TURYSTYKA W AKTYWIZACJI
SPOECZNO--GOSPODARCZEJ OBSZARÓW WIEJSKICH
(NA PRZYKADZIE WOJEWÓDZTWA LUBELSKIEGO)
Izabella Sikorska-Wolak
Szkoa Gówna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie
Streszczenie. W opracowaniu przedstawiono problemy wsi i rolnictwa Lubelszczyzny. Podkrelono potrzeb rónicowania dziaalnoci gospodarczej na obszarach wiejskich. Ukazano rol turystyki w aktywizacji spoeczno-gospodarczej wsi, jej miejsce w strate-giach rozwoju regionu i badanych gmin oraz dziaania samorzdów lokalnych na rzecz roz-woju turystyki. Dokonano take charakterystyki postaw mieszkaców wsi wobec turystów i rozwoju turystycznego ich gmin.
Sowa kluczowe: obszary wiejskie, rolnictwo, turystyka, strategia rozwoju, postawa
WSTP
Do przeszoci ju dzisiaj naley utosamianie wsi z rolnictwem. I chocia rolnic-two w Polsce dugo jeszcze pozostanie podstawow czci wiejskiej ekonomii, to coraz wyraniej zauwaalny jest proces rónicowania dziaalnoci gospodarczej na obszarach wiejskich i wkomponowywania w wiejsk przestrze nowych pozarolniczych i poza-produkcyjnych funkcji. Z uwagi na bogate zasoby przyrodnicze i kulturowe polskiej wsi, due i niewykorzystane zasoby pracy oraz bogate tradycje letniskowe wielu wsi jedn z wanych jest funkcja turystyczna. Jej urzeczywistnianiu si sprzyja take coraz wiksze zainteresowanie mieszkaców miast turystyk alternatywn, w tym turystyk wiejsk/agroturystyk i ekoturystyk. Szczególnie du rol moe odegra turystyka w aktywizowaniu spoeczno-gospodarczym wsi pooonych peryferyjnie i na terenach o niekorzystnych warunkach gospodarowania w rolnictwie, a take na terenach szcze-gólnie cennych przyrodniczo i objtych prawn ochron. S to jednoczenie obszary o bogatych walorach turystycznych.
Adres do korespondencji – Corresponding author: Izabella Sikorska-Wolak, Szkoa Gówna Go-spodarstwa Wiejskiego w Warszawie, Wydzia Nauk Ekonomicznych, Katedra Ekonomiki Edu-kacji, Komunikowania i Doradztwa, ul. Nowoursynowska 166, 02-787 Warszawa, e-mail: izabel-la_sikorska_wolak@sggw.pl
W opracowaniu wykorzystano wybrane pozycje literatury, dane statystyki krajowej i regionalnej, dokumenty strategiczne dotyczce rozwoju rolnictwa i obszarów wiejskich, a take wyniki bada empirycznych prowadzonych w Katedrze Ekonomiki Edukacji, Komunikowania i Doradztwa SGGW w Warszawie w 2008 roku na terenie 12 gmin wiej-skich Lubelszczyzny.
PROBLEMY ROZWOJU OBSZARÓW WIEJSKICH I ROLNICTWA LUBELSZCZYZNY
Obszary wiejskie zajmuj 96,1% terytorium woj. lubelskiego (w Polsce 93,2%). Mieszkacy wsi stanowi 53,5% ogóu ludnoci województwa (w Polsce 39,9%). Rolnic-two stanowi jeden z najwaniejszych dziaów gospodarki województwa. wiadcz o tym due zasoby ziemi, wysoki udzia ludnoci rolniczej oraz znaczca produkcja rolnicza w skali kraju. Mimo relatywnie korzystnych warunków do produkcji rolnej (wskanik waloryzacji rolniczej przestrzeni produkcyjnej 74,1 pkt. przy redniej dla Polski 66,6 pkt.) [Krasowicz 2002], znacznych zasobach pracy i kapitau, a take unikalnych walo-rach krajobrazowych, region ten charakteryzuje si prawie najniszym w kraju poziomem produktu krajowego brutto (PKB) na 1 mieszkaca. W porównaniu z rozwinitymi go-spodarczo regionami Europy Zachodniej Lubelszczyzna jest terenem o znacznym poten-cjale produkcyjnym rolnictwa, jednak potencja ten jest sabo wykorzystany [Krasowicz, Igras 2003]. Mimo wyranej specjalizacji w wybranych gaziach produkcji, np. chmiel, tyto, owoce, rolnictwo Lubelszczyzny ma generalnie charakter ekstensywny. Nie jest ono konkurencyjne w stosunku do rolnictwa innych regionów, a tym bardziej w porówna-niu do krajów Unii Europejskiej. Rolnictwo i obszary wiejskie regionu s natomiast sfer o duym nagromadzeniu problemów i barier, czsto wymagajcych rozwiza systemo-wych, wykraczajcych poza moliwoci nansowe budetu regionalnego.
