El¿bieta LIBER-MAKOWSKA Zak³ad Geologii i Wód Mineralnych Wydzia³ Geoin¿ynierii, Górnictwa i Geologii Politechnika Wroc³awska
Wybrze¿e Wyspiañskiego 27, 50-370 Wroc³aw el¿bieta.liber@pwr.wroc.pl
Technika Poszukiwañ Geologicznych Geotermia, Zrównowa¿ony Rozwój nr 1/2013
WARUNKI GEOTERMICZNE NIECKI TUROSZOWA
STRESZCZENIE
W pracy przedstawiono warunki wystêpowania wód termalnych w kopalni wêgla brunatnego Turów na tle budowy geologicznej niecki ¿ytawskiej. Przy rozpoznaniu warunków geotermalnych niecki Turoszowa najbardziej istotne jest okreœlenie stref tektonicznych uprzywilejowanych dla drena¿u wód termalnych.
Wystêpuj¹ce tu wody termalne s¹ prawdopodobnie wodami szczelinowymi, zwi¹zanymi z krystalicznym pod³o¿em granitowym. Ich wyp³ywy zwi¹zane s¹ z Uskokiem G³ównym, który mo¿e byæ przed³u¿eniem wiêkszych stref tektonicznych o charakterze regionalnym.
S£OWA KLUCZOWE
Wody termalne, wody szczelinowe, tektoniczny roz³am, Sudety
* * *
WPROWADZENIE
Wystêpowanie wód termalnych w regionie sudeckim zwi¹zane zazwyczaj jest z masy- wami krystalicznymi, w których gromadzenie i przep³yw wód umo¿liwia system, zazwyczaj bardzo g³êbokich, stref tektonicznych. Dotychczas najlepiej rozpoznane s¹ warunki geo- termiczne z³ó¿ termalnych wód leczniczych L¹dka-Zdroju i Jeleniej Góry-Cieplic, gdzie wody s¹ wykorzystywane od kilkuset lat. S³abiej rozpoznane s¹ warunki wystêpowania niewykorzystywanych wód termalnych stwierdzonych pojedynczymi otworami, m.in.
w Dusznikach-Zdroju, Grabinie czy Krosnowicach. Najs³abiej rozpoznane s¹ zaœ warunki geotermiczne rejonów, w których przypadkowo odkryto wyp³ywy wód termalnych. Takim rejonem jest niecka Turoszowa, gdzie w pod³o¿u eksploatowanych przez KWB Turów pok³adów wêgla brunatnego stwierdzono wystêpowanie wód termalnych w ujêciach wyko- rzystywanych g³ównie do odwadniania kopalni.
1. STAN ROZPOZNANIA WARUNKÓW GEOTERMICZNYCH
W celu szerszego rozpoznania warunków geotermicznych niecki Turoszowa nale¿y okreœliæ mo¿liwoœci wyprowadzania wód g³êbokiego kr¹¿enia oraz obraz pola cieplnego Ziemi w tym regionie.
Pierwsze syntetyczne opracowanie dotycz¹ce ogólnych warunków geotermicznych Dolnego Œl¹ska przedstawi³a B. Bruszewska (2000), która na podstawie wytypowanych 51 punktów pomiarowych sporz¹dzi³a mapê rozk³adu temperatury i gêstoœci strumienia cieplnego. Wzrost wartoœci gêstoœci strumienia cieplnego, podobnie jak wzrost temperatury, zaznacza siê na badanym obszarze w kierunku pó³nocno-wschodnim wzd³u¿ uskoków Odry oraz w kierunku po³udniowym w rejonie Karkonoszy i Kotliny K³odzkiej (powy¿ej 60 mW/m2). Najwy¿sze wartoœci gêstoœci strumienia cieplnego stwierdzono w g³êbokich ujêciach wód termalnych: C-1 w Jeleniej Górze-Cieplicach (79 mW/m2) i L-2 w L¹dku- -Zdroju (71,2 mW/m2) (Dowgia³³o 2008).
