Lesław Zimny, Adam Zych, Roman WacławowiczUniwersytet Przyrodniczy we Wroc

(1)

SYSTEMY UPRAWY BURAKA CUKROWEGO W POLSCE W BADANIACH ANKIETOWYCH

Lesław Zimny, Adam Zych, Roman Wacławowicz

Uniwersytet Przyrodniczy we Wrocławiu

Streszczenie. W 2012 roku przeprowadzono badania ankietowe dotyczące systemów uprawy buraka cukrowego w Polsce. Badaniami objęto cały areał uprawy tej rośliny (192 039 ha). Ankietę rozesłano do służb surowcowych wszystkich koncernów cukrowych w Polsce: Krajowa Spółka Cukrowa – 7 cukrowni, Südzucker – 5 cukrowni, Pfeifer & Lan- gen – 3 cukrownie, Pfeifer & Langen Glinojeck – 1 cukrownia, Nordzucker – 2 cukrownie.

W ankiecie wyróżniono 16 systemów uprawy. W polskiej praktyce rolniczej występuje duże zróżnicowanie systemów uprawy buraka cukrowego. Dominującym sposobem uprawy roli jest orka tradycyjna (85,9% całkowitej powierzchni plantacji), za pomocą której wprowadza się do gleby obornik (31,2%), międzyplon (15,4%) lub rezygnuje się z nawoże- nia naturalnego i organicznego (29,2%). Konserwujące metody uprawy buraka stosowane są średnio na 13,5% areału polskich pól. Najpopularniejszym materiałem mulczującym jest międzyplon ścierniskowy z gorczycy białej. Ten system uprawy wdrażany jest głównie w rejonach kontraktacyjnych cukrowni wielkopolskich oraz w Werbkowicach.

Słowa kluczowe: burak cukrowy, systemy uprawy, ankieta

WSTĘP

W ostatnich latach powszechnie promuje się zastąpienie klasycznej uprawy płużnej systemami uproszczonymi. Zgodnie z założeniami zrównoważonego rozwoju, zmniejszenie intensywności uprawy roli sprzyja zachowaniu naturalnych właściwości środo- wiska glebowego [Dzienia i in. 2006, Kordas 2000]. Dodatkowo do ochrony górnych warstw gleby przyczynia się mulczowanie powierzchni pól [Zimny 1999, Mioduszewska 2013, Wacławowicz 2013]. Oprócz korzyści przyrodniczych działania te umożliwiają zredukowanie nakładów energetycznych, a w efekcie zmniejszenie kosztów produkcji [Dobek i Piernicka 2005, Gorzelany i in. 2011, Kuc i in. 2007].

Zeszyty Problemowe Postępów Nauk Rolniczych nr 581, 2015, 135–145

Adres do korespondencji – Corresponding author: Lesław Zimny, Uniwersytet Przyrodniczy we Wrocławiu, Katedra Kształtowania Agroekosystemów i Terenów Zieleni, pl. Grunwaldzki 24 A, 50-363 Wrocław, e-mail: leslaw.zimny@up.wroc.pl

(2)

Przeprowadzone liczne badania krajowe [Kordas 1997, Dzienia i in. 2004, Kuc i Zim- ny 2004, Rajewski 2009, Kuc i Tendziagolska 2011, Nowakowski 2013] i zagraniczne [Brunotte 1990, Kessel i Dahms 1991, Märländer i in. 2003] wskazują na możliwość rezygnacji z orki na rzecz uprawy konserwującej bez istotnych obniżek plonu korzeni i cukru. Czescy badacze [Šařec i in. 2009] udowodnili natomiast, że uprawa konserwu- jąca, w porównaniu z klasyczną, sprzyja zredukowaniu kosztów produkcji i w efekcie uzyskaniu lepszej efektywności ekonomicznej. Mimo licznych badań określających jakościowe oddziaływanie sposobów uprawy na właściwości środowiska glebowego i produkcyjność roślin, w polskich warunkach nie został dotychczas określony udział poszczególnych systemów uprawy buraka cukrowego w całkowitym jego areale. Jedynie Nowakowski [2013] podaje szacunkowo, że uprawa konserwująca może być wykonywana na 15% powierzchni polskich plantacji buraczanych.

