"Heilswissen oder Spekulation?", Johann Baptist von Hirscher, Köln 1967 : [recenzja]

Henryk Bogacki

"Heilswissen oder Spekulation?",

Johann Baptist von Hirscher, Köln

1967 : [recenzja]

Collectanea Theologica 41/4, 190-191

190

szej teologii. N ie w ą tp liw ie n a leży on do n a jw y b itn iejszy ch te o lo g ó w u b ie g łe ­ g o w iek u , jed n ak że dopiero teraz je st „ o d k ry w a n y ” jak o p io n ier w sp ó łczesn ej o d n o w y t e o l o g ii*. W obec k ry zy su p rzeżyw an ego w ó w cza s przez K ościół H i r s c h e r u siło w a ł p ogodzić ch rześcija ń stw o z k u ltu rą O św iecen ia . W iele gło szo n y ch przez n iego id ei teo lo g iczn y ch i p o stu la tó w refo rm a to rsk ich up rze­ dza n a jlep sze żądania sta w ia n e w n aszym w iek u , a n a w e t sp raw ia w ra żen ie ja k b y p och od ziły od teo lo g a ep o k i V atican u m II. T ym czasem ó w czesn e k o n ­ cep cje H i r s c h e r a p rzy g łu szy ła p o w sta ją ca n eo sch o la sty k a , a dopiero w o sta tn ich d ziesiątk ach la t p od ejm u je się je na n ow o w teo lo g ii m oraln ej i p astoraln ej oraz w k a tech ety ce.

K. F r i e l i n g s d o r f ogran icza sw e badania do sposobu p ojm ow an ia B oga, ja k i H i r s c h e r p rzed ło ży ł w sw y c h p u b lik acjach . Ż ył on w o k re­ sie n iep ew n o ści i za m iesza n ia na p olu relig ijn y m , k ied y p o stęp u ją ce z e - św ieczczen ie rodziło p o w a żn e n ieb ezp ieczeń stw o dla w ia ry . P o lem izu ją c z p o­ ję c ie m B oga g łoszon ym przez d eizm i id ealizm , H i r s c h e r p rzeciw sta w ia się a n trop ocen tryzm ow i p rzesła n ia ją cem u B oga oraz ro zw ija b ib lijn ą te o ­ lo g ię trój jed y n eg o B oga o b ja w ia ją ceg o się w C h rystu sie. U siłu je oczyścić ch rześcija ń sk i obraz B oga, za fa łszo w a n y w sk u tek ro zm a ity ch czy n n ik ó w h i­ storyczn ych .

A u tor a n a lizu je sposób p o jm o w a n ia B oga u kazany przez H i r s c h e r a , zazn aczając zb ieżn ość m ięd zy ó w czesn ą i d zisiejszą p rob lem atyk ą. W praw ­ d zie H i r s c h e r pod w zg lęd em sp ek u la ty w n y m n ie w ą tp liw ie u stęp u je sw o ­ im kolegom J. S. D r e y o w i i J. A. M ö h l e r o w i , a le p rzew yższa ich w u m iejętn o ści p rzyb liżan ia w sp ó łczesn y m pojęcia B oga za w a rteg o w o b ja ­ w ien iu . S tu d iu m F r i e l i n g s d o r f a pod aje a n a lizę k o n cep cji B oga w y ­ stęp u jącej w p u b lik acjach k a tech ety czn y ch ep o k i O św iecen ia ( H i r s c h e r za jm o w a ł się n iem al w y łą c z n ie k a tech ety czn y m p iśm ie n n ic tw e m sw eg o cza­ su). N a stęp n ie autor p rób u je podać sy stem a ty czn ą sy n tezę n a u k i H i r s c h e ­ r a , co je s t szczeg ó ln ie tru d n e ze w zg lęd u na rozp roszen ie jego p ogląd ów w liczn y ch p u b lik acjach o ch arak terze teo lo g iczn o p a sto ra ln y m . W reszcie autor w y k a zu je zb ieżn ość id e i H i r s c h e r a ze w sp ó łczesn y m i k ieru n k a m i (po­ go d zen ie a n trop ocen tryzm u i teocen tryzm u , b ib lijn y obraz B oga, ch r y sto lo - g iczn o -try n ita rn e p o jm o w a n ie Boga).

K s. H e n r y k B o g a c k i S J , W a r sza w a

Joh an n B a p tist v o n H IRSC H ER , H e ils w isse n o d e r S p e k u la tio n ? , K öln 1967, w yd . L eonhard F r a t z , V erlag Jakob H egn er, s. 260.