W œwietle dotychczasowych badañ w Sudetach i bloku przedsudeckim (Plewa 1996;
Bruszewska 2000) œrednia wartoœæ gêstoœci strumienia cieplnego jest znacznie mniejsza, nawet w stosunku do pobliskiej monokliny przedsudeckiej. Mapa gêstoœci strumienia ciepl- nego Dolnego Œl¹ska sporz¹dzona przez B. Bruszewsk¹ (2000) jest zgeneralizowanym obrazem, gdzie brak jest oszacowania wartoœci strumienia cieplnego w rejonie niecki
¿ytawskiej. Równie¿ inne póŸniejsze prace przegl¹dowe dotycz¹ce warunków geotermicz- nych Polski i Sudetów nie charakteryzuj¹ lokalnej anomalii geotermalnej wystêpuj¹cej w rejonie niecki Turoszowa. Jedynie szacowanie na podstawie geotermometrów che- micznych, przeprowadzone dla tego obszaru przez J. Dowgia³³ê (2002), wykaza³o, ¿e temperatury w dolnych partiach systemu kr¹¿enia mog¹ przekraczaæ 100°C.
Na tym etapie rozpoznania warunków geotermalnych prowincji sudeckiej, najbardziej istotne dla okreœlenia perspektywicznych obszarów wystêpowania wód termalnych wydaje siê wytypowanie stref tektonicznych umo¿liwiaj¹cych przep³yw i drena¿ wód g³êbokiego kr¹¿enia, gdy¿ najwiêksze dotychczas rozpoznane sudeckie z³o¿a wód termalnych Jeleniej Góry-Cieplic i L¹dka Zdroju zaliczane s¹ do z³ó¿ wód szczelinowych bardzo g³êbokiego kr¹-
¿enia (Liber 2001), których wyprowadzenie zwi¹zane jest ze strefami g³êbokich roz³amów tektonicznych, wzd³u¿ których tworz¹ siê anomalie hydrogeotermalne. Œredni czas prze- p³ywu dla takich wód, okreœlony na podstawie badañ izotopowych, siêga nawet dziesiêciu tysiêcy lat, a obszar ich zasilania znajduje siê w znacznej odleg³oœci od miejsc ich wyp³ywu.
Opisywane przez szereg autorów warunki wystêpowania wód termalnych i szczaw w prowincji sudeckiej potwierdzaj¹, ¿e strefy tektoniczne s¹ g³ównymi drogami wypro- wadzania tych wód, a tak¿e towarzysz¹cego szczawom dwutlenku wêgla. Szczególnie predysponowanymi strefami wyp³ywu wód termalnych s¹ regionalne strefy roz³amów tektonicznych, dziêki którym mo¿liwe jest bardzo g³êbokie kr¹¿enie wód i przeniesienie ciep³a z oœrodka skalnego o wy¿szej temperaturze.
W strukturze Masywu Czeskiego i jego obrze¿enia, w tym prowincji sudeckiej, mo¿na wyró¿niæ szereg stref roz³amowych o g³êbokim, pionowym zasiêgu. Roz³amy te dziel¹
obszar Sudetów na bloki ró¿ni¹ce siê wykszta³ceniem litologicznym i przebiegiem ewolucji strukturalnej. Strefy te rozpoznawane s¹ bezpoœrednio metodami geofizycznymi (Guterch i in. 1975; Po¿aryski 1975; Cwojdziñski i in. 1995), poœrednio na ich wystêpowanie wskazywaæ mo¿e pasowy uk³ad mineralizacji kruszcowej (Karnasiewicz, Sylwestrzak 1970;
Michniewicz 1981, 2003), obecnoœæ ska³ zasadowych i ultrazasadowych, czy te¿ obszary wystêpowania kenzoicznych bazaltoidów (Cwojdziñski, Jod³owski 1982).
Dotychczasowe rozpoznanie warunków wystêpowania z³ó¿ wód leczniczych w pro- wincji sudeckiej wykazuj¹, ¿e wystêpowanie Ÿróde³ wód termalnych zwi¹zane jest z prze- biegiem g³ównych stref tektonicznych, czêsto zgodnych z przebiegiem fotolineametów (Ba¿yñski i in. 1986; Doktór i in. 1985), które czasami mog¹ wskazywaæ tak¿e na przebieg g³êbokich roz³amów.
