraz „trudniejsza”7.

Niewątpliwie twórczość zarówno Malewskiej, jak i Parnickiego wzięła się z wyraźnie

uświadamianego sobie przez nich przekonania, że to właśnie powieść historyczna może

okazać się najżywotniejszą odmianą przechodzącego kryzys gatunku literackiego. W obu

wypadkach, wydaje się, ewoluowała ona w kierunku „coraz trudniejszej”, w kierunku co­

raz bardziej skomplikowanych technik narracyjnych, a także w stronę fantastyki, autobio-

grafizmu i autotematyzmu. Biorąc pod uwagę rangę pisarstwa Teodora Parnickiego i Han­

ny Malewskiej, można chyba mówić w ich przypadku o jednym z najciekawszych powi­

nowactw w literaturze polskiej ubiegłego stulecia.

Przygotowując listy Teodora Parnickiego do publikacji zmodernizowałem interpunk­

cję oraz pisownię, zachowując niektóre jej osobliwości; uprościłem i ujednoliciłem układ

graficzny listów, rezygnując przy tym z dokładnego omówienia lokalizacji poszczegól­

nych fragmentów oraz z informacji na temat kolorów podkreśleń, sygnalizowanych tu dru­

kiem rozstrzelonym (podkreślenia linią podwójną znaczone są dodatkowo kursywą); dopi­

ski Parnickiego umieszczone na marginesach, a także słowa i zdania, które zostały przezeń

wyodrębnione za pomocą innego niż całość listu koloru atramentu, ująłem w klamry {};

nie zrekonstruowałem - nielicznych zresztą - skreśleń.

Listy znajdują się w Oddziale Rękopisów Biblioteki Jagiellońskiej w Krakowie. Prze­

chowywane są wraz z całym archiwum korespondencyjnym Hanny Malewskiej, umiesz­

czone w teczce o sygnaturze: rkps przyb. 111/90. Za ich udostępnienie dziękuję Dyrekto­

rowi BJ, drowi hab. Zdzisławowi Pietrzykowi. Za zgodę na publikację listów składam

serdeczne podziękowania spadkobierczyniom praw autorskich ich nadawcy i adresatki: Pani

Eleonorze Pamickiej i Pani Monice Nowakowskiej.

1

23/YIII 1960

W ielce Szanow na i Droga Pani,

obie książki {Listy z epoki Wazów1 i tom Żerom skiego z W algierzem Wdalym)

nadeszły, dziękuję Pani gorąco. Ł ączę moc koleżeńskich pozdrow ień i życzeń, by

coraz w spanialsze były osiągnięcia Pani na polu tw órczości pisarskiej.

Szczerze oddany - Teodor Parnicki

Karta pocztow a formatu 210 x 140 mm, z kolorowym zdjęciem kościoła Santa Prisca w Taxco;

atrament niebieski.

1 Po likwidacji przez kom unistów m iesięcznika „Znak” w 1953 r. M alew ska pracowała krót­

ko jako archiwistka w B ibliotece Kórnickiej nad inwentaryzacją różnych dokum entów z pierwszej

7 H. M a l e w s k a , C reatio ex nihilo. L iteratura i historia. W ypowiedź w ankiecie „ W sp ó ł­

czesn ości" . Cyt. z: „ O odpow iedzialn ości" . I inne szkice. Wybór p u blicystyki. (1 9 4 5 -1 9 7 6 ). Oprać.

A. S u l i k o w s k i . Kraków 1981, s. 32.

160 LISTY TEODORA PARNICKIEGO DO HANNY MALEWSKIEJ

połow y XVII wieku. W latach 19 5 6 -1 9 5 7 pisarka przeprowadziła je szc z e w Kórniku indywidualne studia nad XVII w iekiem . W efekcie pow stały dwa dzieła (tzw. dyptyk barokowy): L isty sta ro p o l­

skie z epoki Wazów (W ybór i oprać. ... Kraków 1959) oraz P an ow ie L eszczyńscy. P o w ie ść (Kraków

D ziękuję Pani gorąco za książkę Pani Panow ie Leszczyńscy. A le dostałem aż

dw a egzem plarze! chyba zaszła pomyłka?! Ręce Pani całuję -

Karta pocztow a formatu 135 x 85 mm, z kolorowym zdjęciem urny prekolumbijskiej; atrament niebieski.

1 Kolorem czerw onym .

3

W a r s z a w a

ul. Z im orow icza 2 m. 10

W ielce Szanow na

i Droga Pani!

Pow inszow ania w łaśnie od Pani spraw iły mi szczególną radość i szczególnie

też mnie w zruszyły. D ziękuję Pani najgoręcej.

O statnio „skoczyłem ” w wiek dziew iętnasty (w pow ieści In ne życie K leopa­

t r y zresztą nieśm iałą próbę takiego skoku zrobiłem ju ż w epilogu do „ Zabij K leo­

p a trę ” - m oże Pani w idziała to we w r z e ś n i o w y m num erze „M iesięcznika

Literackiego”?2).

Z n ó w to w łaśnie był paralelizm w stosunku do pow ieści Pani o N orw idzie3.

Podkreśliłem „znów ” , gdyż wcale od daw na uderza m nie to, ż e p r z y c a ł e j

o d m i e n n o ś c i {Lecz czy istotnie jest to aż tak zaw rotnie w ielka odm ienność?

M oże pozornie tylko raczej...}4 naszych postaw pisarskich bezspornie dałby się

dostrzec paralelizm w doborze tematów (ściślej jeszcze, w doborze e p o k5), m ożna

by naw et zrobić tabelę:

Srebrne orły

Tylko B eatrycze K am ien ie w o ła ć b ę d ą b

A ecjusz

Twarz księżyca P rzem ija p o sta ć ś w ia ta 1

K oniec „ Z gody Nar. O p o w ieść o Siedm iu M ędrcach s

N ow a baśń

(w szczególn ości tom y II-III) Ż elazna koron a'

I u m ożnych d ziw n y P a n o w ie L eszc zyń sc y 10

1961).

2

23/V III 1961

{Teodor P arn ick i}1

A m oże w tom ie VI N ow ej baśni pojawi się coś o cechach podobieństw a do

{Apokryfu ro d zin n eg o "... Raz jeszcze gorąco Pani dziękuję za pow inszow ania.

