1
/
IS Z A W A R T O Ś C I TECZKI — .sJ
1/1. Relacja
I/2. Dokumenty (sensu strlcto) dotyczące osoby relalora K A
I/3. Inne tfia le ria ly dokumentacyjne dotyczące osoby relalora
111/1 - Malerialy dotyczące rodziny relalora
III/2 - Materiały dotyczące ogólnie okresu sprzed 1939 r.
111/3 - Materiały dotyczące ogólnie okresu okupacji (1939-1945) 111/4 - Malerialy dotyczące ogólnie okresu po 1945 r.
III/S - inne...
II. Materiały uzupełniające relację
IV. Korespondencja
V. Nazwiskowe karty informacyjne
2
3
L
B I A Ł A M a r ia
R e 1 a c j a
X.
1 . BIAŁA M a r ia J u s t y n a p s e u d o n im "Magda" " R e g i n a " . 2 . 2 0 .1 0 * 1 9 1 1 r . Sewerynówka ZSRR.
3* Ludwik i Anna z d . L a c h o w ic z . 4 . I n t e l i g e n c j a p r a c u j ą c a .
5 . Mgr f a r m a c j i. W yższe.
6 . B y d g o s z c z , u l . S i e l a n k a 1 , a. 2 . I I *
O k re s p r z e d w o j e n n y .
P r z e d w o jn ą p ra c o w a ła m w A p te c e U b ezp . S p o ł e c z n e j w B y d g o s z c z y , u l . W arm ińskiego 5» do g ru d n ia 1939
U kończyłam k u r s y : PCK i Obrony P r z e c i w l o t n i c z e j . I I I .
O k r e s o k u p a c j i .
Od s t y c z n i a 1940 r . p ra c o w a ła m w C e n t r a l n e j A p t e c e w B y d g o s z c z y , u l . 1 M a j a , do 194 3 r . po tem z o s t a ł a m p r z e n i e s i o n a do a p t e k i n a P l a c T e a t r a l n y , g d z i e p ra c o w a ła m do k o ń c a w o jn y .
Z k o n s p ir a c j ą zw ią za ła m s i ę w r . 194 3 p o c z ą t e k , zwerbowana p r z e z uU r s z u lę K lunder ó w c z e ś n ie p r a c u ją c ą u le k a r z a - N iem ca. P r z e z
n i ą z o s ta ła m z a p r z y s ię ż o n a razem z k o le ż a n k ą z p r a c y - I r e n ą / C i e r n i a k .
Od t e g o c z a s u r o z p o c z ę ła s i ę in ten sy w n a p raca k o n s p ir a c y j n a . B r a t mój L e sz e k "Jakób" - s z e f łą c z n o ś c i Okr. P om orsk iego wpły®
w a ł ró w n ież na in te n sy w n e d z i a ł a n i e . W m y śl i n s t r u k c j i K-dy 0krę=
gu WSK ro zp o c z ę ła m o r g a n iz o w a n ie t e r e n u p r z e d e w sz y stk im od wer=
j bow ania c z ło n k i ń , m. inn ym i: G apińską J e n in ę , Z iem lew iflaM agdalenę /roi S z y p e r s k ą p .m . B e r e £ n ic k ą ,' S ie d le w s k ą U r s z u lę z d ś M róz, G oral=
^ k ą B r o n is ła w ę , K o lań czyk H e le n ę p .m . H u b n ick ą.
Do n a j w a ż n i e j s z y c h z a d a ń n a l e ż a ł o : g r o m a d z e n ie le k ó w , środków o p a tr lin k o w y c h , ż y w n o ś c i i p r z e k a z y w a n i e i c h d o Borów T u c h o l s k i c h - p a r t y z a n t k a " G ra b a " i " D a n a " , do o b o z u P o t u l i c e o r a z pomoc d l a
) ____________________________
4
w arszaw iaków , w y w ie zio n y c h po p o w sta n iu * O rgan izow an ie s łu ż b y s a n i«
t a r n e j na t e r e n i e I n s p e k t o r a t u . F u n k cję S z e f a S a n ita r n e g o p e ł n i ł a r-^koł# I r e n a C io r n ia k "Tianda1' •
Do obowiązków w s z y s t k ic h c z ło n k iń WSK n a l e ż a ł o z b ie r a n i e in forn a= . c j i d la komórki w yw iadu, o r g a n iz o w a n ie m e lin d la k on tak tów T7SK i koaend m ęsk ich w s z y s t k ic h s z c z e b k i . N a j b e z p ie c z n ie j s z y m i m elin a m i b y ły a p t e k i , w k tó r y c h p ra co w a ły k o le ż a n k i w c ią g n ię t e do p r a c y k o n s p ir a c y jn e j «
O rgan izow ało s i ę k u r sy s a n it a r n e i ł ą c z n o ś c i - o b słu g a r a d i a , t e le f o n ó w , s z y f r y , O ała WSK p o d le g a ło ro z k a z o m komedd AK i na żąda®
n i e wykonywało p o l e c e n i a .
B e z p o śr e d n io p o d leg a ła m Komend, P/O kręgu " T e k li" , Od n i e j o tr z y = mywałam p o le c e n ia i j e j sk ła d a ła m sp r a w o z d a n ia .
K ontakty z pionem męskim AK b y ły o g r a n ic z o n e . Znałam A .S z u lo a
" M ich ała" , " P aw ła", "Graba", "Dana"#
Z a s a d n i c z o p r a c a w WSK p ro w a d z o n a b y ł a t r ó j k a n i . K o n s p i r a c j a b y ł a zach o w an a - wsyp n i e b y ł o .
U jaw niłam s i ę w 19^5 rok u w O l iw ie ,
Z a c z ę ła m pracow ać w a p t e c e w B y d g o sz c z y , u l . Dworcowa, Od 15 k w ie tn ia 1 9 7 6 r , p r z e s z ła m na e m e r y tu r ę .
O d zn aczen ia: S reb rn y Krzyż Z a s łu g i 1 9 5 6 , Odznaka T y s i ą c l e c i a ,
B y d g o szcz 0 8 ,0 6 ,1 9 7 6 r .
Zaświadczam w ła s n o r ę c z n o ś ć p o d p isu p rzy m nie z ło ż o n e g o / - / I r e n a M on siorsk a
B y d g o szcz 8 ,0 6 ,1 9 7 6 r .
O k re s p o w o je n n y .
Z ło t a Odznaka Związkowa,
/ - / M aria B i a ł a ,
5
6
7
C
8
B i a ł a M a r i a p a . M a g d a 8 5 - 0 7 3 B y d g o s z c z
nazw isko, im ię, pseudonim 1 adres sk ład ające g o ośw iadczenie
OŚWIADCZENIE ŚWIADKA „
< ' K
Ja, jako uezestińik(czka) (wymienić formacje Ruchu Oporu, nazwę obozu lub więzienia, formację woj
skową od — do): ...,I.SK..- Arm ia K r a j o w a ó d ...rok«...1.9.4..3... d o ...a .ty ..o s M a ..194.5... ..
świadomy(a) odpowiedzialności wynikającej z przepisów prawa karnego za prawdziwość podanych niżej prieze mnie faktów, legitymujący(a) się dowodem osobistym seria i numer wydanym dnia 1 • g r u d o i a 1 9 6 6 r przez KMMO .^ yd g o s z o z ... .. ... ... ...
. , . . . r • .
oświadczam
:e Ob G a P 1 “ 3 k a Jan in a ... .. (córk^taJ0lfi2ax.A..i ..Ze.Of.ili
z a . J a n u s z e w s k a ... , , _ „..._ .
urodź, dnia ...'1...• , 6 ».g r u d n i a ... 19.14... r, w ... JB ^ dgO SZ czy... ... ...
jest mi znany(a) osobiście jako uczestnik(czka) wymienić formację Ruchu Oporu, nazwę obozu luz wię
zienia, formację wojskową oraz okoliczności, w których świadek zetknął się z otrzymującym(cą) oświad
czenie i czasokres od — do): WSK..AK... Ins.p.ęktora.1?...." F o lw a r k " ...-....0.3.0....Efe.d.g.Q.a.Z.c..z....
o d ! 9 4 3 r . d o s t y c z n i a 1 9 4 5 r .