Prężnie działającym towarzystwem uprawy konserwującej jest European Conserva- tion Agriculture Federation (ECAF) [www.ecaf.org]. Stowarzyszenie to zrzesza 15 państw (Belgia, Dania, Finlandia, Francja, Niemcy, Grecja, Węgry, Irlandia, Włochy, Portugalia, Rosja, Słowacja, Hiszpania, Szwajcaria i Anglia), niestety bez udziału Polski. W Europie nieco lepiej niż w naszym kraju rozpoznany jest udział systemów uprawy buraka cukrowego. Już pod koniec XX wieku Stroppel [1998] twierdził, że uprawa konserwująca w Niemczech prowadzona jest na 20% gruntów i w najbliższych latach miała ona wzro- snąć do 40%. Podobnego zdania byli Viselga i Kamiński [2001] w odniesieniu do Europy Środkowo-Wschodniej. Według Stowarzyszenia ECAF, obecnie uprawa uproszczona jest stosowania na prawie połowie użytków rolnych w Finlandii i w Anglii, a w Portugalii, Niemczech i Francji zajmuje jedną czwartą powierzchni [www.ecaf.org].

Celem badań ankietowych było określenie udziału poszczególnych systemów uprawy buraka cukrowego w jego areale w Polsce oraz wykazanie obaw rolników związanych z wprowadzeniem uproszczonych technologii. Badania te będą powtarzane co 5–10 lat, w celu poznania dynamiki zmian systemów uprawy tej rośliny w naszym kraju.

MATERIAŁ I METODY

Ankietę dotyczącą systemów uprawy buraka rozesłano do służb surowcowych wszystkich koncernów cukrowych działających na terenie Polski: Krajowej Spółki Cukrowej (7 cukrowni: Dobrzelin, Kluczewo, Krasnystaw, Kruszwica, Malbork, Nakło, Werbko- wice), Pfeifer & Langen Polska (3 cukrownie: Miejska Górka, Gostyń, Środa), Pfeifer

& Langen Glinojeck (cukrownia Glinojeck), Südzucker (5 cukrowni: Cerekiew, Strzelin, Świdnica, Ropczyce, Strzyżów) oraz Nordzucker (2 cukrownie: Opalenica i Chełmża).

W ankiecie wydzielono 16 systemów uprawy. Pozwoliło to na bezsporne i niekłopotliwe dla respondentów udzielenie odpowiedzi. Szczegółowe zestawienie umożliwiło porów- nanie systemów uprawy między poszczególnymi cukrowniami i koncernami. Opracowa- nie to było możliwe dzięki silnemu powiązaniu rolników z przemysłem cukrowym przez służby surowcowe monitorujące plantacje kilka razy w sezonie wegetacyjnym u każdego rolnika. W przypadku innych roślin takie opracowanie systemów uprawy byłoby trudne, gdyż jak dotąd w żadnym innym dziale przemysłu spożywczego nie wdrożono na dużą skalę takich powiązań rolników ze służbami surowcowymi.

(3)

Systemy uprawy buraka cukrowego... 137

nr 581, 2015

Wzór ankiety:

Która z technologii i na jakiej powierzchni (%) jest stosowana w Pana/Pani gospo- darstwie?

uprawa tradycyjna z orką przedzimową (przyoranie obornika) uprawa tradycyjna z orką przedzimową (przyoranie międzyplonu)

uprawa tradycyjna z orką przedzimową (przyoranie obornika z międzyplonem) uprawa tradycyjna z orką przedzimową (tylko orka)

uprawa tradycyjna z orką wiosenną (przyoranie obornika) uprawa tradycyjna z orką wiosenną (przyoranie międzyplonu)

uprawa tradycyjna z orką wiosenną (przyoranie obornika z międzyplonem) uprawa tradycyjna z orką wiosenną (tylko orka)

uprawa konserwująca z międzyplonem ścierniskowym pozostawionym do wiosny (siew tradycyjny w mulcz po płytkiej uprawie)

uprawa konserwująca z międzyplonem ścierniskowym pozostawionym do wiosny (siew bezpośredni w mulcz)

uprawa konserwująca z rośliną ozimą (żyto, wyka) niszczoną chemicznie przed siewem lub tuż po siewie

uprawa konserwująca z siewem w mulcz ze słomy płytko wymieszany z glebą ł) uprawa konserwująca z siewem w mulcz ścierniskowy płytko wymieszany z glebą

uprawa pasowa (strip-till) jesienią uprawa pasowa (strip-till) wiosną

uprawa zerowa (siew bezpośredni w ściernisko)

Które wady uproszczeń uprawowych wpływają na stosunkowo niewielkie zainteresowanie tą technologią?

Jaka jest średnia powierzchnia plantacji?