Syntetyczne zestawienie sieci roz³amów wg³êbnych na obszarze Sudetów i przyleg³ej czêœci Masywu Czeskiego przedstawi³ M. Michniewicz (1981). Uwzglêdniaj¹c warunki wystêpowania wód leczniczych, w tym termalnych, wykonano korektê dotycz¹cego prze- biegu roz³amu karkonoskiego i wydzielono nowy roz³am cieplicki (Przylibski 2007). G³ów- nym argumentem przemawiaj¹cym za takim wytypowaniem stref jest czêste wystêpowanie w ich obrêbie lub w pobli¿u stwierdzonych ju¿ wyst¹pieñ wód termalnych (powy¿ej 20°C) i wód o podwy¿szonej temperaturze (od 15°C do 20°C).
W obszarze prowincji sudeckiej wyró¿niaj¹ siê dwa systemy roz³amów, pierwszy o przebiegu NW-SE i drugi o przebiegu NNE-SSW.
Przez depresjê Turoszowa przebiega strefa roz³amu karkonoskiego o kierunku NW-SE (rys. 1). Strefa ta kontynuuje siê poza obszarem prowincji sudeckiej, przez Janské Lazné i Batòowice, ponownie wkracza na obszar zapadliska Kudowy, dalej przebiega przez Duszniki, Krosnowice, zmienia nieco przebieg na bardziej równole¿nikowy, jako przy- puszczalna strefa przebiega dalej przez L¹dek a¿ do Prudnika. Na po³udnie od niecki Turoszowa przebiega równolegle roz³am ³u¿ycki (wzd³u¿ granicy Niemiec i Czech), zaœ na pó³nocy, w okolicy Zgorzelca, roz³am œródsudecki.
Takie po³o¿enie depresji Turoszowa wzglêdem g³êbokich stref roz³amów, zw³aszcza roz-
³amu karkonoskiego, mo¿e byæ zwi¹zane z wystêpowaniem w tym rejonie wód termalnych.
2. ZARYS WARUNKÓW HYDROGEOLOGICZNYCH
Z³o¿e wêgla brunatnego „Turów”, w obrêbie którego stwierdzono wystêpowanie wód termalnych, po³o¿one jest w obrêbie niecki ¿ytawskiej na pograniczu masywu czeskiego wraz Sudetami i masywu ³u¿yckiego, a w szczególnoœci oddziela blok karkonosko-izerski od bloku ³u¿yckiego (rys. 1). Niecka ¿ytawska jest czêœci¹ strefy strukturalnej o charakterze wyd³u¿onego zapadliska tektonicznego, le¿¹cego na skrzy¿owaniu dwóch regionalnych stref tektonicznych: ryftu Ohrzy i ³u¿ycko-³abskiej strefy tektoniczno-wulkanicznej. Strefa ta sk³ada siê z szeregu zapadlisk, wype³nionych osadami neogeñskiej asocjacji brunatno- wêglowej (Kasiñski, Panasiuk 1987; Kasiñski 1998, 2000).
Niecka ¿ytawska jako zapadlisko tektoniczne otoczona jest blokami tektonicznymi. Jest ona ograniczona od pó³nocy – zrêbem Dzia³oszyna, od wschodu – ³añcuchem wzgórz wulkanicznych, od po³udniowego wschodu – zrêbem Gór Izerskich oraz struktur¹ Jesztedu, od po³udniowego zachodu – ska³ami krystalicznymi przedpola Gór ¯ytawskich, nasuniêtych na kompleks magmowo-metamorficzny (nasuniêcie ³u¿yckie), a od pó³nocnego zachodu – kompleksem ska³ wulkaniczno-piroklastycznych i krystalicznych Masywu £u¿yckiego.
W pod³o¿u utworów neogeñskiej asocjacji brunatnowêglowej wystêpuj¹ dolnopale- ozoiczne ska³y krystaliczne, g³ównie granity i granodioryty (granity rumburskie i zawidow- skie) czêsto zmetamorfizowazne (granitognejsy, gnejsy, ³upki krystaliczne, kataklazyty). Na tych utworach, pociêtych gêst¹ sieci¹ uskoków, rozwinê³y siê utwory wulkaniczne i piro- klastyczne kilku generacji. M³odsze generacje wulkanitów maj¹, w stosunku do formacji brunatnowêglowej, charakter œródformacyjny.
