Potencjalne zagrożenia wynikające ze spożycia wybranych produktów „superfoods”

24 Alergia Astma Immunologia 2020, 25 (1): 24-27

Potencjalne zagrożenia wynikające ze spożycia wybranych produktów „superfoods”

Potencial risks consequenting on consumption of selected

„superfoods” products M

M

, a

E

r

, E

k

Studentka Wydziału Medycznego, kierunek Dietetyka, Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu

Katedra i Klinika Gastroenterologii, Dietetyki i Chorób Wewnętrznych, Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu

Katedra i Zakład Fizjologii, Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu

Summary

In recent years, food called “superfoods” has gained popularity. De- spite the lack of a uniform definition and thus the absence of a spe- cific list of products, food is usually described as “super” if it presents an extremely high content of antioxidants, vitamins, protein, fiber or other ingredients that improve health. Information on the health be- nefits offered by this type of food appears in the mass media, which, in the opinion of a significant part of society, is a remedy for many diseases. However, despite the positive effects, eating “superfoods”

can carry many risks. Allergic reactions, drug interactions and gastro- intestinal disturbances are among the many undesirable effects after eating “superfoods”. For greater control, in 2007 the European Food Safety Authority (EFSA) banned the placing on the market of products labeled as superfoods if they do not have a health claim supported by clinical trials. Due to the fact that it is a relatively new concept, cau- tion is recommended when choosing foods labelled as “superfoods”, as well as their reasonable consumption in moderate amounts.

Keywords: superfoods, goji berries, chia seeds, linseed, microalgae Streszczenie

W ostatnich latach na popularności zyskała żywność określana mianem

„superfoods”. Mimo braku jednolitej definicji, a tym samym nieistnienia konkretnej listy produktów, żywność zazwyczaj zostaje określona jako

„super”, jeśli prezentuje niezwykle wysoką zawartość przeciwutlenia- czy, witamin, białka, błonnika lub innych składników wpływających na poprawę zdrowia. W środkach masowego przekazu pojawiają się infor- macje na temat prozdrowotnych działań tej żywności, która, w opinii znacznej części społeczeństwa, stanowi remedium na wiele chorób. Jed- nak pomimo pozytywnego działania, spożywanie „superfoods” może nieść za sobą liczne zagrożenia. Reakcje alergiczne, interakcje z lekami oraz dolegliwości żołądkowo-jelitowe to jedne z wielu niepożądanych objawów po spożyciu produktów typu „superfoods”. W celu większej kontroli w 2007 roku Europejski Urząd ds. Bezpieczeństwa Żywności (Eu- ropean Food Safety Authority, EFSA) zakazał wprowadzania do obrotu produktów oznaczonych jako superfoods, jeśli nie posiadają one oświad- czenia zdrowotnego popartego badaniami klinicznymi. Z uwagi na fakt, że jest to pojęcie stosunkowo nowe, zaleca się zachowanie ostrożności przy wyborze preparatów zawierających „superfoods” oraz ich rozsądną konsumpcję w umiarkowanych ilościach.

Słowa kluczowe: superfoods, jagody goji, nasiona chia, siemię lniane, mikroalgi

Adres do korespondencji / Address for correspondence Dr n. med. Emilia Korek,

Katedra i Zakład Fizjologii, Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcin- kowskiego w Poznaniu, ul. Święcickiego 6,

60-781 Poznań, tel.: 61 854 65 40, e-mail: ekorek@ump.edu.pl

© Alergia Astma Immunologia 2020, 25 (1): 24-27 www.alergia-astma-immunologia.pl

Przyjęto do druku: 25.01.2016

Wstęp

Termin „superfoods” został użyty po raz pierwszy naj- prawdopodobniej przez Aarona Mossa w czasopiśmie

„Nature Nutrition” w 1998 r. Brakuje jednolitej definicji tej żywności, a tym samym konkretnej listy produktów „su- perfoods”. Mimo to, żywność zazwyczaj zostaje określo- na jako „super”, jeśli posiada niezwykle wysoką zawartość przeciwutleniaczy, witamin, białka, błonnika lub innych składników o właściwościach prozdrowotnych [1].

Spożywanie pokarmów bogatych w wartości odżywcze jest wskazane i zalecane przez naukowców i specjalistów z dziedziny dietetyki. Jednak pomimo pozytywnego dzia- łania, spożywanie „superfoods” może nieść za sobą licz-

ne zagrożenia. Ponadto termin „superfoods” jest często uważany za narzędzie marketingowe silnie uwarunkowane modą.