Rolniczy charakter województwa ma swoje odzwierciedlenie w strukturze zatrud-nienia – w rolnictwie, owiectwie i lenictwie w 2008 r. zatrudnionych byo 36,2% ogó-u pracujcych (w Polsce – 15,6%). Jednym z podstawowych ogranicze rozwojowych sektora rolnego w województwie lubelskim jest nadmiar siy roboczej zaangaowanej w produkcji rolnej. Nadmierne zatrudnienie opónia tempo poprawy struktury agrarnej i efektywnoci gospodarowania, postpu technologicznego, co z kolei przekada si na niskie dochody rolnicze i niepene wykorzystanie istniejcego potencjau.
W 2008 r. na terenie woj. lubelskiego funkcjonowao 284,5 tys. indywidualnych go-spodarstw rolnych o rednim areale 7,7 ha (w Polsce 8,9 ha). Sabo lubelskiego rolnic-twa stanowi rozdrobnienie struktury obszarowej gospodarstw. Dominuj tu gospodarsrolnic-twa mae – 65% nie przekracza 5 ha, a 86% 10 ha powierzchni. Ma to wielorakie skutki eko-nomiczne i spoeczne: stanowi o niskim dochodzie rolników i ich rodzin, uniemoliwia akumulacj kapitau niezbdnego dla podjcia inwestycji mogcych podnie efektyw-no gospodarstw.
Niska dochodowo w rolnictwie przekada si na niedostatek kapitau, który jest jedn z gównych barier rozwojowych lubelskiego, a take polskiego rolnictwa.
Trud-na sytuacja dochodowa rodzin rolniczych ogranicza moliwoci inwestowania w rozwój gospodarstw. Brak wasnych rodków nansowych utrudnia równie korzystanie z nan-sowania zewntrznego. Zarówno koszty kredytu, jak i wymóg zabezpieczenia ich zwrotu stanowi znaczn barier dla wikszoci gospodarstw. Jest to do problemowa sytuacja ze wzgldu na konieczno dostosowania gospodarstw do standardów jakociowych UE, warunków weterynaryjnych i sanitarnych, co wie si z modernizacj bazy wytwórczej gospodarstw i ich wyposaeniem w nowe urzdzenia techniczne.
Typowe dla znacznej czci Lubelszczyzny zjawisko tzw. szachownicy gruntów jest równie jedn z wanych barier rozwoju rolnictwa. Dua liczba dziaek o niewielkiej powierzchni, wspótworzcych mae, typowe dla znacznej czci woj. lubelskiego go-spodarstwa, powoduje wzrost kosztów produkcji, obnia efektywno gospodarowania, przyczynia si do zaniedba w agrotechnice i jest jedn z przyczyn postpujcej eksten-sy kacji rolnictwa. Rozdrobnienie agrarne i szachownica gruntów s te przyczynami wzrostu udziau ugorów i odogów w powierzchni gruntów ornych. Utrudnienia orga-nizacyjne (np. utrudnienia w dotarciu do niektórych dziaek) mog równie wynika z obecnoci duej iloci zjawisk krasowych. Zagroone procesami erozji s szczególnie Wyyna Lubelska i Roztocze. Ocenia si, e powierzchniow erozj wodn jest zagro-one 27,9% powierzchni województwa, a erozj wwozow okoo 17,5%. Gsto sieci wwozów w zachodniej czci Paskowyu Naczowskiego jest najwiksza w Europie [Józefaciuk A., Józefaciuk Cz. 1999]. O ile z gospodarczego punktu widzenia wyst-powanie wyej wymienionych zjawisk jest niekorzystne, to podnosz one niewtpliwie atrakcyjno krajobrazu wsi lubelskiej.
Obok wielu niekorzystnych warunków rozwoju rolnictwa Lubelszczyzny optymi-zmem napawa fakt, i znaczna cz wacicieli gospodarstw rolnych dostrzega mo-liwo poprawy sytuacji przez podejmowanie ekologicznych metod produkcji. W 2008 r. na terenie woj. lubelskiego funkcjonowao ju 1397 gospodarstw ekologicznych, co plasowao je na trzecim miejscu w skali kraju [Jaboska-Urbaniak 2009].
Malowniczo krajobrazu wsi lubelskiej, korzystne warunki przyrodnicze oraz due obszary objte ochron prawn, w tym: 2 parki narodowe – Roztoczaski i Poleski, 16 parków krajobrazowych, 85 rezerwatów, 18 obszarów chronionego krajobrazu oraz 1554 pomników przyrody [Ochrona rodowiska… 2007], bogate dziedzictwo kulturowe, w tym wielokulturowo wschodniej czci regionu, stwarzaj doskonae warunki do rozwoju turystyki wiejskiej, a w szczególnoci agro- i ekoturystyki.
Jedn z najpowaniejszych barier wielofunkcyjnego rozwoju obszarów wiejskich stanowi jednake sabo rozwinita infrastruktura techniczna na wsi. Nieodpowiedni sto-pie rozwoju infrastruktury nie tylko obnia standard ycia i gospodarowania, lecz take decyduje o sabej atrakcyjnoci dla inwestorów. Bariery kapitaowe oraz ograniczone moliwoci nansowe lokalnych samorzdów nie sprzyjaj rozwojowi infrastruktury. Równie infrastruktur spoeczn na obszarach wiejskich cechuje niedoinwestowanie i niedostosowanie do istniejcych potrzeb. Niedostateczny rozwój dotyczy szczegól-nie placówek kulturalnych, turystycznych, ale take szkó oraz placówek opiekuczych i suby zdrowia.
