View of IMPACT OF CLUSTERS ON ECONOMIC ACTIVATION OF TOURISM REGIONS

Pełen tekst

(1)Oeconomia 9 (4) 2010, 101–109. WPYW KLASTRÓW NA AKTYWIZACJ GOSPODARCZ REGIONÓW TURYSTYCZNYCH Jacek Gancarczyk Uniwersytet Jagielloski Streszczenie. Celem artykuu jest przedstawienie koncepcji oparcia aktywizacji gospodarczej regionów turystycznych na wspólnych podstawach w postaci rozwoju klastrów przedsibiorstw oraz maych i rednich przedsibiorstw. W poszczególnych czciach artykuu przedstawiono przyczyny zainteresowania klastrami, rozumienie tego zjawiska w ujciu rónych badaczy oraz propozycje denicji klastra, a nastpnie przykady funkcjonowania klastrów w rónych regionach i róda ich konkurencyjnoci. W opracowaniu przedstawiono równie udzia sektora maych i rednich przedsibiorstw (MSP) w gospodarce regionu. Zaprezentowano znaczenie klastra w polityce aktywizacji gospodarczej regionu i w regionalnej polityce wspierania MSP. Artyku opiera si na studiach literaturowych z zakresu koncepcji klastrów i analizie bada empirycznych. Sowa kluczowe: klaster, region, turystyka, rozwój regionalny, mae i rednie przedsibiorstwa, MSP. WSTP Aktywizacja gospodarcza regionów wpywaj ca na ich konkurencyjno jest czsto wi zana z konkurencyjnoci okrelonych bran (sektorów) przedsibiorstw, które dziaaj w powi zaniach sieciowych oraz we wspópracy z instytucjami otoczenia. Konkurencyjno przedsibiorstw to umiejtno sprostania konkurentom lokalnym, regionalnym, krajowym i midzynarodowym [Bednarczyk 2001]. Branowe skupiska rm (jednej brany lub niewielkiej liczby pokrewnych bran) okrelane s jako klastry. Ich gospodarcze znaczenie przejawia si w znacz cym wkadzie w zatrudnienie, dynamice inwestycji i innowacji. Oprócz znaczenia gospodarczego dla regionu, naley wskaza rol skupisk w stymulowaniu konkurencyjnoci przedsibiorstw, zwaszcza maych i rednich. Celem opracowania jest przedstawienie koncepcji oparcia aktywizacji gospodarczej regionów turystycznych na wspólnych podstawach w postaci rozwoju klastrów przedsibiorstw.. Adres do korespondencji – Corresponding author: Jacek Gancarczyk, Uniwersytet Jagielloski, Katedra Zarz dzania w Turystyce, e-mail: jacek.gancarczyk@uj.edu.pl.