W pracy zostały przedstawione potencjalne zagrożenia, wynikające ze spożywania żywności “superfoods” zgod- nie z obecnym stanem wiedzy. Omówiono produkty coraz powszechniej dostępne dla społeczeństwa oraz zyskujące na popularności, takie jak jagody goji, nasiona chia, siemię lniane oraz mikroalgi – chlorella i spirulina.

Jagody goji

Jagody goji to nazwa handlowa owoców kolcowoju szkarłatnego (Lycium barbarum) i kolcowoju chińskiego

25 Mróz M i wsp. Potencjalne zagrożenia wynikające ze spożycia wybranych produktów „superfoods”

(Lycium chinense). Znane są w medycynie chińskiej od ponad 2000 lat. Zawierają szereg cennych składników, ce- chujących się aktywnością biologiczną. Głównym składni- kiem owoców goji jest kompleks polisacharydowy, w skład którego wchodzą: arabinoza, ramnoza, ksyloza, mannoza, galaktoza i glukoza, jak również kwas galakturonowy oraz 18 aminokwasów. Za pomarańczowo-czerwoną barwę owoców odpowiadają karotenoidy, głównie zeaksantyna.

Dominującymi związkami polifenolowymi są: kwercetyna, rutyna, kwas chlorogenowy, kwas kawowy. Jagody zawie- rają także witaminy (B1, B2, B6, E, C), składniki mineralne (potas, fosfor, magnez, żelazo, cynk, miedź, selen) oraz błonnik pokarmowy [2, 3].

Monzón Ballarín i wsp. opisali dwa przypadki reakcji alergicznych po spożyciu jagód goji, z czego jeden był reakcją anafilaktyczną. Poprzez punktowe testy skórne oraz analizę immunochemiczną ekstraktu z tych owoców badacze wykryli specyficzną immunoglobulinę sIgE oraz potwierdzili ich alergenność. Naukowcy przypuszczają, że białka transportujące lipidy (Lipid Transfer Proteins, LTPs), uznane za istotne alergeny pokarmowe, są zaangażowane w uczulenie na jagody goji. Świadczy o tym reakcja krzyżo- wa z pomidorami [4].

Larramendi i wsp. zbadali potencjał alergiczny jagód goji u osób z grupy wysokiego ryzyka. Pozytywne testy skórne zaobserwowano u 24 spośród 30 pacjentów (77%).

Pozytywność w stosunku do jagód goji była związana z dodatnim efektem na skórkę brzoskwini i na LTP. 45%

pacjentów zgłosiło objawy, a 89% pacjentów z pozytyw- nym wynikiem testu skórnego nigdy nie zjadło jagód goji.

We wszystkich przypadkach wykryto specyficzną immuno- globulinę E dla tych owoców. Potencjał alergiczny u osób wysokiego ryzyka prawdopodobnie wynika z reaktywności krzyżowej LTP z białkami innych produktów spożywczych.

Ryzyko związane ze spożyciem jagód goji należy wziąć pod uwagę u osób z alergią pokarmową [5].

Dotychczas opisano kilka przypadków interakcji Lycium Barbarum z warfaryną – lekiem przeciwzakrzepowym – do której doszło po spożyciu herbaty z jagód goji [6-9].

Warfaryna metabolizowana jest w wątrobie przy udziale CYP2C9. Mechanizm interakcji leku z owocami nie jest do końca poznany. Przypuszcza się, że Lycium Barbarum ha- muje aktywność CYP2C9, co powoduje zmniejszenie me- tabolizmu warfaryny, a tym samym wzrost INR (Interna- tional Normalized Ratio – Międzynarodowy Współczynnik Znormalizowany). Konsekwencją jest zwiększone ryzyko krwawień [10]. Niestety autorzy nie podali danych na te- mat składu herbaty oraz pobranej dawki jagód. Zaleca się jednak szczególną ostrożność u pacjentów przyjmujących leki przeciwzakrzepowe.

