KWALIFIKACJE ROLNIKÓW CZYNNIKIEM ROZWOJU
GOSPODARSTW ROLNYCH
Anna Nowak
Uniwersytet Przyrodniczy w Lublinie
Streszczenie. Zmiany, jakie od lat dokonuj si w polskiej gospodarce, przyczyniy si do wzrostu znaczenia zasobów niematerialnych. Dotyczy to take sektora rolnego, gdzie niski poziom wyksztacenia rolników stanowi jedn z barier dalszego jego rozwoju. Postp bio-logiczny i technobio-logiczny, a take zmienne warunki rynkowe wymagaj od kierowników gospodarstw stale aktualnej wiedzy oraz umiejtnoci jej wykorzystywania. Tymczasem znaczna cz z nich nie posiada wyksztacenia rolniczego, bd poziom tego wyksztace-nia jest do niski. Doksztacanie i korzystanie z usug doradczych równie nie jest popu-larnym sposobem podwyszania kwali kacji wród rolników. Jednak, jak pokazuj dane statystyczne, wraz ze wzrostem poziomu wyksztacenia kierownika ronie powierzchnia gospodarstwa i jego towarowo. Jest to istotnym przesaniem skaniajcym do podejmo-wania dziaa, majcych na celu uaktualnianie wiedzy rolników i podnoszenie ich kwali- kacji.
Sowa kluczowe: kwali kacje rolników, wyksztacenie, gospodarstwo rolne, gospodarka oparta na wiedzy
WSTP
Przemiany ustrojowe, jakie dokonyway si w Polsce w latach dziewidziesitych, przyniosy wiele zmian we wszystkich dziaach gospodarki, równie w rolnictwie. Szcze-gólnie polska wie postawiona zostaa przed wieloma wyzwaniami, zwizanymi z ko-niecznoci restrukturyzacji i modernizacji sektora rolnego, najpierw w warunkach pro-cesów integracyjnych ze strukturami unijnymi, a obecnie w sytuacji, kiedy Polska jest penoprawnym czonkiem UE.
Te nowe uwarunkowania oraz denie do budowania gospodarki opartej na wiedzy sprawiy, e wzrosa ranga zasobów niematerialnych. Dotyczy to take sektora rolnego, gdzie od lat kumuloway si niekorzystne uwarunkowania rozwoju. Obejmuj one oprócz
Adres do korespondencji – Corresponding author: Anna Nowak, Uniwersytet Przyrodniczy w Lublinie, Katedra Ekonomiki i Organizacji Agrobiznesu, ul. Akademicka 13, 20-950 Lublin, anna.nowak@up.lublin.pl
rozdrobnionej struktury agrarnej i nadmiernego poziomu zatrudnienia, zbyt niski poziom wyksztacenia rolników. Jest to o tyle istotny problem, e obejmuje znaczne zasoby siy roboczej w rolnictwie.
Wzrost znaczenia wiedzy i kwali kacji wie si z umiejtnoci zarzdzania przedsi-biorstwem, czy gospodarstwem rolnym w zmiennych warunkach rynkowych. Zarzdzanie, obok ziemi, pracy i kapitau, stanowi jeden z podstawowych czynników produkcji w rolni-ctwie. To, czy osoba kierujca gospodarstwem podejmuje racjonalne decyzje, przekada si na moliwoci rozwoju warsztatu rolnego. Brak odpowiednich kwali kacji oraz niedosta-teczny dostp do informacji, zmniejszaj szanse osignicia zamierzonego celu.
Przystpienie Polski do Unii Europejskiej oraz objcie naszego rolnictwa instrumen-tami wspólnej polityki rolnej, sprawiy, e rolnicy musz dysponowa aktualn wiedz i podnosi swoje kwali kacje. Tymczasem poziom wyksztacenia producentów rolnych i skonno do korzystania z usug doradczych w Polsce pozostaj niezadowalajce.
Celem niniejszego opracowania jest analiza poziomu wiedzy i kwali kacji rolników w kontekcie rozwoju ich gospodarstw. Kwali kacje nie s tu tosame z poziomem cenia. Czsto wieloletnie dowiadczenie w pracy na roli rekompensuje braki w wykszta-ceniu. Jednak postp biologiczny i technologiczny oraz zmieniajce si warunki rynkowe wymagaj od rolników uaktualniania swojej wiedzy i pozyskiwania informacji.