(2) 102. J. Gancarczyk. POJCIE I PRZYCZYNY ZAINTERESOWANIA KLASTRAMI Globalny rozwój gospodarczy przybiera form rozwoju spolaryzowanego, nierównomiernego i opartego na biegunach wzrostu, którymi s regiony geograczne charakteryzuj ce si wysok konkurencyjnoci skupisk (klastrów) rm dziaaj cych w powi zaniach wzajemnych i w powi zaniach z organizacjami otoczenia. Konkurencyjno. krajów postrzegana jest coraz czciej jako wynikaj ca z konkurencyjnoci regionów tych krajów. Globalizacji towarzyszy jednoczenie tendencja rm z pokrewnych sektorów do tworzenia skupisk na okrelonym terytorium, nawet jeli s to sektory uznawane za niezalene od uwarunkowa przestrzennych. Klastry odznaczaj si wysok produktywnoci , innowacyjnoci i midzynarodow konkurencyjnoci . W USA okoo 380 klastrów tworzy 57% miejsc pracy i 61% PKB. We Woszech okoo 200 klastrów (okrgów przemysowych) zapewnia okoo 30% miejsc pracy i okoo 45% eksportu [OECD 1996]. Analizuj c klaster jako form organizacji przemysu, badacze akcentuj róne waciwoci, które w ich przekonaniu konstytuuj to zjawisko [Vanhaverbeke 2001]. Traktuj je zatem jako: – Geograczn koncentracj rm dziaaj cych w ramach sektorów pokrewnych. W ten sposób postrzegali zjawisko badacze okrgu (dystryktu) przemysowego, pocz wszy od A. Marshalla, na przeomie wieków XIX i XX, a po badaczy tzw. okrgów woskich w regionach rodkowych i pónocno-wschodnich Woch: G. Becattiniego, M. Bellandiego, M. Piore i C. Sabela czy P. Krugmana. – Relacje pionowe midzy rmami na okrelonym geogracznie obszarze – rozumienie czone przede wszystkim z D. Maillatem i M. Porterem, który analizowa relacje pionowe midzy rmami na okrelonym terytorium jako acuch wartoci. – Geograczn koncentracj powi zanych ze sob sektorów, które tworz efekt synergii zapewniaj c przewag konkurencyjn caemu regionowi – ujcie zaproponowane przez M. Portera. – Geograczn aglomeracj rm dziaaj cych w jednym lub niewielu powi zanych sektorach – denicja Komisji Europejskiej [European Commission 2002]. Kade z tych uj zjawiska sugeruje system powi za rm oparty na geogracznej koncentracji jednego lub niewielu powi zanych kooperacyjnie sektorów i zwraca uwag na zwi zki przedsibiorstw z organizacjami otoczenia, st d uprawnione bdzie sformuowanie nastpuj cej denicji klastra: Klaster jest geograczn aglomeracj rm tego samego lub ograniczonej liczby powi zanych sektorów. Podstawowym wyznacznikiem konkurencyjnoci klastrów s powi zania midzy rónymi podmiotami, tj. zarówno midzy rmami, jak i organizacjami otoczenia, a take powi zania klastra z otoczeniem zewntrznym. Charakter tych powi za jest unikatow cech kadego klastra.. PRZYKADY KLASTRÓW I RÓDA ICH KONKURENCYJNOCI W BADANIACH EMPIRYCZNYCH Do najbardziej znanych regionalnych aglomeracji sektorów (klastrów) nale [Nordin 2003]: Acta Sci. Pol..

(3) Wpyw klastrów na aktywizacj gospodarcz regionów turystycznuch. 103. – Wielkie aglomeracje, które gromadz gazie przemysu o jednolitym prolu, takie jak Los Angeles z przemysem lmowym, Media City w Lipsku czy Londyn i Nowy Jork jako centra usug nansowych i biznesowych. – Usugi telemarketingowe w Omaha oraz produkcja kart kredytowych w Poudniowej Dakocie, USA. – Oprogramowanie w Bangalore, Indie. – Kalifornia, a zwaszcza Dolina Krzemowa (przemys elektroniczny, oprogramowania, biotechnologie). – Badenia-Wirtembergia w Niemczech (przemys motoryzacyjny, elektryczny i maszynowy). – Regiony Trzecich Woch (Emilia Romania/produkcja pytek ceramicznych, Toskania/ przemys tekstylny, Parma/przemys spoywczy). – Aglomeracje turystyczne w USA (Klaster Turystyczny Karoliny Poudniowej, Klaster Turystyki i Gocinnoci Marylandu, Klaster Turystyczny Oregonu), Australii (Tropical North Quennsland), Meksyku (Cancun), Szwecji ( re & Funäsdalsfjällen), Nowej Zelandii (Klaster Turystyki Golfowej), Sri Lance, na Jamajce. Z biegiem czasu nowe ujcia konkurencyjnoci skupisk przemysu pojawiay si jako interpretacje sukcesu czsto tych samych regionów geogracznych. Przykadem moe by „Trzecia Italia” opisywana najpierw przez ekonomistów woskich, potem przez Portera [1994] i Markusen [1996]. Mona zatem przyj , e rónice w postrzeganiu determinantów konkurencyjnoci analizowanych terytoriów bray si nie tylko z odmiennoci podej badaczy, ale byy uwarunkowane obiektywnymi zmianami charakterystyki tych form organizacji przemysu, które to zmiany odzwierciedlay spoeczno-ekonomiczne przeobraenia i towarzysz ce im koncepcje teoretyczne.