Jedna z prac badawczych podaje dużą zawartość atro- piny (toksycznego alkaloidu), której obecność na poziomie 0,95% suchej masy odnotowano w próbce owoców z Indii [11]. Późniejsze badania nie potwierdziły tej tezy, a wręcz odniosły się do niej krytycznie [12, 13]. W świetle najnow- szych doniesień stawianie Lycium Barbarum i Lycium Chi- nese wśród roślin trujących jest nieuzasadnione. Jednak- że możliwym efektem ubocznym przedawkowania jagód goji są reakcje alergiczne, w tym wysypka oraz nudności i wymioty. Zaleca się, aby pacjenci z biegunką, gorączką, silnymi stanami zapalnymi oraz kobiety w ciąży unikali spo- żywania tych owoców [13].

Nasiona chia

Szałwia hiszpańska (Salvia hispanica L.), zwana też chia, pochodzi z Meksyku i Gwatemali. Ceniona ze względu na swoje nasiona o nieprzeciętnych właściwościach prozdro- wotnych. Nasiona chia są źródłem rozpuszczalnego błon- nika (18-30% suchej masy) i kwasów tłuszczowych, wy- kazujących korzystne działanie w prewencji wielu chorób (25-40%, w tym niezbędne nienasycone kwasy tłuszczowe:

kwas alfa-linolenowy (60%) i kwas linolowy (20%)) [14].

Mimo to ich dzienne spożycie nie powinno przekraczać 15 g [15].

Ze względu na wysoką zawartość błonnika pokarmo- wego możliwa jest interakcja nasion chia z niektórymi le- kami. Błonnik może wpływać na wchłanianie preparatów naparstnicy, stosowanych w leczeniu niewydolności krąże- nia i zaburzeń rytmu serca, a także trójpierścieniowych le- ków przeciwdepresyjnych (np. amitryptyliny i imipraminy).

Wskutek tego może dojść do zmniejszenia skuteczności terapii lekami. Wobec powyższego zaleca się zażywanie wspomnianych leków 1 godzinę przed lub 2 godziny po posiłku bogato błonnikowym [16].

U pacjentów ze współistniejącymi alergiami możliwa jest reakcja alergiczna po spożyciu nasion chia. Dotychczas w literaturze naukowej opisano dwa studia przypadków.

Pacjent, z wcześniejszym rozpoznaniem nieżytu nosa i ast- my z uczuleniem na pyłki traw i sierść kota, kilka dni po rozpoczęciu spożywania nasion zauważył świąd w ustach, a trzeciego dnia rozwinął uogólnioną pokrzywkę i obrzęk naczynioruchowy twarzy, duszności i zawroty głowy [17].

Natomiast u innego pacjenta, ze zdiagnozowanym aler- gicznym nieżytem nosa oraz uczuleniem na roztocza i pyłki, również zaobserwowano reakcję IgE-zależną indukowaną spożyciem nasion chia. Jednakże z nietypowymi objawami w postaci egzemy i zapalenia skóry [18].

Albunni i wsp. badali reaktywność krzyżową przeciwciał pomiędzy białkami nasion chia a innymi alergenami po- karmowymi. Wykazano, że białka Salvia hispanica L. są podobne do białek nasion sezamu i orzechów laskowych w strukturze pierwotnej. Powinowactwo frakcji globulin do przeciwciał przeciwko białkom sezamu było silniejsze niż do przeciwciał przeciwko białkom orzecha laskowego.

Badanie potwierdziło obecność białek wiążących IgG we frakcji globulin nasion chia i podobieństwo epitopów do globulin z nasion chia i sezamu. Zatem spożywanie nasion chia może prowadzić do reakcji krzyżowej u pacjentów z alergią na sezam [19].

Siemię lniane

Nasiona lnu zwyczajnego (Linum usitatissimum L), na- zywane inaczej siemieniem lnianym, stanowią bogate źró- dło błonnika pokarmowego, głównie frakcji rozpuszczalnej w wodzie. Zawierają również kwasy tłuszczowe z rodziny n-3 o właściwościach hipolipemizujących, przeciwzapal- nych oraz antynowotworowych [20].

Siemię lniane, podobnie jak nasiona chia, ze względu na wysoką zawartość błonnika pokarmowego może wcho- dzić w interakcje z lekami stosowanymi w chorobach ukła- du krążenia oraz lekami przeciwdepresyjnymi. W związku z tym należy zachowywać odstęp czasowy między spoży- ciem siemienia lnianego a przyjmowaniem wspomnianych leków [16].

26 Alergia Astma Immunologia 2020, 25 (1): 24-27 Nasiona lnu mogą wykazywać działanie przeciwzakrze-

powe, zatem osoby przyjmujące leki o podobnym dzia- łaniu, takie jak aspiryna lub inne niesteroidowe leki prze- ciwzapalne, powinny unikać ich spożywania [21].