METODYKA
W opracowaniu wykorzystano dane statystyczne GUS oraz wyniki bada przepro-wadzonych na terenie województwa lubelskiego. Badania prowadzone byy w ramach projektu KBN „Rola podmiotów gospodarczych, instytucji i spoecznoci lokalnych w zrównowaonym rozwoju wsi i rolnictwa”, realizowanego przy wspópracy Uniwersy-tetu w Cornell, w Katedrze Polityki Agrarnej i Marketingu SGGW w Warszawie w latach 2002–2004. Autorka bya jednym z wykonawców wymienionego projektu. Badania prze-prowadzono w czterech dobranych w sposób celowy powiatach województwa lubelskie-go (bialski, lubartowski, tomaszowski i kranicki), na terenie 12 gmin. Wyboru gmin do-konano na podstawie trzech kryteriów: poziomu dochodów wasnych w przeliczeniu na 1 mieszkaca w z, udziau dochodów wasnych w dochodach ogóem w % oraz ogólnej liczby mieszkaców gminy. Badania realizowano za pomoc kwestionariusza ankiety, na próbie 621 wiejskich gospodarstw domowych. Gospodarstwa rolne prowadzio 498 spo-ród badanych gospodarstw domowych, co stanowi 80% badanej próby. W niniejszym opracowaniu przedstawiono wyniki uzyskane wycznie z tych gospodarstw. Najwikszy udzia w badanej próbie gospodarstw rolnych miay te najmniejsze o powierzchni do 5 ha, stanowiy one ponad 40% badanej populacji.
WIEDZA I KWALIFIKACJE W KONTEKCIE GOSPODARKI OPARTEJ NA WIEDZY
Do niedawna przyjmowano, e gospodarka funkcjonuje dziki trzem czynnikom pro-dukcji: pracy, kapitaowi i ziemi (bogactwa naturalne). Obecnie coraz czciej mówi si o gospodarce opartej na wiedzy (knowledge-based economy). Zgodnie z jej zaoeniami
produktywno, konkurencyjno i efektywno w coraz mniejszym stopniu zale od materialnych czynników produkcji, a w coraz wikszym od stanu wiedzy technicznej, ekonomicznej i organizacyjnej. To wiedza pozwala tworzy nowe technologie i produkty oraz sprawnie zarzdza nowoczesnym przedsibiorstwem. Moliwoci rozwoju zale wic od zasobu i nowoczesnoci wiedzy ludzi, od jakoci pracy, jakoci wyksztacenia i szkolenia, umiejtnoci cigego mylenia innowacyjnego i wdraania nowych rozwi-za do procesów wytwarrozwi-zania, dystrybucji i usug. Oznacrozwi-za to take, e kraje, które szyb-ciej dokonuj transformacji w kierunku knowledge-based economy, uzyskuj przewag w globalnej i konkurencyjnej gospodarce wiatowej [Kabaj 2001].
Równie Michaków [2002] twierdzi, e wiedza i kwali kacje staj si si napdow nowej gospodarki, ródem trwaej przewagi konkurencyjnej i coraz waniejszym czyn-nikiem bogacenia si krajów, regionów, rm i osób. Firmy nowej gospodarki koncentruj si na zasobach niematerialnych, w tym przede wszystkim na kapitale intelektualnym. Natomiast najistotniejszym elementem kapitau intelektualnego przedsibiorstw s zaso-by wiedzy pracowników.
O powodzeniu przyszego rozwoju gospodarki zadecyduj niewtpliwie umiejtnoci kadr, rosnca potrzeba aktywnoci twórczej, uczestnictwo w ksztatowaniu przyszoci, poczucie wspóodpowiedzialnoci za stan i przyszo zakadu, miasta i regionu [Klu-czyski 1991].
