Biuletyn odnowy liturgii

Franciszek Blachnicki

Biuletyn odnowy liturgii

Collectanea Theologica 38/1, 89-116

B “ I I L E T Y N Y

I

R E C E N Z J E

Collectanea Theologica 38/1968/f. I

BIULETYN ODNOWY LITURGII*

Zawartość: I. DOKUMENTY ODNOWY. 1. G raduale simplex. — 2. Za­ rządzenie Księży Biskupów polskich w ydane w związku z In stru k cją o kulcie Tajem nicy Eucharystycznej. — 3. Nowy porządek czytań mszalnych w dni powszednie w Polsce. II. PROBLEM ODNOWY. 1. „Missa norm ativa”. — 2. S ta ­ re i nowe w kulcie M isterium Eucharystycznego. III. PRAKTYKA ODNOWY. 1. K om entarz rubrycystyczny do Instructio altera. IV. KRONIKA ODNOWY. 1. Głos Episkopatu H olandii o odnowie liturgii. — 2. K urs liturgiczny o kulcie Tajem nicy Eucharystycznej w Lublinie. — 3. Z prac Komisji Liturgczno-m u- zycznej diecezji lubelskiej. — 4. W prowadzenie do liturgii (notatka biblio­ graficzna).

I. DOKUMENTY ODNOWY 1. „Graduale Simplex*’

D ekretem Ś w ię te j Kon gregacji O brzędów z dnia 3 września 1967 r. zo­ stała prom ulgow ana nowa księga liturgiczna: Graduale S im p le x in usum mi- norum ecclesiarum opracowana przez Coetus 25 De libris cantus edendis Rady do w ykonania K o n sty tu c ji L itu rgic znej, przyjęta przez tę Radę i zaaprobo­ w ana przez papieża Paw ła VI (Graduale Sim plex, Citta del Vaticano, 1967, s. X II—432).

Sobór W atykański II w Kon stytu cji Liturgicznej w yraził’ postulat, by — nie uszczuplając w niczym skarbca śpiewu gregoriańskiego, który jest i po­ zostanie własnym śpiewem liturgii rzym skiej (a. 115, 116) — przygotować wy­ danie zaw ierające łatw iejsze melodie dla użytku m niejszych kościołów (a. 117). Pierwszym etapem realizacji tego postulatu było wydanie już w grudniu 1964 r. K y ria le S im p le x z pięcioma schem atam i Ordinarium Missae (w tym cztery m ają podwójnie opracowane „K yrie”), śpiewami aspersyjnym i, czte­ rem a m elodiami „Credo” oraz dwiema melodiami ad libitum do „Pater noster”.

Obecnie ukazała się księga z prostym i i łatw ym i melodiami Proprium Missae. Praenotan da na w stępie edycji w 18 punktach om aw iają jej cel, formę zaw artych w niej śpiewów, stru k tu rę schem atów mszalnych, wreszcie w yko­ nawców i sposób korzystania z nowej księgi. N astępnie Graduale S im plex

zawiera: P ropriu m de Tem pore (s. 7—228), P ropriu m Sanctorum (s. 229—310),

Commune Sanctorum (s. 311—354), Missae Votivae (s. 355—388), Toni C o m ­ munes (s. 389—410) oraz indeksy.

Nowa edycja różni się od Gradualu R z ym skiego nie tylko łatwiejszym i i prostszym i w linii melodycznej śpiewami zmiennych części Mszy św. Róż­ nice te są bardziej zasadnicze. Dotyczą mianowicie tak ilości jak również sa­ mej treści i układu schematów P roprium mszalnego.

1. Ilość schem atów zmiennych śpiewów mszalnych w stosunku do

9 0 B IU L E T Y N O D N O W Y L IT U R G II

duału R zym skiego została znacznie ograniczona. I tak w Propriu m de Tem pore

na A dw ent przewidziano dwa schematy, zam iast czterech niedzielnych form u­ larzy; jeden tylko schem at na czas po Epifanii; jeden na Przedpoście; Tylko dwa na okres Wielkiego Postu (niedziele i ferie); jeden na obie niedziele i ferie okresu Pasyjnego; dwa schem aty na czas wielkanocny; wreszcie sześć (za­ m iast 24!) na okres po Zesłaniu Ducha Św. L. A g u s t o n i w swoim ko ­ m entarzu (Graduale S im plex, Com mentariu m, „N otitiae” nr 34, s. 315—325) zwraca uwagę, że powstało w ten sposób swego rodzaju commune de tempore.

Święta Pańskie, Środa popielcowa, Triduum Sacrum oraz dni krzyżowe posia­ dają schem aty w łasne. Propriu m Sanctorum zostało ograniczone tylko do 14 form ularzy części zmiennych! O bejm ują one schem aty na 4 św ięta Pańskie, 5 św iąt M atki Bożej, schem at na uroczystości św. Józefa, na uroczystość N a­ rodzenia św. Ja n a Chrzciciela, św. Ap. P iotra i Paw ła, św. Michała A rcha­ nioła oraz W szystkich Świętych. Commune Sancto rum zawiera sześć schem a­ tów: Commune Apostolorum, M artyrum , Confessorum, Virginum et sanctarum M ulierum (nowe określenie!), Dedicationis Ecclesiae oraz Festorum B.M.V. Niektóre z wym ienionych schematów m ają dwa lub trzy śpiewy dla poszcze­ gólnej części Mszy św., z których należy w ybrać bardziej odpowiadający d a ­ nemu Św iętem u. N astępują schem aty Mszy W otywnych, wśród których pełne są tylko dla Mszy św. pro sponsis i pro defunctis, pozostałe 9 w większości odsyłają do śpiewów znanych już w innych schem atach. Form ularz pro d e ­ functis posiada potrójny zestaw śpiewów poszczególnych części P roprium — do wyboru.

2. Treść i układ Proprium mszalnego wprowadzonego przez Graduale S im p le x znacznie odbiega od dotychczasowej praktyki. Poszczególne śpiewy w stsounku do Graduału R zym skiego są rozszerzone pod względem tekstu. Zastosowano w szerokim zakresie śpiew psalmów. Ponieważ w Graduale S im ple x nowe teksty zostały dobrane wyłącznie ze względów muzycznych, dlatego nie wolno ich używać w liturgii bez śpiewu (Praenotanda, n. 8).

Śpiewy na Wejście, Ofiarowanie i Komunię składają się z antyfony i psdl- mu, z którego śpiewa się tyle wersetów, ile potrzeba na w ypełnienie czasu czynności liturgicznej, której towarzyszą. Po każdym wersecie psalm u pow ta­ rza się antyfonę. Z tekstu podanego psalm u można w ybrać dowolne w ersety. Na Wejście i na Komunię dodaje się zawsze „Gloria P a tri” (melodie w ośmiu tonach psalmodycznych znajdują się w Toni com munes Graduału).

Nowością Graduale S im ple x jest rozszerzenie i wzbogacenie form y śpie­ wów m iędzylekcyjnych. Nawiązując do starożytnej tradycji, o której św iad­ czą Ojcowie Kościoła (por. L. A g u s t o n i , op. cit., s. 320) przywrócono w tym m iejscu L iturgii Słowa form ę psalm odii responsoryjnej. Psalm odia śpiewów m iędzylekcyjnych w ystępuje w Graduale S im p le x w trzech fo r­ mach: a) jako psalm responsoryjny z „responsum ” psalmodycznym lub alle- lujatycznym ; b) jako psalm bez responsum nazyw any tradycyjnie traktusem ; c) jako śpiew „A lleluja” z w ersetam i psalmodycznymi, względnie aklam acja nie-allelujatyczna przed Ewangelią (Antiphona acclamationis) również z w e r­ setam i psalmodycznymi. Układ śpiewów m iędzylekcyjnych jest następujący: W czasie, w którym przewidziany jest śpiew „A lleluja”, wykonuje się po Czytaniu psalm z responsum psalmodycznym oraz „A lleluja” z przynajm niej jednym wersetem , albo tylko psalm z responsum allelujatycznym . W czasie, w którym nie m a „A lleluja” (Przedpoście i W. Post), śpiewa się psalm z re s­ ponsum psalmodycznym i — ad libitum — aklam ację przed Ewangelią z jed ­ nym przynajm niej wersetem , albo trak tu s i — ad libitum — antyfonę akla- m acyjną z w ersetem . W czasie wielkanocnym śpiewa się psalm z responsum allelujatycznym albo „A lleluja” w ersetam i psalmodycznymi. Uwaga ogólna tycząca śpiewów międzylekcyjnych: W każdej z wymienionych form należy śpiewać przynajm niej 5 w ersetów psalm u responsoryjnego dowolnie w y b ra­ nych z podanego tekstu, nie dodając nigdy „Gloria P a tri”.

B IU L E T Y N O D N O W Y L IT U R G II _{9 1}

Graduale S im p le x z pięciu sekwencji Mszału Rzymskiego zachowuje trzy

(Dies irae, Veni Sancte Spiritus, Victime paschali laudes), zam iast „Lauda Sion” znajduje się w schemacie na Boże Ciało śpiew „Pro sequentia”, na który składają się ostatnie w ersety sekwencji „Lauda Sion” od słów „Ecce panis Angelorum ” do końca (bez Amen i Alleluja). Zupełnie pominięto sekwencję „Stabat M ater”.

