K O N W E N C J A O O C H R O N I E P R A W C Z Ł O W I E K A I P O D S TAW O W Y C H
W O L N O Ś C I
http://www.rpo.gov.pl/pliki/1139855962.pdf
Konwencja o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, w skrócie nazywana Europejską Konwencją Praw Człowieka to umowa międzynarodowa , która weszła w życie 3 września 1953 r., a jej stronami są wszystkie państwa członkowskie Rady Europy.
W oparciu o postanowienia Konwencji został powołany do życia Europejski Trybunał Praw Człowieka z siedzibą w Strasburgu, do którego skargi mogą składać grupy osób, organizacje oraz osoby indywidualne.
Podstawowe prawa i wolności objęte są przepisami rozdziału pierwszego Konwencji:
• prawo do życia (art. 2),
• zakaz niewolnictwa, poddaństwa i pracy przymusowej (art.4),
• prawo do wolności i bezpieczeństwa osobistego (art. 5),
• prawo do sprawiedliwego i rzetelnego procesu (art. 6),
• gwarancja nullum crimen sine lege, nulla poena sine lege (art.7),
• prawo do prywatności (art.8),
• wolność myśli, sumienia i wyznania (art. 9),
• wolność ekspresji (art. 10),
• wolność związkowa (art. 11),
• prawo do małżeństwa (art. 12),
Podstawowe prawa i wolności objęte są przepisami rozdziału pierwszego Konwencji:
• prawo do skutecznych środków odwoławczych (art.
13), co jest o tyle istotne, że droga dochodzenia swoich praw rozpoczyna się na gruncie prawa krajowego a wyczerpanie środków prawa
wewnętrznego jest warunkiem uruchomienia procedury Konwencji,
• zakaz wszelkiej dyskryminacji (art. 14), przy czym przepis ten pełni jedynie funkcję pomocniczą w tym znaczeniu, iż jego naruszenie może nastąpić tylko w powiązaniu z pogwałceniem innego prawa,
gwarantowanego Konwencją - zatem art. 14 nie zawiera ogólnego zakazu dyskryminacji,
• możliwość derogowania zobowiązań konwencyjnych (art. 15).
Podstawowy tekst Konwencji uzupełniony jest przyjętymi później protokołami dodatkowymi.
Można je podzielić na trzy kategorie: część z nich (1, 4, 6, 7, 12, 13) rozszerza katalog chronionych praw.
Protokół 1 wprowadza dodatkowo:
prawo do niezakłóconego korzystania ze swojego mienia (art.1),
prawo do nauki oraz prawo rodziców do wychowania dzieci według własnych przekonań religijnych i filozoficznych (art.2),
prawo do wolnych wyborów, opartych na tajnym głosowaniu w warunkach, zapewniających swobodę wyrażania opinii (art.3).
Protokół 4 gwarantuje, poza prawami, wymienionymi w Konwencji i Protokole I, także:
prawo do niezakłóconego korzystania ze swojego mienia (art.1),
prawo do swobodnego poruszania się,
wolność wyboru miejsca zamieszkania na terytorium państwa legalnego pobytu oraz prawo do swobodnego opuszczenia
terytorium każdego kraju, również własnego (art.2),
zakaz indywidualnego i zbiorowego wydalania własnych obywateli, zakaz odmowy wstępu na terytorium państwa obywatelstwa (art.3),
zakaz zbiorowego wydalania cudzoziemców
(art. 4).
Protokół 6 wprowadza w art. 1 zakaz orzekania i wykonywania kary śmierci w czasie pokoju. Art. 2 protokołu przewiduje możliwość orzekania i wykonywania kary śmierci (wyłącznie zgodnie z
postanowieniami ustawy) za czyny popełnione w czasie wojny bądź
bezpośredniego nią zagrożenia. W protokole tym zawarty jest także zakaz derogowania jego postanowień na podstawie art. 15 oraz zakaz zgłaszania zastrzeżeń na podstawie art. 64 Konwencji.
Zgodnie z Protokołem 7 katalog praw chronionych uległ dalszemu rozszerzeniu o kolejne prawa, mianowicie:
zakaz wydalania z terytorium Państwa Strony Konwencji cudzoziemców, przebywających na tym terytorium legalnie; wyjątkiem jest tu wydalenie w wyniku decyzji, wydanej zgodnie z prawem i po przedstawieniu powodów, uzasadniających wydalenie, po rozpatrzeniu sprawy i zapewnieniu cudzoziemcowi właściwej reprezentacji przed organem, rozpatrującym sprawę (art.1)
prawo do kontroli instancyjnej wyroków skazujących (art. 2),
prawo do odszkodowania za niesłuszne skazanie (art.3),
reguła ne bis in idem w prawach karnych (art.4),
równouprawnienie małżonków (art. 5).