Wraz z postpem technologicznym, podstaw dziaalnoci gospodarczej, równie rol-niczej, w coraz wikszym stopniu staje si wic wiedza oraz umiejtno korzystania z niej [Karwat-Woniak i Chmieliski 2006]. Przewaga konkurencyjna gospodarstwa rolnego zaley w coraz wikszym zakresie od czynnika wiedzy, jak dysponuj rolnicy, gdy nowoczesny sektor rolny jest w wikszym stopniu oparty na kapitale i informacji ni na pozostaych czynnikach produkcji [Coleman i in. 2004]. Wie si to take z funk-cjonowaniem na nowym unijnym rynku oraz z moliwoci korzystania z wielu instru-mentów wspólnej polityki rolnej.
W coraz wikszym stopniu na wyniki ekonomiczne wpywaj umiejtnoci zarzd-cze, czsto warunkowane przez poziom wyksztacenia osób podejmujcych kluczowe decyzje gospodarcze [Karwat-Woniak i Chmieliski 2006]. Dzieje si tak take w przy-padku prowadzenia gospodarstw rolnych, które pozostaj pod wpywem specy cznych uwarunkowa z racji funkcjonowania w sektorze rozproszonym. Z drugiej strony kierow-nicy gospodarstw musz dysponowa aktualn informacj i podnosi swoje kwali kacje ze wzgldu na oddziaywanie regulacji unijnych i zwizane z tym szanse rozwoju.
Znaczenie czynnika ludzkiego i takich jego cech, jak poziom wyksztacenia, czy dysponowanie odpowiednimi zasobami wiedzy, okrelone jest przede wszystkim przez jego rol w procesie gospodarowania. Jest on ze swej strony nosicielem innowacyjnoci, a wic zarazem wszelkich przemian, wyrazicielem dziaania jej mechanizmów oraz spo-sobów przeprowadzania zmian [Koodziejczyk 2002]. Zatem odgrywa on take niezast-pion rol w procesie rozwoju podmiotów gospodarczych, w tym gospodarstw rolnych. KWALIFIKACJE PRODUCENTÓW ROLNYCH
Wprawdzie wyksztacenie nie jest jednoznaczne z poziomem kwali kacji rolników, jednak wiadczy o jakoci kapitau ludzkiego w rolnictwie. W 2007 roku wysze
wy-ksztacenie w skali kraju posiadao 6,8% kierowników gospodarstw i oznacza to, e udzia ten zwikszy si o 1,3 punktu procentowego w stosunku do 2005 roku. Wci jednak ponad 27% osób prowadzcych gospodarstwo rolne miao wyksztacenie co naj-wyej podstawowe lub gimnazjalne. Najwiksza grupa kierowników legitymowaa si wyksztaceniem zasadniczym zawodowym.
Ze wzgldu na konieczno posiadania przez rolników szerokiej wiedzy z wielu dzie-dzin, w tym na temat procesów zachodzcych w ywych organizmach rolinnych i zwie-rzcych, wiedzy technologicznej i ekonomicznej, szczególnego znaczenia nabiera dyspo-nowanie wyksztaceniem rolniczym. Tymczasem w 2007 roku prawie 60% kierowników gospodarstw w skali kraju nie posiadao wyksztacenia rolniczego i odsetek ten nieco wzrós w stosunku do 2002 roku. Co prawda wzrós nieco udzia osób kierujcych go-spodarstwem z wyksztaceniem rolniczym wyszym, policealnym i rednim, ale wzrost ten jest stosunkowo niewielki.
Ta, jak si wydaje mao korzystna struktura wyksztacenia osób zarzdzajcych go-spodarstwami rolnymi w Polsce wymaga podejmowania dziaa, które poprawiyby
sy-Tabela 1. Struktura gospodarstw rolnych w Polsce w 2007 roku wedug poziomu wyksztacenia ogólnego osoby kierujcej gospodarstwem (w %)
Table 1. Rural farms structure in Poland in 2007 according to manager’s education level (in %) Poziom wyksztacenia/ Education level Udzia gospodarstw/ Farms share Wysze/ Higher education
Policealne/ Postsecondary rednie zawodowe/ Technical
rednie ogólnoksztacce/ Secondary grammar Zasadnicze zawodowe/ Occupational
Gimnazjalne, podstawowe/ Gymnasium, primary
Nieukoczone podstawowe i bez wyksztacenia/ Not nished prima-ry, no education 6,8 1,2 23,4 4,8 37,5 22,9 3,3
ródo: Opracowanie wasne na podstawie Charakterystyki gospodarstw rolnych, GUS, Warszawa 2008. Source: Own elaborations basing upon Rural Farms Characteristics’ Statistical Bureau, Warsaw 2008.