(4) róda konkurencyjnoci klastrów przedstawia tabela 1. Markusen [1996] wyrónia cztery typy klastrów (okrgów przemysowych), a mianowicie: • okrg Marshalla/woski – mae i rednie przedsibiorstwa (MSP) pozostaj ce w dugoterminowych relacjach konkurencji i kooperacji w procesie wytwarzania i rozwoju produktu (regiony Trzeciej Italii, Dolina Krzemowa); • okrg „o i szprychy” – jedna lub kilka duych rm kooperuj cych w procesie produkcji z grup mniejszych podwykonawców na zasadzie dugoterminowych kontraktów (Toyota City/Nagoja, Seattle/Microsoft, Round Rock/Dell); • okrg „satelita” – oddziay duych rmy ponadnarodowych, które nie wyksztacaj w procesie produkcji powi za kooperacyjnych z rmami okrgu, lecz utrzymuj powi zania z oddziaami, dostawcami i odbiorcami rm macierzystych spoza okrgu; rmy lokalne mog dostarcza usug wspieraj cych (np. brana turystyczna w Meksyku/Cancun, transport, usugi remontowo-budowlane) a powi zania z nimi s sabe i krótkoterminowe; • okrg „kotwica” – instytucja publiczna, która moe by np. rm pastwow , szko wysz , baz wojskow i przybra form organizacji jednego z charakteryzowanych powyej okrgów lub stanowi po czenie tych form [Gancarczyk 2010].. Oeconomia 9 (4) 2010.

(5) Silna wymiana midzy rmami dominuj cymi i dostawcami wewn trz okrgu, kontrakty dugoterminowe; intensywna kooperacja i zwi zki midzy rmami spoza okrgu. Silna wymiana midzy dostawcami i odbiorcami wewn trz okrgu, dugoterminowe kontrakty. Rodzaj kontraktów. Podejmowane poza okrgiem, brak Podejmowane wewn trz okrgu, ale o kapitau inwestycyjnego wewn trz znaczeniu ponadlokalnym okrgu Trwae, oparte na sile duych przedNietrwae, zalene od wiedzy, innosibiorstw oraz wiedzy i innowacjach wacji i decyzji inwestycyjnych geneoraz decyzjach inwestycyjnych generowanych poza okrgiem rowanych wewn trz okrgu. Podejmowane wewn trz okrgu, na bazie kapitau inwestycyjnego wewn trz okrgu Trwae, oparte na sile lokalnych rm, wiedzy i innowacjach oraz decyzjach inwestycyjnych generowanych wewn trz okrgu. Silna rola rz du. Silne zaangaowanie publiczne. Saba. Brak mechanizmów; róda nansowania, pomocy technicznej i usug biznesowych pochodz spoza okrgu. Pracownicy zwi zani raczej z rm ni z okrgiem, migracje pracowników szczebla menederskiego do okrgu i poza okrg, sabe migracje nisko kwalikowanych. Wielkie rmy z siedzibami poza okrgiem i wacicielami spoza okrgu Saba wymiana midzy dostawcami i odbiorcami wewn trz okrgu, brak dugoterminowych zwi zków z lokalnymi dostawcami, intensywna kooperacja z rmami spoza okrgu, szczególnie z oddziaami macierzystymi Ekonomia skali/innowacja w dziedzinie zarz dzania. Okrg typu „satelita”. Umiarkowana.