Byd g o s z c z dnia 1 5 . 1 0 . 1Q 82 r / | '
m iejscow ość
1 • t
Wyżej wymieniony(a) posiadał(a) pseudonim ... ...®.. ... -... ... i pełnił(a) funkcję
— brał(a) udział (w tej części opisuje się: przebieg służby i działalność w okresie bezpośredniego, udziału w walkach wolnościowych, pełnioną funkcję, stopień wojskowy, w jakich był(a) oddziałach, grupach, pla
cówkach, pod czyim dowództwem, kierownictwem, udział w akcjach bojowych i innych, w jakich miej
scowościach, nazwa obozu itp. wszelkie zmiany i czasokres od — do): ...Z.?.®.*!...?.i?.5.^.®.™..9;.™®... ....
p s . I r e n a j e s t mi o s o b i ś c i e z n a n a z p r a c y k o n s p i r a c y j n e j W S K - AK ' w o k r e s i e od r o k u 1 9 4 3 do s t y c z n i a 1 9 4 5 . Z a p r z y s i ę ż o n a z o s t a ł a p r z e z
o b y w . B r o n i s ł a w ę G ó r a l s k ą p s . A n t e k w m o j e j o b e c n o ś c i ą Do o b o w ią z k o w j e j n a l e ż a ł o o r g a n i z o w a n i e ż y w n o ś c i p o z y s k i w a n e j p r z e z k a r t y ź y w n o ś - .c..i o w ®.>A.. ”.I®.|s®m§rki..!!....,prąz.;..i.yw.lg.n.ia,.. Q.ao.b...p.r.z..e.by.w.ają.c.yćh!..Jtta...k w a t e r a c h
w m i e ś c i e . vy m i e s z k a n i u j e j o d b y w a ł y s i ę s p o t k a n i a , b r a t a m o j e g o ...
L e s z k a B i a ł e g o p s . J a k u b z K o m endante m P o d o k r ę g u B y d g o s k i e g o A l e k s a n d r e m S c h u l z e m p s . M i c h a ł , k o m e n d a n t e m O k r ę g u P o m o r s k i e g o P . p u ł k . J a n e m P a ł u b i c k i m p s . J a n u s z o r a z i n nymi c z ł o n k a m i.. s z t a b u ..AK.... ... ;...
Jeżeli świadek jest członkiem ZBoWiD powinien wpisać nuiyter legitymacji członkowskiej ... ....
wydanej przez Zarząd Wojewódzki w ... ... ...._... „.... ... ... i numer zaświadczenia/ wydanego przez Zarząd Wojewódzki w ... ...
l W łasnoręczność podpisu stw ierd za się: P raw d ziw o ść pow yższych d a n y ch
stw ierd zam w łasnoręcznym p o dpisem .
pieczęć i podpis odpow iednich w ładz nazw isko, im ię, sto p ień w o jsk o w y , _
lu b Z arządu ZBoWiD fu n k c ja , stan o w isk o
Je d n o raz . ZBoWiD. Zam . 1423 - W A-W-wa ZGT-3 - 2400 - 28.9.81 - 40.0009
&
- 2 -
J a , l i i c y n a W ysocka, n o t a r i u s z u r z ę d u j ą c a w Państwowym, ^ l u r z e N o t a r i a l n y m w B y d g o sz c z y poświacie sam ? że d r u g o s t r o n n y pod o l s
z ł o ż y ł a 'w ł a s n o r ę c z n i e w m o je j o b e c n o ś c i :
M a r la J u s t y n a B i a ł a , c ó r k a L udw ika l A nny, z a m i e s z k a ł a W B y d g o sz c z y p rz y u l i c y S i e l a n k a pod numerem 1 / 2 ,
T ożsam ość w y m i e n i o n e j . u s t a l i ł a m ' na p o d s t a w i e o k a z a n e g o dowodu o s o b l s t t e g o s e r i i RH n r 5 9 7 6 1 1 2 ,
P o b ra n o z n a k a m i : ”k w o t ę ' 1 0 . - z ł o t y c h o p ł a t y s k a r n o w e j z § 14 r o z p 0o o p ł . s k a r b . o r a z 6 0 . - z ł o t y c h o p ł a t y n o t a r i a l n e j z § 21
r o z p . o o p ł . n o t . •
B y d g o a z c z ,d n l a 12 l i s t o p a d a 1982 r o k u .
l U S Z ^
(
4
10
/ f y
11
31 * * A
Bydgoszcz, kodj 85-073
Wojskowej Służby Kobiet * AK Okręgu Pomorskiego, krypt.
"Reich1’ w okresie od początku 1943 r d© stycznia 1945 r
r
RH 5976112 1.12.l966r TjfiRF? KMMD- Bydgoszcz
JAGIELSKA IBllIna Antonina 2.d. Nowicka Stefana i Heleny 6.03,1917 r ym i Poznaniu
z przed wojny -jako koleżanka szkolna /Ź.K.Gimn.
Hamanistyczne a. Bydgoszczy/ oraz w ©kresie okupacji Jako uczestniczka Ruchu Oporu v ramach WSK -AK aa terenie Garnizonu By£g. w latach od po
czątku 1943r do stycznia 1945 r„ .
* KASIA *
t o -
najbliższej współpracow
niczki Urszuli Kl-under-Jędrzejczakowe j, pa. "Bwa"v organizatorki WSK -AK na terenie Garnizonu i Inspektoratu Bydg. W okresie od początku 1943 V do 1,04.1944 r pozostawałam z •Marią" w stałych taefes i organizacyjnie ustalonych kontaktach służbowych. Podstawowym «* poza irmyiai towarzyszącymi pracy konspiracyjnej zadaniami - celem mego z "Marlą" współdziałania było wynoszenie przez nią z apteki zorganizowanych przeze mnie lekarstw, opa
trunków, specyfików medycznych i.i.d i przekazywanie ich do pukktów wysyłko^
wych wg przebaczenia /Bory Tucholskie, potalice itd/. Spotykałam się rów
nież z "Marią" na odprawach organizowanych przez *E*§" względnie sporadyoz-
f -
12
<*
sporadycznie przez ówczesnego Kmdta Bamlzolm Bydg. AK Aleksandra Schulza, ps* "Michał'9, t j. tychfktóre odbywały się w aptece /miejsce mego zatrudnienia/ dzisiaj juź nieistniejące3 przy Dlacu Zedaoezenia, szczególnie nadającej się do konspiracyjnych spotkań.. W okresie po ' 1.04-.l944r /aresztowanie nBwy"/ do kodea czerwca 1944 r ze względu na
bezpieczeństwa "Maria" została odizolowana od kontaktów z plonem ko
biecym. Bo czercu 1944 r moje kontakty z "Marią* miały charakter spo
radyczny, natomiast znamym mi jest jej powiązanie do końca okupaeji z mym bratem Leszkiem Białym, ps. Jakub", Szefem łącznośei,- ostatnio PodokBjgu Półn - Zachodniego AK. Między innymi występowała jako łącz- niczka na Okr. Del. Rządu Okręgu. Pomorskiego oraz jako rozprowadzająca pomoc dla rodzin aresztowanych na przełomie marca % kwietnia 1944rą Potwierdzam, t e •m g iM ? njŁe odstąpiła w czasie Skupaoji od obywatel
stwa polskiego*
c . d . z e s t r o n y 1
b, Koment lantka Inspektoratu Bydg.