EKONOMICZNE I SPOECZNE ZNACZENIE TURYSTYKI W ROZWOJU OBSZARÓW WIEJSKICH
Obecnie model wielofunkcyjnego i zrównowaonego rozwoju obszarów wiejskich uznawany jest za jedn z podstawowych kategorii polityki wzgldem rolnictwa i obsza-rów wiejskich w Polsce. W modelu tym wane miejsce wyznaczono funkcji turystycznej. Za rozwojem funkcji turystycznej przemawiaj wielorakie korzyci osigane przez wiej-skich usugodawców i cae spoecznoci lokalne. Potwierdzaj to dowiadczenia krajów o dugoletnich tradycjach rozwoju turystyki wiejskiej, a take dowiadczenia tych re-gionów i gmin wiejskich w Polsce, które jako pierwsze dostrzegy szans rozwoju przez turystyk.
Turystyka wiejska, w tym agro- i ekoturystyka, jako zjawisko gospodarcze, spoecz-ne, kulturowe i przestrzenne zawiera w sobie czynniki pobudzajce rozwój regionalny i lokalny. Najczciej postrzegana jest przez pryzmat ekonomicznych korzyci osiga-nych przez wiejskich kwaterodawców oraz miejscow spoeczno , a take prosperity lokalnej gospodarki [m.in.: elazna 2004, Sikorska-Wolak 2004, Sznajder, Przezbórska 2006, Mysiak 2007, Baliska, Sikorska-Wolak 2009]. Jako najwaniejsze wród nich wyróni mona nastpujce:
Dodatkowy dochód wiejskich usugodawców i innych mieszkaców wsi1. Rozwój przedsibiorczoci.
Rozbudzanie inicjatyw gospodarczych i tworzenie nowych miejsc pracy. Ograniczenie bezrobocia, wzrost zatrudnienia.
Aktywizacja zawodowa kobiet wiejskich. Poprawa lokalnej infrastruktury technicznej. Transfer kapitau z miasta na wie.
Rozwój tej formy turystyki wie si równie z nie mniej wanymi korzyciami o charakterze pozaekonomicznym, do których nale:
Nobilitacja mieszkaców wsi i ich stylu ycia. Wzrost poziomu kwali kacji.
Aktywizacja rodowiska wiejskiego, umocnienie wizi spoecznych. Ochrona wartoci kulturowych oraz terenów cennych przyrodniczo.
Nie sposób przewidzie wszystkich poytków, jakie mog wynikn z uruchomienia biznesu agroturystycznego. Wiele z nich ma charakter niewymierny lub nie ujawnia si w formie materialnej, ale wyraa si po prostu w lepszych warunkach ycia. Rozwój turystyki na wsi sprawia, e nastpuje zrónicowanie lokalnej gospodarki, która staje si mniej podatna na niestabilnoci rynku, co ma znaczenie w rejonach typowo rolniczych. Dziki biznesowi turystycznemu rodziny rolnicze zdobywaj nowe umiejtnoci, ucz si przedsibiorczoci, co moe procentowa take w innych dziedzinach. Same kontakty z go mi i wymiana pogldów przynosz niewymierne, ale istotne korzyci.
1W tym miejscu naley wspomnie o tak zwanym efekcie mnonikowym, „nakrcajcym”
lokal-n koniunktur gospodarcz. Przyjazd turystów powoduje zwikszenie popytu na inne artykuy i usugi, które z turystyk mog nie mie nic wspólnego. Dlatego w wielu krajach przywizuje si ogromn wag do rozwoju turystyki jako dziedziny umoliwiajcej w stosunkowo szybkim czasie oywienie gospodarcze. Szerzej na ten temat Majewski [2004].
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
RANGA TURYSTYKI W STRATEGIACH ROZWOJU REGIONU I BADANYCH GMIN
W badaniach uwzgldniajcych problemy rozwoju turystyki na obszarach wiejskich wiele miejsca powica si okreleniu jej miejsca w dokumentach planistycznych o cha-rakterze strategicznym [m.in.: Sikora, Karczewska 2006, Mysiak 2007, Wiatrak 2008, Zawadka 2010].
Podstawowym narzdziem prowadzonej przez samorzd województwa lubelskiego polityki regionalnej jest Strategia Rozwoju Województwa Lubelskiego na lata 2006–2020 (SRWL). Jest ona dokumentem strategicznym o charakterze dugofalowym, wyznacza-jcym cele i kierunki rozwoju Lubelszczyzny do 2020 roku. Przyjty horyzont czasowy strategii oraz jej gówne zaoenia nawizuj bezporednio do zasad polityki regionalnej pastwa i polityki strukturalnej Unii Europejskiej. Strategia jest bazowym dokumentem do opracowania i wdroenia na terenie województwa lubelskiego programów rozwoju wspó nansowanych ze rodków krajowych i funduszy strukturalnych Unii Europejskiej w dwóch kolejnych okresach programowania, tj. w latach 2007–2013 i 2014–2018. Tu-rystyka jako wany element sektora usug wymieniana jest wród celów kilku priory-tetów: Priorytet 1. Wzrost konkurencyjnoci regionalnej gospodarki oraz jej zdolnoci do tworzenia miejsc pracy, Priorytet 3. Poprawa atrakcyjnoci i spójnoci terytorialnej województwa lubelskiego.