(6) ródo: [Gancarczyk 2009]. Source: [Gancarczyk 2009].. Perspektywy rozwoju regionu. Inwestycje. Rola rz du. Saba. Saba wymiana personelu midzy du rm i dostawcami, duy udzia pracowników sabiej kwalikowanych, pracownicy przywi zani najpierw do duej rmy, potem do okrgu, nastpnie do maej rmy Brak mechanizmów; usugi biznesowe, róda nansowania i pomocy technicznej zdominowane przez due rmy. Ekonomia skali/innowacja procesu. Jedna lub kilka duych rm zintegrowanych pionowo. Mae i rednie przedsibiorstwa (MSP), waciciele lokalni. Charakter rm. Narzdzia konkurencji/ Dyferencjacja/innowacja produktowa /typ innowacji Silna wymiana personelu midzy dostawcami i odbiorcami wewn trz okrgu, duy udzia pracowników Zasoby ludzkie zaangaowanych w projektowanie i innowacje, pracownicy przywi zani do okrgu, a nie do rm Silne mechanizmy; róda nansoInfrastruktura dzielenia wania, pomocy technicznej i usug ryzyka, innowacji biznesowych poza rmami, ale wei stabilizacji wn trz okrgu Rola samorz du Silna terytorialnego. Okrg typu „o i szprychy”. Okrg Marshalla/woski. Typ klastra (okrgu). Tabela 1. Typy klastrów (okrgów przemysowych) Table 1. Types of clusters (industry areas). Nietrwae, zalene od wiedzy, innowacji i decyzji inwestycyjnych generowanych poza okrgiem. Due zaangaowanie nansów publicznych Podejmowane na szczeblu rz du, brak kapitau inwestycyjnego wewn trz okrgu. Saba. Brak specjalistycznych róde nansowania, pomocy technicznej i usug biznesowych. Ekonomia skali w sektorze publicznym Umiarkowana wymiana personelu midzy dostawcami i odbiorcami, przewaga urzdników i profesjonalistów, pracownicy zwi zani najpierw z instytucjami, nastpnie z okrgiem, na kocu z maymi rmami. Niskie obroty rm lokalnych, wymiana wewn trz regionu ograniczona do instytucji i ich dostawców, kontrakty krótkoterminowe. Jedna lub kilka instytucji publicznych. Okrg – „kotwica” instytucji publicznych.

(7) Wpyw klastrów na aktywizacj gospodarcz regionów turystycznuch. 105. ROZWÓJ TURYSTYKI W REGIONACH A SEKTOR MSP W POLSCE Wiod c determinant dla aktywizacji regionów turystycznych jest szeroko rozumiana sfera dziaalnoci usugowej. Region turystyczny jest deniowany jako stosunkowo jednorodny obszar wyróniaj cy si z otoczenia okrelonymi cechami naturalnymi lub nabytymi. Charakteryzuje si on walorami turystycznymi o wysokim poziomie atrakcyjnoci, najczciej o charakterze przyrodniczym, baz turystyczn rozwinit w stopniu pozwalaj cym na waciwe zaspokojenie potrzeb przybywaj cych turystów oraz duym nateniem ruchu turystycznego [Kurek 2007]. Immanentn cech regionów (w tym turystycznych) jest istnienie silnych powi za pomidzy wszystkimi (nie tylko turystycznymi) elementami i funkcjami