Ręce Pani czule całuję

Teodor Parnicki

PS. M iałbym prośbę do w ydaw nictw a „Z nak” : o zredagow ane przez Panią

L isty z epoki Wazów. (Należność przekazałbym odwrotnie czy naw et z góry). A m o­

że by w ogóle „Z nak” przysłał mi katalog swych w ydaw nictw książkow ych? od

przyjazdu przed rokiem z g ó rą12 - poza pisaniem - głów nie zajm uję się tw orze­

niem sobie biblioteki pryw atnej... D ziękuję z góry - T. P.}13.

Poszarzały biały papier, karta formatu 280 x 215 mm, zapisana dwustronnie; atrament niebie­

ski. List nie datowany. Na kopercie pieczątka pocztow a z datą: 22.10.68.

1 T. P a r n i c k i, Inne ż y c ie Kleopatry. P o w ieść z wieku XIX. Warszawa 1969.

2 T. P a r n i c k i, „ Z abij K leo p a trę " . Warszawa 1968. Akcja epilogu pow ieści toczy się w 1829 roku. Pierwodruk je g o znacznej części (podrozdziałów 5 -6 ) ukazał się w „M iesięczniku Literac­

kim ” (1968, nr 9). W pierwszej połow ie lat siedem dziesiątych na łamach tego czasopism a drukowa­

no w y p ow ied zi różnych tw órców o ich warsztacie, m.in. J. Iw aszkiew icza, M. W ańkowicza, a także T. P a r n i c k i e g o : R odow ód literacki (1973, nry 1 -8 ,1 1 -1 2 ). Wyd. osobne: Warszawa 1974. Książka zawiera w ersję skróconą w ykładów (I—XIII) w ygłoszonych przez pisarza na U niw ersytecie War­

szaw skim . Wersja rozszerzona (w ykłady I—XXIII) stanowi tom H istoria w literatu rę przeku w ana, otrzym ała ona w r. 1980 nagrodę „M iesięcznika Literackiego”.

3 H. M a l e w s k a , Żniwo na sierpie. P o w ieść o N orw idzie. Poznań 1947.

4 D op isek na s. 2, na lew ym marginesie, kolorem czerw onym .

5 Próba usytuowania akcji pow ieści Parnickiego w określonym m om encie historycznym musi m ieć zaw sze - w m niejszym lub w iększym stopniu - charakter arbitralny, w szak ich dijferentia spe- cifica polega m.in. na dążeniu do objęcia jak najrozleglejszego kontekstu czasoprzestrzennego przed­

staw ianych zdarzeń. Tę dążność dobrze oddaje zastrzeżenie, jakim Iwen Słonina, X V -w ieczn y boha­

ter cz. 2 N ow ej baśni (Warszawa 1963), opatrzył sw oje zeznanie pośw ięcon e pew nym wydarzeniom , w których uczestniczył: „W ięc też nie zamierzam sw ym i odskokami od wątku głów n ego w prze­

szłość daleką przekraczać granicy, którą sam sobie zakreśliłem. B ędzie zaś tą granicą w zasadzie dzień, w którym p ow zięli postanow ienie wyprawienia wnuka sw ego w sp óln ego do Atlantydy z w y ­ spy brytyjskiej - J ó zef [z Arymatei - A. D.j, przybysz na w yspę tę z Ziemi Swietej, Judei, i Marek Brutus, zbieg z Rzymu czy, wyrażając się ściślej, jednakże nie z Rzymu, tylko z podwładnej (jak zresz­

tą większa ów czesn ego świata część) Rzymianom M ecedonii, gdzie po bitwie pod Filipami przez sie­

bie przegranej - jakoby, czyli pozornie, czyli rzekomo - odebrał sam sobie życie” (s. 10-11).

6 Późne średniow iecze: T. P a r n i c k i : Srebrne orły. T. 1-2. Jerozolim a 1 9 4 4-1945; Tylko B eatrycze. Warszawa 1962. - H. M a l e w s k a , K am ienie w o ła ć będą. P o w ieść z XIII wieku. Po­

znań 1946.

7 Schyłek świata starożytnego: T. P a r n i c k i : Aecjusz, o statn i Rzym ianin. P o w ieść histo- ryczn o -b io g ra ficzn a . Warszawa 1937; Twarz księżyca. Cz. 1: P o w ie ść z w ieków I1I-IV. Warszawa 1961; cz. 2: O p o w ieść bizantyńska z roku 450. Warszawa 1962; cz. 3 [bez podtytułu]. Warszawa 1967. - H. M a l e w s k a , Przem ija p o sta ć św iata. Warszawa 1954.

8 W tym przypadku czas akcji obu pow ieści dzieli kilka wieków: T. P a r n i c k i , K oniec „Z gody N arodów ". P o w ieść z roku 179 p r z e d narodzeniem Chrystusa. Paryż 1954. - H. M a l e w s k a , O p o w ie ść o Siedm iu M ędrcach. Warszawa 1959 (druga połow a VII w. do schyłku VI w. przed Chry­

stusem ).

9 Schyłek średniow iecza i początek czasów now ożytnych: T. P a r n i c k i , N ow a baśń. Cz. 2:

C zas sia n ia i cza s zbierania. Warszawa 1963; cz. 3: Labirynt. Warszawa 1964. - H. M a l e w s k a , Ż elazna korona. Warszawa 1937.

10 W iek XVII: T. P a r n i c k i , / « m ożnych dziwny. P o w ieść z wieku XVII. Warszawa 1975. — H. M a l e w s k a , P an ow ie Leszczyńscy. P ow ieść. Kraków 1961.

11 T. P a r n i c k i , N ow a baśń. Cz. 6: P alec zagrożen ia. Warszawa 1970. - H. M a l e w s k a , A p o k ry f rodzinny. Kraków 1965. M. B r z ó s t o w i c z {„ A p o k r yf rodzin ny ” - au tobiografia ina­

162 L IS T Y T E O D O R A P A R N IC K IE G O D O H A N N Y M A L E W S K IE J

czej. „Ruch Literacki” 1993, nr 6) traktuje p ow ieść M alewskiej i Tożsam ość (W arszawa 1970) T. P a r n i c k i e g o jako dw ie różne - mniej i bardziej innowacyjną - próby napisania now oczesnej, pogłębionej autobiografii. U w agi tej badaczki na temat Tożsam ości z całą pew n ością m ożna odnieść również do ostatniej części N o w ej baśni.