Wojskowej Służby Kobiet - AK
13
3
D
I
WNIOSEK O PRZYZNANIE UPRAWNIEŃ
KOMBATANCKICH I ŚWIADCZEŃ OKRESIOIIYCH USTAWA Z DNIA 23.10.1975r ORAZ 2PP0Z-
NIEJSZĄ NOWELIZACJĄ
xxxxxxxxxx>3XO2cxxxxr,cco^acxxx>cxxxxxxxxxincodB0Cxxxx
XX30XKX3ŁX X X XXłXXX3CV3CXXgaOC^CgX3Cy3n c CT » « v i f O Y y^ r T y Y
grioagacssrcaaocra^rajon^^ w ytt
BIAŁA MARIA
n i e d o ty c z y
^ Ludwik i Anna z d. Lachowicz
,/^ :y 20.10.1911r Sewerynówka /Podole/ -ZSRR
j j RH 5976112 E#I0 - Bydgoszcz
farmaceutka 6/ wolny
- mgr farmoji Uniwers. Stefana Batorego Wilno
* , Bydgoszcz,-
' 35-073 22-74— 84
<$j od 15.04.1976r na emeryturze. Ostatnio
s ta n o w is k o : Kierownik Apteki przy ul. Śniadeckich 51 w B y d g o szczy nie dotyczy
/C ) b e z p a r t y j n a
nie posiadam
Złoty i Srebrny Krzyże Zasługi 1? Mieczami, przyznane przez Kmdta Oki^gu Pomorskiego AK, ppłk Jana Pałubickiego ps. "Janusz”, odpowiednio rozkazami KO "Reich":
nr. I/45/P 1 I/44/P. Niedouczone.
Za pracą zawodową i społeczną : Srebrny Krzyż Zasługi z 1956r, Złota Związkowa Odznaka Tysiąclecia.
P r z e d w ojną ukończyłam k u r s y PCK i L i g i O br.P L i P e g a z , co ł ą c z n i e z ukończonym i
s tu d ia m i fa rm a c e u ty c z n y m i s p e ł n i a ł o podstaw ow e k r y t e r i a p r z y d a t n o ś c i do p r a c y k o n s p i r a c y j n e j w ram ach WSK-AK. Bo p r a c y p o d ziem n ej zw erbowa
n a i z a p r z y s ię ż o n a z o s ta ła m p r z e z U rs z u lę K łu n d e r-J ę d rz e je z a k o -w ą p s .
"Ewa” , o r g a n i z a to r k ą WSK-na t e r e n i e G a rn iz o n u i I n s p e k t o r a t u B ydg.
n a p o c z ą tk u ±21® 1 9 4 3 r. Podstaw ow e k o n ta k ty w f a z i e o r g a n i z a c j i ł ą c z y ł y m nie z "EWa", I r e n ą C ie m ia k - 3 z m id to w ą p s ."Wanda” /r ó w n o c z e ś n ie za
p r z y s ię ż o n ą / i H a lin ą N o w ic k ą - J a g ie ls k ą p s . " M a r i a " . B e z p o śre d n o po z a p r z y s i ę ż e n i u w erbunkiem objęte zostały: J a n i n a Gapińska p s . " I r e n a " ,
14
dla w y s ie d lo n y c h warszawiaków* Ważnym za d a n ie m "było również współdziała
n i e w o r g a n i z a c j i k a n c e l a r i i , szkolenia szyfcntfcfcatek szyfrantek i obsługi r a d i o w e j . C a ł o k s z t a ł t prgy#SK podlegał rozkazodawstwu Komend AK, z tym, ż e k o n t a k t y z c z ło n e m męSKlm b y ł y o g r a n i c z o n e do Edninium. N ie m n i e j s t y k a ła m s i e z A le k sa n d re m S e h u li z e m ps* * K i c h a ł " , z je g o n a s t ę p c ą n a I n s p e k t o r a c i e B yd3. A lojzym Isupeł Suszkiem p s . " P a w e ł " . z r a c j i g łę b o k i e g o z a a n g a ż o w a n ia s i ę w d z i a ł a l n o ś ć k o n s p i r a c y j n ą b r a t a mego L e s z k a E i a ł e g o p s . " J a k u b " S z e f a ł ą c z n o ś c i , o s t a t n i o P o d o k ię g u P ó łn o c n o - Z a c h o d n i e g o , p r z y s z ł o mi z e tk n ą ć s i ę w konldbetnych s y t u a c j a c h z J ó z e f e m G ras
sem p a . u S t a n i s ł a w " i "Banem" i, B e z p o ś r e d n i o p o d l e g a ł a m " B w ie " , a po j e j a r e s z t o w a n i u w d n i u 1 .0 4 * 1 9 4 4 r H e l e n i e B e r u c $ i e j - S z a jlc o w s k ie j p s , "T e
k l a " , "Bo,gna" * T e j o s t a t n i e j t # ż s k ł a d a ł a m s p r a w o z d a n i a do k o ń c a 'o k u p a c j i .Rów nież w te d y , gdy w o s t a t n i c h m i e s i ą c a c h o k u p a c j i mianowano m nie Kradtką I n s p e k t o r a t u a " T e k l ę " , " l o g n ę " Kmdtką P o d o k r j g u P ó łn o c n o - Z a c h o d n i e g o .
U jaw niłam s i ę d n i a 5»X I*1945r w O l i w i e . c . d . do punktu 13 wniosku
15
16
c
17
18
19
- 1 KLUEDER - J ę d r z e jc z a k o w a U r s z u la
p s . "Ew»"
8 5 -7 2 2 Bydgo z e z ,
B y d g o szcz 11
.
10.
82Wojskowej S łu ż b y Kobiet - AK Okręgu Pomorskiego, krypt.
"Reich" w okresie od p o c z ą tk u 1943 r do 1.04#1944 r.
RH 2308405 17«06.1963r. Trsnrg, KM10 Bydgoszcz
HEIM Maria Justyna Ludwika i Anny
20.10. 1911 r soancs: Sewerynówka /Podole - ZSRR/
z p r z e d w o jn y ja k o k o le ż a n k a s z k o ln a /S .K .G im n.H um a
n i s t y c z n e ®. B y d g o sz c z y / o r a z w o k r e s i e o k u p a c ji ja k o u c z e s t n i c z k a R uchu O poru w ram ach WSK -AK , d z i a ł a j ą c a do d n ia mego a r e s z t o w a n i a p r z e z G e s ta po / 1 . 0 4 .1 9 4 4 r . / n a t e r e n i e G -am iso n u Bydg.
" MAGM", "REGIWA"
R e a l i z u j ą c p o w ie rz o n a mi p r z e z Kmdta I n s p e k t o r a t u B y d g . AK, p o r . Zygm unta S z a tk o w s k ie g o p s .