Sumaryczna mi¹¿szoœæ osadów neogenu niecki ¿ytawskiej przekracza 350 metrów (rów Rybarzowic). Bezpoœrednio nad krystalicznym pod³o¿em niecki ¿ytawskiej zalegaj¹ utwory zwietrzelinowe zaliczane do miocenu dolnego. Wyró¿nia siê zwietrzeliny rozwiniête Rys. 1. Perspektywiczne obszary wystêpowania wód termalnych w rejonie niecki ¿ytawskiej
(zmodyfikowano na postawie Kasiñski 1998 oraz Przylibski 2009)
1 – ujêcia wód termalnych (Hop 72bis, Hop 70bis i HKPp-53); 2 – strefa roz³amów; 3 – obszar wystêpowania ska³ magmowych i metamorficznych (w pod³o¿u niecki Turoszowa – granit rumburski i granodioryt zawidowski)
Fig. 1. Prospective areas of the thermal waters occurrences in the region Zittau Basin (modified on the basis of Kasiñski 1998 and Przylibski 2009)
1 – thermal water intakes (Hop 72bis, Hop 70bis and HKPp-53); 2 – zone of splits; 3 – occurrence area of igneous and metamorphic rocks (in the substrate the basin Turoszow – Rumburk granite and Zawidów granodiorite)
na magmowych ska³ach typu granitoidów i gnejsów oraz mniej liczne zwietrzeliny bazal- towe wystêpuj¹ce w postaci odosobnionych p³atów i kopu³.
Zwietrzeliny rozwiniête na granitoidowym pod³o¿u maj¹ charakter ska³ ilastych. Stwier- dzone wystêpowanie wód termalnych na obszarze kopalni wêgla brunatnego Turów zwi¹zane jest ze stref¹ uskokow¹, pokryt¹ tymi zwietrzelinami, siêgaj¹c¹ w g³¹b przed- waryscyjskieogo granitu rumburskiego. Obszar zasilania sytemu wód termalnych znajduje siê prawdopodobnie na zachodnich stokach masywu karkonosko-izerskiego (Dowgia³³o, Fistek 2008).
W dotychczas stosowanym sposobie przedstawiania warunków hydrogeologicznych w rejonie dla KWB Turów wydzielane s¹ nastêpuj¹ce poziomy wodonoœne: czwarto- rzêdowy, nadk³adowy górny i dolny, miêdzywêglowy i podwêglowy. W zachodniej czêœci odkrywki (filar rzeki Nysy £u¿yckiej) wyró¿nia siê ponadto poziomy wodonoœne w górnej i dolnej ³awie górnego (II) pok³adu wêgla (Pacia, Tylikowski 2010).
Na stan warunków hydrogeologicznych znacz¹cy wp³yw wywiera zaanga¿owanie tekto- niczne górotworu. Wœród licznych dyslokacji dominuj¹ce znaczenie ma Uskok G³ówny i Uskok Po³udniowy, które maj¹ blokuj¹cy charakter dla przep³ywu wód podziemnych.
Powoduje to, ¿e obszar kopalni mo¿na podzieliæ na oddzielne rejony i strefy, ró¿nie reaguj¹ce na odwadnianie i charakteryzuj¹ce siê odmiennymi warunkami zasilania.
3. CHARAKTERYSTYKA WÓD TERMALNYCH
Wyp³ywy wody termalnej w kopalni KWB Turów by³y stwierdzone w styczniu 1981 r.
w jednym z chodników odwadniaj¹cych w rejonie Uskoku G³ównego (Ciê¿kowski, Sztuk 1985). Wyp³yw wody termalnej o temperaturze 25–26°C, typu HCO3-Na, mineralizacji 3,2–4,2 g/dm3i o znacznej wydajnoœci wynosz¹cej 54,2m3/h pochodzi³ ze strefy uskokowej rozwiniêtej, w pod³o¿u formacji brunatnowêglowej, w obrêbie przedwaryscyjskiego granitu rumburskiego (Ciê¿kowski 1990). Obecnie ujêcia tych wód nie istniej¹, zosta³y zlikwi- dowane na skutek rozszerzenia odkrywki kopalni Turów.