WYNIKI I DYSKUSJA

W polskiej praktyce rolniczej obserwuje się duże zróżnicowanie systemów uprawy buraka cukrowego (rys. 1). Spośród 16 wariantów uprawy zaledwie trzy (uprawa kon- serwująca z międzyplonem ozimym, uprawa pasowa jesienią i siew bezpośredni) nie są wdrażane na polach produkcyjnych. Dominującym systemem uprawy w naszym kraju jest uprawa orkowa (85,9% plantacji buraka). Największe znaczenie w praktyce ma orka przedzimowa z obornikiem (31,2%) oraz orka, za pomocą której nie wprowadza się do gleby nawozu naturalnego lub organicznego (29,2%). Znaczne zainteresowanie rolników wzbudza również orka przedzimowa przykrywająca międzyplon ścierniskowy (15,4%

gruntów). Na niewielkiej części plantacji rolnicy w tradycyjnej agrotechnice uprawy buraka wykorzystują do nawożenia i poprawy warunków siedliskowych łącznie obornik i międzyplon ścierniskowy (4,5%). Orka wiosenna, powszechnie traktowana w zaleceniach agrotechnicznych jako zło konieczne, wykonywana jest na 5,6% areału uprawy buraka. Nie zawsze jednak przyczyną jej zastosowania jest pominięcie uprawy przedzimowej, przeprowadza się ją również jako uzupełniającą uprawkę w warunkach znacznego zagęszczenia gleby lub jeśli istnieje konieczność wiosennego przykrycia obornika lub międzyplonów.

1) a) b) c) d) e) f) g) h) i) j) k) l) m) n) o) 2) 3)

(4)

31,2

15,4

4,5 29,2

2,0 1,7

0,2 1,7 9,5

0,5 0,0

2,2 1,3

0,0 0,6 0,0

0,0 5,0 10,0 15,0 20,0 25,0 30,0 35,0

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16

Rys. 1. Systemy uprawy buraka cukrowego w Polsce: 1 – orka przedzimowa + obornik, 2 – orka przedzimowa + międzyplon, 3 – orka przedzimowa + obornik + międzyplon, 4 – tylko orka przedzimowa, 5 – orka wiosenna + obornik, 6 – orka wiosenna + międzyplon, 7 – orka wiosenna + obornik + międzyplon, 8 – tylko orka wiosenna, 9 – uprawa kon- serwująca z międzyplonem ścierniskowym płytko wymieszanym przed siewem z glebą, 10 – uprawa konserwująca z międzyplonem ścierniskowym, siew bezpośredni w mulcz, 11 – uprawa konserwująca z międzyplonem ozimym (żyto, wyka), 12 – uprawa konser- wująca z siewem w mulcz ze słomy płytko wymieszany z glebą, 13 – uprawa konserwu- jąca z siewem w mulcz ścierniskowy płytko wymieszany z glebą, 14 – uprawa pasowa jesienią, 15 – uprawa pasowa wiosną, 16 – siew bezpośredni w ściernisko

Fig. 1. Sugar beet cultivation systems in Poland: 1 – traditional cultivation (winter ploughing under of manure/slurry), 2 – winter ploughing under of cover crop, 3 – winter ploughing under of manure and cover crop), 4 – traditional cultivation (only winter ploughing), 5 – spring ploughing with manure/slurry, 6 – spring ploughing with manure/slurry, 7 – spring ploughing with manure/slurry and cover crop, 8 – only spring ploughing, 9 – conservation tillage with stubble crop left to the spring, traditional drilling after shallow mulch tillage, 10 – conservation tillage with stubble crop left to the spring, direct drilling into mulch, 11 – conservation tillage with winter crop, for example winter rye or vetch chemically destroyed before sowing, or after sowing, 12 – conservation tillage with drilling into straw mulch shallowly incorporated into soil, 13 – conservation tillage with drilling into stubble mulch, 14 – strip-till in autumn, 15 – strip-till in spring, 16 – direct drilling in stubble

Systemy konserwujące stosuje się tylko na 13,5% powierzchni plantacji buraka cukrowego. Najczęściej na polach spotyka się buraka wysiewanego w mulcz z między- plonu ścierniskowego (gorczyca biała), który został płytko wymieszany z glebą (9,5%).

Ten sposób uprawy, z uwagi na możliwość ograniczenia populacji mątwika burakowego przez zastosowanie odmian mątwikobójczych, jest najczęściej propagowany przez służ- by surowcowe cukrowni. W niewielkiej części gospodarstw wysiewano buraka w mulcz ze słomy (2,2%). Jeszcze rzadziej słomę zbierano z pola, a mulcz stanowiły jedynie reszt- ki roślin pochodzące ze ścierniska (1,3%). Pozostałe systemy konserwujące stanowiły zaledwie 0,5% powierzchni uprawy buraka.

Jednym z najnowocześniejszych systemów uprawy jest uprawa pasowa (strip-till), można ją wykonać jesienią lub wiosną. W Polsce w praktyce rolniczej nie stosuje się uprawy pasowej jesienią ze względu na brak wdrożonych technologii rolnictwa precyzyj-

Udział powierzchni uprawy buraka cukrowego w całkowitym jego areale / The percentage of the area of sugar beet cultivation system in total acreage [%]

(5)

nr 581, 2015

nego (GPS). Nieco częściej pasowo uprawia się buraki cukrowe wysiewane bezpośrednio w ściernisko lub przemarznięty międzyplon (0,6% udziału). Siew bezpośredni buraka cukrowego spotykany jest w Polsce jedynie w doświadczeniach polowych prowadzonych przez uczelnie rolnicze, instytuty badawcze i koncerny cukrowe.