3W ie s ła w " , m is je z o rg a n iz o w a n ia WSK n a t e r e n i e G a rn iz o n u i I n s p e k t o r a t u B y d g o sk ieg o , ja k o jedna, z p ie r w s z y c h w c ią g n ę ła m do k o n s p i r a c j i "Magdę a i s a p rz y s ę głam j ą w p o c z ą tk a c h 1943 r . Ja k o f a r m a c e u tk a , s t a n o w i ł a c e n n y w erb u n ek d l a d a l s z e j r e a l i z a c j i p o s ta w io n y c h z a d a ń . Ona t e ż i r ó w n o c z e ś n ie
p o z y sk a n a d l a k o n s p i r a c j i I r e n a C i e m i a k - S z m id t owa p s . "Wanda" zap o c z ą tk o w a ły o r g a n i z a c y jn e o p an o w an ie d a ls z y c h a p t e k , w k tó r y c h p r a c o w a ły P o l k i . P o z w o liło t o o rg an izo w ać p o t r z e b n e l e k i , o p a t r u n k i , s p e c y f i k i me
d y czn e i t . d . i z a o p atry w ać $k w n i e w y d a tn ie o d d z i a ł y p a r t y z a n c k i e "G rab a"
£ - . 2 0 454/B y
w B y d g o szczy
w B y d g o szczy n r , 005045
20
c . d . ze 3t r o n y 1
" G ra b a " , "D ana1’ i obóz po t u l i ć k i . K o je z n Magdą” w o k r e s i e do l #0 4 * 1 9 4 4 r Ź o n ta k ty i w s p ó ł d z i a ł a n i e m i a ły e łla r& k te r s t a ł y , o r g a n i z a c y j n i e u s t a l o n y . K o rz y s ta ła m ró w n ie ż z z a p l e c z a a p t e k i , w k t ó r e j p r a c o w a ła , ja k o m i e j s c a
odpraw z n a j b l i ż s z y m i w s p ó łp ra c o w n ic z k a m i, r z a d z i e j z p ionem m ąskim AS / z "M ichałem 5* / • P r z e s im ię e p e r s o n a ln y c h po l» 0 4 * 1 9 4 4 r n i e znam s b e z p o ś r e d n i e j d z i a ł a l n o ś c i /h y ła m w o b o z ie S t u t t h o f / , z n a m j e je d n a k ż e z p rzek azó w o só b t r z e c i c h , ja k o l o g i c z n ą k o n sek w en cję c i ą g ł o ś c i o r g a n i
z a c y jn e j i d z i a ł a n i a do k o ń c a o k u p a c j i .
b . K om endantka I n s p e k t o r a t u Bydg*
W ojskow ej S łu ż b y K o b ie t - AK
21
I
22
w A
M a r i a J u s t y a a B i a ł a u r o d z i ł a s i ę 2 0 . X . 1 9 1 1 r w S e w e ry a o w c e Z ii .O J o i e o Ludwik z zaw odu b u c h a l t e r , m a t k a A aaa z d . La
c h o w ic z » ni® ^ p r a c u j ą c a .
s z k o ł ę ś r e d n i ą u k o ń c z y ł a w Ż e ń s k im K a t o l i c k i m G im a a - z ju m h u m a n i s t y c z n y m w % d g o s z e z y , z d a j ą c m a t u r ę w 1 9 3 8 r .
vV'yźsze s t u d i a u k o ń c z y ł a n a U a i w e r s y t e c i e h t . B a t o r e g o w l i n i e j t r z y m u j ą c d y p lo m m a g i s t r a f a r m a c j i w 1 9 3 4 r .
*»o g r u d n i a 1 9 3 9 r p r a c o w a ł a w a p t e c e U b e z p i e c z a ł a ! B p o ł e c z a e j w B y d g o s z c z y p r z y u l . . a r m i ń s k i e g o . U k o ń c z y ł a k u r s PCK i O b ro n y
P r z e c i w l o t n i c z e j .
Od s t y c z n i a 1 9 4 0 r r o z p o c z ę ł a p r a c ę « A p t e c e C e n t r a l n e j p r z y u l . G d a ń s k i e j , a w 1 9 4 3 r z o s t a ł a p r z e n i e s i o n a do a p t e k i na P l a c u T e a t r a l n y m , g d z i e p r a c o w a ł a do k o ń c a d z i a ł a ń w o j e n n y c h . Z k o n s p i r a c j ą z w i ą z a ł a s i ~ n a p o c z . 1 9 4 3 r , z w e r b o w a n a p r z e z U r s z u l ę K l u n d e r , k t ó r a p r a c o w a ł a u l e k a r z a N iem ca i p r z e z n i ą z o s t a ł a z a p r z y s i ę ż o n a , p r z y j m u j ą c p a . " M a g d a - R e g i n a " . O d t e j ^ c h w i l i r o z p o c z y n a s i ę i n t e n s y w n a p r a c a k o n s p i r a c y j n a . v tn p sl i n s t r u k c j i / - d ? : K r o z j j o c z y n a o r g a n i z o w a n i e t e r e n u , w e r b u - ^ j ą c ^ c z ło n k o w .D o n a j w a ż n i e j s z y c h z a d a ń n a l e ż a ł o g r o m a d z e n i e le k ó w ,śro d k o m - o p a t r u n k o w y c h , ż y w n o ś c i i p r z e k a z y w a n i e i c h do B o r o w T u c h o l s k i c h d l a p a r t y z a n t k i • 'G ra b a 1’ i " D a n a " ,d o o b o z u w P o t u l i c a c h o r a z d l a w a r s z a w ia k ó w w y y /i e z i o n y c h po p o w s t a n i u . O r g a n i z o w a ł a s ł u ż b * s a n i t a r n ą na t e r e n i e I n s p e k t o r a t u Byd
g o s z c z . o o obow iązkom w s z y s t k i c h c z ło n k ó w n a l e ż a ł o z b i e r a n i e i n f o r m a c j i d l a k o m ó r k i w y w i a d u , b r a ł a u d z i a ł w o r g a n i z o w a n i u m e l i n K z komend m ę s k i c h w s z y s t k i c h s z c z e b l i .
B J a j b e s p i e e z a i e j s z y m i m e l i n a m i b y ł y a p t e k i , w k t ó r y c h p r a c o w a ł y k o l e ż a n k i w c i ą g n i ę t e do p r a c y k o n s p i r a c y j n e j . B r a ł a u d z i a ł p r z y o r g a n i z a c j i k u r s ó w s a n i t a r n y c h .
B e z p o ś r e d n i o p o d l e g a ł a rL -tc e P o d o k r ę g u P om orze " T e k l i " , o d k t ó r e j o t r z y m y w a ł a p o l e c e n i a i s k ł a d a ł a s p r a w o z d a n i a . K o n t a k t y z p io n e m m ęsk im AK b y ły o g r a n i c z o n e . K o n t a k t o w a ł a s i ę
z " k ich a ł© © * , n P aw łem ^, " fra a e m ", " G r a b e m ", bow iem b r a t L e s z e k - a k u b ” d z i a ł a ł w ł ą c z n o ś c i D k rę g u P o m o r z e . P r a c a k o n s p i r a c y j n a d z i a ł a ł a t r o k a m i , k o n s p i r a c j a b y ł a z a c h o w a n a , w s y p n i e by ł o .
Po w o j n i e w 1 9 4 5 r mgr M a r i a B i a ł a u j a w n i ł a s i ę i j e s i e n i ą 4 5 r r o z p o c z ę ł a p r a c ę w a p t e c e p r z y u l . D w o r c o w e j w B y d g o s z c z y Od 1 9 4 9 r p r a c o w a ł a w a p t e c e a a P l a c u P i a s t o w s k i m , a p o s z a l e j
n a s t a n o w i s k u k i e r o w n i a k a .
Ota 1 9 6 2 r u l e g a w yp ad k o w i samochodowemu i po w i e l o m i e s i ę c z nym p o b y c i-s w s z p i t a l u , a n a s t ę p n i e w domu o t r z y m u j e k a r t ę i n w a l i d z t w a I I I s t o p n i a . P o r o c z n e j p r z e r w i e w r a c a do p r a c y w a p t e c e . P r a c u j e r ó w n i e ż w a p t e c e w i ę z i e n n e j w P o t u l i c a c h . S t a n z d r o w i a po p r z e b y t y m w y p ad k u p o g a r s z a s i ę i j a k o i n w a l i d a 1 g r u p y w 1 9 7 6 r p r z e c h o d z i n a e m e r y t u r ę .