Nasiona lnu mogą zawierać glikozydy cyjanogenne:

diglukozydy – linostatyna i neolinostatyna (odpowiednio 2,6 i 3,5 mg/kg), śladowe ilości linamaryny (należącej do grupy monoglukozydów), a także lignany oraz lotaustali- nę o potencjale cyjanogennym (21-54 mg cyjanowodoru – HCN/100 g świeżej masy). Dawki letalne to 0,5-3,5 mg HCN/kg masy ciała. Dla osoby o masie ciała 70 kg byłoby to ok. 370 g nasion siemienia lnianego [22, 23].

Wprowadzenie po raz pierwszy do diety siemienia lnia- nego lub spożycie zbyt dużej jego ilości może skutkować dolegliwościami ze strony przewodu pokarmowego: wzdę- cia, gazy, dyskomfort w jamie brzusznej i/lub biegunki [21].

Optymalna porcja dla uzyskania korzyści zdrowotnych nie jest jeszcze znana. Jednakże według Flax Council of Ca- nada zalecana dzienna dawka to 1–2 łyżki stołowe mielo- nego siemienia lnianego [24].

Mikroalgi (chlorella i spirulina)

Do mikroalg należy chlorella i spirulina, które są coraz powszechniej stosowane jako suplementy diety, sprzeda- wane w postaci tabletek, kapsułek lub proszku. Spirulina to nazwa handlowa sinic (cyjanobakterii) należąca do rzę- du Drgalnicowce (Oscillatoriales). Zaliczany jest do niego gatunek Arthrospira platensis. Natomiast chlorella to jed- nokomórkowa alga z gromady zielenic. Najpowszechniej występującym gatunkiem jest chlorella zwyczajna (Chlo- rella vulgaris). Chlorella i spirulina stanowią źródło białka, witamin, mikroelementów oraz składników bioaktywnych [25, 26].

Mikroalgi są wątpliwym źródłem przyswajalnej witami- ny B12, gdyż zawierają jej nieaktywną formę, tzw. pseudo- witaminę B12 [27]. Istnieją przesłanki sugerujące reduk- cję stężenia kwasu metylomalonowego (czuły i wczesny wskaźnik niedoboru witaminy B12 na poziomie tkanek) u wegan i wegetarian po suplementacji Chlorella pyreno- idosa [28]. Wyniki innego badania pokazują, że kobiety ciężarne z nadciśnieniem i anemią po suplementacji tym

samym preparatem rzadziej doświadczyły niedokrwisto- ści, białkomoczu oraz obrzęków w porównaniu do grupy kontrolnej [29]. Jednakże uważa się za nieuzasadnione promowanie glonów i innych pokarmów roślinnych jako bezpiecznego źródła witaminy B12, ponieważ jej biodo- stępność jest wątpliwa [30]. Wymagane są dalsze badania w tym kierunku.

W dotychczasowej literaturze opisano dwa przypadki anafilaksji po spożyciu spiruliny, którą można potwierdzić za pomocą skórnych testów punktowych [31, 32]. Zidenty- fikowano również fikocyjaninę (niebieski barwnik występu- jący m.in. u sinic) jako alergen odpowiedzialny za reakcję anafilaktyczną [31].

W dostępnych źródłach naukowych opisywane są przy- padki zatrucia suplementami mikroalg, objawiające się m.in. bólami głowy, nudnościami, wymiotami czy atopo- wym zapaleniem skóry [33].

Mikroalgi mogą być zanieczyszczone metalami ciężkimi (kadmem, ołowiem, rtęcią) oraz cyjanotoksynami [33-37].

Długotrwała suplementacja Arthrospira prawdopodobnie skutkuje nieodwracalnym uszkodzeniem wątroby i nerek [37]. Dotychczasowe badania wyraźnie wskazują, że te produkty powinny podlegać ścisłemu i rutynowemu moni- torowaniu przed rejestracją i dystrybucją, ponieważ niektó- re z nich mogą stanowić wyraźne zagrożenie dla zdrowia ludzi.

Podsumowanie

Konsumpcja produktów superfoods może wywołać re- akcje alergiczne lub wstrząs anafilaktyczny. Szczególnie u osób wrażliwych lub z alergiami pokarmowymi. Ponadto istnieje duże ryzyko interakcji pomiędzy składnikami super- foods a niektórymi lekami, np. warfaryną. Bardzo często suplementy diety są zanieczyszczone metalami ciężkimi lub cyjanotoksynami, co dotyczy przede wszystkim mikroalg.