Dodatkowym celem przeprowadzonej ankiety było również określenie przyczyn niewielkiego zainteresowania uprawą buraka cukrowego w technologii uproszczonej (pyta- nie 2). Respondenci wykazali, że rezygnują z tych systemów, gdyż obawiają się wzrostu zachwaszczenia plantacji szczególnie chwastami wieloletnimi (perz właściwy, ostrożeń polny), większej presji szkodników glebowych (rolnice, drutowce) oraz gryzoni (mysz polna), a także słabej skuteczności herbicydów nieselektywnych opartych o glifosat, szczególnie jeśli będą stosowane w niskich temperaturach. Czynnikiem ograniczającym uprawę buraka w systemie zminimalizowanym, według rolników, jest również niebezpie- czeństwo związane z degradacją chemiczną gleby, przejawiającą się wzrostem jej zasole- nia w wyniku wprowadzenia nawozów mineralnych tylko do wierzchnich warstw gleby.

Respondenci obawiają się również obniżenia obsady roślin wywołanego pogorszeniem przygotowania łoża siewnego. Uważają, że brak głębokiego spulchnienia przyczynia się do zbyt dużego zagęszczenia roli, a w efekcie pogorszenia warunków wzrostu i rozwoju roślin. Właściciele gospodarstw zlokalizowanych w Wielkopolsce, na Kujawach i w cen- tralnej Polsce wskazują, że uprawa międzyplonów często bywa zawodna z powodu nie- dostatecznej ilości opadów – w konsekwencji siew buraka w mulcz międzyplonowy jest niemożliwy. W gospodarstwach prowadzących chów i hodowlę bydła lub trzody chlewnej rolnicy nie widzą możliwości stosowania upraw uproszczonych ze względu na konieczność dokładnego przykrycia obornika orką przedzimową. Utrudnieniem jest również brak dostępu do specjalistycznych siewników umożliwiających wysiew nasion w mulcz. Wielu rolników wskazuje także na przywiązanie do tradycyjnego modelu uprawy roli.

Nie z wszystkimi stwierdzeniami podawanymi przez cukrowników można się zgo- dzić. Wzrost występowania agrofagów często wynika z zaniedbań rolników podczas regulacji zachwaszczenia lub zwalczania patogenów, polegających m.in. na wieloletniej ochronie roślin preparatami o takim samym mechanizmie działania, a nawet zastosowa- niu tej samej substancji aktywnej [Gołębiowska i Domaradzki 2010]. Do podstawowych błędów należy także wykonanie zabiegu ochrony roślin w nieodpowiedniej fazie rozwo- jowej rośliny, dawce pestycydu lub bez uwzględnienia progów szkodliwości [Paradow- ski i Adamczewski 2002]. Specjalistyczne siewniki można zastąpić tradycyjnymi, ale po uprzednim zniszczenie mulczu np. broną wirnikową [Kuc i Strochalska 2010]. Nowocze- sne maszyny do uprawy konserwującej (m.in. wielobelkowe kultywatory, brony talerzo- we, brony łopatkowe lub mulczery) umożliwiają dobre wymieszanie z glebą znacznych ilości masy organicznej, tak więc wprowadzenie obornika do gleby nie powinno być czynnikiem ograniczającym zastosowanie uprawy uproszczonej. Z badań Rajewskiego [2010] przeprowadzonych w warunkach Wielkopolski wynika, że wytworzenie nawet niewielkiej masy międzyplonów ścierniskowych (5,9 t·ha^–1 świeżej masy) w warunkach suszy lub posuchy umożliwia prowadzenie uprawy konserwującej, która korzystniej wpływa na plonowanie buraka cukrowego niż wykonanie tradycyjnej orki.