Po p r z e j ś c i u n a e m e r y t u r ę s t a n z d r o w i a s t a l e s i ę p o g a r s z a i pomimo c i e r p i e ń / d o ł ą c z a s i ę pow ypadkow a n i e w y d o l n o ś ć n e r e k / , n i g d y s i ę n i e s k a r ż y ł a . Z a w s z e u i a ł a o t w a r t e s e r c e i u u ś m i e c h d l a i n n y c h . P o d t r z y m y w a ł a na d u c h u l u d z i t a k sam o j a k o n a c i ę z k e d o ś w i a d c z o n y c h p r z e z l o s , s ł u ż y ł a r a d ą i p o m o c ą , b u d z ą c p o d z iw s w o j ą p o s t a w ą . Z m a r ł a 7 g r u d n i i 1 9 8 7 r n a s k u - w y l e w u k r w i do m ó z g u . Z o s t a w i ł a w g ł ę b o k i m s m u tk u n i e t y l k o a a j b l i ż s z y c h , a l e , i e l u p r z y j a c i ó ł i z n a j o m y c h .
O d z n a c z e n i a : #
Za p r a c ę zawodową i s p o ł e c z n ą - B r e b r a y K rz y z Z a s ł u g i 1 9 5 8 r Z ł o t a Z w ią z k o w a .O d z a a fc a T y s i ą c l e c i a
O d z a a c z e a i a k o m b a t a n c k i e ? ,
S r e b r n y K rz y ż Z a s i ą g i z l i i e c z a s a i , Z ł o t y K r z y z L a a i u g i z M ie c z a m i , K rz y ż A rsaii K r a j o w e j , O d z n ak a P a .a i ą tk o w a O k rę g o P o - a a r a k i s -t n 4 T m11 K r -i 1 o w a i .
23
,>zkołę ś r e d n i ą u k o ń c z y ł a w Ż e ń s k i m K a t o l i c k i m Gimna
z ju m H u m a n i s t y c z n y w B y d g o s z c z y , z d a j ą c m a t u r ę w 1 9 3 © r.
■Vyższe s t u d i a u k o ń c z y ł a na U n i w e r s y t e c i e P t . B a t o r e g o w s i l n i e , o t r z y m u j ą c d y p lo m m a g i s t r a f a r t o a c j i w 1 9 3 4 r .
"o g r a d a i a 1 9 3 9 r p r a c o w a ł a ^ w a p t e c e U b e z p i e c z & i n i P p o ł e c z n e j w B y d g o s z c z y p r z y u l . a r m i ń s k i e g o . U k o ń c z y ł a k u r s PCK i O b ro n y
P r z e c i w l o t n i c z e j .
Od s t y c z n i a 1 9 4 0 r r o z p o c z ę ł a p r a c ę m A p te c e C e n t r a l n e j p r z y u l . G d a ń s k i e j , a w 1 9 4 3 r z o s t a ł a p r z e n i e s i o n a do a p t e k i a a P l a c u T e a t r a l n y m , g d z i e p r a c o w a ł a do k o ń c a d z i a ł a ń w o j e n n y c h . 2 k o n s p i r a c j ą z w i ą z a ł a s i ę n a p o c z . 1 9 4 3 r , z w e r b o w a n a p r z e z U r s z u l ę k l u n d e r , k t ó r a p r a c o w a ł a u l e k a r z a N iem ca i p r z e z n i ą z o s t a ł a z a p r z y s i ę ż o n a , p r z y j m u j ą c p s . “M a g d a - R e g i n a " .O d t e j ^ c h w i l i r o z p o c z y n a s i ę i n t e n s y w n a p r a c a k o n s p i r a c y j n a . V o p a l i n s t r u k c j i JK>dy /;' K r o z p o c z y n a o r g a n i z o w a n i e t e r e n u , w e r b u - j ą c ^ c z ło n k ó w .D o n a j w a ż n i e j s z y c h z a d a ń n a l e ż a ł o g r o m a d z e n i e l e k ó w , a r o dk o p a t r u n k o w y c h , ż y w n o ś c i i p r z e k a z y w a n i e i c h do Borow T u c h o l s k i c h d l a p a r t y z a n t k i " G r a b a 1' i " D a n a 1,d o o b o z u w P o t u l i c a c h o r a z d l a w arszaw iak © '* w y y jie z io n y o h po p o w s t a n i u . O r g a n i z o w a ł a s ł u ż b y s a n i t a r n ą n a t e r e n i e I n s p e k t o r a t u Byd
g o s z c z . fi© o b o w ią z k o w w s z y s t k i c h c z ło n k o w SI n a l e ż a ł o z b i e r a n i e i n f o r m a c j i d l a kosa o r k i w y w i a d u , b r a ł a u d z i a ł w o r g a n i
z o w a n i u m e l i n z komend a ę s k i c h w s z y s t k i c h s z c z a b l i .
N a j b e z p i e c z n i e j s z y m i m e l i n a m i b y ł y a p t e k i , w k t ó r y c h p r a c o w a ł y k o l e ż a n k i w c i ą g n i ę t e do p r a c y k o n s p i r a c y j n e j . B r a ł a u d z i a ł p r z y o r g a n i z a c j i k u r s ó w s a n i t a r n y c h .
p o ś r e d n i o p o d l e g a ł a K - t c e Pod o k r ę g u P om orze " T e k l i ’’ , od k t ó r e j o t r z y m y w a ł a p o l e c e n i a i s k ł a d a ł a s p r a w o z d a n i a . K o n t a k t y z p io a n s a m ęsk im AK b y ł y o g r a n i c z o n e . K o n t a k t o w a ł a s i ę z " M ic h a łe m ” , " Pawłem , ''Danem'1, " G r a b e m " , bowiem b r a t L e s z e k -
'•» akub*' d z i a ł a ł w ł ą c z n o ś c i O k r ę g u P o m o r z e . P r a c a k o n s p i r a c y j n a d z i a ł a ł a t r o k a m i , k o n s p i r a c j a b y ł a z a c h o w a n a ,w s y p n i e by ł o .
Po w o j n i e w 1 9 4 5 r m gr M a r i a B i a ł a u j a w n i ł a s i ę i j e s i s n i ą 4 5 r r o z p o c z ę ł a p r a c ę w a p t e c e p r z y u l . D w o r c o w e j w B y d g o s z c z y Od 1 9 4 9 r p r a c o w a ł a w a p t e c e a a P l a c u P i a s t o w s k i m , a p ó ź n i e j
a a s t a n o w i s k u k i e r o w n i a k a .
OtS 1 9 6 P r u l e g a w y padkow i samochodowemu i po w i e l o m i e s i ę c z n e p o b y c i e w s z p i t a l u , a n a s t ę p n i e w domu o t r z y m u j e k a r t ę i n ? ^ a i i d z t w a I I I s t o p n i a . P o r o c z n e j p r z e r w i e w r a c a do p r a c y w a p t e c e . P r a c u j e r ó w n i e ż w a p t e c e w i ę z i e n n e j w P o t u l i c a c h . S t a n z d r o w i a po p r z e b y t y m w y p ad k u p o g a r s z a s i ę i j a k o in w a l i d a I g r u p y w 1 9 7 6 r p r z e c h o d z i n a e m e r y t u r ę .
Po p r z e j ś c i u n a e m e r y t u r ę s t a n z d r o w i a s t a l e s i ę p o g a ^ rsz a i pomimo c i e r p i e ń / d o ł ą c z a s i ę pow ypadkow a n i e w y d o l n o ś ć n e r e k / , n i g d y s i ę n i e s k a r ż y ł a . Z a w a z e r a i a ł a o t w a r t e s e r c e i u u a m i e c h d l a i n n y c h . P o d t r z y m y w a ł a na d u c h u l u d z i t a k samo j a k
o n a c i ę ż k o d o ś w i a d c z o n y c h p r z a z l o s , s ł u ż y ł a r a d ą i p o ta o c ą , b u d z ą c p o d z iw s w o j ą p o s t a w ą . Z m a r ł a 7 g r u d n i , 1 9 8 7 r n a s k u - w y le w u ^ k r w i do m ó z g u . Z o s t a w i ł a w g ł ę b o k i m s m u tk u n i e t y l k o
n a j b l i ż s z y c h , a l e v i : l u p r z y j a c i ó ł i z n a j o m y c h . O d z n a c z e n i a :
Za p r a c ę z a r o d o w ą i s p o ł e c z n ą - S r e b r n y K rz y z Z a s ł u g i 1 9 5 6 r Z ł o t a Z w iązkow a J d z n a k a T y s i ą c l e c i a
Odz . #
r e b r n y k r z y ż Z a s ł u g i z M i e c z a m i , Z ł o t y K rz y z Z a a i u g i z M ie
c z a m i , K r z y ż A ra iii K r a j o w e j , O d z n a k a P a m ią tk o w a o k rę g © po
m o r s k i e g o A rm ii K r a j o w e j .