W lipcu 2010 r. autorka, we wspó³pracy z hydrogeologiem kopalni Z. Markiem, rozpo- czê³a badania wód termalnych wyp³ywaj¹cych z ujêæ odprê¿eniowych (Hop 72bis, Hop 70bis i HKPp-53) wykonywanych w rejonie Uskoku G³ównego (rys. 1). Temperatura wody na wyp³ywie z tych ujêæ waha³a siê od 24,4°C (HKPp-53) do 26,4°C (Hop 72bis). Ze wzglêdu na sposób ujmowania mo¿liwe by³o zmierzenie wydajnoœci tylko w dwóch ujê- ciach: Hop 72bis o wydajnoœci 0,18 dm3/s i HKPp-53 o wydajnoœci 0,67 dm3/s. Na podstawie oznaczeñ wybranych sk³adników (wykonanych w roku 2010 r. przez autorkê) bezpoœrednio na wyp³ywie (tab. 1) oraz analizy chemicznej wykonanej (w 2009 r.) w la- boratorium na zlecenie kopalni KWB Turów, wyp³ywaj¹ce wody s¹ typu HCO3-Na, o mine- ralizacji wynosz¹cej od 2605 mg/L (Hop 72bis) do 2841 mg/L (HKPp-53). Charakterystykê fizykochemiczn¹ badanych wód termalnych przedstawia tabela 1. Dodatkowo, na zlecenie kopalni, wykonano badania izotopowe. Wyniki oznaczeñ trwa³ych izotopów tlenu i wodoru
w wodach termalnych, wynosz¹ce odpowiednio –10,27‰ i –72,1‰ wskazuj¹, ¿e wody te by³y zasilane albo w warunkach klimatycznych nieco ch³odniejszych od panuj¹cych obecnie albo na wiêkszych wysokoœciach. Wody te s¹ pozbawione trytu, co oznacza, ¿e zasilane by³y one przed 1952 rokiem, tzn. przed rozpoczêciem prób termoj¹drowych w atmosferze.
Wszystkie próby wód, w granicach niepewnoœci pomiarowej, s¹ pozbawione radiowêgla.
Brak radiowêgla pozwala szacowaæ ich wiek na kilkadziesi¹t tysiêcy lat.
Tabela 1 Wyniki obserwacji hydrogeologicznych – wydajnoœæ i parametry fizykochemiczne wód termalnych
z otworów obserwacyjnych w kopalni wêgla brunatnego Turów
Table 1 Results of hydrogeological observations – discharge and physical-chemical parameters of the
thermal waters of the observation well in Turow brown coal mine
Nr Nazwa
ujêcia Rodzaj ujêcia Data badania
HCO3 [mg/l]
Temp.
[°C] Ph Wydajnoœæ [dm3/s]
CO2 [mg/l]
PrzewodnoϾ [uS/cm]
1 HOp-72bis studnia 7-07-2010 2343 26,4 7,11 0,178 320±80 3,96
2 HOp-70bis studnia 7-07-2010 2216 26,3 7,08 – 350±80 4,1
3 HKPp-53 ujêcie poziome 7-07-2010 2222 24,4 7,07 0,667 300±80 4,36
Rozpoczête w lipcu 2010 r. badania wód termalnych zosta³y przerwane przez powódŸ, która wyst¹pi³a w wyniku ekstremalnych opadów atmosferycznych w sierpniu 2010 r.
Nast¹pi³ niekontrolowany sp³yw wód opadowych oraz wód powierzchniowych z rzeki Miedzianki w rejon pó³nocnego zwa³owiska wewnêtrznego. Zalane zosta³y najni¿sze po- ziomy eksploatacyjne pó³nocnego pola wydobywczego w obszarze prowadzonych obser- wacji. Badania zosta³y wznowione dla innych ujêæ wód podziemnych, gdy¿ badane w 2010 r.
ujêcia wód termalnych wskutek powodzi zosta³y zniszczone.