(6)

Średnia powierzchnia plantacji buraka cukrowego we wszystkich koncernach cukrowych jest zbliżona i zawiera się w przedziale od 5,5 ha w spółce Pfeifer & Langen do 6,6 ha w Krajowej Spółce Cukrowej (rys. 2). Według większości cukrowników, jest ona zbyt mała, co stanowi główną przeszkodę we wdrażaniu nowych technologii uprawy i ogranicza postęp w produkcji buraka. Pomimo wielu prób scalania gruntów, polskie rolnictwo nadal charakteryzuje się dużym rozdrobnieniem pól. Kapusta [2012] wykazał jednak, że w Polsce w latach 1980–2010 przeciętna powierzchnia jednej plantacji wzro- sła z 1,0 do 4,76 ha. Duże zróżnicowanie areału uprawy występuje w ramach koncer- nów cukrowych. W cukrowni Kluczewo (KSC) średnia powierzchnia plantacji wynosi 15,2 ha, podczas gdy w cukrowniach należących także do tej samej spółki (Dobrzelin i Krasnystaw) średni areał nie przekracza 4 hektarów. Cukrownicy podkreślają jednak, że w ostatnim czasie obserwuje się znaczny postęp w produkcji buraka cukrowego, a co się z tym wiąże – profesjonalizację jego uprawy. W wyniku tych zmian, w najbliższym czasie, średnia powierzchnia plantacji powinna wzrosnąć.

6,6

5,5

6,1 6,0 6,0

4,8 5,0 5,2 5,4 5,6 5,8 6,0 6,2 6,4 6,6 6,8

KSC P&L NZ SZ Polska

Rys. 2. Średnia powierzchnia plantacji w koncernach cukrowych (KSC– Krajowa Spółka Cukro- wa, P&L– Pfeifer & Langen, NZ – Nordzucker, SZ–Südzucker)

Fig. 2. The average area of sugar plantations in sugar companies (KSC– Krajowa Spółka Cukro- wa, P&L– Pfeifer & Langen, NZ – Nordzucker, SZ–Südzucker)

Systemy uprawy buraka cukrowego stosowane w Polsce były zróżnicowane w zależ- ności od przynależności gospodarstwa do koncernu cukrowego, a także do poszczegól- nej cukrowni (tab. 1). Związku takiego nie przedstawiono jedynie w stosunku do spółki Südzucker, ze względy na poufne dane pojedynczych zakładów tego koncernu.

Najpopularniejszym systemem uprawy buraka we wszystkich cukrowniach należą- cych do zakładów Pfeifer & Langen oraz Nordzucker było zastosowanie uprawy tradycyjnej, w której obornik przyorano zięblą. Udział tego sposobu uprawy kształtował się odpowiednio na poziomie 49,0 i 38,5% dla poszczególnych spółek. W Krajowej Spółce Cukrowej jedynie w cukrowniach Kruszwica i Nakło dominowało głębokie, jesienne wprowadzenie obornika do gleby (odpowiednio 31 i 55% powierzchni wszystkich plantacji), w pozostałych cukrowniach najpopularniejszymi systemami uprawy było jesienne przyoranie międzyplonu (zakład w Dobrzelinie) lub wykonanie ziębli, bez wprowadzenia do gleby nawozu naturalnego ani organicznego (cukrownie Kluczewo, Malbork i Werbkowice).

ha

(7)

Tabela 1. Systemy uprawy buraka cukrowego w polskim przemyśle cukrowniczym Table 1. Sugar beet cultivation systems in Polish sugar industry Stosowane systemy uprawy Cultivation systems [%] Jednostki UnitsKSCP&LNZ SZ DobKluKraKruMalNakWerWlkpGliCheOpa 1) uprawa tradycyjna z orką przedzimową + obornik traditional cultivation (winter ploughing under of manure/slurry)ha %3032 343195 305070 323841 311077 133750 551942 1516430 5410305 443375 354074 424300 10 2) uprawa tradycyjna z orką przedzimową + międzyplon winter ploughing under of cover cropha %4013 450 05070 321983 16663 81227 181036 8487 1,63279 141446 151940 208600 20 3) uprawa tradycyjna z orką przedzimową + obornik + międzyplon winter ploughing under of manure and cover crop)ha %1070 120 00 0496 40 00 0518 4456 1,52108 9964 10970 102150 5 4) uprawa tradycyjna z orką przedzimową (tylko orka) traditional cultivation (only winter ploughing)ha %446 55325 503169 203346 276295 76341 55955 463895 12,84707 20,11061 11582 621500 50 5) uprawa tradycyjna z orką wiosenną + obornik spring ploughing with manure/slurryha %89 10 0317 21239 100 0818 1265 0,5152 0,5656 2,8289 3194 20 0 6) uprawa tradycyjna z orką wiosenną + międzyplon spring ploughing with manure/slurryha %89 11065 10158 1124 10 0341 5259 20 0187 0,8193 20 0860 2 7) uprawa tradycyjna z orką wiosenną obornik + międzyplon spring ploughing with manure/slurry and cover cropha %0 00 00 00 00 00 00 00 0234 1193 20 00 0 8) uprawa tradycyjna z orką wiosenną (tylko orka) only spring ploughingha %71 0,8107 1475 3124 10 0205 3453 3,5304 1398 1,796 1291 3860 2 9) uprawa konserwująca z międzyplonem ściern. pozostawionym do wiosny (siew tradycyjny w mulcz po płytkiej uprawie) conservation tillage with stubble crop left to the spring, traditional drilling after shallow mulch tillage