W wyborze schem atu P roprium jest przew idziana duża dowolność. Jeśli mianowicie dla danego czasu liturgicznego znajduje się w Graduale S im ple x

kilka schematów, można w ybrać ten, który w ydaje się najbardziej odpo­ wiedni. Można naw et dla jednej i tej samej liturgii dobierać poszczególne śpiewy z różnych schematów. Jako śpiew na Komunię można zawsze w yko­ nywać Psalm 33 z responsum „A lleluja” lub „G ustate quam suavis Domi­ nus”. Dwa opracow ania tego psalm u znajdujem y w Toni communes.

3. S tru k tu ra śpiewów zaw artych w Graduale S im p le x wymaga, by anty- fony rozpoczynał (do asterysku) K a n t o r , który również w ykonuje w ersety psalmu (śpiew solowy). Psalm może również śpiewać s c h o l a . Wszyscy w ierni pow inni w ykonać antyfony oraz responsa w śpiewach m iędzylekcyj- nych. P artie ludu może niekiedy przyjąć schola; w ypada wszakże, by przy­ najm niej w śpiewach międzylekcyjnych ze względu na ich naturę i prostą melodykę c a ł y lud w tym, co do niego należy, b ra ł udział (Praenotanda,

n. 14). Oprócz kan to ra może w śpiewach m iędzylekcyjnych wystąpić także p s a l m i s t a , który według rubryk podejm uje śpiew psalm u responsoryj- negt) od drugiego w iersza (pierwszy wiersz śpiewa kantor).

Nowa księga liturgiczna ma służyć w tych środowiskach, w których od­ praw ia się — przynajm niej od czasu do czasu lub w pewnych okolicznościach — liturgię łacińską, a w których brak odpowiednio przygotowanych śpiew a­ ków mogących popraw nie wykonać znacznie trudniejsze śpiewy gregoriań­ skie Gradualu Rzymskiego.

W opracow aniu śpiewów Proprium mszalnego w językach narodowych

Graduale S im p le x posłuży zapewne jako wzorzec tak pod względem doboru tekstów, jak i samego układu, zwłaszcza, gdy idzie o śpiewy międzylekcyjne które w edług In stru k c ji Musicam Sacram z 5 m arca 1967 (n. 33) m ają zacho­ wać form ę psalm odii responsoryjnej (por. Nowa Instrukcja o Muzyce w L itu r ­ gii Sw., B iule ty n O d n o w y Liturgicznej, nr 7).

KS. ZDZISŁAW BERNAT, LUBLIN

2. Zarządzenie K sięży Biskupów polskich w ydane w zw iązku z Instrukcją o K ulcie Tajem nicy Eucharystycznej

Instrukcja Ś w ię te j Kon gre gacji O brzędów o kulcie Taje m nicy E uchary­ styczn ej z 25.V. 1967 roku zaczęła obowiązywać w całym Kościele jaljp po­ wszechne prawo liturgiczne z dniem 15 sierpnia tegoż roku. Biskupi polscy, jako pierwszy etap w prow adzania w życie tej Instrukcji, wydali zarządzenie wskazujące najw ażniejsze konsekwencje z niej w ynikające i regulujące pewne szczegóły praktyczne z tym związane. Oto pełny tekst tego zarządzenia (wg „Kronika diecezji sandom ierskiej” 1967, 250—252):

„Wydana w dniu 25 m aja 1967 r. In strukcja Ś w ię te j Kongregacji O b r z ę ­ dów o czci T a je m n icy Eucharystycznej zaw iera przepisy, oparte na postano­ wieniach soborowych, jako dalszy etap odnowienia świętej Liturgii.

E ucharystia jako ofiara jest źródłem i szczytem całego kultu Kościoła i całego życia chrześcijańskiego. Dlatego też In stru k cja podnosi jak n a jb a r­ dziej cześć Eucharystii i przypomina, że w Kościele katolickim m ają wszyscy oddawać Panu Jezusowi w Najświętszym Sakram encie najwyższą cześć n a ­ leżną praw dziw em u Bogu. Eucharystia bowiem jest nie tylko pam iątką męki

9 2 B IU L E T Y N O D N O W Y L IT U R G II

i zm artw ychw stania Chrystusa, oraz Sakram entem miłości, w którym zostało uwidocznione zwycięstwo i tryum f naszego Zbawiciela, ale jest w niej p r a w ­ dziwie obecny sam Spraw ca świętości, Jezus Chrystus i dlatego Najświętszy Sakram ent stał się ośrodkiem całego życia Kościoła.

Zgodnie przeto z nauką Kościoła i jego odwieczną tradycją, zgodnie z pouczeniami papieży, wśród których mam y najświeższą wypowiedź i jasno wyłożoną naukę o Eucharystii w encyklice P a w ł a VI Mysterium Fidei, w spom niana Instru k cja obejm uje przepisy, których celem jest pogłębiać i rozszerzać cześć Najświętszego S akram entu i um acniać zbawienną praktykę uczestniczenia w Eucharystycznej Ofierze, oraz przyjm ow ania Ciała Pana Jezusa w Komunii świętej.

Jednocześnie wszakże Instru k cja zaw iera postanowienia, nadające tej czci odpowiednie formy, które dostosowuje do ogólnego kierunku soborowego od­ nowienia L iturgii świętej. Dąży ona do ujęcia czci publicznej, oddawanej Panu Jezusowi utajonem u w Najświętszym Sakram encie, w praktyczne normy, wskazujące w iernym jaką powinna być ich łączność z Panem Jezusem u tajo ­ nym, oraz do zapewnienia kultowi Tajem nicy Eucharystycznej właściwego miejsca w L iturgii, które odpowiadałoby godności naszego Zbawiciela, aby wszyscy, należący do Kościoła, oglądali Eucharystię w całym jej blasku i osią­ gali świętość życia.

Dlatego też w Instrukcji są podane niektóre przepisy nowe, w prow a­ dzające pew ne zmiany w dotychczasowych form ach k ultu Eucharystycznego. Zmiany te w ym agają krótkich zarządzeń ze strony Episkopatu dla uniknięcia rozbieżności w spełnianiu posług liturgicznych, związanych z tajem nicą Eucharystyczną.

1. Przede w szystkim konieczną jest rzeczą, by Duchowieństwo przestu­ diowało dokładnie tekst Instrukcji i poznało zaw arte w niej postanowienia, dotyczące kultu Eucharystii, te zwłaszcza, które w prow adzają pewne zmiany, dostosowane do postanowień Soboru, lub podyktow ane względami duszpa­ sterskim i.

2. Zgodnie z postanowieniem Instrukcji, w yrażonym w punkcie 17, należy unikać spraw ow ania równocześnie dwu czynności liturgicznych w tym samym kościele; a więc, gdy odpraw iana jest Msza święta, nie można jednocześnie głosić kazania (poza oczywiście kazaniem, które wiąże się z tą Mszą), błogo­ sławić małżeństw, udzielać Chrztu świętego, czy odmawiać modlitw brew ia­ rzowych w chórze, co przykładowo wylicza sama Instrukcja.

3. W niedziele i święta podczas k a ż d e j Mszy świętej, odpraw ianej z u d z i a ł e m w i e r n y c h , należy głosić słowo Boże we wszystkich kościo­ łach i kaplicach, gdzie w ierni uczestniczą we Mszy świętej.

4. In stru k cja zaleca, by w niedziele i św ięta dawać pierwszeństwo Mszy świętej ś p i e w a n e j . Należy dołożyć wszelkich starań, by uczyć wiernych śpiewów mszalnych, odpowiadających wym aganiom liturgicznym i poziomem wykopania, podnoszących wielką godność Najświętszej Ofiary.

5. In stru k cja zleca K onferencji Episkopatu udzielenie wskazań co do pozycji w iernych, przyjm ujących Komunię św. (p. 34). K onferencja Biskupów Polskich poleca utrzym ać dotychczasowy stan rzeczy i nie wprowadzać p ra k ­ tyki przyjm ow ania Komunii świętej w pozycji stojącej, poza w ypadkam i, gdy chodzi o ludzi chorych, nie mogących bez trudności klęknąć, lub gdy do Komunii świętej przystępują małe dzieci.

6. Zgodnie z przepisem punktu 51 Instrukcji, wszystkie kościoły nasze powinny być otw arte każdego dnia przez kilka godzin rannych i późniejszych, by w ierni mogli nawiedzać Najświętszy Sakram ent. Należy jednak zapewnić czujną opiekę nad kościołami, by ustrzec je od kradzieży lub profanacji.

7. Instrukcja nakazuje, by Najświętszy Sakram ent przechowywać na jed ­ nym tylko ołtarzu kościoła, w trw ałym i nieusuw alnym tabernakulum , um iesz­ czonym na środku ołtarza wielkiego, albo bocznego, odpowiednio okazałego.