regionu zapewniaj ce wewntrzn spójno regionu. W literaturze z zakresu turystyki rozwaania prowadzone z perspektywy ekonomicznej doprowadzaj zwykle do koncepcji „gospodarki turystycznej”. Jej elementami s wszystkie podmioty wystpuj ce na rynkach turystycznych po stronie podaowej (regiony, gminy, MSP, due przedsibiorstwa, take instytucje i organizacje non prot). Dla podkrelenia, e jest to ujcie szersze ni branowe, stosowane jest niekiedy okrelenie „kompleks gospodarki turystycznej” [Jdrzejczyk 2000]. Aktywizacja gospodarcza regionów turystycznych w Polsce nie nast pi wy cznie pod wpywem egzogennych (zewntrznych) czynników rozwoju, takich jak: rozwój gospodarczy kraju, koniunktury midzynarodowej, tempo pogbiania si integracji z Uni Europejsk . Gównymi moderatorami rozwoju bd zatem regionalni aktorzy (instytucje), kreuj cy polityk opieraj c si na aktywizacji endogennego (wewntrznego) potencjau. Sektor maych i rednich przedsibiorstw (MSP) stanowi integraln i znacz c cz. tego potencjau. W Polsce udzia MSP w tworzeniu miejsc pracy wyniós 70,1%, podczas gdy w tworzeniu PKB 47,7%, a w wartoci dodanej sektora rynkowego 67,7% [PARP 2009]. W Unii Europejskiej (UE) MSP generoway 67,1% zatrudnienia i 57,5% wartoci dodanej przedsibiorstw nienansowych [European Commission 2008]. Udziay sektora MSP we wskanikach ekonomicznych s znacz ce, jednak naley wskaza , i przedsibiorstwa te stanowi zarówno w gospodarce UE ogóem, jak i w naszym kraju 99,8% populacji rm. W tej sytuacji wkad duych podmiotów, które maj zaledwie 0,2% udziau, wydaje si nieproporcjonalnie duy. Konsekwencje aktywizacji regionu turystycznego oznaczaj przede wszystkim wzrost jego zasobnoci, przekadaj cy si na zauwaalny rozwój gospodarczy obszaru, a take wzrost poziomu ycia mieszkaców. Powikszaj ca si liczba turystów w regionie przyczynia si do wzrostu zapotrzebowania na róne rodzaje usug, czsto wymagaj ce rozbudowy (budowy b d modernizacji) infrastruktury turystycznej (hotele, pensjonaty, parki tematyczne itp.) i paraturystycznej (restauracje, sklepy, punkty usugowe, bankowo , sie komunikacyjna, uzbrojenie terenu) [Meyer 2009]. Turystyka jest jedn z form dziaalnoci gospodarczej o najbardziej znacz cym potencjale w tworzeniu przyszego wzrostu i zatrudnienia w UE. Stanowi ona obecnie okoo 4% PKB i waha si od okoo 2% w niektórych pastwach czonkowskich do 12% na Malcie. Jej poredni udzia w PKB jest znacznie wyszy, poniewa turystyka porednio tworzy ponad 10% PKB w UE i dostarcza okoo 12% wszystkich miejsc pracy. Struktura przemysu turystycznego ma charakter heterogeniczny, jest bardzo zrónicowana i rozdrobniona – w brany dominuj mae i rednie przedsibiorstwa, najczciej Oeconomia 9 (4) 2010.