ha %89 1107 11585 10496 4248 3136 22589 206907 22,71007 4,3964 101649 172580 6 10) uprawa konserwująca z międzyplonem ściern. pozostawionym do wiosny (siew bezpośredni w mulcz) conservation tillage with stubble crop left to the spring, direct drilling into mulch

ha %0 0256 2,40 0124 10 00 00 061 0,2375 1,6193 20 00 0 11) uprawa konserwująca z rośliną ozimą (żyto, wyka) niszczoną chemicznie przed siewem lub tuż po siewie conservation tillage with winter crop, for example winter rye or vetch chemically destroyed before sowing or after sowing

ha %0 00 00 00 00 00 00 00 023 0,10 00 00 0 12) uprawa konserwująca z siewem w mulcz ze słomy płytko wymieszany z glebą conservation tillage with drilling into straw mulch shallowly incorporated into soil ha %0 0320 30 00 00 00 00 00 047 0,2386 40 03440 8

(8)

Tabela 1, cd. Systemy uprawy buraka cukrowego w polskim przemyśle cukrowniczym Table 1, cont. Sugar beet cultivation systems in Polish sugar industry Stosowane systemy uprawy Cultivation systems [%] Jednostki UnitsKSCP&LNZ DobKluKraKruMalNakWerWlkpGliCheOpa 13) uprawa konserwująca z siewem w mulcz ściern. płytko wymieszany z glebą conservation tillage with drilling into stubble mulch

ha %18 0,20 00 0620 50 00 00 01187 3,923 0,1193 20 0 14) uprawa pasowa jesienią – strip-till in autumnha %0 00 00 00 00 00 00 00 00 00 00 0 15) uprawa pasowa wiosną – strip-till in springha %0 0227 2,60 00 00 00 00 0548 1,870 0,3289 3,00 0 16) uprawa zerowa (siew bezpośredni w ściernisko) direct drilling in stubbleha %0 00 00 00 00 00 00 00 00 00 00 0 KSC – Krajowa Spółka Cukrowa: Dob – Dobrzelin, Klu – Kluczewo, Kra – Krasnystaw, Kru – Kruszwica, Mal – Malbork, Nak – Nakło, Wer – Werbkowice, P&L – Pfeifer & Langen, Wlkp – średnia z 3 cukrowni w Wielkopolsce (Gostyń, Miejska Górka, Środa), Gli – Glinojeck, NZ – Nordzuckier: Che – Chełmża, Opa – Opalenica, SZ – Südzucker – średnia dla całego koncernu (5 cukrowni).

(9)

nr 581, 2015

Ten sposób uprawy najczęściej spotykano w zakładach należących do spółki Südzucker – zajmował on połowę powierzchni wszystkich upraw buraka tego koncernu.

Uprawa wiosenna nie jest popularnym systemem uprawy, wyjątek stanowią gospodarstwa mające umowę kontraktacyjną z cukrownią w Nakle, gdzie aż na 20% powierzchni buraka przeprowadza się orkę wiosenną, oraz w Kruszwicy, w rejonie której ten sposób uprawy zajmuje 12%. W cukrowniach tych najczęściej wraz z uprawą wiosenną wprowa- dzany jest do gleby nawóz naturalny.

Uprawa konserwująca w Polsce stosowana jest na niewielkiej powierzchni plantacji, jednak w poszczególnych rejonach kraju cieszy się ona znaczną popularnością. Służby surowcowe cukrowni wielkopolskich odnotowały, że wysiew buraka w mulcz stanowi aż 26,8% areału uprawy tej rośliny. W tym regionie szczególnie często spotykany jest mulcz z międzyplonu wymieszanego z glebą płytką uprawką wiosenną (22,7%). Podobną zależ- ność obserwowano również w obszarze kontraktacyjnym cukrowni Werbkowice. Upra- wa konserwująca stosowana w okolicy Chełmży zajmuje ponad 18% plantacji buraka cukrowego, z czego plantatorzy na powierzchni 10% stosują płytko wymieszany z glebą mulcz z międzyplonów, na 2% wsiewają w niego buraka bezpośrednio, na powierzchni 4% mulcz stanowi słoma, a na 2% ściernisko. Uprawa konserwująca z siewem bura- ków w mulcz ze słomy jest szczególnie rozpowszechniona w cukrowniach należących do koncernu Südzucker (8%) – ze względu na brak szczegółowych danych dotyczących tej spółki nie można jednak wskazać, w których cukrowniach prowadzi się kontraktację buraków produkowanych w tym systemie uprawy.