B IU L E T Y N O D N O W Y L IT U R G II _{9 3}

lub według prawom ocnych zwyczajów w poszczególnych wypadkach po­ twierdzonych przez O rdynariusza w innej części kościoła, rzeczywiście god­ nej i należycie przyozdobionej.

Znakiem uw idaczniającym wiernym obecność Najświętszej Eucharystii na ołtarzu niech będzie ccerwona lam pka, płonąca stale przed tabernakulum , której nie należy świecić przed innym i ołtarzam i, oraz konopeum, okryw a­ jące tabernakulum , albo zam iast konopeum odpowiednie symbole eucha­ rystyczne na tabernakulum , przedstaw iające kielich, lub kłosy zboża i wino­ grona itp.

8. In stru k cja podnosi znaczenie procesyj eucharystycznych (p. 59) pod­ czas których chrześcijański lud składa publicznie w yznanie w iary i daje w y­ raz swej pobożności, co szczególnie ma m iejsce w święto Bożego Ciała. Należy przeto podczas tej uroczystości prowadzić ze wszystkich kościołów procesje eucharystyczne zorganizowane godnie i pięknie po ulicach m iast i wsi w obrębie w łasnej parafii.

9. In stru k cja nie przew iduje odpraw iania Mszy świętej podczas trw ania w ystaw ienia Najświętszego Sakram entu w tej samej nawie kościoła; nie za­ brania jednak odpraw iania Mszy świętej w kaplicy, oddzielonej od nawy wystawienia, jeśli w ystaw ienie trw a jeden, lub więcej dni.

10. Pod koniec w ystaw ienia Najświętszego S akram entu należy udzielić błogosławieństwa eucharystycznego, po odśpiewaniu „Tantum ergo”, w ersetu i modlitwy. Można je śpiewać po polsku, dozwolone jest również odśpiewanie innej krótkiej pieśni polskiej, byleby to była pieśń treści eucharystycznej. Gdy śpiewa się hym n „Te Deum ”, można bezpośrednio po odśpiewaniu hymnu, w ersetów i m odlitw złączonych z „Te D eum ”, udzielić błogosławień­ stwa Najświętszym Sakram entem , opuszczając „Tantum ergo”.

11. Istnieje u nas zwyczaj urządzania procesyj eucharystycznych podczas odpustów i świąt parafialnych. Procesje te należy odpraw iać po sumie, w cza­ sie której konsekruje się hostię przeznaczoną do wystaw ienia, jak to przew i­ duje punkt 60 Instrukcji.

12. O dpraw iane w pierwsze piątki miesiąca Msze święte o Najświętszym Sercu Jezusa należy wszędzie utrzym ać, z tym zastrzeżeniem, że w ystaw ienie Najświętszego S akram entu powinno się odbywać po Mszy świętej i wówczas można odmawiać litanię do Najświętszego Serca Pana Jezusa, oraz złączone z tym nabożeństwem modlitwy.

W arszawa, dnia 11 w rześnia 1967 roku Na mocy polecenia K onferencji Episkopatu Polski

(—) fFr. Jop, Bp

Przewodniczący Komisji Liturgicznej Episkopatu Polski

3. Nowy porządek czytań mszalnych w dni powszednie w Polsce K onferencja Episkopatu Polski wprow adziła od A dw entu 1967 r. nowy porządek czytań mszalnych na dni powszednie w edług schem atu opracowanego przez Radę do w ykonania K onstytucji Liturgicznej w Rzymie. Decyzja ta, dotycząca narazie okresu adwentowego, jest nowym i poważnym krokiem naprzód w realizacji soborowej odnowy liturgii w Polsce. Przyw itana zosta­ nie ona z pewnością z zadowoleniem przez kapłanów i wiernych, albowiem usuwa ona w szczególności monotonię spowodowaną przez codzienne pow ta­ rzanie tych samych tekstów biblijnych w ram ach tzw. mszy św. roratniej w Adwencie.

9 4 B IU L E T Y N O D N O W Y L IT U R G II

Nowe czytania są przeznaczone do mszy św. odpraw ianych w dni po ­ wszednie z udziałem ludu. Mogą jednakże być użyte także we mszach św. odpraw ianych pryw atnie i w takim w ypadku dozwolone jest czytanie lekcji 1 Ewangelii w języku narodowym. Wymienione czytania należy wprowadzić do wszystkich mszy 3 klasy, bądź z okresu roku liturgicznego (form ularz z po­ przedniej niedzieli) bądź o świętych, a także we mszy roratniej (wotywa 2 klasy) oraz w dni 2 klasy od 17 do 23 grudnia (z w yjątkiem uroczystości św. Tomasza Ap. — 21 grudnia). Niedziele i święto Niepokalanego Poczęcia N.M.P. m ają dotychczasowe czytania. W yboru czytań Starego Testam entu do­ konano z Proroka Izajasza (lectio semicontinua) z w yjątkiem niektórych ferii od 17 do 23 grudnia. Zastosowano również teksty m esjanistyczne z innych Ksiąg Pism a świętego. W czytaniach Ewangelii tekst dobrano:

a) bo harm onijnie odpowiada czytaniom Starego Testam entu i ukazuje wypełnienie się proroctw w życiu Chrystusa Pana.

b) bo mówi o w yjątkow ych w ydarzeniach w posługiwaniu św. Jana Chrzciciela, o których nie ma mowy w czytaniach niedziel adwentowych.

KS. FRANCISZEK BLACHNICKI, LUBLIN

II. PROBLEMY ODNOWY

1. Missa norm ativa

Na Synodzie Biskupów w Rzymie dyskutow ano nad ustaleniem tekstu Mszy św., który stanow iłby pewne ram y dla tw orzenia liturgii w poszczegól­ nych parafiach. Byłaby to tzw. Missa norm ativa.

Tekst podany niżej jest wolnym tłum aczeniem nieoficjalnego tekstu, k t ó r y

przedostał się z obrad Synodu do szerszego grona zainteresow anych odnową liturgii. Nie jest więc tekstem obowiązującym i nie można na jego podstawie wprowadzać żadnych zmian w liturgii.

Uważamy jednak za stosowne zapoznać zainteresow anych odnową li­ turgii z treścią missa n o r m a tw a, by w ten sposób uwrażliwić ich na kierunek zachodzących zmian. Znajomość zasadniczego n u rtu odnowy liturgicznej może nas ustrzec od błędnych posunięć i ułatw ić duszpasterzom spokojne w pro­ wadzanie takich zmian, które będą trw ałe. Zaoszczędzić może również w y­ siłku w uczeniu tego, co i tak po pewnym czasie zaniknie.

I. P o c z ą t e k M s z y

1. Gdy lud się zgromadzi, kapłan i m inistranci wychodzą do ołtarza. W tym czasie śpiewana jest pieśń wejścia.

2. K apłan i m inistranci po przyjściu do ołtarza oddają mu należny sza­ cunek i żegnają się znakiem krzyża. N astępnie kapłan całuje ołtarz i razem z m inistrantam i zajm uje miejsce siedzące.

3. Pozdrowienie ludu. Podczas gdy wszyscy stoją, kapłan zwrócony do ludu rozkłada ręce i pozdrawia zebranych: Miłość Boga Ojca, Łaska Pana naszego Jezusa C h rystusa, wspólnota Ducha Św iętego niech będą zaw sze z wami.

Lud odpowiada: I z duchem Twoim .

4. A kt pokutny (Actus poenitentialis).

Kapłan: W y z n a j m y

,

Bracia

,

w pokorze i skru sze nasze grzechy i z ufnością błagajm y o Jego miłosierdzie i przebaczenie (następuje chwila milczenia). Potem kapłan: Okaż n am t Panie

,

T w oje miłosierdzie.

B IU L E T Y N O D N O W Y L IT U R G II ₉₅

K apłan żegna się mówiąc: Miłosierny i w szechm ogący Bóg niech nam udzieli odpuszczenia i przebaczenia naszych grzechów.

Lud: Amen.

5. N astępują wezwania K y r i e, które można opuścić jeżeli jest odm a­

w iany hym n Chwała na w ysokości Bogu.

6. W niedziele, poza czasem A dw entu i Wielkiego Postu, jak również w uroczystości i św ięta jest odmawiany hym n Chwała na wysokości, który rozpoczyna kapłan.

7. Następnie kapłan z rozłożonymi rękom a śpiewa modlitwę. Po M ódl­ m y się następuje chwila przerw y. Lud kończy m odlitwę wezwaniem: Am en

II. L i t u r g i a S ł o w a

8. N astępnie lektor udaje się na ambonę i czyta pierwsze czytanie, k tó ­ rego wszyscy siedząc słuchają.

9. K antor śpiewa psalm graduału na przem ian z ludem (populo respon- sum proferente).

10. Następnie lektor z ambony odczytuje drugie czytanie.

11. N astępuje A lleluja (lub inny śpiew według w ym agań czasu lub ro ­ dzaju Mszy św.).

12. W tym czasie kapłan idzie na ambonę, by odczytać Ewangelię. W z a ­ leżności od potrzeb (pro opportunitate) może odmówić Munda cor, zwrócony ku ołtarzowi i głęboko pochylony.