Programem sucym realizacji Strategii Rozwoju Województwa Lubelskiego na lata 2006–2020 jest Regionalny Program Operacyjny Województwa Lubelskiego na lata 2007–2013 okrelajcy priorytety i wysoko rodków krajowych oraz pochodzcych z funduszy strukturalnych UE, przeznaczonych na realizacj instrumentów rozwoju wo-jewództwa lubelskiego. O 5. Kultura, turystyka i wspópraca midzyregionalna dotyczy bezporednio rozwoju turystyki, w tym turystyki na obszarach wiejskich i agroturystyki na Lubelszczynie.
Strategicznym dokumentem powiconym obszarom wiejskim Lubelszczyzny jest Program Zrównowaonego Rozwoju Rolnictwa i Obszarów Wiejskich Województwa Lubelskiego. Podobnie jak w innych opracowaniach tego typu, podkrela si w nim zna-czenie turystyki wiejskiej i agroturystyki w wielofunkcyjnym i zrównowaonym rozwoju wsi, jako przykadów pozarolniczej dziaalnoci na obszarach wiejskich.
Proces rozwoju wsi i rolnictwa Lubelszczyzny postanowiono oprze na piciu pod-stawowych systemach gospodarowania, pozwalajcych na stworzenie zdrowych warun-ków ycia na wsi zarówno pod wzgldem gospodarczym, spoecznym, jak i kulturalnym. Obok gospodarstw towarowych, ekologicznych, prowadzcych zalesianie i nastawionych na produkcj biopaliw wymienia si rodzinne gospodarstwa agroturystyczne skupione na terenach atrakcyjnych turystycznie. Podstaw ich utrzymania ma by prowadzenie dziaalnoci turystycznej we wasnym gospodarstwie, a produkcja rolna ma by prowa-dzona na uytek wasny oraz goci. Zaznacza si tu jednak, e elementami wspomagaj-cymi rozwój agroturystyki musz by : kredyty na inwestycje, ulgi podatkowe, promocja w kraju i za granic, wspópraca z biurami turystycznymi. Dziki tym dziaaniom agrotu-rystyka ma pozwoli wielu rodzinom rolniczym na znaczn popraw sytuacji nansowej. Rozwój tej dziaalnoci, coraz modniejszej zarówno w Europie Zachodniej, jak i w kraju,
ma umoliwi tworzenie nowych miejsc pracy poza rolnictwem na terenach wiejskich (zajazdy, bary, kioski, rzemioso artystyczne, usugi transportowe itp.).
Lubelszczyzna posiada równie Plan Marketingu Turystyki w Województwie Lu-belskim na lata 2007–2013 (PMTWL). Celem opracowania jest okrelenie moliwoci zrównowaonego rozwoju gospodarki turystycznej przez propagowanie rozwoju róno-rodnych form turystyki i rekreacji, racjonalne i efektywne wykorzystanie bazy turystycz-nej, zasobów ludzkich, przyrodniczych, kulturowych, materialnych i nansowych oraz zachowanie biorónorodnoci systemowej, gatunkowej i genowej.
Sporód czterech gównych kierunków rozwoju sektora turystycznego dwa zwizane s cile z turystyk wiejsk i agroturystyk. S nimi turystyka wypoczynkowa pobyto-wa, w tym agroturystyka, oraz turystyka promocyjna – zwizana z walorami turystycz-nymi lubelskiej wsi, z obyczajami, twórczoci ludow, walorami etnogra czturystycz-nymi, folk-lorem.
Warunkiem rozwoju turystyki w skali lokalnej jest m.in. bogactwo atrakcji i zdrowe rodowisko. Rozumna polityka przestrzenna wadz samorzdowych moe w znacznej mierze zapewni odpowiednie dla rozwoju turystyki rodowisko naturalne, jak równie (w miar moliwoci) dy do zahamowania jakociowego i ilociowego spadku prze-strzeni nadajcej si do wypoczynku. Z kolei ukierunkowany rozwój turystyki przyjaznej rodowisku moe przyczyni si do zahamowania degradacji rodowiska i podniesienia wiadomoci ekologicznej zarówno turystów, jak i miejscowej ludnoci. W optymalizo-waniu warunków do rozwoju turystyki istotna jest te rola polityki kulturalnej. W tym wzgldzie dziaalno organów samorzdu lokalnego, chcc podnie walory turystycz-ne, zmierza do zachowania i utrzymania w naleytym stanie elementów dziedzictwa kul-turowego na swoim obszarze.
Turystyka wiejska/agroturystyka znajduje równie odzwierciedlenie w aktualnych strategiach rozwoju oraz innych planistycznych dokumentach badanych gmin, a take w dziaaniach wadz poszczególnych gmin podejmowanych celem propagowania oraz intensy kacji rozwoju usug turystycznych/agroturystycznych [Zawadka 2010].