Jedną z najnowszych technologii produkcji buraka jest uprawa pasowa. W tym systemie uprawia się buraki na terenie plantacyjnym cukrowni Kluczewo, Chełmża i w całym rejonie spółki Pfeifer & Langen. Powierzchnia tych plantacji nie jest duża i jej udział stanowi od 0,3 do 3,0%. Uprawa zerowa połączona z siewem bezpośrednim nie jest spo- tykana na polskich polach.

WNIOSKI

1. W polskiej praktyce rolniczej występuje duże zróżnicowanie systemów uprawy buraka cukrowego.

2. Dominującym sposobem uprawy roli jest orka tradycyjna (85,9% powierzchni plantacji), za pomocą której wprowadza się do gleby obornik (31,2%), międzyplon (15,4%) lub rezygnuje się z nawożenia naturalnego i organicznego (29,2%)

3. Konserwujące metody uprawy buraka stosowane są średnio na 13,5% areału polskich pól. Najpopularniejszym materiałem mulczującym jest międzyplon ścierniskowy z gorczycy białej. Ten system uprawy wdrażany jest głównie w rejonach kontraktacyjnych cukrowni wielkopolskich oraz w Werbkowicach.

4. Główną przyczyną niewielkiego zainteresowania rolników uprawą buraka w technologii uproszczonej są obawy związane z zagrożeniem biologicznym (agrofagi), degra- dacją chemiczną gleby (nawożenie, zasolenie), brakiem specjalistycznego parku maszy- nowego oraz przywiązaniem do tradycyjnego modelu uprawy.

(10)

Autorzy składają podziękowania wszystkim osobom, które przyczyniły się do powsta- nia tej ankiety i udzieliły wyczerpujących odpowiedzi, w szczególności: dr. Henrykowi Ławińskiemu i Maciejowi Grobelnemu z Pfeifer & Langen Polska, Dariuszowi Grzenko- witzowi z Krajowej Spółki Cukrowej, Jarosławowi Kamieniarzowi – prezesowi Nordzuc- ker Polska oraz Zbigniewowi Izdebskiemu i Mariuszowi Pawełkowi z Südzucker Polska.

LITERATURA

Brunotte J.,1990. Landtechnische Maßnahmen zum bodenschonenden und bodenschützenden Zuk- kerrübenanbau. Dissertation, Forschungsbericht Agrartechnik 183, Kiel.

Dobek T., Piernicka K., 2005. Ocena ekonomiczna produkcji buraka cukrowego sianego w mulcz.

Inż. Rol. 6, 123–130.

Dzienia S., Pużyński S., Wereszczaka J., 2004. Efektywność różnych systemów uprawy roli pod burak cukrowy. W: Wybrane zagadnienia ekologiczne we współczesnym rolnictwie. Red.

Z. Zbytek, PIMR, Poznań, 186–192.

Dzienia S., Zimny L., Weber R., 2006. Najnowsze kierunki w uprawie roli i technice siewu. Fragm.

Agron. 2, 227–241.

Gołębiowska H., Domaradzki K., 2010. Systemy chemicznej regulacji zachwaszczenia upraw rolniczych w aspekcie rolnictwa zrównoważonego. Fragm. Agron. 27(1), 32–43.

Gorzelany J., Zaguła G., Zardzewiały M., 2011. Efektywność produkcji buraków cukrowych w wybranych gospodarstwach na Podkarpaciu. Inż. Rol. 8(133), 143–151.

Kapusta F., 2012. Burak cukrowy w rolnictwie i gospodarce Polski. Zesz. Nauk. UP Wroc. 102, Rol., 107–117.

Kessel R., Dahms K.P., 1991. Mulchsaatverfahren in der Zuckerrübenbestellung. Feldwirtschaft 32, 415–417.

Kordas L., 1997. Wpływ siewu bezpośredniego na plonowanie i zachwaszczenie buraków cukrowych i pszenicy ozimej. Bibliotheca Fragm. Agron. 3, 85–90.

Kordas L., 2000. Studia nad optymalizacją uprawy buraka cukrowego na glebie średniej. Zesz.

Nauk. Akad. Rol. Wroc., 386. Rozpr. 171.

Kuc P., Strochalska B., 2010. Wpływ nawożenia organicznego i sposobów uprawy roli na produktywność buraka cukrowego. Ann. UMCS, Sec. E 65(1), 34−42.

Kuc P., Tendziagolska E., 2011. Plonowanie buraka cukrowego w różnych wariantach uprawy roli.

Fragm. Agron. 28(3), 63–69.

Kuc P., Zimny L., 2004. Produktywność buraka cukrowego w warunkach zróżnicowanych sys- temów uprawy. Biul. IHAR 234, 57–63.