PODSUMOWANIE
Wystêpowanie wód termalnych niecki Turoszowa zwi¹zane jest z g³êbokimi strefami dyslokacyjnymi w utworach krystalicznych. S¹ to wiêc wody szczelinowe, sytemu g³êbo- kiego kr¹¿enia siêgaj¹cego w g³¹b przedwaryscyjskieogo granitu rumburskiego, stano- wi¹cego pod³o¿e neogeñskiej asocjacji brunatnowêglowej.
Wody termalne typu HCO3–Na charakteryzuj¹ siê stosunkowo wysok¹ mineralizacj¹ (2,6–2,8 g/L) oraz obecnoœci¹ wolnego dwutlenku wêgla (300–350 mg/L). Sk³ad izotopowy tych wód wskazuje na ich infiltracyjne pochodzenie, a brak radiowêgla pozwala szacowaæ ich wiek na kilkadziesi¹t tysiêcy lat. Przypuszczalny obszar zasilania sytemu wód ter- malnych znajduje siê na zachodnich stokach masywu karkonosko-izerskiego.
Stwierdzone na obszarze kopalni wêgla brunatnego Turów, wyp³ywy wód termalnych zwi¹zane s¹ bezpoœrednio z Uskokiem G³ównym, który mo¿e byæ przed³u¿eniem wiêkszej strefy tektonicznej o charakterze regionalnym, takiej jak strefa roz³amu karkonoskiego, która przebiega przez rejon Turoszowa.
LITERATURA
BA¯YÑSKI J., GRANICZNY M., OBERC J., WILCZYÑSKI M., 1986 — Mapa fotogeologiczna Sudetów.
Wydawnictwa Geologiczne, Warszawa.
BRUSZEWSKA B., 2000 — Warunki geotermiczne Dolnego Œl¹ska. Przegl¹d Geologiczny, Vol. 48, s. 639–643.
CIʯKOWSKI, W., 1990 — Studium hydrogeochemii wód leczniczych Sudetów polskich. Pr. Nauk. Inst.
Geotechn. Pol. Wroc³. 60. Wroc³aw, 133 p.
CIʯKOWSKI W., SZTUK, T., 1985 — Wody termalne kopalni „Turów”. Symp. Nauk.-Techn.: Stan rozpoznania i perspektywy wykorzystania wód termalnych. Kraków, 24–25.10.1985, p. 10–17.
CWOJDZIÑSKI S., JOD£OWSKI S., 1982 – „Plamowe” koncentracje bazaltowe masywu czeskiego i Dolnego Œl¹ska. Biuletyn Instytutu Geologicznego, nr 341, s. 201–229.
CWOJDZIÑSKI S., M£YNARSKI S., DZIEWIÑSKA L., JÓWIAK W., ZIENTARA P., BAZIUK T., 1995 – GB-2A – pierwszy sejsmiczny profil g³êbokich badañ refleksyjnych (GBS) na Dolnym Œl¹sku. Przegl¹d Geologiczny, vol. 43, s. 727–737.
DOWGIA££O J., 2002 – The Sudetic geothermal region of Poland. Geotermics, 31, 343–359.
DOWGIA££O J., 2008 — Stan rozpoznania zasobów wód termalnych regionu sudeckiego i perspektywy ich wykorzystania. Materia³y Ogólnopolskiego Kongresu Geotermalnego, Geotermia w Polsce — doœwiadczenia, stan aktualny, perspektywy rozwój. Radziejowice, 17–19 paŸdziernika 2007, s. 32–35.
DOWGIA££O J., FISTEK J, 2008 – Wody mineralne. Prowincja sudecka. [W:] Hydrogeologia regionalna Polski t. 2, Wody mineralne, lecznicze i termalne oraz kopalniane, s. 57–77.
DOKTÓR S., GRANICZNY M., WIŒNIEWSKA M., 1985 — Wykorzystanie badañ teledetekcyjnych do po- szukiwañ wód termalnych i mineralnych na przyk³adzie masywu granitowego Karkonoszy. Przegl¹d Geolo- giczny vol. 33, no. 8, s. 454–458.