Wobec tego rekomenduje się zachowanie ostrożności przy wyborze preparatu. Przede wszystkim należy sprawdzić jego pochodzenie i producenta. Preparatów niewiadome- go pochodzenia, mimo zachęcająco niskiej ceny, należy zdecydowanie unikać.

Piśmiennictwo

1. Superfoods: How ‘super’ are they? Food Matters Live. Available from: https://www.foodmatterslive.com/news-and-comment/com- ment/superfoods-how-super-are-they Published: 03.01.2014 2. Kulczyński B, Groszczyk B, Cerba G i wsp. Owoce Goji (Lycium Bar-

barum) jako źródło związków bioaktywnych w żywności - przegląd literatury. Nauka Przyroda Technologie. 2014. ISSN 1897-7820.

3. Marosz A. Owoce jagody goji (Lycium barbarum i Lycium chinense) - nowe możliwości dla ogrodnictwa czy zagrożenie dla konsumen- tów? https://doi.org/10.24326/ah.2017.1.3

4. Monzón Ballarín S, López-Matas MA, SáenzAbad D i wsp. Anaphy- laxis Associated With the Ingestion of Goji Berries (Lycium barba- rum). J Investig Allergol Clin Immunol 2011; 21 (7): 567-570.

5. Larramendi CH, García-Abujeta JL, Vicario S i wsp. Goji berries (Ly- ciumbarbarum): risk of allergic reactions in individuals with food allergy. J Investig Allergol Clin Immunol 2012; 22 (5): 345-350.

6. Lam AY, Elmer GW, Mohutsky MA. Possible interaction between warfarin and Lycium barbarum L. Ann Pharmacother 2001; 35 (10):

1199-1201.

7. Leung H, Hung A, Hui AC i wsp. Warfarin overdose due to the pos- sible effects of Lycium Barbarum L. Food Chem Toxicol 2008; 46 (5):

1860-1862.

8. Rivera CA, Ferro CL, Bursua AJiwsp. Probable interaction between Lyciumbarbarum (goji) and warfarin. Pharmacotherapy 2012;

32 (3): e50-3.

9. Zhang J, Tian L, Xie B. Bleeding due to a probable interaction be- tween warfarin and Gouqizi (LyciumBarbarum L.). Toxicol Rep 2015; 2: 1209-1212.

10. Chua YT, Ang XL, Zhong XM i wsp. Interaction between warfa- rin and Chinese herbal medicines. Singapore Med J 2015; 56 (1):

11-18.

11. Harsh ML. Tropane alcaloids from Lycium barbarum Linn., in vivo and in vitro. Current Sci 1989: 58 (14): 817–818.

12. Adams M, Wiedenmann M, TittelGiwsp. HPLC-MS trace analysis of atropine in Lycium barbarum berries. Phytochem Anal 2006; 17 (5):

279-283.

27 Mróz M i wsp. Potencjalne zagrożenia wynikające ze spożycia wybranych produktów „superfoods”

13. Potterat O. Goji (Lycium barbarum and L. chinense): Phytochemi- stry, Pharmacology and Safety in the Perspective of Traditional Uses and Recent Popularity. Planta Med. 2010. 76: 7–19.

14. Mohd Ali N, Yeap SK, Ho WY i wsp. The Promising Future of Chia, Salvia hispanica L. J Biomed Biotechnol 2012; 2012: 171956.

15. Gugała-Mirosz S. Nasiona chia (szałwi hiszpańskiej) niedozwolone w jogurtach i deserach. Narodowe Centrum Edukacji Żywieniowej.

Available from: https://ncez.pl/informacje-dla-producentow-zyw- nosci/informacje-ogolne/nasiona-chia--szalwii-hiszpanskiej--niedo- zwolone-w-jogurtach-i-deserach. Published: 28.07.2017.

16. Bojarowicz H, Dźwigulska P. Suplementy diety. Część III. Interakcje suplementów diety z lekami. Hygeia Public Health 2012, 47 (4):

442-447.

17. García Jiménez S, Pastor Vargas C, de las Heras M i wsp. Allergen Characterization of Chia Seeds (Salvia hispanica), a New Allergenic Food. J Investig Allergol Clin Immunol 2015; 25 (1): 55-82.