24
.,8 p.o.iiaion 1 e o mr r M a r li B ia ł e J .
1 '' . »dz. 1 - - u.,--. ..t.a ,x > tui >i«l«sw\ŁHOh. . - n r . ? , siu in y g r u d n i o w y d z i e e . k a p l i c y c m e a t a r a e j aa k a t a f a l k u
a . p . m gr i a r i a P i a ł a . / . ! no n i e p r z y j e m n e j p o g o d y p o n a d X^ 1 o s . e e g n a a y * ^ a g d ? ~ P o g i a ; " - k o m e n d a n tk ą u : z AK I n s p e k t o r a t u >- k r r go ^ P o m o rz a ," P a n i ą n a s z e g o F o l w a r k u " • * o k o ł o z n a jo m e t w a r z e
r.v L t o r y o h p o n a d 4?■ l i t z a z n a c z y ł o n a t w a r z a c h w is i® b r u z ^ ,
■i ?;i38y P o k r y ł y s ł , s i w i z n ą . C h y b a k a ż d y z n a s s t o j ą c n ad t r u d n ą ” v s ^ d y " ^.y&liKii w r a c a * do t a m t y c h d n i ,,g d y -n s z e r e g a c h hr. p e i a l L ż o ł n i e r s k ą s ł u ż b ? .
icSzę f' i: a g d ; f! v« a p t e c e - p r a c o w a ła m 2 K ią p r z e z c a ł y 0- k r a s e k u p a o j i . ^ n a - - . a g i s t - r f a r m a c j i z k i l k u l e t n i ą p r a k t y k ą a p t e e z n ą , J a - " L a b o r a t o r i u m s h i l f a ' ’- pomoc l a b o r a t o r y J n a , b y - łam p re e c U w s z y s t k i m pom ocą "tóagdy* 1 n i e r o z s t a w a ł a m s i s 2 : : i e . o a t ą p i i w i e l k i e g o z a s z c z y t u b y ć ś w i a d k i e m h i s t o r i i
i or-.obisfal« b r a c u d z i a ł « t y c h h i s t o r y c z n y c h w y d a r z e n i a c h . r:ozpooz ‘ły ś m y pr:<c ; a p t a c a a g r L a k n e r a p r z y u l . G d a ń s k i e j , p r z e j ę t ą « c z a s i e o k u p a c j i p r z s z F a r m a d e r a t - G . : u d t k e .
k r o t c e 0 . ud t k a o t r z y : * < r. ■ v. * a s a o a c a p t e f c ^ d z i y k i s » - e i a ź y c z l l ^ ę m a p r z * j *cialo.* i a r s ; . - u r c ^ , w ł a s n o s c a g r K l a b e c k i a - go..i>o t e j a p t e k i u d t k e z a b r a ł c z ę ś c sw ego p e r s o n e l u , » a i ^ d z y in n y m i m gr ^ a r i ę B i a ł ą i m n i e . P r a c o w a ł a z nam i J a k o n a j w a ż n i e j s z a o s o b a a . c - s k i - ; r a u l e i n I l z e , n i e m i e c k a d o n o s i c i a l k a , w i e r n i e s ł u s ą c a sw*jJ p a r t i i .
*ptsk--’ b y ł a d n ż a i o b e z a r n a . ' o s i a d a ł a z a l e c z a : l a b o r a t o r i u m ,
zi-.-larnif ,ma’azva,g duże stryszki w k o r y t a r z u 1 laboratorium, dyjet gabinety,zmywalni? naczyń,k u c h n i ę , p i w n i c e i garaż w p o d -
worzu. ..il;;gnvva • raalaln Ilze czuwała n a d t y m ,a b y na terenie apt -ki ni3 anwiono po polsku.Czysto p o w t a r z a ł a:* »ann w e rd a
os): la Soj*t boran in polnirefce S c h p r a c h e , I c L werde d a s e ,i a I - e n " .N j u l i c a c h niw volao bvł© używ ać J ę z y k a poli^iego.^
J a d go n o p o w i e d z i a n e po p o l s k u w y s t a r c z y ł a , a b y d o s t a ć s i do O b o zu . t ^ p r z e c i e ż t e r e n n i e m i e c k i e j R z e s z y , l i c a p e ł n e 8 iM K i lv o r a z p r z e r ó ż n y c h ? o l k s d s u t s c h e , B a ł t < ad . u t s c h e i t p . c i a s t o a r a d i ł f o n l z o w a n o , p e ł a o m a g a f © u o w , n i e u s t a n n i 9 s ł y - s z o l i s s r ? n i e m i e c k i e p i o s e n k i ż o ł n i e r s k i e , a a r a z a » 0 ^ c k 0 łva, tm a g a i r o ż a « p r z e b o j e . P o n a d m i a s t e m k r o l o ^ a ł y h i t l e r o w s k i e c h o r ą g w i . ^ . s t r a s z ą c n a s c z a r n y m i K s c k e n k r e u t z a r a l .
Z s p r z y e i z o n a p r z e z ’, aagdf>» , n l s z n a j ą c k o n s p i r a c y J n y c h s z c z e - g s ło w i t a j e m n i c w k a / ź d e j c h . i i i b y ła ® g o to w a n a p r z y j c i e ro sk azo * ? "M agdy” * Wykonywałyśmy n a s t ę p u j ą c e z a d a n i a ;
- z a o p a t r y w a ł y &m& w l a k i , o p a t r u n k i i o d z y w k i p o l s k ą
l u d n o ś ć m i a s t a i o k o l i c , # 0 t
- p r z e c h o w y w a ły ś m y na t e r e n l a a p t e k i s t o s y k a r t ź y w a o s c # do*«odółJ m i b I f t ych f o t o g r a f i i , p i e c z ą t a k ,
- k u p o w a ły ś m y żyw nocc n a k a r t k i i d o s t a r c z a ł y f - fmy J ą do domów r o d z i n a r e s z t o w a n y c h ,
- pr*ygoto-.vy>’atysoąjr l e k i i o p a t r u n k i , p r z e k a z u j ą ^ J e n a a - t f p a i o d l a p a r t y z a n t ó w w B o r a c h T u c h o l s k i c h , #
- p r s e c h o w y ł y s s ^ b r o ń i ś r o d k i k o n s e r w u j ą c a b r o n , s z c z a g o l n i e w a z e l i n y i o d d a w a ły ś m y J ą o d p o w i e d n i o ox>akowaną
•Ja k u b o w i,
- k o a t a k t o ^ a i y a t ą y s i ^ z p r a c o w n i k i e m K a s y n a l i o s t a p o i t ą d r o g ą p r z e k a z y w a ł y ś m y #g r y p s y od i do a r e s z t o w a n y c h . i) o s t a r c z a łyamy r ó w n i e ż t r u c i z n ę n a w y p a d e k z a ł a m a n i a
p o d c z a s p r z e s ł u c h a ń , > s,
- l i i a u s t u n n i a z a o p a t r y w a ł y ś m y w l e k i ” a p t a k ę a k o ^ k ą * « - o r g a a i z o w .. ;>oy s p o t k a a i a z d e l e g a t a m i AK.