Tabela 2. Struktura gospodarstw rolnych w Polsce wedug poziomu wyksztacenia rolniczego osoby kierujcej (w %)
Table 2. Rural farms structure in Poland according to farm manager’s education level (in %) Wyksztacenie/Education Udzia gospodarstw/Farms share
2002 rok/2002 2007 rok/2007 Brak wyksztacenia rolniczego
No rural education
57,6 59,1
Wyksztacenie rolnicze/ rural education: Wysze/ Higher education
Policealne/ Post-secondary rednie zawodowe/ Technical Zasadnicze zawodowe/ Occupational Kurs rolniczy/ Rural training
0,9 0,15 5,4 9,8 25,9 1,5 0,2 7,7 9,3 22,0 ródo: Opracowanie wasne na podstawie danych GUS.
tuacj w tym zakresie. Jest to o tyle istotne, e jak pokazuj dane ostatniego spisu rolnego wyszy poziom wyksztacenia kierowników idzie w parze ze wzrostem obszaru gospo-darstwa rolnego.
Wraz ze wzrostem powierzchni uytków rolnych w gospodarstwach, maleje odsetek osób kierujcych nimi, a nieposiadajcych wyksztacenia rolniczego. Udzia kierowników z wyksztaceniem rolniczym wyszym, policealnym i rednim ronie wraz ze wzrostem powierzchni gospodarstwa. W przypadku warsztatów rolnych o powierzchni UR poniej 5 ha, zaledwie 0,8% kierowników posiadao wyksztacenie rolnicze wysze. Gospodar-stwa dysponujce powierzchni UR wiksz ni 50 ha, prowadzone byy przez znacznie lepiej wyksztacone osoby – prawie 10% z nich posiadao wyksztacenie wysze, a ponad 1/4 – policealne lub rednie zawodowe. Zatem poprawa poziomu wyksztacenia skutko-waaby prawdopodobnie korzystn zmian struktury agrarnej.
Dane statystyczne pokazuj take zwizek poziomu wyksztacenia kierowników z celem produkcji gospodarstw rolnych. Im bardziej towarowe gospodarstwa, tym cz-ciej ich kierownicy mieli wyksztacenie rolnicze. Ponad 3/4 osób prowadzcych gospo-darstwa wytwarzajce wycznie na wasne potrzeby pozostawao bez wyksztacenia rolniczego, podczas gdy w przypadku gospodarstw produkujcych gównie na rynek, odsetek ten by o poow niszy. Kierownicy gospodarstw towarowych charakteryzo-wali si te wyszym poziomem wyksztacenia rolniczego, ni zarzdcy gospodarstw dziaajcych w ramach samozaopatrzenia. wiadczy to o wikszej aktywnoci rynkowej podmiotów prowadzonych przez osoby lepiej wyksztacone i dowodzi, e poprawa kwa-li kacji rolników staje si warunkiem rozwoju gospodarstw rolnych w Polsce.
W przypadku gospodarki rolnej wane jest dowiadczenie osób kierujcych gospo-darstwem rolnym. Wielu rolników nie posiada wprawdzie odpowiedniego wyksztacenia,
Tabela 3. Struktura wyksztacenia rolniczego kierowników gospodarstw wedug powierzchni uytków rolnych w 2002 roku (w %)
Table 3. Education structure of farms managers according to arable lands area in 2002 (in %) Powierzchnia UR
gospo-darstw (ha)/ Arable lands area (ha)
Poziom wyksztacenia rolniczego/Manger education level Brak wy-ksztacenia rolniczego/ /No rural education Wysze/ /Higher education Policealne/ /Postsecon-dary rednie za-wodowe/ /technical zasadnicze zawodowe/ /occupatio-nal kurs rolni-czy/rural training 1–2 2–3 3–5 5–7 7–10 10–15 15–20 20–50 50–100
100 i wicej/100 and more
0,8 0,8 0,8 0,8 0,9 1,1 1,4 2,3 6,2 18,9 0,1 0,1 0,1 0,1 0,2 0,2 0,2 0,3 0,6 0,8 3,9 4,0 4,6 5,5 6,9 8,7 11,5 16,0 23,8 27,5 4,9 6,1 8,3 11,8 16,2 21,5 24,9 27,6 25,4 16,9 21,9 25,8 29,8 33,3 35,5 36,1 35,3 32,6 27,6 19,8 68,3 63,0 56,3 48,3 40,2 32,4 26,7 21,2 16,3 15,9 ródo: Opracowanie wasne na podstawie danych Powszechnego Spisu Rolnego 2002.