12 Parnicki od 1945 r. przebywał w Meksyku. Do Polski w rócił w lipcu 1967.

13 Kolorem czerw onym .

4

24/X II 1968

Droga Pani!

W nadziei, że m ile spędza Pani czas świąteczny, ślę dla Pani osobiście i dla

tw órczości Pani m oc najgorętszych pow inszow ań na rok 1969.

{Ręce Pani czule całuję

- Teodor P arn ick i}1

Karton zielonkaw y formatu 146 x 105 mm, zapisany jednostronnie; atrament niebieski.

1 Kolorem czerw onym .

5

1 lutego 1970

D roga Pani!

Piszę ten list z dość dużym i w ahaniam i, gdyż z jed nej strony cieszy m nie

m ożliw ość w yśw iadczenia przysługi w ydaw nictw u, w łaśnie przez P anią kierow a­

nem u 1, z drugiej jed n ak boję się, czy inform acje, którym ten list zam ierzam po ­

święcić, nie są takie, jak ich czy to osoba głów nie zainteresow ana (jeżeli jeszcze

żyje2), czy ludzie najbliżsi tej osobie, n i e traktow aliby jak o czegoś, co nie po­

winno przedostaw ać się do w iadom ości publicznej. Jestem w ciąż jeszc ze w Pol­

sce nazbyt krótko, bym m iał pew ność, kto co uw aża za dogodne dla siebie, a co za

ni[e]m iłe czy i szkodliw e nawet. N ajuprzejm iej więc Panią proszę o traktow anie

tego m ego listu jak o ś c i ś l e p r y w a t n e g o ; n i e p o w i n i e n być n i g d z i e

publikow any ani w całości, ani w częściach.

Chodzi mi w pow yższym w stępie o w iedzę, ja k ą posiadam o { T a d e u s z u

Z a d e r e c k i m } , o którego osobę W ydawnictwo „Z nak” zapytuje czytelników

„Tygodnika P ow szechnego” w ostatnim num erze tego pism a3. O tóż znałem Tade­

usza Zadereckiego dość dobrze, choć bardzo, bardzo daw no ju ż temu.

Gdy ukończyw szy gim nazjum w C harbinie4 przyjechałem w roku 1928 na stu­

dia na U niw ersytecie Jana K azim ierza we Lw ow ie5, Tadeusz Z aderecki był preze­

sem K om isji R ew izyjnej w K ole Polonistów tegoż uniw ersytetu. Prezesem K oła

był w tedy E d w a r d K i e r n i c k i 6 {W zarządzie, w którym K iem icki był p re­

zesem , członkiem był też A leksander Jaw orczak, który przyszedł na polonistykę

na rok przede m ną, czyli w r. 1927. Jest teraz w K rakow ie, jeg o żona M irosław a

(M ira)7 je st dość szeroko znaną autorką pow ieści dla m łodzieży. Jaw orczak m u ­

siał znać Z adereckiego w cześniej ode mnie. Z n a ł g o t e ż b e z s p o r n i e

M i e c z y s ł a w P i s z c z k o w s k i 8 (też w K rakow ie teraz - ostatnio w ydał

m onografię o Ignacym K rasickim 9)} 10, który m oże i teraz jeszcze żyje (a w każ­

dym razie żył w październiku 1965 - pam ięta Pani, w łaśnie w tedy w idzieliśm y się

ostatni raz - u G ołubiew ów na kolacji"; przyjechałem w tedy do K rakow a z W ro­

c ław ia12, a w e W rocławiu rozm aw iałem przez telefon z K iem ickim , który m iał

chyba w ysokie stanow isko w bibliotece „O ssolineum ”).

M oże Tadeusz Zaderecki był przed K iem ickim prezesem Zarządu K oła Polo­

nistów U JK, ale tego pew ien nie jestem ; w każdym razie w roku 1928/29 jego

zw iązki z uniw ersytetem były raczej ju ż luźne; niby studia ju ż był skończył, ale

absolutorium jeszcze nie miał; zdaje się, że przygotow yw ał się chyba i do pracy

doktorskiej ju ż, lecz czy kiedykolw iek ostatecznie dostał stopień doktora, czy choć­

by i m agistra (czy ew entualnie uzyskał - w edle daw nego system u - absoluto­

rium ), nie wiem . M oże i w iedziałem , lecz jeżeli w iedziałem , to zapom niałem .

Z Zadereckim bardziej niż na uniw ersytecie spotykałem się na innym gruncie:

w latach 1929/30 drukow ałem pierw szą sw oją pow ieść pt. Trzy m inuty p o trzeciej

w odcinku dziennika „Lw ow ski K urier Poranny” 13 - z red akcją tego dziennika

był w łaśnie Zaderecki ściślej jeszcze zw iązany aniżeli ja, a to w charakterze do­

syć niezw ykłym : jak o specjalista od spraw żydow skich (znał podobno i „jidysz”,

i hebrajski, choć sam stanow czo n i e był pochodzenia żydow skiego, chciałoby

się żartobliw ie rzec teraz: w r ę c z p r z e c i w n i e ! a to z m y ślą o linii politycz­

no-ideow ej „Lw ow skiego K uriera Porannego”). O głaszał tam na tem aty, w jakich

był sp ecjalistą w łaśnie, publikacje raczej sensacyjne, niekiedy m oże nawet: ryzy­

kow nie aż sensacyjne. Słyszałem także (ale w łaśnie to je st szczegół, który nawet

do w iadom ości „Z naku” podaję z dużym w ahaniem , szczególnie iż m ogło to być,

ja k często się zdarza - albo przekręcone, albo przesadzone), że w latach później­

szych m iał być T. Z. w lw ow skim Starostw ie G rodzkim cenzorem publikacji

- także i gazet w języku żydow sk. czy hebr. Pow tarzam : nie jestem pew ien, czy

(a i ja k dalece) była to informacja prawdziwa. Osobiście nie spotkałem go chyba od

roku 1933/34. U chodził za gruźlika. Także i za wielkiego oryginała: budził sensa­

cję, chodząc rów nocześnie w m eloniku i w wysokich („ziem iańskich”) butach.