25
- 2 -
N a j g o r s z y m i d n i a m i by ty p o n i a d z i a ł k i . n iia g d a " od r a u a ł y k a t a p r o s z k i t a k d ł u g ® , d o p ó k i n i o o t r z y m a ł a s y g n a ł u f e l e f o n i c z n o -
^ o , ź e c/: .o p cy 3 z c z ? a l i w i © p r s o w i s z l i t r a a ^ o r t , ż e w r ó c i l i i j u ż a ą na siwych, s t a n o w i s k a c h ^ p r a o y w '-'ab ry co B r o n i /> -ę g ~ n e w i e . \ i ę c l e k i i " ^ a a \ i ' / b r o n / ^ b y ł y j a z n a m i e j s c u . M a g d a p r z ^ ^ t a - ' i i a ł y k a ć ” p r o s z k i i J u z u ś m i e c h a ł a e l f p e ł n a s z c z ę ś c i a . y c h o l z ą c z a p t e k i w p o ł u d n i e na p r z e r w ę o b ia d o w ą o r a z wleczona, szły smy szeregiem gdy* w y d a w a ło s i ę n a m ,ź e t a k i
s z ^ k j > st n a j b e z p i e c z n i e j $ z y ^ P r a n i e z a w s z e a i o s ł y e m y " n a s z e "
■ k a r b y . "Magda * w o g r o m n e j s k ó r k o w a j , ^ r a n a t o w s j t o r b i e , a my pod p a c h a m i i w k i e s z e n i a c h , /'-rn o siiy s m y t y l k o t o , c o n o ż n a b y ł o w y n i e ś ć b e z p o d e j r z e ń f r o n t o w y m i d r z w i a m i . y i ę k s z e p a c z k i wy no a i ł y smy w c z a s i e n a j w i ę k s z e g o r u c h u w a p t e c e i w no cy t y l
nym w e j ś c i e m od p o d w o r z a .M a s z a a p t e k a b y ł a j e d n y a z o g n iw w s i e c i a p t e k , o p l a t a j ą c y c h O k r ę g P o a o r s k i . M e l d u n k i p r z e n o s i ł y
ł ą c z n i c z k i i o n e t e z p i l o t o w a ł y d e l e g a t ó w n a s p o t k a n i a , k t ó r e o d b y w a ły s i * na d y ż u r a c h n o c n y c h . Wygodnym i b e z p i e c z n y m m i e j s cem b y ł pokó;j * l i c z k a " - a p t e c e n a r o g u D w o rco w ej i : i e n - k i e w i c z a . P o k o j t e n w i a ł do s w e j d y s p o z y c j i n a s z a k o l e ż a n k a c i e s z ą c a ? i ? i e l t e i u z <?nf a n i e l i awogo n i e m i e c k i e g o k i e r o w n i k a .
g a b i n e c i e d r Bunke z o s t a ł z o r g a n i z o w a n y K u rs P i e r w s z e j Pomo
c y . K u rsy p r o w a d z i ł a po g o d z . z a j » c i po s p r z ą t n i ę c i u g a b i n e t u a s y s t e n t k a d r Bunke - I . P a t e r e k p s . HI # r a * .
Z e g n a j " J a g d o * - o d e s z ł a ś od n a s v d a l e k ą j a s n ą d r o g ę . Mes zapomnimy ^ C i e b i e i t e j m e l o d y j n e j p i o s e n k i , w k t ó r e j m i e ś c i ł a s i • t r e e o n a s z e j p r s c y : i j e Kuba do J a k u b a , J a k u b do Mi
c h a ł a ” . . . To Twój b r a t "U agdo" - " J a k u b ” p r z e w o z i ł b r o ń do B o- ro*v T u c h o l e k i c h , k t o r ą o tr z y m y w a ł od C i e b i e i p r z e k a z y w a ł "M i
c h a ł o w i " , p r z e b y w a j ą c e m u w l e s i e .
i- e in o k w ia tó w n a g r o b l a "iniagdy—Regiiay " • Z ło ż o n o J ą w g r o b o ^ c u r o d z i n n y m obok r o d z i ć o w i b r a t a . l i d z ę j e s z c z e J e j u s m ie c gdy p o d t o r z y ł a m z a N ią o s t a t n i e s ło w o p r z y s i ę g i i p r z y j ę ł a m k o n s p i r a c v j n « i m i ę " B o l e s ł a w a " .
ż e g n a j "Magdo"
26
- T T
" M A G D A " " R E G I N A "
3 — ^ ' > Li ę>AXćŁ£l*S$l'-/U~1 'Tć^lc^U^ -IX f\X^\/>^, U^t4^)'ly)^v^
y y *
Z ie m ie P o m o r s k ie , k t ó r e o d e b r a n o nam w r o z b i o r a c h P o l s k i , b y ł y Niemcom s z c z e g ó l n i e d r o g i e , a B y d g o sz c z i G dańsk b y ł y i c h u k o chanym i m i a s t a m i .
W c z a s i e o k u p a c j i h i t l e r o w s k i e j , t e r e n y t e b y ł y w łą c z o n e do R z e s z y N i e m i e c k i e j , w k t ó r e j w a r u n k i b y t u P o la k ó w , b y ł y b a r d z o t r u d n e , n i e w o l n i c z e . Na t e r e n a c h t y c h , s z c z e g ó l n i e w B y d g o s z c z y z a m i e s z k i w a ło dużo o b y w a t e l i n i e m i e c k i c h , zam ożnych i c z u j ą c y c h s i ę t u t a j s w o b o d n ie , a wrogo n a s t a w i o n y c h do P o la k ó w .
Niemcy k o r z y s t a l i z p r a s y n i e n i e c k i e j , k o ś c i o ł ó w e w a n g e l i c k i c h , t e a t r u n i e m i e c k i e g o , k a w ia r ń i r e s t a u r a c j i , d o s k o n a l e z a o p a t r z o n y c h s k l e p ó w , a co b y ł o n a j n i e b e z p i e c z n i e j s z e o b j ę c i b y l i o r g a n i z a c j a m i s p o ł e c z n o - p o l i t y c z n y m i , k t ó r e p rz y g o to w y w a ły swych c z ło n k ó w do w a l k i o b r o n n e j i do w a l k i H a t a k u ^ ą c e j n a w ypadek w o jn y .
I t a k k a ż d y k o ś c i ó ł e w a n g e l i c k i b y ł t w i e r d z ą a d a c h y i o k n a n i e m i e c k i c h domów t z w . " s t t l t z - p u n k t y " z k t ó r y c h s t r z e l a n o do P olaków - do w o j s k a i do l u d n o ś c i c y w i l n e j .
P o la c y j u ż 1 . w r z e ś n i a 1939 r . n a m u ra c h domów p i s a l i s m o łą -
" T w ie r d z ą nam b ę d z i e k a ż d y p r ó g ” , k re w ł a ł a s i ę o b f i c i e , a u l i c e z a s ł a n e b y ł y t r u p a m i .
Na c a ł y ś w i a t g ł o s z o n o o t r a g e d i i "krw aw ej n i e d z i e l i " . Za słow o w y p o w ie d z ia n e w j ę z y k u p o l s k i m , k a r a n o G e s ta p e m , w i ę z i e n i e m , l a g r e m . O k u p an t d z i a ł a ł od p i e r w s z y c h d n i .
W t a k i c h t o w a r u n k a c h , p rz y g o to w y w a liś m y s i ę do k o n s p i r a c j i . N ie o d s t r a s z y ł o P o lak ó w od t e j p r a c y m o t t o G e s ta p o " h i j c i e Po
la k ó w t a k d ł u g o , a ż z w ą t p i ą w s e n s ż y c i a " .