jednak wiele lat pracy na roli wyposaa ich w odpowiedni wiedz i praktyk. Ponad 1/3 kierowników gospodarstw prowadzia swoje warsztaty w 2007 roku duej ni 20 lat, a ponad 12% z nich krócej ni pi lat. W porównaniu z 2005 rokiem nieznacznie wzrós odsetek osób, które nie maj zbyt dugiego stau w zarzdzaniu gospodarstwem i prowa-dz je krócej ni 1 rok.
Na kwali kacje rolników wpywa take korzystanie z usug Orodków Doradztwa Rolniczego. Niestety skonno rolników w Polsce do korzystania z pomocy doradczej wci jest niewielka. Wedug danych GUS w 2005 roku z tego typu usug korzystao mniej ni 1/4 producentów rolnych. Nadal gównym podmiotem, z którego pomocy ko-rzystaj rolnicy s Orodki Doradztwa Rolniczego. Wzrost zainteresowania tego typu usugami wydaje si szczególnie wany w sytuacji, kiedy rolnicy maj moliwo ko-rzystania ze rodków pomocowych, dziki którym mog rozwija swoje gospodarstwa rolne, ale take szuka dodatkowych róde zarobkowania.
Zasoby wiedzy staj si obok kapitau nansowego gównym czynnikiem produkcji. Stan wiedzy oraz umiejtno jej wykorzystania decyduj take o rozwoju gospodarstw rolnych, warunkuj bowiem podejmowanie racjonalnych decyzji. Jednak jak pokazay
Tabela 4. Struktura gospodarstw rolnych wedug wyksztacenia rolniczego kierowników gospodarstw i celu produkcji w 2002 roku (%)
Table 4. Rural farms structure according to mangers rural education and production purpose in 2002 (in %)
Poziom wyksztacenia rolniczego/ Rural education level
Cel produkcji gospodarstw rolnych/ Purpose of rural farms production wycznie na potrzeby
wasne/ /for own needs only
gównie na potrzeby wasne/ /mainly for own needs
gównie na rynek/ /for market Wysze/ Higher education
Policealne/ Postsecondary rednie zawodowe/ Technical Zasadnicze zawodowe/ /Occupational
Kurs rolniczy/ Rural training Bez wyksztacenia rolniczego/ /No rural education
0,4 0,07 2,2 3,0 16,2 78,0 0,6 0,1 3,3 5,0 22,2 68,8 1,4 0,2 8,7 17,1 33,7 38,8 ródo: Opracowanie wasne na podstawie danych Powszechnego Spisu Rolnego 2002. Source: Own elaboration basing upon National Rural Register 2002.
Tabela 5. Struktura gospodarstw rolnych w Polsce w 2007 roku wedug lat prowadzenia gospodarstwa przez osob kierujc (w %)
Table 5. Rural farms structure in Poland in 2007 according to period of farm’s managing (in %) Okres prowadzenia gospodarstwa/ Managing period Udzia gospodarstw/ Farms share Do 1 roku/ to 1 year
2–5 lat/2–5 years 6–10 lat/5–10 years 11–20 lat/11–20 years 21 lat i wicej/21 and more
2,2 10,5 17,9 31,9 37,5
ródo: Opracowanie wasne na podstawie Charakterystyki gospodarstw rolnych, GUS, Warszawa 2008. Source: Own elaborations basing upon Rural Farms Characteristics’ Statistical Bureau, Warsaw 2008.
wyniki bada ankietowych, zaledwie w 7% gospodarstw domowych bdcych uyt-kownikiem gospodarstwa rolnego przygotowanie do wykonywanego zawodu oceniono bardzo wysoko, a w 36% wysoko. Prawie poowa rolników uznaa swoje umiejtnoci zawodowe jako przecitne.