Kuc. P., Zimny L., Kucińska K., Artyszak A., 2007. Efektywność produkcji buraka cukrowego w warunkach różnych systemów uprawy. Biul. IHAR. 245, 191–197

Märländer B., Hoffmann C., Koch, H. J., Ladewig E., Merkes R., Petersen J., Stockfisch N., 2003.

Environmental Situation and Yield Performance of the Sugar Beet Crop in Germany:

Heading for Sustainable Development. J. Agron. Crop Sci. 189, 2012–2026.

Mioduszewska N., 2013. Analiza postępu technicznego i technologicznego w produkcji buraków cukrowych z uwzględnieniem różnych warunków wykorzystania plonu. Praca doktorska, UP w Poznaniu.

Nowakowski M., 2013. Przydatność gorczycy białej i rzodkwi oleistej jako mulczu, nawozu i czyn- nika ochrony fitosanitarnej w uprawie buraka cukrowego. Wyd. IHAR Radzików, Mo- nogr. i Rozpr. Nauk., 43.

Paradowski A., Adamczewski K., 2002. Ocena wpływu zmian technologii odchwaszczania buraka cukrowego na przestrzeni ostatnich 5 lat. Biul. IHAR. 222, 271–277.

Rajewski J., 2010. Zastosowanie uprawy konserwującej w produkcji buraka cukrowego. Praca doktorska, UP we Wrocławiu.

(11)

nr 581, 2015

Šařec P., Šařec O., Srb K. Dobek T.K., 2009. Analiza produkcji buraka cukrowego w zależności od różnych technologii przygotowania roli. Inż. Rol. 1(110), 273–280.

Stroppel A., 1998. Nowe tendencje w technice uprawy gleby i siewu. Międzynar. Konf. Nauk.- Techn. Kielce 1998. Techniki i technologie w wybranych działach produkcji roślinnej.

IBMER, Warszawa, 29–34.

Viselga G., Kamiński J.R., 2001. Nowoczesne technologie uprawy gleby. Tech. Rol. 1, 22−24.

Wacławowicz R., 2013. Siedliskowe i produkcyjne skutki polowego zagospodarowania liści buraka cukrowego. Wyd. UP Wroc., Monogr., 165.

www.ecaf.org

Zimny L., 1999. Uprawa konserwująca. Post. Nauk Rol. 5, 41–52.

SUGAR BEET CULTIVATION SYSTEMS IN POLAND IN VIEW OF SURVEY Summary. Conventional tillage is replaced by reduced tillage systems universally in Eu- rope and more and more often in Poland. That fact creates favourable conditions for both better economic results and maintaining natural properties of soil environment. One of the promoted system is conservation tillage, in which the large part of the organic matter is left on the surface of soil. Despite of numerous studies determining the qualitative impact of tillage on soil environmental properties and crop productivity, the percentage of individual sugar beet tillage systems in the total area of its cultivation is still no determined in Polish conditions. The aim of the survey was to determine the contribution of separate sugar beet tillage systems in total area of its cultivation in Poland as well as to demonstrate the farmer anxiety for the implementation of reduced technology. These tests will be repeated every 5–10 years, in order to understand the dynamics of changes in tillage systems of that species in our country.

In 2012, a survey was conducted on sugar beet cultivation systems in Poland. The study covered the entire acreage of the crop (192 039 ha). The questionnaire was sent to all sugar companies in Poland: Krajowa Spółka Cukrowa – 7 sugar factories, Südzucker – 5 sugar factories, Pfeifer & Langen – 3 sugar factories, Pfeifer & Langen Glinojeck – 1 sugar facto- ry, Nordzucker – 2 sugar factories . The survey found 16 different cultivation systems.

This list allowed the undisputed and hassle-free answer for the respondents. A detailed list allowed for a comparison of the different systems cultivation between sugar factories and concerns. This study was possible through to the strong connection of farmers with the sugar industry by commodity services which monitor plantation several times during the growing season in case each farmer.

In the Polish agricultural practice there are very diverse systems of sugar beet cultivation.

The predominant method of cultivation is a traditional plowing (85.9 % of the plantations), by which farmyard manure (31.2%) or cover crop (15.4%) is incorporated into the soil or the system without natural and organic fertilization. Conservation tillage systems in sugar beet production are used, on the average, on 13.5 % of the acreage of agricultural fi elds in Poland. The most popular mulch is from white mustard grown as a stubble crop. This cultivation system is implemented mainly on the areas belonging to sugar factories of Wiel- kopolska region and also in Werbkowice.

The main reason for the small interest in the cultivation of sugar beet farmers in reduced technology are concerns about the threat of biological (pests), chemical degradation of soil (fertilization, salinity), the lack of a specialized machine park and attachment to the traditional model of cultivation.

Key words: sugar beet, cultivation systems, survey