Miejsce agroturystyki w strategiach 12 badanych gmin Lubelszczyzny byo odmien-ne, a jej ranga uzaleniona bya w znacznej mierze od atrakcyjnoci turystycznej bada-nych jednostek. Poniej, z uwagi na ograniczone ramy opracowania, przedstawiono miej-sce agroturystyki w strategii dwóch gmin o znacznej atrakcyjnoci turystycznej, tj. Suca i Woli Uhruskiej. W przypadku Suca wskazano, e turystyka i agroturystyka to wiodcy czynnik rozwoju lokalnego. W Woli Uhruskiej, jako jedynej z badanych gmin, opracowa-no nawet odrbny dokument – Program Rozwoju Turystycznego Gminy Wola Uhruska na lata 2000–2010, który mia si przyczyni do efektywnego rozwoju turystyki na jej terenie. Wadze obu gmin deklaroway wsparcie rozwoju turystyki/agroturystyki. Prze-jawiao si to m.in. wspóprac z instytucjami zorientowanymi na rozwój agroturystyki: Nadbuaskim Stowarzyszeniem Agroturystycznym (Wola Uhruska) oraz Roztocza-skim Stowarzyszeniem Agroturystycznym, LubelRoztocza-skim Zwizkiem Stowarzysze Agro-turystycznych, Lokaln Organizacj Turystyczn – Roztocze oraz Lokaln Organizacj Turystyczn „Zamo i Roztocze” (Susiec). Celem promocji obie gminy wydaj foldery i pocztówki promocyjne, bior udzia w targach turystycznych i kiermaszach. W obu gminach wytyczono równie wiele cieek, tras rowerowych i szlaków (w tym nawet geoturystyczne na terenie Suca oraz cieka przyrodniczo-historyczna „Dolina Bugu”
w Woli Uhruskiej, a take oznakowana cieka przyrodnicza „Stulno” na terenie Sobibor-skiego Parku Krajobrazowego). W obu gminach organizowanych jest wiele imprez kul-turalno-owiatowych i turystycznych. Ciekawym przykadem moe by Transgraniczny Festiwal Pieni o Roztoczu w Sucu oraz Midzynarodowy Plener Plastyczny „Kresy 92” w Woli Uhruskiej. Na uwag zasuguje ponadto rozwój turystyki wodnej (wypoyczalnie kajaków i rowerów wodnych) w Woli Uhruskiej oraz plany utworzenia zalewu w teje gminie. W Sucu natomiast planowana bya budowa wycigu narciarskiego.
Jeden z czterech priorytetów wyszczególnionych w strategii rozwoju gminy Susiec brzmia: „Aktywizacja gospodarcza gminy poprzez wykorzystanie walorów turystycz-nych”. Celami operacyjnymi majcymi wpyn na jego realizacj byy zwikszenie atrakcyjnoci turystycznej oraz rozwój kontaktów zewntrznych gminy. Miay to zapew-ni nastpujce dziaania: uporzdkowanie zagospodarowania przestrzennego gminy; opracowanie oferty inwestycyjnej gminy dotyczcej terenów inwestycyjnych, obiektów, systemu zacht i preferencji dla potencjalnych inwestorów zewntrznych; opracowanie i wdroenie programu dotyczcego poprawy estetyki gminy; usprawnienie systemu in-formacji turystycznej i obsugi turystów; budowa, rozbudowa i modernizacja istniejcej infrastruktury turystycznej (cieki rowerowe, trasy spacerowe, szlaki pamici, szlaki turystyczne itp.), a take tej, która umoliwia wykorzystanie walorów turystycznych gminy w okresie zimowym. Wymienione zostay równie: wspieranie rozwoju agrotu-rystyki i wszelakich przedsiwzi turystycznych na terenie gminy; budowa nowych i zagospodarowanie istniejcych zbiorników i cieków wodnych w celu przystosowa-nia ich i udostpnieprzystosowa-nia dla celów turystycznych i rekreacyjnych, a take podejmowanie dziaa majcych na celu promowanie walorów przyrodniczych i turystycznych gminy. Za istotne w rozwoju kontaktów zewntrznych gminy uznano natomiast: uczestniczenie gminy w zwizkach, stowarzyszeniach, partnerstwach i innych formach organizacyjnych, których celem jest wspieranie rozwoju gminy; wspieranie wspópracy midzyregionalnej i midzynarodowej prowadzonej przez rónego typu placówki, w tym kulturalne, owia-towe, sportowe oraz organizacje pozarzdowe; wspieranie przedsibiorców i wacicieli gospodarstw rolnych w pozyskiwaniu partnerów zewntrznych, w tym zagranicznych, oraz prowadzenie marketingu lokalnych produktów i producentów.
Celami operacyjnymi, wspomagajcymi w znaczny sposób rozwój turystyki i agro-turystyki na terenie gminy, byy m.in.: poprawa stanu infrastruktury spoecznej, zwik-szanie dostpnoci komunikacyjnej gminy, poprawa stanu rodowiska oraz racjonalne gospodarowanie zasobami przyrodniczymi, jak równie ochrona i promocja dziedzictwa kulturowego gminy.