Gospodarstwa domowe, które zajmoway si produkcj rolnicz poproszone zostay o wskazanie wanoci poszczególnych rodzajów wiedzy dla rolników. Wykaz rednich rang dla wskazanych rodzajów wiedzy przedstawiono na rysunku1.
Respondenci uznali, e najwaniejszym rodzajem wiedzy dla rolników jest wiedza ekonomiczna i technologiczna, nieco mniej istotna jest wiedza ogólna, natomiast wci jeszcze nie przywizuje si zbyt duej wagi do wiedzy marketingowej. Szczególnie dziwi
1 rednie rangi liczono na podstawie wzoru: r x= 1 N xi i r N
¦
, gdzie: rx – rednia ranga dla czynnika x;
rxi – ranga przyznana elementowi x przez respondentów i, skala rang: 1–5, gdzie im wysza, tym
wiksze znaczenie danego rodzaju wiedzy.
Tabela 6. Gospodarstwa rolne w Polsce, które w 2005 roku korzystay z usug doradczych Table 6. Rural farms in Poland which took advantage of advisory services in 2005
Wyszczególnienie/Speci cation Polska/Poland Liczba/Number % Ogóem/ Total
w tym z usug ODR/ including Advisory Center services
586 648 547 336
21,5 93,3 ródo: Opracowanie wasne na podstawie danych GUS.
Source: Own elaboration basing upon Statistical Bureau Data.
przecitnie/average 67,9% wysoko/high 24,3% nisko/low 3,2% bardzo wysoko/very high 4,0%
nie wiem/do not know
0,4% bardzo nisko/very low 0,2%
Rys. 1. Ocena przygotowania do wykonywanego zawodu w opinii gospodarstw rolnych (N = 498)
Fig. 1. Assessment of rural education in the opinion of rural farms (N = 498) ródo: Opracowanie wasne na podstawie bada.
niska ranga przyznana wiedzy dotyczcej UE, zwaszcza, kiedy realizowane s programy unijne skierowane do rolników.
Interesujcym zagadnieniem jest sposób zdobywania wiedzy. Respondenci oceniali poszczególne róda pod ktem ich wpywu na stan posiadanej przez nich wiedzy. Oceny dokonywano w skali 1–5, gdzie 1 – bardzo mao wane, 5 – bardzo wane.
Dominujcym ródem wiedzy rolników okazao si dowiadczenie. Najmniejszy wpyw na stan posiadanej wiedzy miao doksztacanie. Rolnicy rzadko deklarowali udzia w jakichkolwiek kursach, czy szkoleniach. Jeli jednak przyznawali si do korzystania
4,0 3,5 2,8 3,9 3,7 3,6 4,1 0 0,5 1 1,5 2 2,5 3 3,5 4 4,5 te chnol ogi cz na /t ec hnol ogi ca l ek onom ic zn a/ ec onom ic m arke ti ngow a/ m arke ti ng pra w n a/ le ga l dot yc z ca U E /c onc er ni ng E U ps yc ho logi cz na /p sy chol ogi ca l ogól na /g en er al
rodzaj wiedzy/ knowledge ty pe
r edni a ra nga / av er ag e ra nge
Rys. 2. Wykaz rednich rang dla rodzajów wiedzy niezbdnej dla rolników
Fig. 2. Speci cation of average ranges for types in knowledge necessary for farmers ródo: Opracowanie wasne na podstawie bada.
Source: Own elaborations basing upon survey.