18. Tomas-Pérez M, Entrala A, Bartolomé B i wsp. Dermatitis Caused by Ingestion of Chia Seeds. J Investig Allergol Clin Immunol 2018; 28 (1): 46-47.

19. Albunni BA, Wessels H, Paschke-Kratzin A i wsp. Antibody Cross- -Reactivity between Proteins of Chia Seed (Salvia hispanica L.) and Other Food Allergens. J Agric Food Chem. 2019; 67 (26): 7475- 7484.

20. Ekiert K, Dochniak M. Superfoods: Perfect Addition or Unnecessary Supplement? Piel Zdr Publ 2015; 5 (4): 401–408.

21. Dr Axe: Axe J. Top 10 Benefits of Flaxseed and How to Add Them to Your Diet. Available from: https://draxe.com/nutrition/10-flax-seed- -benefits-nutrition-facts/ Published: 25.01.2019.

22. RAPORT NAUKOWY EFSA. Kompendium substancji botanicznych w których stwierdzono obecność naturalnie występujących skład- ników mogących stanowić zagrożenie dla zdrowia ludzkiego w przypadku wykorzystania ich do produkcji żywności i suplementów diety. Dziennik EFSA 2012; 10 (5): 2663.

23. Siegień I. Cyjanogeneza u roślin i jej efektywność w ochronie roślin przed atakiem roślinożerców i patogenów. Kosmos. Problemy Nauk Biologicznych 2007; 1-2 (274-275): 155-166.

24. Flax Council of Canada. Flax: A Healthy Food. Available from: ht- tps://flaxcouncil.ca/resources/nutrition/general-nutrition-informa- tion/flax-a-healthy-food/

25. Kadłubowska JZ: Zarys algologii. Państwowe Wydawnictwo Na- ukowe, Warszawa 1975.

26. Gumiela E, Szulińska M, Bogdański P. Wpływ suplementacji spiru- liny na wybrane parametry antropometryczne i biochemiczne. Fo- rum Zaburzeń Metabolicznych. 2013; 4 (4): 199–209.

27. Watanabe F. Vitamin B12 sources and bioavailability. Exp Biol Med (Maywood) 2007; 232 (10): 1266-1274.

28. Merchant RE, Phillips TW, Udani J. Nutritional Supplementation with Chlorella pyrenoidosa Lowers Serum Methylmalonic Acid in Vegans and Vegetarians with a Suspected Vitamin B Deficiency.

J Med Food 2015; 18 (12): 1357-1362.

29. Nakano S, Takekoshi H, Nakano M. Chlorella pyrenoidosa supple- mentation reduces the risk of anemia, proteinuria and edema in pregnant women. Plant Foods Hum Nutr 2010; 65 (1): 25-30.

30. Watanabe F, Takenaka S, Kittaka-Katsura H i wsp. Characterization and bioavailability of vitamin B12-compounds from edible algae.

J Nutr Sci Vitaminol (Tokyo) 2002; 48 (5): 325-331.

31. Petrus M, Culerrier R, Campistron M i wsp. First case report of anaphylaxis to spirulin: identification of phycocyanin as responsible allergen. Allergy 2010; 65 (7): 924-925.

32. Le TM, Knulst AC, Röckmann H. Anaphylaxis to Spirulina confirmed by skin prick test with ingredients of Spirulina tablets. Food Chem Toxicol 2014; 74: 309-310.

33. Rzymski P, Niedzielski P, Kaczmarek N i wsp. The multidisciplinary approach to safety and toxicity assessment of microalgae-based food supplements following clinical cases of poisoning. Harmful Algae 2015; 46: 34–42.

34. Rzymski P, Jaśkiewicz M. Microalgal food supplements from the perspective of Polish consumers: patterns of use, adverse events, and beneficial effects. J Appl Phycol 2017; 29 (4): 1841–1850 35. Roy-Lachapelle A, Solliec M, Bouchard MFiwsp. Detection of Cyano-

toxins in Algae Dietary Supplements. Toxins (Basel). 2017: 25; 9 (3):

76.

36. Heussner AH, Mazija L, Fastner J i wsp. Toxin content and cytotoxi- city of algal dietary supplements. Toxicol Appl Pharmacol 2012; 265 (2): 263-271.

37. Barkia I, Saari N, Manning SR. Microalgae for High Value Products Towards Human Health and Nutrition. Mar Drugs. 2019; 17 (5).