(8) 106. J. Gancarczyk. o charakterze rodzinnym, czsto opieraj ce si na pracownikach sezonowych (mieszkacy obszaru recepcyjnego). Taka sytuacja niejako z góry „skazuje” rmy turystyczne na wspóprac, kooperacj [Wodarczyk, Kaczmarek, Stasiak 2005]. Udzia pracuj cych w MSP w sekcji zwi zanej z turystyk (hotele i restauracje) wynosi 86,3% a w wartoci dodanej brutto 85,1%. Udzia gospodarki turystycznej bez nakadów na inwestycje w PKB wynosi 5,7–7,3%, a udzia przemysu turystycznego okoo 2%. Nast pi 7,4-procentowy wzrost zatrudnienia w turystyce. Dla zwikszenia tego udziau w latach 2008– –2015 niezbdny jest wzrost popytu turystycznego (mierzonego wydatkami poszczególnych segmentów rynku turystycznego) w tempie przekraczaj cym przewidywane tempo wzrostu PKB. Poniewa udzia sektora usug w gospodarce polskiej jest niszy ni w rozwinitych krajach, naley przyj , e bdzie si on rozwija znacznie szybciej ni przemys czy rolnictwo. Oznacza to, e w nadchodz cych latach gospodarka turystyczna w Polsce ma szanse rozwija si w tempie wikszym ni tempo rozwoju caej polskiej gospodarki (mierzonej tempem wzrostu PKB) [POT 2008]. W gospodarce rynkowej uwaa si mae i rednie przedsibiorstwa za podstaw zdrowej gospodarki. S one postrzegane jako „motor” regionalnej aktywizacji i rozwoju gospodarczego. Procesy formowania nowych rm sektora MSP s zawsze zwi zane z terenem zamieszkania przedsibiorców lub miejscem ich pracy. Prawie nigdy nie rozwaaj oni innych lokalizacji na terenie kraju. Z kolei wiksze przedsibiorstwa najpierw wybieraj na lokalizacj szeroki region, a nastpnie badaj specyczne warunki lokalne i decyduj o szczegóowej lokalizacji rmy lub jej oddziau [Cooper 1971]. W literaturze przedmiotu [Smallbone 1994] panuje pogl d, e sektor MSP aktywizuje gospodarczo regiony przez: • generowanie nowych miejsc pracy, • generowanie innowacji oraz unowoczenianie produktów i usug, • generowanie lokalnego dochodu przez sprzeda towarów i usug poza region oraz eksport, • udzia w lokalnej strukturze gospodarczej i zmianach tej struktury przez komplementarno z innymi rmami w regionie na zasadzie „podwykonawstwa”, • udzia jako „zaczyn” przyszych duych rm. KLASTER W POLITYCE AKTYWIZACJI GOSPODARCZEJ REGIONU I W REGIONALNEJ POLITYCE WSPIERANIA MAYCH I REDNICH PRZEDSIBIORSTW (MSP) Obserwacja zjawiska klastra daa pocz tek jednemu z dwóch gównych podej. w polityce aktywizacji gospodarczej, polityki opartej na klastrach (cluster policy), w odrónieniu od polityki sektorowej (sectoral policy) [Enright 2000]. Klastry decyduj zatem o aktywizacji gospodarczej oraz konkurencyjnoci regionów i caych gospodarek narodowych, dlatego ich znaczenie i analiza powinny by uwzgldnione w formuowaniu polityki aktywizacji gospodarczej regionu oraz rozwoju regionalnego. Hansen [1992], Scott [1988], Storper i Walker [1986] wskazuj , i blisko geograczna sprzyja wymianie informacji i uatwia komunikacj, co prowadzi do szybkiego ujawniania dysproporcji, potrzeb lub ogranicze wystpuj cych w obrbie danego skupiska. Aglomeracja Acta Sci. Pol..

(9) Wpyw klastrów na aktywizacj gospodarcz regionów turystycznuch. 107. jednego lub powi zanych sektorów uatwia zatem wykrycie podstawowych problemów przedsibiorstw, co jest z kolei istotne z punktu widzenia prowadzenia polityki wsparcia MSP. Ponadto, umoliwia kreowanie wiedzy w regionie oraz trafny dobór charakteru dziaalnoci w przypadku zakadania rm i decyzji o rozwoju, tj. zapewnia przedsibiorstwom dopasowanie (adjustment) do regionalnego acucha wartoci. Klastry tworz rodowiska korzystne dla rozwoju i konkurencyjnoci MSP, gdy uzyskuj tam one atwy dostp do materialnych i niematerialnych zasobów dziaaj c w systemach powi za sieciowych. Ich znaczenie dla polityki aktywizacji gospodarczego regionu i dla regionalnej polityki wspierania MSP kae potraktowa klaster jako podstawow jednostk analizy w formuowaniu obu polityk, a zarazem gówny przedmiot ich wsparcia (rys. 1). Klaster jest korzystnym rodowiskiem dla rozwoju i budowy konkurencyjnoci MSP. Wnioski dla regionalnej polityki wspierania MSP. Klastry decyduj o aktywizacji gospodarczej i konkurencyjnoci gospodarek. Wnioski dla polityki aktywizacji gospodarczej regionu. Klaster jako jednostka analizy w procesie formuowania obu polityk i jako gówny przedmiot wsparcia. Rys. 1. Fig. 1.