Tabela 7. róda wiedzy w opinii rolników (N = 498)
Table 7. Knowledge sources in the opinion of farmers (N = 498)
ródo wiedzy/ Knowledge source rednia ocena (w skali 1–5) Average range (in scale 1–5) Nauka szkolna/ School education
Doksztacanie/ Training Dowiadczenie/ Experience Samoksztacenie/ Self-education Czytanie/ Reading
Suchanie radia/ Listening to the radio Ogldanie telewizji/ TV watching
3,2 2,6 4,2 3,5 2,8 3,3 3,2 ródo: Opracowanie wasne na podstawie bada.
z takiej formy ksztacenia, to najczciej wymieniali kursy rolnicze, które miay miejsce kilka, a nawet kilkanacie lat temu. Do istotn rol odgrywa jednak w opinii responden-tów samoksztacenie jako ródo pozyskiwania wiedzy.
PODSUMOWANIE
Podsumowujc analiz danych statystycznych oraz wyników bada, naley uzna, e kwali kacje producentów rolnych nie s wystarczajce. Jest to odczuwalne szczególnie w aspekcie nowych uwarunkowa, z jakimi mamy do czynienia w wyniku akcesji do Unii Europejskiej. Zmienne warunki rynkowe oraz moliwoci pozyskiwania funduszy na rozwój gospodarstw wymagaj od rolników szerokiej wiedzy nie tylko technologicz-nej, ale take ekonomicztechnologicz-nej, dotyczcej wspólnej polityki roltechnologicz-nej, czy marketingowej. Moliwo skorzystania z niektórych instrumentów pomocowych warunkowana jest wrcz posiadaniem odpowiednich kwali kacji.
Zasadno poprawy poziomu kwali kacji kierowników gospodarstw wynika take ze zwizku ich poziomu z powierzchni gospodarstwa i celu jego produkcji. Jak pokaza-y dane statystyczne, gospodarstwa towarowe prowadzone bypokaza-y przez osoby lepiej wy-ksztacone. Std wniosek, e wysze kwali kacje przekadaj si na wiksze moliwoci rozwoju warsztatów rolnych. Zatem zwrócenie szczególnej uwagi na popraw jakoci ka-pitau ludzkiego w rolnictwie wydaje si warunkiem dalszych przemian na polskiej wsi.
PIMIENNICTWO
Charakterystyka gospodarstw rolnych, 2008, GUS Warszawa.
Coleman W., Grant W., Josling T., 2004. Agriculture in New Global Economy. Wyd. Edward Elgar, Cheltencham-Northampton, s. 51.
Kabaj M., 2001. Rozwój i wykorzystanie zasobów pracy w kierunku gospodarki opartej na wiedzy. Gospodarka oparta na wiedzy. Wyzwanie dla Polski XXI wieku pod red. A. Kukliskiego, KBN Warszawa, s. 166–167.
Karwat-Woniak B., Chmieliski P., 2006. Praca w indywidualnych gospodarstwach rolnych, nr 28, IERiG Warszawa, s. 7–8.
Kluczyski J., 1991. Prognozy i uwarunkowania rozwoju szkolnictwa wyszego w Polsce, PWN Warszawa – ód, s. 31.
Koodziejczyk D., 2002. Uwarunkowania spoeczno-gospodarcze lokalnego rozwoju gospodarcze-go, IERiG Warszawa, s. 41–42.
Michaków I., 2002. Edukacja i nauka polska wobec wyzwa globalizacji i integracji z Uni Europejsk. Szanse i bariery w ksztaceniu modziey w Polsce i krajach Unii Europejs-kiej pod red. H. Szczerbiskiego, Biaystok, s. 136.
FARMERS QUALIFICATIONS AS THE FACTOR INFLUENCING RURAL FARMS DEVELOPMENT
Abstract. Polish economy has undergone a signi cant changes over years thus causing the growth of non-material resources importance. It also concerns rural sector characterizing with low level of farmers education what hampers further development. Biological and
technological development as well as changing market conditions demand up-date kno-wledge and skills from farms’ managers. But the majority of them are not rurally educated or the level of education is very low. Both knowledge extending and taking advantage of advisory services are not popular ways for farmers to improve quali cation. Statistic data shows that manger knowledge extending in uences farms area growth and marketability. It is essential to undertake activities inclining farmers towards knowledge up-dating and quali cations improving.
Key words: farmers quali cations, education, rural farm, knowledge-based economy