Kapłan: Pan z W am i

Lud: I z duchem T w o im

Kapłan: Z Ewangelii wedłu g Mateusza (Marka, Łukasza, Jana)

Lud: Chwała Tobie, Panie.

Końcowe wezwania są dowolne (ad libitum): Kapłan: S łow a Boga

Lud: Chwała Tobie, Chryste.

Do wezwań przed i po Ewangelii podana jest melodia. Po zakończeniu Ewangelii kapłan całuje księgę.

13. K apłan głosi homilię.

14. W niedziele i święta nakazane następuje w yznanie w iary, które roz­ poczyna kapłan.

15. N astępuje m odlitw a w iernych, której przewodniczy kapłan (zawsze obowiązuje).

III. L i t u r g i a E u c h a r y s t i i

16. Po zakończeniu m odlitw y w iernych rozpoczyna się śpiew „ad offerto- riu m ” (w tekście podany jest psalm 127 i 128).

17. W tym czasie kapłan um ywa ręce, usługuje m u m in istran t polew a­ jąc je wodą.

18. M inistranci umieszczają na ołtarzu mszał, korporał i kielich. P rzy ­ noszą także patenę z Chlebem i am pułki z winem i wodą, w tedy kapłan pod­ chodzi do ołtarza.

19. K apłan bierze z rąk m in istran ta patenę z Chlebem i trzym a ją obiema rękom a przez chwilę nad ołtarzem i zaraz składa na ołtarzu (korporale). W tym czasie głosem przyciszonym może mówić (pro opportunitate): Sicut hic panis dispersus et collectus factus est unus

,

ita colligitur Ecclesia tua in regnum tuum. Gloria tibi, Deus, in saecula.

20. K apłan bierze z rąk m inistranta am pułki, w lew a wino i trochę wody do kielicha. N astępnie podnosi go obiema rękom a nieco nad ołtarzem i zaraz składa na korporale. W tym czasie głosem zciszonym w zależności od potrzeb (pro opportunitate) może mówić: Sapientia aedificavit sibi domum, miscuit

9 6 B IU L E T Y N O D N O W Y L IT U R G II

vinu m et posuit mensam. Gloria Tibi, Deus, in saecula. Może również, w za­ leżności od potrzeb (pro opportunitate), dołączyć: In spir itu humilitatis et in animo contrito suscipiamur a te, Domine, et sic fiat sacrificium nostru m in conspectu tuo hodie, ut placeat tibi, Domine, Deus.

21. N astępnie kapłan z rozłożonymi rękom a śpiewa modlitwę nad d a ­ rami.

Lud: Am en.

22. M odlitwa Eucharystyczna (Prex eucharistica) W ezwania i odpowiedzi przed prefacją.

Prefacja.

23. Lud razem z kapłanem kończy prefację: Święty...

24. K apłan głośno (clara voce) odmawia m odlitw ę eucharystyczną. 25—27. Część centralną, czyli „narratio in s titu tio n s ” można śpiewać. 28. Po konsekracji lud może mówić takie wezwanie (fieri potest accla- matio populi): Ilekroć sp o ż y w a m y ten chleb i p ije m y ten kielich, gło sim y P a ­ nie, Tw oją Śmierć i T w oje Z m a rtw y c h w sta n ie i t r w a m y w oczekiw aniu na T w oje Przyjście.

29. N astępnie kapłan z rozłożonymi rękom a odmawia dalszy ciąg Mo­ dlitw y Eucharystycznej.

30. K apłan bierze hostię i kielich i wznosząc go wraz z hostią śpiewa:

Przez Chrystusa, z Chrystusem i w Chrystusie, sk ła d a m y Tobie, Boże Ojcze wszechmogący, w jedności Ducha Świętego, w s zelk ą cześć i chwałę, przez w s z y s tk ie w ie k i w iek ó w .

Lud: Am en. Po złożeniu kielicha i hostii kapłan czyni głęboki skłon. 31. N astępnie wyprostowany, rozkładając ręce, śpiewa:

Ryt. komunii. Podane Ojcze nasz ze wstępem .

32. Sam kapłan odmawia z rozłożonymi rękom a: W y b a w nas... (w tekście opuszczone jest wezwanie M atki Bożej i trzech św ięty ch )... za w sze wolni od grzechu i bezpieczni od wszelkiego zam ętu , czekając aż spełni się błoga n a­ dzieja i o bjaw i się chwała naszego Zbawiciela Jezusa Chrystusa.

33. Lud razem z kapłanem kończy: T w o je je st panowanie, T w oja moc

i

chwała na wieki.

34. K apłan rozkładając ręce śpiewa: Pokój Pana niech będzie zaw sze z Wami.

Lud odpowiada: I z duchem Twoim .

35. K apłan w zależności od potrzeb (pro opportunitate) dołącza: N a w z a ­ je m obdarzcie siebie pokojem. I wszyscy przyjętym sposobem (modo con­ venient!) przekazują sobie wzajem nie znak miłości i pokoju (Pacem et carita- tem sibi invicem significant).

36. N astępuje śpiew przy łam aniu: Baranku Boży...

37. W tym czasie kapłan bierze hostię, łam ie ją nad pateną i m ałą cząs­ teczkę wpuszcza do kielicha, cicho, w zależności od potrzeb (pro opportuni­ tate) mówiąc: Haec sacrosancta com m ix tio Corporis...

38. Następnie kapłan w zależności od potrzeb (pro opportunitate), cicho, może mówić: Domine, Jesu Christe, Filii Dei vivi...

(jest podana tylko ta jedna modlitwa).

39. K apłan pochyla się głęboko. Następnie bierze patenę w lew ą rękę a część połam anej hostii w praw ą rękę i trzym ając ją nieco nad pateną, zwrócony do ludu głośno mówi: Oto Baranek, Boży, k tó r y gładzi grzechy świata. Szczęśliw i, k tó rz y zostali w e zw a n i na Ucztę Baranka. Wszyscy odpo­ w iadają trzy razy: Panie nie je ste m godzien...

40. N atychm iast rozpoczyna się śpiew na Komunię. (W tekście jest podany ps. 33 S kosztu jcie i zobaczcie.)

41. K apłan zwrócony do ołtarza cicho mówi: Ciało Chrystusa niech mnie strzeże na życie wieczne. I z szacunkiem przyjm uje Ciało Chrystusa.

B IU L E T Y N O D N O W Y L IT U R G II _{9 7}

42. Potem bierze kielich i mówi po cichu: K r e w C hrystusowa niech mnie str zeże na życie w ie c z n e. I z szacunkiem spożywa K rew Chrystusa.

43. N astępnie bierze patenę, podchodzi do m ających przyjąć Ciało P a ń ­ skie i każdem u z nich ukazuje hostię mówiąc: Ciało Chrystusa.

Przyjm ujący Ciało Pańskie odpowiada: Am en.

44. Po zakończeniu rozdaw ania Komunii św. kapłan w raca do ołtarza, czyści najpierw patenę nad kielichem, potem wodą czyści kielich i wyciera ręcznikiem.

Następnie m in istra n t odnosi naczynia na kredens (ad abacum). K apłan m yje ręce i w zależności od potrzeb (pro opportunitate) zajm uje m iejsce siedzące (redit ad sedem). (K apłan może oczyścić naczynia, w zależności od potrzeb, także przy kredensie. Wolno także kapłanow i pozostawić naczynia do oczysz­ czenia, zwłaszcza gdy jest ich wiele, na korporale na kredensie i oczyścić je dopiero po Mszy św., gdy lud się rozejdzie).

45. Również w zależności od potrzeb, po chwili świętego milczenia n astę­ puje jakiś hym n uw ielbienia.

(W tekście podany jest tekst pieśni pochwalnej o tem atyce biblijnej).

46. Następnie k apłan z rozłożonymi rękom a śpiewa m odlitwę po Komunii. 47. Ryt zakończenia (Ritus dimissionis)

Kapłan: Pan z w a m i

Lud: I z du chem T w o im

Kapłan: Niech w as błogosławi w szechm ogący Bóg

,

Ojciec i S yn i Duch Ś w ię ty (podana jest melodia do tych słów).

Lud: Amen.

Kapłan: Msza zakoń czona

,

idźcie w pokoju.

Lud: Dzięki s k ła d a jm y Bogu.

48. N astępnie kapłan razem z m inistrantam i, oddawszy należny szacunek ołtarzowi, w raca do zakrystii i wszyscy się rozchodzą.

(W tekście podany jest jeszcze śpiew końcowy — pieśń nie związana ściśle z liturgią).

W świetle powyższego tekstu, który — trzeba to jeszcze raz podkreślić — jest w tej chwili projektem , nasunąć się już mogą pew ne praktyczne refleksje dotyczące kierunku przyszłych zmian.

Początek Mszy św. będzie zmieniony — to nie ulega wątpliwości. Nie b ę­ dzie więc m in istran tu ry w tej form ie w jakiej ona dziś istnieje. Byłoby zatem rzeczą bardzo nieroztropną i nie w duchu idących zmian, gdyby ktoś teraz zaczął uczyć lud m in istran tu ry lub podtrzym yw ał istniejący już zwyczaj odm aw iania całej m in istran tu ry przez wszystkich.