Gmin, dla rozwoju której turystyka i agroturystyka ma priorytetowe znaczenie jest Wola Uhruska. W tej gminie ju sama misja okrelona w strategii rozwoju sugeruje, e rozwój gospodarczy powinien by oparty na turystyce. Pierwszy sporód 3 celów strate-gicznych wyartykuowanych na kartach strategii rozwoju brzmi: „Wykorzystanie walo-rów rodowiska naturalnego i nadgranicznego pooenia gminy dla rozwoju jej funkcji turystycznej”. Ma to zosta osignite dziki wielu dziaaniom, którymi s m.in. roz-budowa istniejcej i tworzenie nowej infrastruktury turystycznej, rozszerzajcej ofert gminy w tym zakresie. W ramach kolejnego dziaania – intensy kacja prac na rzecz tu-rystycznego wykorzystania terenów chronionych w zgodzie z ich charakterem – do reali-zacji wyznaczono projekty zwizane z przyblieniem dziedzictwa przyrodniczego gminy
turystom i mieszkacom. Mona tu wyszczególni wyznaczenie dwóch tras rowerowych, uruchomienie turystyki konnej i wyznaczenie tematycznych cieek edukacyjno-rekre-acyjnych.
W celu wspierania rónych podmiotów zainteresowanych rozwojem turystyki i two-rzenia spójnej oferty turystycznej za zasadne uznano wsparcie dziaa Nadbuaskiego Stowarzyszenia Agroturystycznego oraz kó wdkarskich i owieckich podejmowanych na rzecz wyduenia sezonu turystycznego oraz wsparcie powstawania i promocji gospo-darstw agroturystycznych. Zaznaczono take konieczno rozszerzania zakresu wspó-pracy transgranicznej z Ukrain w odniesieniu do moliwoci wykorzystania walorów turystycznych rejonów po obu stronach granicy, a take budow i promocj turystycz-nego przejcia graniczturystycz-nego w Zbereu. Uwzgldniajc fakt, i gównymi „aktorami” na scenie lokalnej s spoecznoci lokalne, podkrelono potrzeb ich wczenie w dziaania na rzecz podnoszenia estetyki poszczególnych miejscowoci gminy oraz tworzenia przy-jaznego klimatu w stosunku do przybywajcych tu goci. Istotnymi kierunkami dziaa s równie marketing i promocja gminy oparte na walorach przyrodniczych, kulturowych i historycznych.
POSTAWY SPOECZNOCI LOKALNEJ WOBEC ROZWOJU AGROTURYSTYKI
Poza atrakcyjnoci turystyczn terenu, aktywnoci jego mieszkaców zamierzaj-cych wiadczy lub ju wiadczzamierzaj-cych usugi agroturystyczne, wsparciem wadz lokal-nych i instytucji propagujcych rozwój funkcji turystycznej danego obszaru, istotna jest postawa samych mieszkaców wobec przedsiwzi zwizanych z turystyk oraz wobec turystów odwiedzajcych ich gmin. To m.in. dziki ich akceptacji bd w sytuacji jej braku przyjezdni bd czuli si dobrze lub mao komfortowo w miejscu recepcji tury-stycznej. Naley podkreli , i to równie sami mieszkacy mog sta si w przyszoci wiejskimi kwaterodawcami bd osobami wiadczcymi rónego rodzaju usugi zwiza-ne z obecnoci turystów.
Poniej przedstawiono wyniki bada dotyczcych postaw mieszkaców badanych gmin wobec turystów w nich wypoczywajcych. Zaprezentowano take opinie spoecz-noci lokalnych na temat celowoci rozwijania turystyki2.
Wród respondentów nieznacznie wicej byo kobiet (50,6% ogóu)3. Badana zbioro-wo bya do zrónicowana pod wzgldem wieku, przy czym najliczniejsz grup sta-nowiy osoby midzy 25. a 45. rokiem ycia. Pod wzgldem wyksztacenia przewaay osoby z wyksztaceniem rednim. Czynne gospodarstwo rolne posiadao 68,6% respon-dentów, przy czym odsetek ten by znacznie zrónicowany w poszczególnych gminach. Pozytywn postaw wobec turystów wykazywao 50,7% badanych. Swój stosunek do
2W pracy przyjto za S. Mik, i postawa to „okrelony, wzgldnie trway stosunek emocjonalny
lub oceniajcy do przedmiotu lub dyspozycja do wystpowania takiego stosunku, wyraajca si w kategoriach pozytywnych, negatywnych lub neutralnych” [Mika 1984].
3
Badania przeprowadzono na próbie 160 niezaangaowanych w dziaalno agroturystyczn miesz-kaców badanych gmin.
przyjezdnych uzasadniali: s to mili ludzie, zostawiaj u nas swoje pienidze, czego si od nich nauczyli, pozytywnie wpynli na sposób mylenia. 13,1% badanych wykazywa-o si obojtnym stosunkiem do przyjezdnych, a pozostaa cz (31,2%) stwierdzia, e turystów nie spotyka, wic trudno im okreli stosunek do nich. Zaledwie 5,0% badanych deklarowao negatywn postaw w stosunku do turystów. Wymieniano nastpujce po-wody: nie s mili, zakócaj spokój, daj zy przykad mieszkacom, kreuj ze wzorce.
Warto w tym miejscu scharakteryzowa równie stosunek mieszkaców do osób prowadzcych dziaalno agroturystyczn. Prawie poowa badanych (48,1%) wyraaa aprobat dla kwaterodawców, a 4,4% zazdrocio im prowadzonej dziaalnoci. Poczyna-niom usugodawców przygldao si z zaciekawieniem 17,5% badanych mieszkaców, 20,0% z nich miao natomiast stosunek obojtny, 4,5% badanych deklarowao dezapro-bat dla wacicieli gospodarstw agroturystycznych, a 5,5% stwierdzio, e nie zna takich osób.