Protokół 12 zawiera generalny zakaz dyskryminacji a dopiero Protokół 13 zakaz stosowania
kary śmierci we wszelkich okolicznościach.
ART. 5
PRAWO DO WOLNOŚCI I
BEZPIECZEŃSTWA
OSOBISTEGO
1. Każdy ma prawo do wolności i bezpieczeństwa osobistego. Nikt nie może być pozbawiony
wolności, z wyjątkiem następujących przypadków i w trybie ustalonym przez prawo:
a) zgodnego z prawem pozbawienia wolności w wyniku skazania przez właściwy sąd;
b) zgodnego z prawem zatrzymania lub aresztowania w przypadku niepodporządkowania się wydanemu
zgodnie z prawem orzeczeniu sądu lub w celu zapewnienia wykonania określonego w ustawie obowiązku;
c) zgodnego z prawem zatrzymania lub aresztowania w celu postawienia przed właściwym organem, jeżeli istnieje uzasadnione podejrzenie popełnienia czynu zagrożonego karą lub jeżeli jest to konieczne w celu zapobieżenia
popełnieniu takiego czynu lub uniemożliwienia ucieczki po jego dokonaniu;
d) pozbawienia nieletniego wolności na podstawie
zgodnego z prawem orzeczenia w celu ustanowienia nadzoru wychowawczego lub zgodnego z prawem pozbawienia nieletniego wolności w celu postawienia go przed właściwym organem;
e) zgodnego z prawem pozbawienia wolności osoby w celu zapobieżenia szerzeniu przez nią choroby
zakaźnej, osoby umysłowo chorej, alkoholika, narkomana lub włóczęgi;
f) zgodnego z prawem zatrzymania lub aresztowania osoby w celu zapobieżenia jej nielegalnemu wkroczeniu na terytorium państwa lub osoby, przeciwko której toczy się postępowanie o wydalenie lub ekstradycję.
2. Każdy, kto został zatrzymany, powinien zostać niezwłocznie i w zrozumiałym dla niego języku poinformowany o przyczynach zatrzymania i o stawianych mu zarzutach.
3. Każdy zatrzymany lub aresztowany zgodnie z postanowieniami ustępu 1 lit. c) niniejszego artykułu powinien zostać niezwłocznie postawiony przed sędzią lub innym urzędnikiem uprawnionym przez ustawę do wykonywania władzy sądowej i ma prawo być sądzony w rozsądnym terminie albo zwolniony na czas postępowania. Zwolnienie może zostać uzależnione od udzielenia gwarancji zapewniających stawienie się na rozprawę.
4. Każdy, kto został pozbawiony wolności przez
zatrzymanie lub aresztowanie, ma prawo odwołania się do sądu w celu ustalenia bezzwłocznie przez sąd
legalności pozbawienia wolności i zarządzenia
zwolnienia, jeżeli pozbawienie wolności jest niezgodne z prawem.
5. Każdy, kto został pokrzywdzony przez niezgodne z treścią tego artykułu zatrzymanie lub aresztowanie, ma prawo do odszkodowania.
W wyniku nowelizacji Kodeksu
postępowania karnego (Ustawa z dnia 27 września 2013 r.)
od 1 lipca 2015 r. w art. 279 dodaje się § 3 w brzmieniu:
„§ 3. W razie ujęcia i zatrzymania osoby ściganej listem gończym należy niezwłocznie doprowadzić ją do sądu, który wydał postanowienie o tymczasowym aresztowaniu, aby sąd ten rozstrzygnął z urzędu o utrzymaniu, zmianie lub uchyleniu tego środka, chyba że prokurator, po przesłuchaniu zatrzymanego, zmienił już lub uchylił tymczasowe aresztowanie.
Art. 344 zdanie drugie stosuje się odpowiednio.”;
Zobacz
orzeczenie ETPCZ dotyczące
naruszenia art. 5 Konwencji:
Sprawa
Tomaszewscy przeciwko Polsce, ska rga nr 8933/05, wyrok z dnia 15 k wietnia 2014 roku dotyczący zarzu tu naruszenia art. 5 ust. 1, ust.
4 oraz ust. 5 Konwencji
ART. 6
PRAWO DO RZETELNEGO
PROCESU KARNEGO
1. Każdy ma prawo do sprawiedliwego i publicznego rozpatrzenia jego sprawy w rozsądnym terminie przez niezawisły i bezstronny sąd ustanowiony ustawą przy rozstrzyganiu o jego prawach i obowiązkach o charakterze cywilnym albo o zasadności każdego oskarżenia w wytoczonej przeciwko niemu sprawie karnej. Postępowanie przed sądem jest jawne, jednak prasa i publiczność mogą być wyłączone z całości lub części rozprawy sądowej ze względów obyczajowych, z uwagi na porządek publiczny lub bezpieczeństwo państwowe w społeczeństwie demokratycznym, gdy wymaga tego dobro małoletnich lub gdy służy to ochronie życia prywatnego stron albo też w okolicznościach szczególnych, w granicach uznanych przez sąd za bezwzględnie konieczne, kiedy jawność mogłaby przynieść szkodę interesom wymiaru sprawiedliwości.