Cały w ysiłek należałoby raczej włożyć w to, by lud um iał odmawiać i śpiewać hym n „Chwała na wysokości Bogu”.

W liturgii słowa należy zwrócić uwagę na śpiew między czytaniami. Dobrze byłoby, gdyby już obecnie schola lub kantor wykonyw ali ten śpiew, a lud śpiewałby „A lleluja”.

W liturgii Eucharystii ulegnie zmianie cały ry t nazywany do tej pory „ofiarow aniem ” lub „przygotowaniem darów ”.

Najlepiej w obecnej fazie zmian śpiewać w tym czasie stosownie dobraną pieśń. Na pewno nie popełnim y w tedy błędu. Byłoby rzeczą bardzo ryzy­ kowną odmawiać razem z ludem modlitwy, które w tej chwili kapłan w tym czasie odmawia. Nie zaleca się także uczyć w iernych odpowiedzi na wezwanie: „Módlcie się b racia”. Po co w prowadzać takie zmiany, które po jakim ś czasie trzeba będzie odwoływać?

9S B IU L E T Y N O D N O W Y L IT U R G II

2. Stare i nowe w kulcie M isterium Eucharystycznego

Zmiany w form ach kultu eucharystycznego, jakie w prow adza Instrukcja z 25.V. 1967, nierzadko w ywołują opory wśród księży i w iernych uczuciowo związanych z tradycyjnym i form am i tego kultu. Dla przezwyciężenia tych oporów konieczne jest pogłębienie teologicznego m yślenia o Tajem nicy Eucha­ rystii oraz zapoznanie się z genezą przyjętych form kultu dla zrozum ienia pewnych ich braków i jednostronności, w ynikających z uw arunkow ań histo­ rycznych m inionych epok.

W rezultacie wpływów kontrow ersji antyreform acyjnej, swoistego typu m yślenia teologii scholastycznej, jansenizm u oraz indyw idualizm u dzie­ więtnastowiecznego zaznaczyły się w tradycyjnych form ach kultu oraz w k a ­ techezie eucharystycznej następujące — nie tyle błędy i wypaczenia, ale jednostronności, braki i uproszczenia:

a) P r a g m a t y z m e u c h a r y s t y c z n y

W w yniku zastosowania do nauki o sakram entach w ogólności a w szcze­ gólności do nauki o E ucharystii zasady przyczynowości w ziętej ze św iata fizykalnego, msza św. w ogólnej świadomości staje się środkiem względnie przyczyną do w yw ołania skutku, jakim jest obecność C hrystusa w posta­ ciach eucharystycznych przez konsekrację i transsubstancjalizację. K onsekro­ w ane postacie zaś m ają być przedm iotem adoracji oraz m ają być spożywane w Komunii św iętej. Msza święta więc przestaje być w artością w sobie, ona tylko „służy” do tego, aby „sprowadzać C hrystusa na ołtarz” aby On mógł być adorowany i spożywany. Następstwem tego jest walidyzm eucharystyczny, który troszczy się tylko o to, aby msza była odpraw iona „rite et valide” przez kapłana dla pewnego osiągnięcia zamierzonego skutku konsekracji. Uczest­ nictwo w iernych we mszy św. aż do konsekracji względnie do Komunii św. staje się więc spraw ą nieistotną, którą nie trzeba się specjalnie interesować. Do m om entu konsekracji we mszy św. nic się w łaściwie istotnego nie dzieje. Komunia św. związana jest ze mszą św. czysto pragm atycznie, przez to, że msza św. „produkuje” konsekrow ane kom unikanty, w konsekwencji zaś rzeczą obojętną staje się, w którym momencie mszy św. „rozdaje się” komunię św. albo też czy w ogóle poza mszą świętą. Konsekrow anie zaś kom unikantów przez zastosowanie dużych puszek i tabernakulów uspraw niono praktycznie w ten sposób, aby nie trzeba było o tym zbyt często pam iętać i aby nie za­ brakło konsekrow anych hostii w tabernakulum . Jednym słowem konsekro­ w anie hostii i rozdaw anie ich stało się problem em liturgiczno-technicznym

zupełnie oderw anym od elem entu znaku pożywania chleba eucharystycznego we wspólnocie ludu Bożego zgromadzonego wokół stołu Pańskiego.

b) I n d y w i d u a l i z m e u c h a r y s t y c z n y

Powyższe pojm ow anie Eucharystii prowadzi również konsekw entnie do indywidualizm u, którem u sprzyjały także ogólne p rąd y myślowe X IX wieku. Z uczestnictw a w e wspólnocie eucharystycznej ludu Bożego pozostaje tylko „przyjm owanie Kom unii św.” jako najbardziej osobista p raktyka religijna. Każdy z w iernych przyjm uje tylko „swojego Jezusa”, nie widząc obok siebie swoich bliźnich łączących się z tym samym Jezusem , nie przeżywając Eucha­ rystii jako łąćzenia się z Kościołem, mistycznym Ciałem, rozryw ając ścisły związek pomiędzy Eucharystią, a „nowym przykazaniem ” Chrystusowej m i­ łości. Dochodzi często do tego, że we wspólnocie gromadzącej się na mszy świętej widzi się tylko przeszkodę w skupionym i pobożnym przyjm ow aniu Komunii św.

B IU L E T Y N O D N O W Y L IT U R G II ₉₉

c) M a t e r i a l i z m e u c h a r y s t y c z n y

Innym przejaw em jakiegoś spłycenia w przedstaw ianiu i pojmowaniu tajem nicy Eucharystii jest pewnego rodzaju „m aterializm eucharystyczny”. Łączy się on z nauką o realnej obecności Chrystusa w Najświętszym S ak ra­ mencie. Pojęcie „realnej obecności” utożsamia się w dość ogólnym mniem aniu z pojęciem obecności m aterialnej, z zapomnieniem że term inologia dogma­ tyczna operuje tu innym pojęciem obecności, niż przyjęte w potocznym ję ­ zyku odnośnie obecności m aterii w przestrzeni. Eucharystia w konsekwencji traktow ana jest po prostu jako rzecz, która jest Panem Jezusem. W yraża sio to w takim np. sposobie mówienia: kapłan zamyka P ana Jezusa w tab ern a­ kulum , trzym a w ręku P ana Jezusa, Pan Jezus padał na ziemię itp. W dalszej konsekwencji w kategoriach czysto m aterialnych rozpatruje się problem m iej­ sca, w którym „przechowywany jest Pan Jezus”, uw ażając za zniewagę re li­ gijną lub przynajm niej brak uszanowania odwrócenia się plecami do ta b e r­ nakulum lub przesunięcie go na inne, nie centralne miejsce w kościele. W tym wszystkim zapomina się, że Eucharystia to „m ysterium fidei”, że obecność Chrystusa w niej nie może być rozpatryw ana w oderw aniu od całego dzieła zbawczego, jako obecność sama w sobie (pojmowana na sposób np. wszech- obecności Boga), w oderw aniu od w ew nętrznej obecności Chrystusa w nas przez wiarę, która jedynie otw iera przystęp do obecności sakram entalnej. Zapomina się, że stw ierdzenia „Chrystus jest obecny praw dziw ie w H ostii” nie można w prost odwrócić w sensie „ta Hostia jest C hrystusem ”. Zapomina się, że realna obecność C hrystusa w Eucharystii nie może być traktow ana w izolacji od innych sposobów Jego obecności w Kościele, które są także prawdziwe i realne i które w arunkują dopiero właściwe zrozumienie sensu i skuteczność zbawczą obecności w postaciach eucharystycznych. Czysto fo r­ m alne i w gruncie rzeczy m aterialistyczne pojm owanie obecności Chrystusa w Eucharystii musi prowadzić w konsekwencji do jakiegoś magicznego poj­ mowania sakram entu.

d) K l e r y k a l i z m e u c h a r y s t y c z n y

Klerykalizm eucharystyczny jest następstw em izolowanego uw ydatnienia we mszy św. konsekracji, jako najważniejszego i najistotniejszego momentu. W związku z tym kapłan-konsekrator staje się jedynyym podmiotem ofiary mszy św., lud w ierny zostaje zepchnięty do roli biernych odbiorców tzw. „owoców” mszy św. Msza św. w ogólnej świadomości przestaje być przeży­ wana jako ofiara Kościoła, jako „eucharistia” ludu Bożego oddającego przez Chrystusa w Duchu Świętym Ojcu wszelką cześć i chwałę. W katechezie msza św. nie jest przedstaw iona jako radosna czynność wszystkich członków ludu Bożego, ale jako funkcja ściśle kapłańska, w której reszta członków Kościoła zobowiązana jest uczestniczyć na mocy przykazania kościelnego. Praw da o powszechnym kapłaństw ie wiernych nie jest należycie uwzględniona w program ie katechezy.

e) L e g a l i z m e u c h a r y s t y c z n y

W yraża się on w tym, że uczestnictwo we mszy św. rozpatryw ane jest głównie w aspekcie w ypełnienia tzw. obowiązku niedzielnego. Problem uczest­ nictwa jest omawiany praw ie wyłącznie w teologii m oralnej, w kazuistyce rejestrującej przyczyny zwalniające od obowiązku obecności na mszy św. albo też ustalającej, które części mszy św. są istotne dla „ważności” uczestnictwa, a które można opuścić pod sankcją co najwyżej grzechu lekkiego. W św ia­ domości w iernych „obowiązek niedzielny” przedstaw ia się często wyłącznie jako obowiązek zew nętrznej, fizycznej obecności na mszy św. bez związku z jakim iś religijnym i aktam i czy postawam i, należącymi do uczestnictwa we mszy św.