K siążk a sta n o w i w z n o w ie n ie (z p e w n y m i skrótam i) d zieła po raz p ie r w sz y d ru k o w a n eg o w r. 1823 w T yb in d ze p od dość d łu g im ty tu łe m : U b er d a s

V e r h ä ltn is d e s E v a n g e liu m s z u d e r th e o lo g isc h e n S c h o la s tik d e r n e u e ste n Z e it im k a th o lis c h e n D e u tsc h la n d . Z u g leich a ls B e itr a g z u r K a te c h e tik . B y ła

to jed n a z p ierw szy ch p u b lik a cji H i r s c h e r a (1788— 1865), w y ra ża ją ca jego p o d sta w o w e id ee, r o zw ija n e w n a stęp n y ch d ziełach , bardziej zn an ych w h i­ sto r ii teologii.

P rzed m iotem k sią żk i je s t p o lem ik a z w ielk im , cztero to m o w y m d ziełem , w y ­ danym przez A . R ä s s a i N. W e i s s a w r. 18212. P rzy o k a zji H i r s c h e r w yraża w ła sn e p o g lą d y na te o lo g ię i k a tech ety k ę. D o d n ia d zisiejszeg o k sią ż­ k a sta n o w i in teresu ją cą lek tu rę, gd yż dow odzi, że n a czeln e h asła od n ow y 1 Por. np. E rw in K e l l e r , J o h a n n B a p tis t H irsc h e r, G ra z-W ien -K ö ln 1969 (w ram ach serii W e g b e r e ite r h e u tig e r T h eo lo g ie).

2 E n tw ü rfe z u e in e m v o lls tä n d ig e n k a te c h e tis c h e n U n te r r ic h t z u m B eh u f

d e r G e istlic h e n ; a u s d e m F ra n zö sisch en ü b e r s e tz t u n d m it Z u sä tz e n v e r m e h r t v o n A n d r e a s R ä ss, P ro fe s s o r u n d D ir e k to r im b isc h ö flic h e n S e m in a r in M a in z, u n d N ik o la u s W eis, P fa rr e r in R h e in b a y e rn , M ainz 1821.

R E C E N Z J E

1 9 1

te o lo g ii po Sob orze W atyk ań sk im II, w ó w cza s — w r. 1823! — b y ły głoszon e n iem a l jako o czy w iste p o stu la ty . W yd aje się, że żądania H i r s c h e r a pod ad resem k a tech ety k i pochodzą w p ro st z drugiej p o ło w y X X w iek u ! A utor dom aga się np., by k a tech iza cja n ie ogran iczała się do p rzek a zy w a n ia p a m ię­ cio w y ch fo rm u łek k atech izm o w y ch , le c z p row ad ziła do w ia r y w p raw d y ew a n g elicz n e . P ię tn u je u jęcia sch o la sty czn e jak o jed n ostron n e p rz e d sta w ia n ie o b ja w ien ia , gd yż ap elu ją ty lk o do rozum u. Jego zd an iem p o d sta w o w y błąd sch o la sty k i p o leg a na o d erw a n iu się od h isto rii zb a w ien ia , a k o n stru ow an iu z d og m a tó w a b stra k cy jn y ch sy ste m ó w , co pozb aw ia c h rześcija ń stw o h isto ­ ryczn ej szaty. H i r s c h e r w y stę p u je p rzeciw izo lo w a n iu p oszczególn ych d o g m a tó w z ca ło śc i ek o n o m ii zb a w czej.

K s. H e n r y k B o g a c k i S J, W a r sza w a H a n d b u ch d e r K ir c h e n g e s c h ic h te , w y d . H u b ert J e d i n , t. V: D ie K irch e

im Z eita lter d es A b so lu tism u s u nd der A u fk läru n g, F re ib u r g -B a se l-W ie n 1970, V erlag H erder, s. X X I X — 670.