2. Każdego oskarżonego o popełnienie czynu zagrożonego karą uważa się za niewinnego do czasu udowodnienia mu winy zgodnie z ustawą.
3. Każdy oskarżony o popełnienie czynu zagrożonego karą ma co najmniej prawo do:
niezwłocznego otrzymania szczegółowej informacji w języku dla niego zrozumiałym o istocie i przyczynie skierowanego przeciwko niemu oskarżenia;
posiadania odpowiedniego czasu i możliwości do przygotowania obrony;
bronienia się osobiście lub przez ustanowionego przez siebie obrońcę, a jeśli nie ma wystarczających środków na pokrycie kosztów obrony - do bezpłatnego korzystania z pomocy obrońcy wyznaczonego z urzędu, gdy wymaga tego dobro wymiaru sprawiedliwości;
przesłuchania lub spowodowania przesłuchania świadków oskarżenia oraz żądania obecności i przesłuchania świadków obrony na takich samych warunkach jak świadków oskarżenia;
korzystania z bezpłatnej pomocy tłumacza, jeżeli nie rozumie lub nie mówi językiem używanym w sądzie.
http://bip.ms.gov.pl/pl/prawa-czl owieka/europejski-trybunal-praw-c zlowieka/orzecznictwo-europejskie go-trybunalu-praw-czlowieka/
Zobacz
orzecznictwo
Europejskiego Trybunału Praw Człowieka
dotyczące zachowania standardu rzetelnego
procesu karnego sprawach przeciwko
Polsce
Sprawa Matrakas i inni przeciwko Polsce i Grecji, skarga nr 47268/06, wyrok z dnia 7 listopada 2013 roku dotyczący zarzutu naruszenia art. 6 ust. 1
Konwencji
Sprawa Brzuszczyński przeciwko Polsce, skarga nr 23789/09, wyrok z dnia 17 września 2013 roku dotyczący zarzutu naruszenia art. 6 § 1 w związku z art. 6 § 3 (d) Konwencji
Sprawa Kostecki przeciwko, skarga nr 14932/09, wyrok z dnia 4 czerwca 2013 roku dotyczący
zarzutu naruszenia art. 6 ust. 1 w związku z art. 6 ust. 3 lit. d Konwencji
Sprawa Olszewski przeciwko Polsce, skarga nr 21880/03, wyrok z dnia 2 kwietnia 2013 roku dotyczący zarzutu naruszenia art. 3 i 6 ust.1 Konwencji
Sprawa Kawiecki przeciwko Polsce, skarga nr 15593/07,
decyzja z dnia 23 października 2012 roku, dotyczący zarzutu naruszenia art. 5 ust. 3, art. 6 ust. 1 i 3 lit. b)-d), art. 8 i art.
9 Konwencji
Sprawa Smolorz przeciwko Polsce, skarga nr 17446/07, wyrok z dnia 16 października 2012 roku, dotyczący zarzutu naruszenia art. 6 oraz art. 10 Konwencji
Sprawa Piętka przeciwko Polsce, skarga nr 34216/07, wyrok z dnia 16 października 2012 roku, dotyczący zarzutu
naruszenia art. 6 ust. 1 Konwencji
Sprawa Dochnal przeciwko Polsce, skarga nr 31622/07, wyrok z dnia 18 września 2012 roku, dotyczący zarzutu naruszenia art. 3, art. 5 ust.
1, art. 5 ust. 3, art. 5 ust. 4, art. 6 ust. 1 oraz art. 7, art. 8, art. 18 i art. 1 Protokołu nr 1 do Konwencji
Sprawa Toziczka przeciwko Polsce, skarga nr 29995/08, wyrok z dnia 24 lipca 2012 roku, dotyczący zarzutu naruszenia art. 6 ust. 1 Konwencji
Sprawa Chyżyński przeciwko Polsce, skarga nr 32287/09, wyrok z dnia 24 lipca 2012 roku, dotyczący zarzutu naruszenia art. 3 i 6 ust.1 Konwencji
WARTO PRZECZYTAĆ!
red. Paweł Wiliński: Rzetelny Proces Karny w Orzecznictwie
Sądów Polskich i Międzynarodowych Prof. Jerzy Skorupka:
O sprawiedliwości procesu karnego