Jednym z przejawów postaw wobec turystyki s opinie mieszkaców na temat celo-woci rozwijania turystyki na terenie ich gmin, co zaprezentowano na rysunku 1.
Odpowiedzi mieszkaców na pytanie „Czy warto rozwija turystyk w ich gminie?” pokryway si znacznie z opiniami dotyczcymi atrakcyjnoci turystycznej. Warto za-znaczy , e opinie dotyczce celowoci rozwijania turystyki w badanych gminach byy zrónicowane znacznie w zalenoci od poziomu wyksztacenia respondentów – wraz z jego wzrostem wzrasta ich pozytywny stosunek do rozwoju turystyki.
Celem uszczegóowienia prezentowanych wyników na rysunku 2 przedstawiono wy-mieniane przez mieszkaców korzyci z rozwoju turystyki w ich gminach. Wród nich dominuj wskazania dotyczce korzyci ekonomicznych. Znacznie rzadziej wskazywane byy natomiast korzyci o charakterze pozaekonomicznym.
35,0 34,4 28,1 18,8 16,3 13,1 1,8 5,6 0,0 5,0 10,0 15,0 20,0 25,0 30,0 35,0 Zdecydowanie tak
Raczej tak Trudno powiedzie
Raczej nie Zdecydowanie nie
Czy rozwój turystyki jest wskazany? Czy gmina jest atrakcyjna turystycznie?
Rys. 1. Opinie mieszkaców na temat celowoci rozwijania turystyki i atrakcyjnoci turystycznej badanych gmin [%]
Fig. 1. Opinions of residents on the desirability of developing tourism and tourist attractiveness of the municipalities surveyed [%]
ródo: Badania wasne. Source: Author’s research.
Poza korzyciami 13,1% badanych dostrzego moliwo wystpienia negatywnych skutków rozwoju turystyki. Najczciej wskazywanymi byy: przejmowanie przez ludzi (zwaszcza modych) negatywnych wzorców zachowa, zanieczyszczenie rodowiska (zwikszenie iloci odpadów, spalin), wzrost cen.
Podczas wywiadów z mieszkacami zostali oni zapytani take o to, jak chcieliby widzie swoj gmin w perspektywie 20 lat. Prym wród perspektywicznych kierunków rozwoju gmin wioda turystyka, któr wskazao 37,5% respondentów. Na kolejnych miej-scach uplasoway si rolnictwo, przemys i handel. 17% natomiast twierdzio, e adne zmiany nie s wskazane.
Naley podkreli , e odpowiedzi wskazywane przez respondentów na temat per-spektywicznej wizji wasnej gminy byy zrónicowane w zalenoci od poziomu wy-ksztacenia. Osoby legitymujce si wyksztaceniem wyszym wskazyway znacznie czciej turystyk jako podany kierunek rozwoju wasnej gminy. Wród respondentów z wyksztaceniem rednim dominoway przemys i handel. W przypadku osób legitymu-jcych si wyksztaceniem podstawowym i zasadniczym zawodowym znaczce miejsce przypisywane byo rolnictwu. Warto równie zaznaczy , e osoby te znacznie czciej nie wykazyway chci zmiany funkcjonalnego charakteru wasnej gminy.
PODSUMOWANIE
Turystyka wiejska/agroturystyka to jeden z rodzajów turystyki alternatywnej, ale równie dziedzina dziaalnoci gospodarczej na obszarach wiejskich. Charakteryzuje si w ostatnich kilkunastu latach du dynamik rozwoju, zarówno w Polsce, jak i w ba-danym regionie. Jej niekwestionowane znaczenie w aktywizowaniu spoecznym i go-spodarczym obszarów wiejskich oraz osigane przez wiejskich usugodawców oraz cae spoecznoci lokalne korzyci z jej rozwoju sprawiaj, i jej ranga w polityce rozwoju województwa lubelskiego i badanych gmin jest znaczca. Analiza dokumentów plani-stycznych o charakterze strategicznym regionu oraz wybranych gmin wskazuje na
trakto-11,9 13,1 21,3 26,9 49,4 51,3 66,3 0 20 40 60 80
Wp ywy do bud etu gminy Podniesienie rangi gminy w regionie Poznanie nowych ludzi Poprawa wygl du wsi Nowe miejsca pracy Zwi kszenie dochodów ludno ci
Rozwój innej dziaalnoci zwizanej z turystyk
Rys. 2. Potencjalne korzyci zwizane z rozwojem turystyki w opinii mieszkaców [%] Fig. 2. Potential bene ts associated with the development of tourism in the opinion of the
inha-bitants [%] ródo: Badania wasne. Source: Author’s research.