B yła jeszc ze jed n a sensacyjna sprawa, w której Z aderecki jak ąś w ażną ode­

grał rolę: m ianow icie spraw a odnalezienia i publikacji pam iętnika (czy dziennika)

M arii (lecz czy istotnie M arii?14) Szym anow skiej, siostry C eliny Sz., żony M ic­

kiew icza. D ziennik ten publikow ał chyba B oy15, ale przed nim B irk e n m a je r- w j a ­

kiś sposób z publikacją B irkenm ajera był zw iązany i Z aderecki w łaśn ie16; w każ­

dym razie za spraw ą Z adereckiego dziennik ten (chyba jed n ak tylko częściow o)

drukow any był w „Lw ow skim Kurierze Porannym ” w cześniej niż gdziekolw iek

b ą d ź 17.

To chyba byłoby w szystko, co o Tadeuszu Z adereckim pam iętam . M oże to na

coś „Z n akow i” się i przyda, byleby właśnie nie w sposób, który by choć b e z ­

w i e d n i e spraw ić m ógł jakąś przykrość czy sam em u T. Z. (jeśli żyje jeszcze),

c z y je g o najbliższym ! {Skoro Z. był prawie absolw entem polonistyki, gdy ja do­

piero studia zaczynałem , m usiał być o jakieś 4 lata starszy ode m nie, czyli urodził

się chyba około roku 1 9 0 4 .} 18

{N ajserdeczniej P anią pozdraw iam - ręce Pani całuję

- Teodor P arn ick i}19

164 L IS T Y T E O D O R A P A R N IC K IE G O D O H A N N Y M A L E W S K IE J

Poszarzały biały papier; dw ie karty formatu 297 x 210 mm, zapisane dwustronnie; atrament zielony.

1 M alewska nigdy nie kierowała Społecznym Instytutem W ydaw niczym „Znak”, natomiast w latach 1947-1 9 5 3 (razem ze Stanisławem Stommą) i w latach 1 9 6 0 -1 9 7 3 była redaktorem naczel­

nym m iesięcznika „Znak”.

2 Chodzi o Tadeusza Zadereckiego. W roku 1949 na łamach „N aszego Słow a” (nr 5/6) ukaza­

ły się sygnow ane je g o im ieniem i nazwiskiem U w agi o „O czekiw an iu " B roszkiew icza. Pow ieść Je­

rzego Broszkiew icza w pierwszej redakcji powstała w e L w ow ie w 1943 roku. N ie w iadom o, kiedy Zaderecki przeczytał tę pow ieść i kiedy napisał jej om ów ienie. Trudno zatem na podstaw ie owej publikacji w nioskow ać, czy przeżył on wojnę.

3 W „Tygodniku Pow szechn ym ” z 1 II 1970 (nr 5, s. 3) w rubryce L isty do R edakcji ukazała się notatka pt. K to zn a ł Tadeusza Z adereckiego? Napisano w niej; „W ydaw nictw o »Znak« jest w po­

siadaniu rękopisu obrazującego dzieje getta i eksterminacyjnego obozu jan ow sk iego w e Lwow ie.

Autorem rękopisu jest prof. Tadeusz Zaderecki. Osoby, które znały Autora lub m ogłyby na jego temat udzielić bliższych informacji, proszone są o porozumienie się z redakcją W ydawnictwa »Znak«, Kraków, ul. Wiślna 12”.

4 Parnicki w latach 1 9 2 0 -1 9 2 7 uczęszczał do Gimnazjum im. Henryka Sienkiew icza w Char- binie (leżącym w Mandżurii w Chinach, na trasie Kolei W schodnio-C hińskiej), kierow anego przez ks. W ładysława O strow skiego. Tam też debiutował szkicem H enryk Sienkiew icz a A leksan der D u­

m as (ojciec) („Tygodnik P olski” 1928, nry 3 0 2 -3 0 5 ).

5 Parnicki zjaw ił się na Uniw ersytecie Jana Kazimierza z m yślą o uczestnictw ie w sem ina­

rium prof. Juliusza Kleinera, pośw ięconem u K rólow i-D u ch ow i Juliusza Słow ackiego. Poza poloni­

styką studiował też orientalistykę (studiów nie ukończył). Na II roku studiów w szed ł do zarządu Koła N aukow ego Polonistów.

6 Edward Ignacy K i e r n i c k i (1 9 0 1 -1 9 7 1 ), filolog, nauczyciel, bibliotekarz. W roku 1931 uzyskał doktorat na W ydziale Filozoficznym Uniwersytetu Jana Kazimierza w e Lw ow ie. Od roku 1950 w B ibliotece Zakładu N arodow ego im. Ossolińskich. W latach 19 5 3 -1 9 6 8 był jej w icedyrek­

torem. Od 1 VII 1968 spraw ował nadzór nad działalnością naukow ą Biblioteki. W sposób znaczący przyczynił się do przejęcia przez O ssolineum rękopisów Henryka Sienkiew icza. B ył założycielem i długoletnim redaktorem naczelnym biuletynu Biblioteki „Ze skarbca kultury”. O publikow ał listy H. Sienkiew icza, A. Sygietyńsk iego, P. Chm ielow skiego.

7 M i r a J a w o r c z a k o w a (ur. 1917), autorka utworów dla dzieci i m łodzieży. Studiowała na U niw ersytecie Warszawskim. Debiutowała w 1939 r. opow iadaniem przyrodniczym dla dzieci Jak żyw a za b a w k a . Po powstaniu warszawskim zam ieszkała w Krakowie. W latach 1 9 4 6 -1 9 7 2 pra­

cowała jako redaktor w Państwowych Zakładach Wydawnictw Szkolnych. Wydała m.in.: Jacek, Wacek i Pankracek (1950); O to j e s t K a sia (1960); G dy odbijam y o d p o rtu (1975); W szystkim sw o je księgi d a ję ( 1980). W roku 1963 otrzymała odznakę „Przyjaciel D zieci”. Za m ąż za Aleksandra Jaworcza- ka w yszła w 1949 roku.