(10) ródo: Source:. Wnioski z bada nad zjawiskiem klastra Conclusions of research on cluster phenomenon Opracowanie wasne. Author’s research.. Oparcie polityki aktywizacji gospodarczej regionów turystycznych na analizie klastrów pozwoli na: – uzyskanie spójnoci midzy kierunkiem regionalnej polityki wspierania MSP i polityk aktywizacji gospodarczej regionu (klaster staje si podstaw ksztatowania obu polityk); – skoncentrowanie pomocy na grupie rm (brany turystycznej) istotnej dla gospodarki regionu; – precyzyjniejsze adresowanie pomocy, gdy rmy w ramach skupiska reprezentuj podobn charakterystyk pod wzgldem rodzaju dziaalnoci, fazy dojrzaoci przemysu i zaawansowania technologicznego, maj podobne rynki; – moliwe jest w tej sytuacji bardziej trafne okrelenie problemów dowiadczanych przez te rmy (specyczne uomnoci rynku i koszty transakcyjne), a w lad za tym waciwy dobór instrumentów i rodków realizacji polityki wsparcia MSP.. Oeconomia 9 (4) 2010.

(11) 108. J. Gancarczyk. PODSUMOWANIE Jednym z podstawowych problemów w formuowaniu i realizacji polityki aktywizacji gospodarczej regionów i wsparcia MSP w tej polityce jest brak spójnych podstaw koncepcyjnych. Analiza zjawiska klastra pozwala sformuowa takie podstawy – s one oparte na rozbudowanych badaniach empirycznych, w tym na studiach porównawczych, które zaowocoway uogólnieniami dotycz cymi róde konkurencyjnoci tego zjawiska i jego wpywu na konkurencyjn przewag gospodarek regionalnych i narodowych. Instrumenty i rodki realizacji pozostaj podobne jak te dotychczas wykorzystywane w polityce regionalnej i polityce wspierania MSP, jednak róni si sposób ich wykorzystywania: 1. Wsparcie skoncentrowane jest na wzmacnianiu konkurencyjnoci grup przedsibiorstw najbardziej istotnych dla gospodarki regionów turystycznych. 2. Instrumenty i rodki s precyzyjnie adresowane. Ze wzgldu na wspólne cechy rozwoju technologii, rynku, dostawców, wymaga kapitaowych przedsibiorstw w ramach klastra moliwe jest trafne okrelenie uomnoci rynku i kosztów transakcyjnych dowiadczanych przez te rmy. Pozwala to z kolei na trafne dopasowanie rodzaju dóbr publicznych, których powinno dostarczy organizowane wsparcie. 3. Wsparcie jest selektywne, a adresuj je regionalne wadze samorz dowe, zarz dzaj ce programami pomocowymi. Wymaga to zdecentralizowanego ukadu instytucjonalnego w zakresie prowadzenia polityki aktywizacji gospodarczej regionu i regionalnej polityki wspierania MSP. 4. Instrumenty i rodki wsparcia bazuj na istniej cych zasobach regionu turystycznego, co oznacza, e takie inicjatywy, jak np. park technologiczny czy przemysowy, powinny stymulowa ju istniej ce powi zania gospodarcze i opiera si na jasno zdeniowanym popycie i istniej cych w regionie kompetencjach. Oznacza to odejcie od traktowania tych przedsiwzi jako sposobu na kreowanie nowych, atrakcyjnych sektorów „od zera”, bez uwzgldnienia wspomnianych uwarunkowa.. PIMIENNICTWO Bednarczyk M., 2001. Organizacje publiczne. Zarz dzanie konkurencyjnoci . PWN, WarszawaKraków. Cooper A.C., 1971. Technical entrepreneurship: What do we know?, R&D Management. Enright M. J., 2000. Globalisation, Localisation and Cluster-Based Policies. Conference materials, “Enhancing the Competitiveness of SMEs in the Global Economy: Strategies and Policies”. OECD, Bolonia. European Commission, 2002. Clusters in Europe. Observatory of European SMEs nr 3. European Commission, 2008. Industry, Trade and Services. Statistics in Focus nr 31. Gancarczyk M., 2009. Model ewolucji klastrów a zarz dzanie rozwojem regionu. Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego w Poznaniu nr 129, 190–197. Gancarczyk M., 2010. Model schyku i odrodzenia klastrów. Gospodarka Narodowa nr 3/2010, 1–21. Hansen N., 1992. Competition, Trust and Reciprocity in the Development of Innovative Regional Milieux. Papers in Regional Science, vol. 71, nr 2, 95–105.. Acta Sci. Pol..