K o le jn y ok a za ły tom ob szern ej h isto rii K ościoła je s t d ziełem zb io ro w y m 9 a u torów , z k tó ry ch ty lk o czterej są N iem ca m i (O skar К o e h 1 e r i W olf­ ga n g M ü l l e r , B ernhard S t a s i e w s k i , B urk h art S c h n e i d e r ) pozo­ sta li zaś to H iszp an Q u in tin A l d e a, S zw a jca rzy Joh a n n es B e c k m a n i H erib art R a â b, F ran cu z L ou is G o g n e t, w reszcie Irlan d czyk P atrick J. С o r i s h. P o trzeb ę tak szeroko zak rojon ej m ięd zyn arod ow ej w sp ó łp ra cy uzasad n ia w p rzed m o w ie red ak tor i w y d a w ca ca ło ści (H ubert J e d i n ) tru d n ością ogarn ięcia bardzo już zróżn icow an ego życia K o ścio ła w ep oce, którą o tw iera pokój w e stfa lsk i, a zam yk a w ie lk a rew o lu cja fran cu sk a.

P o n iew a ż w ie lk a liczb a w sp ó łp ra co w n ik ó w od b iła się n iek o rzy stn ie na w y ­ ra zisto ści ogóln ej k o n cep cji d zieła, d latego g łó w n y red ak tor (H. J e d i n ) w raz z k oord yn atoram i tom u u zn a li za sto so w n e za m ieścić w p ro w a d zen ie, m a ją ce na celu u ła tw ić d o k o n a n ie w ła śc iw e j sy n tezy . W arto p rzytoczyć tu za w a rte w niej tezy i sfo rm u ło w a n ia .

T ak isto tn y dla u k szta łto w a n ia e r y now oczesn ej okres o m a w ia n y ch w to ­ m ie la t 150 sta n o w i n iezm iern ie tru d n ą do sch a ra k tery zo w a n ia ep o k ę w ra ­ m ach d ziejó w K ościoła. W za k resie sto su n k ó w p o lity czn y ch p rzesta je on być w ty m czasie w sp ó łczy n n ik iem , tra ci też p rzew o d n ictw o w u m y sło w y m roz­ w o ju Europy. N ie lep iej d zieje się w p ro testa n ty zm ie i p ra w o sła w iu . P o ję c ie ch rześcija ń stw a coraz m n iej się u to żsa m ia z p o jęciem sp o łeczeń stw a g lo b a l­ n ego, czego w y ra zem fa k t, iż n oto w a n e przez h isto rię p o w szech n ą w y d a r z e ­ nia „o w ad ze p u b liczn ej” coraz w y łą czn iej red u k u ją się do w y d a rzeń o ch a­ rak terze czysto św ieck im . J ed n a k że za m ało w tej h isto rii u w zg lęd n ia się w d alszym ciągu zja w isk o ch rześcija ń sk ieg o życia an o n im o w y ch m as sp o łe­ czeń stw a eu rop ejsk iego. Z ad an iem w sp ó łczesn y ch h isto ry k ó w K ościoła je s t w y d o b y c ie teg o życia spod p y łu zap om n ien ia p rzy p om ocy m etod w y p ra co ­ w a n y ch przez so cjo lo g ię h istoryczn ą. N ied o sta teczn ie też d o cen ia się fa k t sztu k i b arokow ej jak o w ie lk ie j w a g i dok u m en tu , św ia d czą ceg o o tym , że w o m a w ia n y m ok resie „m atem a ty czn y racjon alizm zrósł się w jed n o z ch rześ­ cijań sk ą św iad om ością w ia r y ”. D la teg o „ducha cza su ” n ie m n iej niż V o l ­ t a i r e rep rezen tu ją B a c h i H a e n d e l . W o góln ym obrazie c a ło ści k ła ­ d ziem y zb yt w ie lk i n a cisk na to, co „już” zap ow iad a sp o łeczeń stw o n o w o ­ czesn e, za m ało u w zg lęd n ia ją c trw a n ie d aw n ego stan u rzeczy, zw ła szcza zaś b ujną tw órczość r elig ijn ą na p o lu m u zyk i i sztuk p la sty czn y ch .

D o zn iek szta łce n ia p raw d y p rzyczyn ia się n a w et sam a h isto rio g ra fia k o ś­ c ieln a , która d zieje K o ścio ła tego ok resu n azb yt rozp atru je w ram ach h isto ­ rii p o lity czn ej. W tej p e r sp e k ty w ie brak m iejsca dla d ziejó w ch rześcija ń sk iej d u ch ow ości, którym w sp ó ła u to rzy tom u p o św ięca ją szczególn ą u w agę. U k sz ta ł­ to w a n y jeszcze w 19 w . sąd h isto rio g ra fii k o ścieln ej o O św iecen iu , n a leży zm od yfik ow ać. W sp ółcześn ie p rzeży w a n e „drugie o św ie c e n ie ” stw a rza p e r ­