8 M ieczysław P i s z c z k o w s k i (1 9 0 1 -1 9 8 1 ), historyk literatury, publicysta. Parnicki znał go z okresu sw ych studiów na lw ow skim uniwersytecie, gdzie P iszczkow ski w latach 1 9 2 1 -1 9 3 0 był asystentem Seminarium F ilologii Polskiej.

9 M. P i s z c z k o w s k i , Ignacy Krasicki. M onografia literacka. Kraków 1969. Wyd. 2, przejrz.

i popr.: 1975.

10 D opisek na s. 2, na lew ym marginesie, kolorem czerw onym .

11 K olację, w której oprócz Janiny (z O św ięcim skich) i A ntoniego G ołu biew ów uczestniczyli również Hanna M alewska i Jacek W oźniakowski, Parnicki utrwalił literacko w O pow ieści o trzech M etysach (t. 1: R aczej je d n a k oni. Warszawa 1992, rozdz. 21).

Antoni G o ł u b i e w (1 9 0 7 -1 9 7 9 ), pow ieściopisarz i publicysta. W styczniu 1946 znalazł się w Krakowie i w szedł do redakcji „Tygodnika Pow szechnego” i „Znaku” . Autor B olesław a C hrobre­

g o (cz. 1-5: 1947-1974). Na łamach „Tygodnika Pow szechnego” (1950, nr 4) zam ieścił jedno z pierw­

szych om ów ień Srebrnych o rłó w (przedrukował je w tomie Św iadkow ie p rzem ia n , 1974), w którym skupił się na „iluzji daw ności” stwarzanej przez pow ieść. Parnicki w sw oich wykładach na U niw er­

sytecie W arszawskim (zob. H istoria w literaturę przekuw ana, s. 3 9 8 -3 9 9 ) stw ierdził, że R ozdroża (cz. 4 B olesław a C hrobrego) w pow ażny sposób - choć raczej jako przedmiot polem iki - w płynęły na pierw szą część N o w ej baśni. G ołubiew natomiast w N ajw a żn iejszejszej p rz y g o d z ie m ego życia (1981) obszerny fragment rozdziału C hrześcijań stw o p ośw ięcił dyskusji ze szkicem K. W y k i P o ­

w ieść p ia sto w sk a („Tw órczość” 1947, nr 11), który Srebrne o rły przeciw staw iał B o lesła w o w i Chro­

bremu (W yka uw ażał, że rekonstrukcja X I-w iecznej m entalności bohaterów pow ieści znacznie bar­

dziej się udała Parnickiemu). G ołubiew om awiał też tw órczość M alewskiej: O p o w ie ści o N orw idzie („Tygodnik P ow szech n y” 1947, nr 4), N ow a w izja Hanny M alew skiej (jw., 1961, nr 29), „ A p o k ryf rodzinny", c zy li p rz e s zło ść żyją ca w dniu dzisiejszym (jw., 1965, nr 33), P isarska droga H. M alew ­ skiej („T w órczość” 1966, nr 2), P oczątki o raz koniec gatunku homo sapien s („Znak” 1973, nr 11/12).

W roku 1976 w spólnie z M alew ską zaprotestował przeciw projektom zmian w Konstytucji PRL.

12 B yła to druga w izyta Parnickiego w Polsce na zaproszenie Instytutu W ydaw niczego „Pax”.

Trwała od września 1965 do czerw ca 1966 (pierwsza miała m iejsce w okresie 12 XI 1963 - 10 IV 1964). W jej trakcie Parnicki napisał Śm ierć A ecjusza (Warszawa 1966).

13 „L w ow ski Kurier Poranny” drukował pow ieść T. P a r n i c k i e g o Trzy m inuty p o trzeciej w nrach 4 1 4 -6 0 4 z r. 1929 i 1-23 z r. 1930.

14 C hodzi o Z ofię S z y m a n o w s k ą (późniejszą żonę Teofila Lenartowicza), córkę Józefa Szym anow skiego i Elżbiety M łodzianow skiej, siostrę przyrodnią Celiny M ickiew iczow ej. W domu Adama M ickiew icza w Paryżu pojawiła się w 1849 roku. Zachował się list A. M i c k i e w i c z a do Z. Szym anow skiej z 25 X 1855 z Konstantynopola (opublikow ali go, z opuszczeniam i, T. P i n i i M. R e i t e r w t . 12 D z ie ł w szystkich A. M i c k i e w i c z a (L w ów 1913); poprawny pełny tekst ogło sił po raz pierw szy S. P i g o ń w „Pamiętniku Literackim” (1 9 1 4 /1 9 1 5 )).

15 Fragm ent P a m iętn ik a Z. S z y m a n o w s k i e j w ydał drukiem T. B o y - Ż e l e ń s k i w „W iadom ościach Literackich” (1929, nr 23). W łączył go też do sw oich B rązow n ików ( 1929). Losy dalszego ciągu P am iętnika nie zostały wyjaśnione. Najprawdopodobniej - zgodnie z przypuszcze­

niami Boya - zn iszczy ł go W ładysław M ickiew icz.

16 Tom A dam M ickiew icz. Z arys bibliograficzny (oprać. I. Ś l i w i ń s k a , W. R o s z k o w ­ s k a , S. S t u p k i e w i c z . Warszawa 1957) odnotowuje tylko jedną pracę T. Z a d e r e c k i e g o : P seu d o -M ick iew iczo w y d ram at p o lity czn y na tle p o w sta n ia 1831, tzw. „ Wielka u trata ". „Pamiętnik Literacki” 1938. W roku 1914 w e Lw ow ie I. F r a n k o w ydał z rękopisu Wielką utratę. D ram at h istoryczn y z r. 1 8 3 1 -1 8 3 2 , przypisując jej autorstwo M ickiew iczow i. W edług Zadereckiego auto­

rem był bliżej nie określony pisarz em igracyjny z kręgu „Młodej Polski” .