(12) Wpyw klastrów na aktywizacj gospodarcz regionów turystycznuch. 109. Jdrzejczyk I., 2000. Nowoczesny biznes turystyczny. Ekostrategie w zarz dzaniu rm . PWN, Warszawa. Kurek W., 2007. Turystyka. PWN, Warszawa. Markusen A., 1996. Sticky Places in Slippery Space: A Typology of Industrial Districts. Economic Geography vol. 72, nr 3, 293–313. Meyer B., 2009. Strategie rozwoju turystyki w regionie. PWN, Warszawa. Norin S., 2003. Tourism clustering and innovation. Paths to economic growth and development. ETOUR, Stockholm. OECD, 1996. Networks of Enterprises and Local Development: Competing and Co-operating in Local Productive Systems. Paris. Polska Agencja Rozwoju Przedsibiorczoci, 2009. Raport o stanie sektora maych i rednich przedsibiorstw w Polsce w latach 2007–2008. Warszawa. Polska Organizacja Turystyczna, 2008. Marketingowa strategia Polski w sektorze turystyki na lata 2008–2015. Warszawa. Porter M.E., 1994. The Competitive Advantage of Nations. The Macmillan Houndmills-Basingstoke-Hampshire-London. Scott A.J., 1988. New Industrial Spaces. Flexible Production Organization and Regional Development in North America and Western Europe. PION, London. Smallbone D., 1994. SMEs and Regional Economic Development: Developing a Policy Agenda. Wyd. U , ód. Storper M., 1997. The Regional World. Territorial Development in a Global Economy. Guilford, New York. Storper M., Walker R., 1986. The Capitalist Imperative. Territory, Technology and Industrial Growth. Blackwell, New York. Vanhaverbeke W., 2001. Realizing New Regional Core Competencies: Establishing a CustomerOriented SME Network. Entrepreneurship and Regional Development vol. 13, nr 2, 99. Wodarczyk B., Kaczmarek J., Stasiak A., 2005. Produkt turystyczny, PWE, Warszawa.. IMPACT OF CLUSTERS ON ECONOMIC ACTIVATION OF TOURISM REGIONS Abstract. The aim of the article is to present the concept of economic activation of tourism regions based on the development of enterprise clusters and on the development of small and medium sized enterprises (SMEs). The following topics are discussed: reasons for the current interest in clusters, approaches to the cluster phenomenon by different researchers and proposed denitions of the cluster, examples of regional clusters and sources of their competitiveness. Moreover, the contribution of SMEs into the regional economy is outlined. Finally, the function of clusters in the policy for economic activation of the region and for the regional SME policy was proposed. The article is based on the review of the literature in industrial clusters and on the results of empirical studies. Key words: cluster, region, tourism, regional development, small and medium sized enterprises, SMEs. Zaakceptowano do druku – Accepted for print 10.09.2010. Oeconomia 9 (4) 2010.

(13)