W t y c h d r a m a ty c z n y c h d n i a c h w n a s z e p r z e ż y c i a w p l a t a n o , d y n am icz n e , w e s o ł e , ży w io ło w e m e l o d i e , k t ó r e p o d n i e c a ł y ż o ł n i e r z y n i e m i e c k i c h i t u s z o w a ł y praw dę w o je n n ą .
P r z e z c a ł y o k r e s o k u p a c j i , m ia ła m z a s z c z y t praco w ać z mgr f a r m a c j i K arAą B i a ł ą , k t ó r a z c h w i l ą p r z e j ś c i a do p r a c y k o n s p i r a c y j -
27
n e j p r z y b r a ł a p se u d o n im y "Magda”, " R e g in a " •
"Magda" p o c z ą tk o w o b y ł a w k o n s p i r a c j i c z ł o n k i n i ą WSK P o m o rs k ie g o o k r ę g u AK, a od p o c z ą t k u 1943 r , do k o ń c a o k u p a c j i , k o m e n d a n tk ą WSK I n s p . O kręgu P o m o r s k ie g o ,
Trudno t u t a j w ym ienić w s z y s t k i e n i e z w y k ł e , n i e s p o t y k a n e c e c h y c h a r a k t e r u b o h a t e r s k i e j "Magdy11, t r u d n o o p i s a ć J e j odw agę, k t ó r ą wy
k a z y w a ł* k a ż d e g o d n i a . Ona w całym t e g o s ło w a z n a c z e n i u p r a g n ę ł a być "żyw ą t o r p e d ą " .
Terenem n a s z e j p r a c y , b y ł a n a s z a a p t e k a , n a s z w i e l k i " f o l w a r k " , i t b a e k s p e d y c y j n a , r e c e p t u r a , b i u r o k i e r o w n i k a , l a b o r a t o r i u m , k u c h n i a , dw ie g ó r k i pod s u f i t e m , ogromne p i w n i c e - t o w s z y s t k o t w o r z y ł o k o r z y s t n y t e r e n d l a n a s z e j p r a c y k o n s p i r a c y j n e j , Do t e g o dyplom m g r , f a r m a c j i ujfyskany # uż p r z e d I I , w o jn ą u p o w a ż n i a ł j ą do p e ł n i e n i a d y żu ró w n o c n y c h , k t ó r e o d g r y w a ły w p l a n a c h A K-ow skich ogrom ną r o l ę .
B a rd z o w ażne b y ł y d l a n a s dw ie g ó r k i z n a j d u j ą c e s i ę j e d n a w l a b o r a t o r i u m , d r u g a w k o r y t a r z u p r z y l e g a j ą c y m do l a b o r a t o r i u m , W j e d n e j z n i c h , z n a jd o w a ł y s i ę z i ł a w t o r e b k a c h , w p u s z k a c h i w o r k a c h , d r u g a b y ł a magazynem p r z e r ó ż n y c h pomocy t e r a p e u t y c z n y c h n p , t e r m o f o r ó w , g r u s z e k , pomocy o k u l i s t y c z n y c h i t p ,
Z t y c h g ó r e k , n a k t ó r e można b y ł o w e jś ć j e d y n i e po d r a b i n i e , u c z y n i ł y ś m y n a s z e k o n s p i r a c y j n e m a g a z y n y , z a k t ó r e j a byłgm o d p o w ie d z ią - l n a ( v i d e o św ria d c z e n ie "Magdy" n a t e m a t mej p cracy ),
W t e j g ó r c e z z i ł a m i , p rzech o w y w an a b y ł a b r o ń , a w d r u g i e j - k a r t y ż y w n o śc io w e , dowody o s o b i s t e , p i e c z ą t k i .
P rz y jm o w a n ie i w ydaw anie n a l e ż a ł o n a j c z ę ś c i e j do "M agdy",
K ie d y ś g dy p o rząd k o w ałam g ó r k ę z i e l a r s k ą w k u r z u i p y l e , w k a p e l u s z u z g a z e t y , a k u r a t p r z e c h o d z i ł t a m tę d y n a s z F a r m a z i e r r a t -G e o r g Rudkę i zapaptał " Na w ie g e h t e s d i r d o r t o b e n ? * . J u ż "Magda" b y ł a
p r z y n im , cu d u d o k o n a ł a i N ie m ie c z d j ą ł no g ę z p ie r w s z e g o s t o p n i a d r a b i n y i c o f n ą ł s i ę , "Magda" b ł y s k a w i c z n i e z a i n t e r e s o w a ł a go innym pro b lem em ,
*
N a j g r o ź n i e j s z ą d l a n a s b y ł a F r l , S k o p n ik - k i e r o w n i c z k a s p r a w b i u ro w y c h " s z a r a e m i n e n c j a " . N a d s ł u c h i w a ł a , c z y k t o ś z n a s n i e mówi
28
e
. 3 .
po p o l s k u , bo ogrom ną m i a ł a o c h o t ę , aby n a s " m eld e n " - s t a l e t o p o w t a r z a ł a .
P r o s i ł a m j ą k i e d y ś o 15 g . j o d y n y , p o z w o l i ł a t y ł k o w z i ą ^ ó ( k u p i ć ) 10 g .
A tym czasem l e k i p ł y n ę ł y " r z e k a m i " w t o r b a c h p o d r ę c z n y c h , pod p a cham i l u b w r ó ż n y c h i n n y c h c z ę ś c i a c h b i e l i z n y .
P o t r z e b y b y ł y ogromne d l a P o la k ó w , d l a k t ó r y c h b y ł y n i e d o s t ę p n e - t r a n , o d ż y w k i, w it a m in y , l e k i do w i ę z i e ń , do l a s u , O f la g ó w ,d o do
mów o só b a r e s z to w a n y c h * A n a s z a a p t e k a m i a ł a n a j w i ę k s z y o b r ó t a p t e k " G e n .D a n c ig " i z a o p a t r y w a n a b y ł a w b a r d z o d u ż ą i l o ś ć le k ó w , U o p a tr u n k ó w o r a z z i ó ł *
L e k i b y ł y p rz e k a z y w a n e j a k s i ę d a ł o i i z b ą e k s p e d y c y j n ą i w e jś c ie m od k u c h n i , k a ż d e g o d n i a , o k a ż d e j p o r z e .
N a j t r u d n i e j s z e g o d z in y d l a "Magdy" b y ł y p r z e d p o ł u d n i e m w p o n i e d z i a ł k i * C z e k a ł a n a w ia d o m o ść , żw b r a t " J a k u b ” ( p s e u d . ) s z c z ę ś l i w i e d o j e c h a ł do m i e j s c a p r a c y po tr u d n y m week e n d z i e w B o r a c h T u c h o l s k i c h . "Magda" ł y k a ł a p r o s z k i u s p a k a j a j ą c e , a g d y o t r z y m a ł a z n a k , u ś m i e c h a ł a s i ę , u ś m i e c h a ł a - s i ^ » I n i e t y l k o , bo p r z y g o t o w u j ą c l e k i w l a b o r c e n u c i ł a swym miłym g ło s e m , m e l o d i e z n a j m i l s z y c h swych p r z e ż y ć .
"Magda” k a ż d e g o d n i a p r z y c h o d z i ł a do p r a c y z ogromnym zasobem e n e r g i i i w i a r y w n a s z e z w y c i ę s t w o , c z e r p a ł a t ę s i ł ę z e s z c z e g ó l nego n a b o ż e ń s t w a do M a t k i B o ż e j .
Ze w z ru s z e n ie m wspominam "Magdą" p r z e z c a ł y o k r e s I I w o jn y d z i e ń w d z i e ń p ra c o w a ły śm y ra z e m w " C e n t r a l n e j " ,, A p te c e p r z y P I . T e a t r a l YJ
nym, a w k o n s p i r a c j i k u c h w a le O jczy zn y *
29