17 A dam M ickiew icz. Z arys bibliograficzn y nie odnotowuje żadnej w cześn iejszej publikacji P am iętnika S z y m a n o w s k i e j (a w ięc także Birkenmajera), ale też nie uw zględnia materiałów ogłaszanych w „L w ow skim Kurierze Porannym”. Pism o to w książnicach na terenie Polski - poza pojedynczym i numerami - jest niedostępne. Sprawa informacji Parnickiego czeka zatem dopiero na w yjaśnienie.

18 D opisek na s. 3, na lew ym marginesie.

19 K olorem czerw onym .

6

24 XII 1970

D roga Pani!

S podziew ałem się, że mile Pani spędza okres świąteczny, i r a z j e s z c z e

ślę Pani m oc serdecznych życzeń na r o k 19 7 1. Piszę „R az je sz c z e ”, gdyż ju ż

to zrobiłem w dedykacji do książki Tożsamość, którą w raz z M uzą dalekich p o d ­

ró ży1 posłałem Pani 9 g r u d n i a - czy Pani tę przesyłkę dostała?

{Szczerze Pani oddany

Teodor Parnicki}2

Kartka pocztow a formatu 167 x 85 mm, z nadrukiem: „W esołych Św iąt”, grafika Jana Wilko- nia; atrament niebieski.

1 T. P a r n i c k i, M uza dalekich po d ró ży. Warszawa 1970.

2 Kolorem zielonym .

166 L IS T Y T E O D O R A P A R N IC K IE G O D O H A N N Y M A L E W S K I E J

7

Dla Pani osobiście i dla twórczości Pani m oc n a j s e r d e c z n i e j s z y c h

życzeń na rok {1972}1 ślą w raz z w yrazam i przyjaźni i oddania

Ela2 i Teodor P am iccy

Podwójna kartka pocztow a formatu 119 x 73 mm. z nadrukiem: „S zczę śliw eg o N o w eg o Roku”, grafika Hanny Balickiej-Fribes; zapisana s. 3; atrament zielony.

1 K olorem czerw onym .

2 Eleonora P a r n i c k a , z domu Kubińska, p rim o voto Grygier, siostrzenica starosty nieśw ie- skiego, A ntoniego W inczew skiego, z którym po 17 IX 1939 znalazła się na Litw ie. W czerw cu 1941 została w yw iezion a do Komi ASRR. Po podpisaniu układu Sikorski-M ajski pracowała w Delegatu­

rze Ambasady R zeczypospolitej Polskiej w Syktywkarze. Wraz z innymi pracownikam i Delegatury została aresztowana pod zarzutem szpiegostw a. Zwolniona dzięki interwencjom dyplom atycznym , jesien ią 1942 znalazła się w K ujbyszew ie. Po zerwaniu stosunków dyplom atycznych m iędzy rzą­

dem RP a rządem ZSR R w yjechała do Persji. W iosną 1943 została w ezw ana do MSZ w Londynie, gdzie pracowała do 1952 roku. 30 XI 1955 w zięła ślub z Teodorem Parnickim (,j)e r p ro c u r a ”). Do M eksyku przyjechała 29 I 1956.

8

{sierpień 1972}1

D roga Pani!

C hcę Pani coś na odległość opow iedzieć, a to dość szczegółow o, czyli - ina­

czej jeszcze m ów iąc - z coraz to silniej cechującym mój sposób w ypow iadania się

- gadulstw em , czy delikatniej nieco w yrażając się: z rozlew nością. W s o b o t ę

2 9 1 i p c a (czyli w dziew ięć dni po uroczystości w ręczania nagród państw o­

w ych) m iał się odbyć w ram ach „M agazynu telew izyjnego Pegaz” w ystęp (sześ-

ciom inutow y) także i mój jako laureata2. Był zrobiony, rzecz jasn a, zaw czasu -

u m nie w dom u, na dw a tygodnie przed pokazem ; m iałem zam iar, rzecz jasna,

zobaczyć i posłuchać sam ego siebie, a że sam - ja k dotąd - telew izora nie mam,

zaprosił m nie do siebie na ten pokaz zapew ne i Pani też chyba dobrze znany (jeże­

li nie osobiście, to z pism swych) Z y g m u n t L i c h n i a k 3.

Po pokazie telew izyjnym była u PP. Lichniaków kolacja dla m ojej żony i dla

mnie; przy kolacji głów nym przedm iotem była m oja nagroda i jej „echa” . W pew ­

nym m om encie postaw iłem Lichniakow i takie pytanie: „D ostaję pow inszow ania

raczej od instytucji niż od osób, choć niekiedy są one podpisyw ane przez dość

głośne w literaturze dzisiejszej nazw iska, ale w łaśnie jak o o d i n s t y t u c j i p o­

w inszow ania. Otóż, panie Zygm uncie, nie licząc utrzym ujących od lat stały i bli­

ski kontakt tow arzyski ze m ną Żylińskiej4 i K uśniew icza5, k t o, zdaniem pańskim ,

spom iędzy pisarzy polskich z najpraw dziw szego zdarzenia - j e d e n j e d y n y

nadesłał mi ś c i ś l e p e r s o n a l n e pow inszow ania. {To był „stan” na koniec

lipca, nieco później doszedł jeszcze (ale i t y l k o ) list od M ariana Piechala6 (to

je st sytuacja szczególna: Piechal był w roku 1 9 3 4 św iadkiem mojej wielkiej -

ja k ja sam tw ierdzę - „klapy”, jak o autora sztuki M andżukuo, k tó rą w tedy w Ł o­

dzi w ystaw iono7. V i d e mój w yw iad dla „K ultury” z num eru tuż przed świętem

lipcow ym 8)}9.

Lichniak m yślał około dwóch minut... w ym ienił dw a nazw iska... Pierwsze

z w ym ienionych było trafne - było to n a z w i s k o P a n i . (Jako drugie - ale dla

odm iany ju ż b ł ę d n i e - w ym ienił G ołubiew a).

O pow ieść ta je st rów noznaczna z m oim i najgorętszym i podziękow aniam i,

D roga Pani!