100 B IU L E T Y N O D N O W Y L IT U R G II

f) M o r a l i z m e u c h a r y s t y c z n y

Moralizm w katechezie i w pobożności eucharystycznej ma swoje dalsze źródło w jansenizm ie a bliższe w tendencjach antropocentrycznych tzw. epoki oświecenia. Eucharystia jako kom unia św ięta w tym ujęciu pojm ow ana jest jako nagroda dla dusz czystych i świętych. Dlatego trzeba starać się dobrze żyć, aby móc przystąpić do Komunii św iętej. Istota przygotowania do p rz y j­ m owania Eucharystii leży więc nie na płaszczyźnie w iary, ale na płaszczyźnie etycznego w ysiłku woli ludzkiej. Zjednoczenie z Chrystusem w Eucharystii nie jest ukazyw ane i przeżywane jako zjednoczenie z Chrystusem Zbaw icie­ lem i Odkupicielem, jako wszczepienie w Jego Tajem nicę Paschalną, ale jako zjednoczenie z Chrystusem — Oblubieńcem na wzór zjednoczenia z Nim dusz zbawionych w niebie, z drugiej strony znów E ucharystia pojm ow ana jest jako środek i jako pewnego rodzaju lekarstw o m ające wspomóc słabą wolę ludzką w jej dążeniu do etycznej doskonałości. Takie pojm owanie Eucharystii w aspekcie m oralnym znów z kolei sprzyja tendencjom indyw idualistycznym w kulcie eucharystycznym .

W szystkie ukazane powyżej tendencje m niej lub więcej zaciążyły na tr a ­ dycyjnej koncepcji katechezy i pobożności eucharystycznej. Oczyszczenie kultu eucharystycznego z tych wszystkich naleciałości i braków jest w łaśnie zam ie­ rzeniem i celem In stru kcji o Kulcie T a jem nicy Eucharystycznej z 25.V. 1967 r.

K a t e c h e z a e u c h a r y s t y c z n a w n o w y m u j ę c i u

Nowa In strukcja o Kulcie T a jem nicy E u ch arystyczn ej, podając na wstępie .ogólne zasady katechezy eucharystycznej, nigdzie w prost nie zajm uje stano­

wiska wobec pewnych braków ujęcia tradycyjnego, zadaw alając się pozytyw ­ nym zarysowaniem program u tej katechezy.

N ietrudno jednak zauważyć, że ten pozytywny w ykład zawiera w sobie wszystkie elem enty wym agane do zaradzenia brakom tradycyjnego ujęcia katechezy eucharystycznej.

Przede w szystkim uderza nas zupełne odejście od trydenckiego schem atu tej katechezy z jej charakterystycznym trójpodziałem na aspekt obecności, ofiary i pokarm u. Nowa Instrukcja mówi zawsze całościowo o Tajem nicy eucharystycznej, obejm ując tym term inem w szystkie jej aspekty. Całościowe podejście do tej tajem nicy jest więc pierwszym charakterystycznym rysem katechezy eucharystycznej epoki Vaticanum II.

Mówiąc o Tajem nicy eucharystycznej In stru k cja ma na uwadze przede wszystkim jej zasadniczą postać, o ile jest ona o b c h o d e m P a m i ą t k i P a n a (celebratio M emorialis Domini), będącej zarazem o f i a r ą i u c z t ą o f i a r n ą w e w s p ó l n o c i e l u d u B o ż e g o . Jeżeli a. 6 zaleca, aby katecheza ukazyw ała tajem nicę eucharystyczną jako ośrodek całego życia Kościoła, to ma na myśli tajem nicę eucharystyczną nie w sensie tajem nicy obecności C hrystusa w postaciach eucharystycznych przechowywanych w t a ­ bernakulum , ale s p r a w o w a n i e E u c h a r y s t i i . To w łaśnie spraw o­ wanie Eucharystii, a więc msza święta jako rzeczywistość dynamiczna, jako wydarzenie, jako „c e 1 e b r a c j a ”, jako zgromadzenie ludu Bożego, jest n a ­ praw dę ośrodkiem całego życia chrześcijańskiego zarów no dla całego Kościoła jak i dla m ie jsc ow y ch wspólnot tegoż Kościoła (a. 6). Tylko tak pojęta Eucha­ rystia należycie w yraża i przedziwnie spraw ia uczestn ictw o w ży ciu B ożym i jedność ludu Bożego a więc to, co stanowi istotę Kościoła. Tajem nica eucha­ rystyczna pojęta jako celebracja eucharystyczna jest więc znakiem który w y ­ raża, objaw ia tajem nicę Kościoła i zarazem ten Kościół buduje i urzeczyw ist­ nia. P rze z Eucharystię ustawicznie ż y je i w zra sta Kościół (a. 7).

Zwróćmy uwagę na zasadnicze przesunięcie akcentów, jakie w yraża się w tych sform ułow aniach. Tu już nie „Boski W ięzień” w T abernakulum a więc

B IU L E T Y N O D N O W Y L IT U R G II ₁₀₁

Eucharystia ujęcia w aspekcie statycznym , jako „sakram ent trw a ły ” stanowi centrum życia Kościoła, ale dynamiczna rzeczywistość celebracji Pam iątki P ana czyli zgromadzenia eucharystycznego! Tylko o tym zgromadzeniu bo­ wiem można powiedzieć, że ono w yraża i buduje Kościół. Tu bowiem głoszenie Ewangelii C h ry stu s o w ej zgrom adza w iernych i tu spraw ow an a je st tajemnica W ieczerzy P ań skiej, a b y przez Ciało i K r e w Pana zespalali się z sobą ściśle w s z y s c y bracia w s p ó ln o ty (a. 7). W ten sposób tajem nica eucharystyczna staje się ośrodkiem Kościoła miejscowego, w yrażając go i budując skutecznie. Od razu widać, że Eucharystii ujm ow anej wyłącznie i jednostronnie w aspekcie obecności tylko w jakim ś bardzo ograniczonym zakresie można przypisać rolę w yrażania i budow ania Kościoła.

Nowe spojrzenie na tajem nicę eucharystyczną w aspekcie całościowym i dynamicznym, jakie znajdujem y w Instrukcji, oznacza więc przezwycię­ żenie tej jednostronności, która została powyżej określona jako pragm atyzm eucharystyczny. Równocześnie zaś to spojrzenie, które ujm uje Eucharystię przede wszystkim jako zgromadzenie, będące znakiem Kościoła jako wspólnoty i jedności i w swojej funkcji tw orzenia i budow ania tej wspólnoty, przeciw ­ staw ia się zdecydowanie tendencjom indyw idualizm u eucharystycznego.

Zwrócenie uwagi w katechezie (a. 9) na różne sposoby Chrystusowej obec­ ności w liturgii przeciw staw i się skutecznie tendencjom m aterializm u eucha­ rystycznego. Jeżeli uw ydatni się należycie obecność C hrystusa w Jego słowie, w zgromadzeniu w iernych oraz w osobie celebrującego kapłana, w tedy już nie tak łatw o ulegnie się niebezpieczeństwu prostego utożsam iania hostii z J e ­ zusem, w sensie pewnego „zam ykania” go w przestrzennych i m aterialnych ram ach. Eucharystia będzie w tedy ujm ow ana jako jeden ze sposobów obec­ ności i działania Chrystusa, Uwielbionego Pana, będącego „po praw icy O jca”. Podkreślenie realnej obecności Chrystusa w E ucharystii zaś nie może w niczym umniejszać rzeczywistości i ważności innych sposobów Jego obecności w zgro­ madzeniu eucharystycznym (a. 9).

W pełni przeciw staw i się niebezpieczeństwu m aterializm u eucharystycz­ nego i magicznego pojm ow ania sakram entu należyte uw ydatnienie w k a te ­ chezie związku między liturgią słowa a liturgią eucharystyczną (a. 10). P aste­ rze powinni uwidaczniać w iernym , że związek ten jest głęboki bo p rze p o w ia ­ danie słowa w y m agan e jest do samego szafarstw a sakram en tów , jako że są one sakram en tam i w iary, rodzącej się i zasilającej ze słowa (a. 10 — cyt. z Dekr. o Posł. i Życiu kapł., 4). Ważność liturgii słowa w tym się wyraża, że rozbudza i zasila ona w iarę, która jest nieodzownym w arunkiem owocnego i skutecznego łączenia się sakram entalnego z Tajem nicą Paschalną Chrystusa w Eucharystii.