GUTERCH A., MATERZOK R., PAJCHEL J., PERCHUÆ E., 1975 — Sejsmiczna struktura skorupy ziemskiej wzd³u¿ VII profilu miêdzynarodowego w œwietle badañ metod¹ g³êbokich sondowañ sejsmicznych. Przegl¹d Geologiczny vol. 23, no. 4, s. 153–163.
KANASIEWICZ J., SYLWESTRZAK H., 1970 — Zale¿noœæ miêdzy przebiegiem g³êbokich stref tektonicznych a rozmieszczeniem z³ó¿ endogenicznych w Sudetach. Przegl¹d Geologiczny vol. 18, no. 5, s. 219–221.
KASIÑSKI J., 1998 — Sukcesja œrodowisk sedymentacyjnych trzeciorzêdu w niecce ¿ytawskiej na tle ewolucji strukturalnej (praca doktorska). Pañstwowy Instytut Geologiczny, Warszawa.
KASIÑSKI J. 2000 — Atlas geologiczny trzeciorzêdowej asocjacji brunatnowêglowej w polskiej czêœci Niecki
¯ytawskiej. Geological atlas of the Tertiary lignite-bearing association in the Polish part of the Zittau Basin, 1 : 50 000. Pañstwowy Instytut Geologiczny, Warszawa.
KASIÑSKI J., PANASIUK M., 1987 — Geneza i ewolucja strukturalna niecki ¿ytawskiej. The origin and structural evolution of the Zittau Depression. Biul. Inst. Geol. 357, 5–39.
LIBER E., 2001 — Zmiennoœæ wydajnoœci ujêæ wód leczniczych eksploatowanych samoczynnie ze z³ó¿ su- deckich (praca doktorska). Raporty Inst. Gór. Ser. PRE nr 3, Politechnika Wroc³awska, s. 1–169.
MICHNIEWICZ M., 1981 — Próba interpretacji wczesnych etapów tektogenezy Sudetów w nawi¹zaniu do teorii diapiryzmu wg³êbnego oraz koncepcji g³êbokich roz³amów. Geologia Sudetica vol. 16, no. 2, s. 75–141.
MICHNIEWICZ M., 2003 — Surowce metaliczne w strukturze bloku karkonosko-izerskiego. [W:] Sudety Zachodnie: od wendu do czwartorzêdu. Polskie Towarzystwo Geologiczne. Wydawnictwo WIND. Wroc³aw, s. 155–168.
PLEWA M. (red.), 1996 — Badania ciep³a radiogenicznego ska³ krystalicznych i osadowych obszaru sudeckiego.
Prace Geol., nr 141, Kom. Nauk. Geol. PAN, Kraków, s. 1–73.
PO¯ARYSKI W., 1975 — Interpretacja geologiczna wyników g³êbokich sondowañ sejsmicznych na VII profilu miêdzynarodowym. Przegl¹d Geologiczny vol. 23, no. 4, s. 163–171.
PACIA G., TYLIKOWSKI M., 2010 — Dokumentacja hydrogeologiczna okreœlaj¹ca warunki hydrogeologiczne z³o¿a wêgla brunatnego „Turów” (maszynopis).
PRZYLIBSKI T. (red.), 2007 — Studium mo¿liwoœci rozpoznania nowych wyst¹pieñ wód zmineralizowanych, swoistych i termalnych na obszarze bloku przedsudeckiego. Raporty Inst. Gór. Ser. SPR I-11/S-5/2007, Politechnika Wroc³awska, s. 1–109.
THE GEOTHERMAL CONDITIONS OF THE TUROSZÓW BASIN
ABSTRACT
The paper presents the occurrence of thermal waters in Turów lignite mine on the background of the Zittau Basin geological structure. The most important for the indication of the geothermal conditions of basin of Turoszów is the determining the tectonic zones which can be zones of drainage of those waters. Thermal waters that occur here are probably the fissure waters, associated with the crystalline ground of granite. Their outflows are related to the Main Fault, which may be the extension of the major tectonic zones of regional character.
KEY WORDS
Thermal waters, fissure waters , tectonic split, Sudetes Mts.