{Pozdraw iam Panią najserdeczniej

Teodor P arnicki}10

Poszarzały biały papier, karta formatu 300 x 200, zapisana dwustronnie; atrament zielony.

1 K olorem niebieskim .

2 Parnicki w 1972 r. był laureatem nagrody państwowej I stopnia w dzied zinie literatury (dru­

gim laureatem nagrody I stopnia był Kazimierz Wyka). Kilka lat później, w r. 1980, „Pegaz” przed­

staw ił cykl rozm ów z Parnickim (przeprowadził je W. Sadkow ski).

3 Zygm unt L i c h n i a k (ur. 1925), krytyk literacki, publicysta. Od roku 1947 w spółpracow ał z prasą Stow arzyszenia „Pax”, m.in. z „D ziś i jutro”, „Słow em P ow szechn ym ”, „Życiem i M yślą”

(redaktor naczelny w latach 1 9 5 8 -1 9 6 0 ), „Kierunkami” (redaktor naczelny w 1 9 8 4 -1 9 9 0 ). W latach 19 5 6 -1 9 6 5 pełnił funkcję kierownika redakcji literackiej Instytutu W ydaw niczego „Pax”, później został konsultantem w ydaw niczym w zakresie literatury pięknej i literaturoznawstwa. Opublikował m.in. O w o co w a n ie książkam i (1981), zarys dziejów IW „Pax”, w którego im ieniu w czerw cu 1956 (w spólnie z Teresą Englert) nawiązał kontakt korespondencyjny z Parnickim (m ieszkającym wtedy w M eksyku), co zaow ocow ało krajowymi w znow ieniam i A ecjusza, o statn iego Rzym ianina i Srebr­

nych o rłó w , a później pierwodrukami w ielu now ych je g o pow ieści. Przygotow ał też do druku wybór przedwojennych szk iców literackich T. P a r n i c k i e g o (Szkice literackie. Warszawa 1978) i opa­

trzył go obszernym w stępem biograficznym pt. W stron ę P arnickiego. Przeprowadził rów nież ostat­

ni w yw iad z pisarzem: „ Uparłem się, a b y być p isarzem polskim R ozm aw iał Z. L i c h n i a k . „K ie­

runki” 1988, nr 10. Zygm untowi Lichniakowi i jeg o żonie, Z ofii (z Czartoryskich), Parnicki zadedy­

kow ał K o rd o b ę z darów. P o w ieść na tle dziejó w X I wieku (Poznań 1988).

4 Jadwiga Ż y l i ń s k a (ur. 1913), autorka pow ieści i opow iadań historycznych, rów nież dla m łodzieży. Opublikowała szkic O tw órczości H anny M alew skiej („W ięź” 1966, nr 4), a także w sp o­

mnienia o pisarce: Z am iast epitafium dla Hanny M alew skiej („T w órczość” 1983, nr 8), D ie Toten reiten sclm ell. W spomnienie o Hannie M alew skiej („Znak” 1992, nr 7), P ożegn an ie z H anną M alew ­ ską („Tygodnik P ow szechn y” 1993, nr 13). Jeśli chodzi o tw órczość Parnickiego, to zrecenzowała K oniec „ Z g o d y N arodów " („N ow a Kultura” 1957, nr 42).

5 M ow a o pow ieściopisarzu Andrzeju K u ś n i e w i c z u (1 9 0 4 -1 9 9 3 ), autorze takich m.in.

utworów, jak E roica (1961), K ró l O bojga Sycylii (1970), L ekcja m artw ego ję z y k a (1977), M ieszan i­

ny o b y cza jo w e (1985).

6 Marian P i e c h a 1 (1 9 0 5 -1 9 8 9 ), poeta, redaktor naczelny „O dnow y”, „O snow y”, w spółre­

daktor „P oezji” i „M iesięcznika Literackiego”, kierownik literacki kilku łódzkich teatrów.

7 T. P a r n i c k i , M andżukuo. (Walka o Wschód). Sztuka w 6 odsłonach. Prapremiera: Lódź, Teatr Popularny 1934, reż. M ieczysław Winkler. Pierwotnie było to opow iadanie pt. Japończyk, w rzesień 1931.

8 M ięd zy autobiografią a historią. (R ozm ow a z Teodorem Parnickim ). „Kultura” 1972, nr 30, s. 1, 3 (w im ieniu „Kultury” rozm awiał L. B u d r e c k i). Na łamach „Kultury” ukazyw ały się om ó­

wienia tw órczości Parnickiego: J. Z. S ł o j e w s k i, Teodora P arnickiego s p ó r z chrześcijaństw em (1963, nr 13), K. M ę t r a k, R zecz o przem ien ieniu P olski w św iadom ości. „ Srebrne o rły " Teodora P arn ickiego (1969, nr 28), J. G o n d o w i c z, „ Tożsamość " do ustalenia (1971, nr 16), a także Ma­

lewskiej: J. G ó r s k i, rec. Apokryfu rodzinnego (1965, nr 49).

9 D op isek na s. 2, na lew ym marginesie.

10 Kolorem niebieskim .

168 L IS T Y T E O D O R A P A R N IC K IE G O D O H A N N Y M A L E W S K IE J

9

02-062 W a r s z a w a

5 czerw ca 1973

D roga Pani!

Od bardzo długiego ju ż czasu n i e c h ę t n i e b a r d z o oddalam się od sw e­

go m iasta, sw ojej dzielnicy, ba, naw et swego dom u... A le obietnic z r e g u ł y

(chyba że w kracza nieprzew idziana VIS M A IO R 1) dotrzym uję (choć daję obietni­

cę też bardzo niechętnie). O tóż PAX’ow i2 obiecałem , że przyjadę z czym ś w ro­

dzaju prelekcji (oraz zaproszenia do dyskusji) do K rakow a i w ystąpię z n ią w ich

lokalu (R ynek G łów ny 9).

Przyjechać m a m z ż o n ą w e w t o r e k 12 c z e r w c a , z tym przecież,

że cały nasz pobyt w K rakow ie ma trwać około doby (przyjechalibyśm y około

1-szej w południe, a odjechalibyśm y z pow rotem do W arszaw y następnego dnia

(czyli we środę 13/VI) także około 1-szej w południe). W sytuacji tej nie przew i­

duję, iż będę się z jak ąś w iększą liczbą ludzi (poza organizatoram i i słuchaczam i)

spotykać w K rakow ie, ale ogrom nie mi zależy na m ożliw ości s p o t k a n i a s i ę

z P a n i ą .