Można w tym m iejscu uczynić dygresję na tem at lokalizacji miejsc p rz e­ chowywania E ucharystii w kościele. Problem u tego nie można rozwiązać według kryteriów czysto zewnętrznych i m aterialnych, pytając, które miejsce jest najbardziej godne, centralne czy widoczne. Problem trzeba postawić na innej płaszczyźnie pytając, jaki sposób umieszczenia tabernakulum najlepiej będzie służył rozbudzeniu i pogłębieniu w iary w m isterium Eucharystii. B ę­ dzie to więc taki sposób, który najlepiej pozwoli w ykorzystać i uwydatnić elem enty liturgii stojące w służbie w iary i m ające ją przygotować do spot­ kania sakram entalnego z Chrystusem . Te elem enty to przede wszystkim — słowo i znaki względnie symbole. Należyte ich w ykorzystanie w służbie p e ­ dagogii w iary będzie postulowało inne zlokalizowanie tabernakulum niż to, które narzuca się spontanicznem u i „m aterialistycznem u” m yśleniu.

Dalszy arty k u ł (11) In stru k cji zaleca szczególne uwzględnienie w k a te ­ chezie eucharystycznej praw dy o powszechnym kapłaństw ie w iernych. Dzięki tem u w ierni poznają lepiej miejsce, przysługujące im w liturgicznym zgro­ madzeniu oraz role, którą m ają do spełnienia w czynności eucharystycznej. W ten sposób zażegnane zostanie niebezpieczeństwo klerykalizm u euchary­

1 0 2 B IU L E T Y N O D N O W Y L IT U R G II

stycznego, uznające jedynie aktywność urzędowego kapłana w liturgii. A rty ­ kuł 12; nakazujący w yjaśniać w katechezie istotę czynnego uczestnictwa we mszy św., ukazuje drogę do przezwyciężenia legalizm u eucharystycznego. To czynne uczestnictwo polega przede wszystkim na tym, że w ierni jako człon­ kowie świętego ludu Bożego w raz z kapłanem , czują się podmiotem ofiary eucharystycznej i pomni na mękę, z m a r tw y c h w s ta n ie * i chwałę Pana

,

składają Bogu dzięki i ofiarują nieskalaną ż e r tw ę nie ty lk o p rze z ręce kapłana

,

ale razem z nim. Drugim istotnym punktem czynnego uczestnictwa jest łączenie się z Bogiem i innym i wiernym i przez sakram entalną komunię świętą. Przez p rzyjęcie Ciała Pańskiego doskonali się ich łączność z Bogiem i yizajem m i ę ­ d z y sobą (a. 12). Tworzenie wspólnoty ludu z Bogiem i pomiędzy sobą w C hry­ stusie jest bowiem celem E ucharystii i dlatego na w spół-urzeczywistnianiu tego celu polega czynny udział we mszy św.

Omawiany a rty k u ł przynosi także zasadnicze dowartościowanie mom entu „opus operantis” we mszy św. pow tarzając za św. Tomaszem, że O fiara ta

sku tek sw ó j osiąga ty lk o w tych, k tó r z y przez wiarę, i miłość łączą się z mękę Chrystusa... Im zaś w y ch o d zi na korzyść m n iej lub w ięcej w miarę ich p o ­ bożności (Summa theol., III, q. 79, a. 7, ad. 2). W ten sposób zamyka się drogę do wszelkiego niewłaściwego, magicznego pojm ow ania nauki o „opus opera- tum ” sakram entu.

A rtykuł 13 wreszcie w skazuje drogę do właściwego ustaw ienia w k a te ­ chezie problem u stosunku m oralności do sakram entu. Przeciw staw iając się wszelkiem u antropocentrycznem u moralizmowi, przypom ina Pawłową naukę 0 chrześcijańskim nowym istnieniu w Chrystusie, które ma się stać podstaw ą nowego sposobu życia i postępowania. M oralność chrześcijańska nie tyle w y­ rasta z ludzkiego w ysiłku etycznego w spartego łaską (teza w gruncie rzeczy sem i-pelagiańska), ale z nowego e s s e i n C h r i s t o wyrażającego się w chrześcijańskim a g e r e . Dlatego Wierni powinni w ży ciu i obyczajach zac h ow yw ać to, co p rze z wiarę i sakram ent o trz ym a li w spraw owan iu Eucha­ rystii. Niech więc dołożą starań

,

by z ochotą całe życia sw e spędzali w mocy niebiańskiego posiłku, uczestnicząc w śmierci i z m a r tw y c h w sta n iu Pańskim.

W szczególności E ucharystia m usi być korzeniem i ośrodkiem wychowania do ducha wspólnoty. Eucharystia jest bowiem znakiem zobowiązującym 1 uzdalniającym do budowania jedności Kościoła przez miłość.

KS. FRANCISZEK BLACHNICKI

III. PRAKTYKA ODNOWY

1. Kom entarz rubrystyczny do Instructio altera

Z dniem 7. III. 1965 r. zapoczątkowana została posoborowa odnowa liturgii, na mocy pierwszej instrukcji wykonawczej Inter oecumenici z dn. 26. IX. 1964 r. Po upływie ponad dwóch lat odnowa ta postąpiła poważnie naprzód. Wzrosło przede w szystkim zrozumienie wagi problem u u duchowieństwa, a u wiernych pełne otw arcie się na udział w odnowionej liturgii. W okresie tym napłynęło do Stolicy Apostolskiej ze strony w ielu konferencji episkopatów, poszcze­ gólnych biskupów, kapłanów i w iernych szereg życzeń, aby znieść niektóre gesty i form y obrzędowe, które z racji swego pochodzenia lub znaczenia, oka­ zały się albo w prost zbędne, albo obce dla m entalności współczesnego czło­ wieka, tak aby pastoralny cel uczestniczenia w liturgii mógł być osiągnięty i łatw iej i skuteczniej.

Z tych życzeń i doświadczeń zrodziła się druga instrukcja wykonawcza Rady dla W ykonania Konstytucji o Liturgii z dnia 4. V. 1967 Tres abhinc annos

.

B IU L E T Y N O D N O W Y L IT U R G II ₁₀₃

Kilku członków wspom nianej Rady, z natury rzeczy ludzie bardzo zorien­ tow ani w przedmiocie, opublikowało do wym ienionej instrukcji kom entarz, zamieszczony w: N otitiae (3/1967 s. 169—194), ukazujący założenia, z których w ynikają konkretne postanow ienia oraź ogólny kierunek, ku którem u zmierza cała odnowa liturgii przede wszystkim m szalnej. Na kom entarzu tym opiera się poniższe omówienie.

W y b ó r f o r m u l a r z y m s z a l n y c h

In stru k cja postanaw ia: Poza okre sem Wielkiego Postu

,

w dniach 3 klasy można odpraw ia ć albo Mszę zgodną z oficjum dnia albo Mszę odpowiadającą wspomnieniu dokonanemu w Laudes. W te j M szy można użyć koloru oficjum dnia, zgodnie z n. 323 K ode ksu ru b ryk (a. 1).

Postanowienie tego punktu instrukcji rozszerza to, co było znane już w wymienionym Kodeksie Rubryk, a mianowicie, że w dnie 4 klasy można było odpraw iać Mszę ze św ięta jedynie kommemorowanego. Obecnie, poza Wielkim Postem, możliwość ta rozciągnięta została także na dnie 3 klasy. Dzięki tem u można obecnie odprawiać Msze niektórych świętych, które po­ przednio nigdy nie mogły dojść do głosu np. dnia 10 listopada zam iast Mszy 0 św. A ndrzeju z Awelinu, wyznawcy, można odpraw ić Mszę o św. Tryfonie 1 towarzyszach, męczennikach. Dlatego też w adwencie można odprawiać Msze z ferii w święta 3 klasy, dzięki czemu można będzie głębiej podkreślać duchowe treści tego okresu roku liturgicznego. Dlatego też prawdopodobnie w przyszłej reform ie roku liturgicznego poszczególne ferie tego okresu otrzy­ m ają własne oracje, a być może naw et pełne form ularze mszalne. Pewnym wyjściem na przeciw w tym względzie jest wprow adzenie lekcjonarza ferial- nego, przewidującego odpowiednią możliwość doboru czytań mszalnych. Dzięki temu, oprócz bogatego źródła treści dla życia duchowego wiernych otwiera się przy tym większa swoboda, w określonych granicach w prawdzie, w kształ­ towaniu k u ltu świętych i podkreślaniu ich roli w życiu Kościoła. Swoboda ta odpowiada bardziej duchowym potrzebom wiernych oraz duchowi odnowy liturgii.

We Mszy święta lub ferii wspomnianych jedynie w Laudes można używać szat koloru właściwego tejże Mszy lub szat koloru dnia. Pierwsza z tych moż­ liwości jest właściwsza. Przew idyw ał ją już Kodeks R ubryk dla Mszy 4 klasy. Obecnie w kolorze dnia można odprawiać Mszę oficjum kommemorowanego, chociażby kolory te różniły się między sobą. Rozwiązanie takie przewidziano z racji praktycznych, aby uniknąć niedogodności, któraby praktycznie mogła zrodzić, gdyby trzeba było przygotowywać, tam gdzie odpraw ia więcej k ap ła­ nów, szaty różnego koloru.