wanie turystyki wiejskiej jako wanego czynnika rozwoju obszarów wiejskich. Równie mieszkacy wsi niezaangaowani w dziaalno turystyczn dostrzegaj szans rozwoju zamieszkiwanych przez siebie terenów poprzez turystyk, co przejawia si w ich po-zytywnej postawie wobec turystów i osób rozwijajcych dziaalno turystyczn oraz w perspektywicznej wizji rozwoju ich gminy. Ów pozytywny stosunek wobec rozwoju turystyki dwóch najwaniejszych aktorów na scenie lokalnej, tj. mieszkaców i wadz gminy, rokuje, i stanie si ona jedn z wanych funkcji rozwojowych lubelskiej wsi. Sprzyjaj temu bogate i nie w peni wykorzystane zasoby przyrodnicze i kulturowe oraz zasoby ludzkie Lubelszczyzny. Sab stron, jak wykazay badania, jest natomiast niedo-statecznie rozwinita infrastruktura turystyczna i na jej rozbudowywaniu powinny kon-centrowa swoje dziaania wadze i samorzdy poszczególnych gmin. Podana byaby take integracja dziaa przez podejmowanie rónych form wspópracy midzy gminami, a take wykorzystywanie w wikszym stopniu moliwoci nansowania inwestycji infra-strukturalnych z funduszy Unii Europejskiej.
PIMIENNICTWO
Baliska A., Sikorska-Wolak I., 2009. Turystyka wiejska szans rozwoju wschodnich terenów przygranicznych na przykadzie wybranych gmin. Wyd. SGGW, Warszawa.
Jaboska-Urbaniak T., 2009. Rolnictwo i gospodarka ywnociowa w Polsce. Ministerstwo Rol-nictwa i Rozwoju Wsi, Warszawa.
Józefaciuk A., Józefaciuk Cz., 1999. Ochrona gruntów przed erozj. Wyd. IUNG, Puawy. Kodziski M., 2009. Stan i perspektywy rozwoju obszarów wiejskich w Polsce, [w:] Wokó
trud-nych problemów globalnego rozwoju obszarów wiejskich, gospodarki ywnociowej i rolnictwa. Red. naukowa K. Duczkowska-Maysz, A. Szymecka. Wyd. SGH, Warszawa. Krasowicz S., 2002. Potencja produkcyjny rolnictwa Lubelszczyzny i jego wykorzystanie. Biul.
Inf. PAN, Lublin, 7, 43.
Mika S., 1984. Psychologia spoeczna. PWN, Warszawa.
Mysiak K., 2007. Agroturystyka w rozwoju gospodarczo-spoecznym obszarów wiejskich woje-wództwa pomorskiego. Rozprawa doktorska. Akademia Ekonomiczna w Poznaniu, Po-zna.
Plan Marketingu Turystyki w Województwie Lubelskim na lata 2007–2013, 2007 (aktualizacja 2009). Zarzd Województwa Lubelskiego, Lublin.
Program Rozwoju Turystycznego Gminy Wola Uhruska na lata 2000–2010. 2000. UG Wola Uhru-ska.
Program Zrównowaonego Rozwoju Rolnictwa i Obszarów Wiejskich Województwa Lubelskiego. Tom I. Diagnoza i Prognoza Rozwoju, 2004. Zarzd Województwa Lubelskiego, Lublin. Regionalny Program Operacyjny Województwa Lubelskiego na lata 2007–2013, 2007 Zarzd
Wo-jewództwa Lubelskiego, Lublin.
Sikora J., Karczewska M., 2006. Agroturystyka w strategiach rozwoju spoeczno-gospodarczego gmin, [w:] Gospodarka turystyczna w regionie: przedsibiorstwo, samorzd, wspópra-ca. Red. naukowa G. Goembski. Wydaw. PWSZ w Sulechowie, Sulechów.
Sikorska-Wolak I., 2004. Agroturystyka szans rozwoju gmin wiejskich w Polsce. Lithuania nr 2. Strategia Rozwoju Gminy Susiec na lata 2008–2020, 2007, UG Susiec.
Strategia Rozwoju Lokalnego Gminy Wola Uhruska na lata 2009–2018, 2009. UG Wola Uhruska. Strategia Rozwoju Województwa Lubelskiego na lata 2006–2020. Tom I. Uwarunkowania i
Wiatrak A.P., 2008. Rozwój turystyki wiejskiej w wietle strategii regionalnych i lokalnych (na przykadzie województwa mazowieckiego, [w:] Ekonomiczne i spoeczne aspekty roz-woju turystyki wiejskiej. Red. naukowa I. Sikorska-Wolak. Wyd. SGGW, Warszawa Zawadka J., 2010. Ekonomiczno-spoeczne determinanty rozwoju agroturystyki na Lubelszczynie
(na przykadzie wybranych gmin wiejskich). Rozprawa doktorska. SGGW, Warszawa. elazna K., 2004. Turystyka – alternatyw czy koniecznoci rozwoju obszarów wiejskich, [w:]
Tu-rystyka w rozwoju lokalnym. Red. naukowa I. Sikorska-Wolak. Wyd. SGGW, Warszawa.
TOURISM IN A SOCIAL-ECONOMIC ACTIVATION OF COUNTRY AREAS (LUBELSZCZYZNA CASE STUDY)
Abstract. The study presents problems of agricultural development in Lubelszczyzna. It underlines the necessity of diversi cation of economic activity in the country. The study shows the role of tourism in social-economic activation in the country, its position among the strategies of regional development and activity of local authorities in order to attain development of tourism. The study presents the attitudes of country inhabitants towards tourists and touristic development of their region.
Key words: country areas, agriculture, tourism, strategy of development, attitude