Ideałem byłoby, rzecz jasna, pojaw ienie się Pani {a to naw et niezależnie od

uprzedniego spotkania się „kam eralnego” }3 na m oim „w ystępie” (a bardziej je s z ­

cze: udział Pani w dyskusji), ale choć organizatorzy na to, zdaje się, liczą, oba­

w iam się, że m ógłby się okazać to ideał n i e do zrealizow ania.

A szkoda {dla m n i e byłaby}4 w ie lk a - o tyle {m .in.}5 też, że w swojej „pre­

lekcji” p ozw olę sobie m.in. pow iedzieć coś niecoś o Pani, ale iż niektóre moje

uw agi będ ą m iały charakter polem iczno-krytyczny (głów nie mi chodzi o postać

N arsesa6 w P rzem ija p o sta ć św iata), a ja z z a s a d y „za p lecam i” nie krytykuję

kolegów w zaw odzie, konieczne dla m nie jest, by Pani (j e s z c z e p r z e d m oją

prelekcją, jeże lib y nie m iała jej wysłuchać) z m oich ust tak czy ow ak usłyszała, co

zam ierzam m ów ić. Prelekcja ma być o 6 pp. (tzw. 18-tej), ja więc bym P anią gorą­

co prosił o spotkanie się ze m ną - pow iedzm y - m iędzy d r u g ą a p i ą t ą we

w torek, 12/VI. B yłoby chyba (wydaje mi się) najlepiej, jeżeliby m zaraz po przy-

jeźd zie do K rakow a (a więc koło 1-szej) zadzw onił z „P A X ’u ” do „Z naku”, a tam

chyba P anią dla m nie odszukaliby albo może by mieli dla m nie od Pani jakieś

sugestie. - Z góry gorąco Pani dziękuję i równie gorąco Panią pozdraw iam .

{Teodor Parnicki}7

Poszarzały biały papier, 2 karty formatu 249 x 199 mm, pierw sza zapisana dwustronnie, druga jednostronnie; atrament niebieski.

1 Tj. siła w yższa.

2 Instytut W ydaw niczy „Pax” przyznaje (razem ze Stow arzyszeniem „Pax”, od 1994 r. ze Sto­

w arzyszeniem „C ivitas Christiana”) coroczną nagrodę naukową, literacką, artystyczną im. W ło­

dzim ierza Pietrzaka. Pierw szą laureatką nagrody literackiej była Hanna M alew ska (jeszcze przed oficjalnym pow staniem wydaw nictw a - w 1948 r.), Teodor Parnicki był dwukrotnym laureatem:

w r. 1963 i 1971.

3 D op isek na s. 2, na lew ym marginesie.

4 Kolorem fioletow ym . 5 K olorem fioletow ym .

6

7

10

N ajszczęśliw szego Roku { 1976 }' życzę Pani najserdeczniej - niezm iennie

oddany, niezm iennego pełen podziw u

{Teodor P arnicki}2

N a odw rocie ( c e n t r u m m i a s t a M e k s y k u ) :

1. Pałac sztuk pięknych (z reprezentacyjną sceną teatralną)3

2. Poczta G łów na4

3. Bank P aństw a5

4. Tzw. „W ieża łacińsko-am erykańska” - jakoby najw yższy - p o z a S t a ­

n a m i Z j e d n o c z o n y m i - budynek na kontynencie am ery kań skim 6.

Karta formatu 173 x 110 mm, z w idokiem centrum stolicy M eksyku; atrament czarny.

1 Kolorem czerw onym . 2 K olorem czerw onym .

3 Palacio de B ellas Artes (u zbiegu Central i Ave Juarez) - siedziba teatru narodow ego. Budo­

w ę Pałacu, rozpoczętą w 1905 r. - według projektu w łoskiego architekta A. B o a z i e g o - i przer­

waną przez rewolucję m eksykańską (1 9 1 0 -1 9 1 7 ), ukończył w 1934 r. F. M e r i s c a 1. Jest to bu­

dow la o stalowej konstrukcji, łącząca elem enty neoklasyczne i secesyjn e z prekolum bijskim i de­

talami. W nętrze utrzymane jest w stylu a rt déco. Kurtyna teatralna - zaprojektowana przez G. M u- r i 11 a - to szklana m ozaika przedstawiająca D olinę M eksykańską z wulkanam i w tle. N a drugim i trzecim piętrze Pałacu można zobaczyć najsłynniejsze m urale, m.in. N arodzin y n a szej narodo­

w ości oraz M eksyk d zisia j R. T a m a y o , z lat 195 2 -1 9 5 3 . W w ielkiej sali w idow isk ow ej Pałacu 19 I 1968 zaprezentowano Balet Pięciu K ontynentów - jedną z najw ażniejszych imprez kultural­

nych tow arzyszących XIX Igrzyskom Olimpijskim.

4 Palacio Postal (u zbiegu Central Lâzaro Cârdenas i Averida M iguel H idalgo) - głów na pocz­

ta stolicy M eksyku. W jej wnętrzu m ieści się również M uzeum Poczty.

5 C hodzi zapew ne o Banamex (przy Isabela Católica 44) - jeden z dwu najw iększych banków w M eksyku.

6 Torre Latinoamericana (u zbiegu Central Lâzaro Cârdenas i Francisco I M adero) - 44-pię- trowy drapacz chmur (o w ysokości 182 m), wybudowany w Meksyku w latach pięćdziesiątych. Dzięki stalowej konstrukcji przetrwał kolejne trzęsienia ziem i. Budynek w yp osażony je st w ekspresow ą windę, która w 30 sekund w jeżdża na 37 piętro. Na 38 piętrze znajduje się akwarium. Przed olim pia­

dą w 1968 r. zam ontowano na szczycie W ieży satelitarny zegar. Jego tarcza ma 2,5 m średnicy, a m echanizm poruszany jest impulsami nadawanymi ze sztucznego satelity.