Jednak w w otywach 1, 2 i 3 klasy, a także we Mszach za zmarłych, należy używać koloru właściwego z tym, że Msze w otywne o charakterze radosnym nie mogą być odpraw iane w kolorze fioletowym np. Msza w drugi dzień 40-godzinnego W ystawienia.

We Mszy świętego lub ferii w okresie w ielkanocnym kommemorowanych w Laudes należy odmawiać „G loria”.

W y b ó r c z y t a ń m s z a l n y c h

Jeżeli Konferencja B isku pów danego kraju ze zwoliła na w p row adzenie Lekcjonarza na dni pow szedn ie w Mszach odpraw ia nych z lu dem , można go u żyw ać także w Mszach odprawianych bez udziału ludu, w ta kim w y p a d k u dozwolone jest czytan ie lekcji w ję z y k u n a ro d o w y m (a. 2).

Lekcjonarza ferialnego można więc używać nie tylko we Mszach odpra­ wianych z udziałem w iernych, ale także w odpraw ianych pryw atnie. Różno­ rodność bowiem czytań mszalnych ma być źródłem pobożności nie tylko dla

1 0 4 B IU L E T Y N O D N O W Y L IT U R G II

wiernych ale także dla kapłanów, nie biorących udziału w liturgii wspólnoty eucharystycznej. Pow tarzanie w ciągu tygodnia czytań niedzielnych lub z Commune jest często nużące, liturgia zaś nie znosi zbyt częstych powtórzeń, stąd usunięcie w ielu oktaw niegdyś flbchodzonych. Temu pow tarzaniu więc ma zaradzić, w prow adzenie czytań ciągłych tekstów biblijnych, by szerzej 1 obficiej zastaw ić stół Słowa bożego, także kapłanom nie w łączającym się do norm alnej liturgii spraw ow anej społecznie.

Mimo iż w odpraw ianiu Mszy pryw atnie obowiązuje język łaciński w ca­ łości, jednak czytania brane z lekcjonarza w myśl powyższego arty k u łu mogą być dokonywane w języku ojczystym.

L ekcjonarz ferialny zawiera perykopy biblijne także na niektóre ferie 2 klasy np. na ferie adw entowe od 17 do 23 grudnia. Ponadto są niektóre dni liturgiczne 2 klasy, które ściśle należą do Proprium de tempore, dlatego do­ brze się stało, że we wzorcowym w ydaniu lekcjonarza rzymskiego w dni te przewidziano czytania własne. Z pewnością w przyszłości dni te otrzym ają pełne form ularze własne.

W w ypadku gdy jakiś form ularz przew iduje w łasną Lekcję lub Ew an­ gelię, w tedy oba czytania należy brać z tejże Mszy. Lekcjonarza ferialnego należy używać także we Mszach sobotnich o Najśw. M aryi Pannie, ponieważ są one specjalnego rodzaju Commune, a nie własne.

N iektóre święta 3 klasy i kommemorowane m ają czytania w łasne w zna­ czeniu ścisłym. Są to: św. Tymoteusza (24. I), Nawrócenia św. Paw ła (25. I). Objawień M atki Bożej w Lourdes (11. II), św. G abriela A rchanioła (24. III), Boleści M atki Bożej (piątek po I niedzieli Męki Pańskiej), św. B arnaby (11. VI), W spomnienia św. Paw ła (30. VI), M atki Bożej z Góry K arm elu (16. VII), św. M arii M agdaleny (22. VII), św. M arty (29. VII), Ścięcia św. Jan a Chrzci­ ciela (29. VIII), Aniołów Stróżów (2. X) i św. R afała A rchanioła (24. X).

Zrealiozwanie w pełni niektórych norm m ających na celu uproszczenie pewnych przepisów mogłoby grozić swego rodzaju zubożeniem, ponieważ łączy się z w yelim inow aniem kommemoracji, m odlitw nakazanych, a do tego Msze wotywne, zwłaszcza odpraw iane za zm arłym i w czarnym kolorze są także mniej mile widziane. Zubożeniu tem u zapobiega postanow ienie art. 3 om aw ia­ nej instrukcji.

W dniach powszednich w ciągu roku, kiedy bierze się tekst Mszy z po­

przedniej niedzieli, zamiast modlitw z niedzieli można użyć jednej z modlitw w różnych potrzebach, zawartych w mszale, albo m odlitw z Mszy wotyw nych zawartych w mszale (a. 3).

Powyższy przepis pozwala na sporą swobodę w dobieraniu pewnych oracji i ubogacaniu w ten sposób form ularzy niekiedy często pow tarzających się. Temu ubogacaniu służy dobór odpowiednich czytań oraz swoboda doboru oracji. Z form ularzy niedzielnych pozostałyby więc jedynie niezmienione śpie­ wy procesjonalne (antyfony na wejście, ofiarow anie i Komunię) oraz m iędzy- lekcyjne w raz ze śpiewem na procesję do czytania Ewangelii. Śpiewy te, zwłaszcza w niedziele per annum , są bez specjalnego wyrazu liturgicznego i dlatego mogą być użyte także dla w yrażenia różnych treści w odmiennym kontekście.

Oracji ad diverse, jest w mszale kilkadziesiąt, mszy wotywnych kilkanaście. Zarówno w oracjach jak i we mszach w otywnych znajdują się bardzo piękne i bogate w treść teksty liturgiczne. Z bogactw tych można obecnie czerpać obficie, zwłaszcza jeśli teksty te są odm aw iane w języku zrozumiałym dla wiernych i w yjaśniane w odpowiednim kom entarzu liturgicznym .

R e d u k c j a o r a c j i m s z a l n y c h

We Mszy należy odmawiać jedną modlitwę. Dodaje się jednak do niej drugą modlitwę z jednym zakończeniem stosownie do rubryk a) modlitwę obrzędową.... b) modlitwę we Mszy w otyw nej dziękczynnej... (art. 4).

B IU L E T Y N O D N O W Y L IT U R G II _{1 0 5}

Sygnalizowane od w ielu lat pragnienie liturgistów , aby we Mszy odm a­ wiać jedną tylko orację, bez mnożenia kom m em oracji, nareszcie się spełniło. Om awiana instrukcja stanowi tw ardą fasadę odm aw iania jednej tylko m od­ litw y. Dom agają się tego racje psychologiczne: kolekta bowiem odmawiana przez celebransa po zebraniu się zgromadzenia liturgicznego i odpowiedniej zachęcie jednoczy m odlitw y wszystkich obecnych. Nie m a więc potrzeby w y­ rażania dodatkowo pewnych próśb lub w zyw ania innego jeszcze świętego 0 pośrednictwo w tej m odlitw ie. W ynikałaby bowiem dodatkow a niedogodność 1 nieodpowiedniość psychologiczna w postaci dw ukrotnego kończenia oracji, zwłaszcza że odmawia się ją lub śpiewa w języku ojczystym.

Pierw sze próby uproszczenia przepisów dotyczących oracji mszalnych podjęte były w 1955 r. gdy zniesiono tzw. m odlitw y okresowe oraz komme- m oracje oktaw i wigilii. W 1960 r. (Kodeks Rubryk) przyjęto zasadę, że we Mszy można odm awiać najwyżej 3 oracje, granicy zaś tej nie można było przekraczać pod żadnym pozorem. W prowadzenie do liturgii języka ojczystego pociągnęło za sobą konieczność dalszego uporządkow ania w tym przedmiocie. Dokonano tego mocą om awianej instrukcji staw iając żelazną zasadę jednej tylko oracji m szalnej.

W niektórych jednak w ypadkach przewidziano możliwość a naw et ko­ nieczność odm aw iania dodatkowych oracji, zawsze jednak pod jednym zakoń­ czeniem. Jedne z tych oracji są obowiązujące inne zaś dowolne tylko. Do pierwszych należą tzw. oracje obrzędowe lub rytualne, ponieważ m ają bez­ pośredni związek z rytem złączonym w ew nętrznie ze Mszą św. jak np. z r a ­ cji udzielania święceń kapłańskich wszystkich stopni, uroczystego poświęce­ nia opata, opatki i dziewic, zaw ierania związku małżeńskiego (tzw. ślub rzym ­ ski udzielany w czasie Mszy św.), względnie niektóre oracje z okazji rocznic dotyczących Kościoła powszechnego (papieskie) lub partykularnego (biskupie).

Inne natom iast są dowolne ponieważ dotyczą potrzeb raczej p a rty k u la r­ nych np. śluby zakonne, rocznice święceń kapłańskich.

W ypadki kiedy należy lub można odmówić dodatkow ą orację pod jednym zakończeniem om awiana instrukcja wylicza nie przykładowo tylko (exempla- tive) lecz taksatyw nie (taxative). Oznacza to, że niewyliczone należy uważać za zniesione. Zniesiono więc oracje takie, które dotychczas nie mogły być opuszczane (num ąuam omitendae) np. niedzieli, ferii adwentowych i w ielko­ postnych, tzw. oracje nierozdzielnie złączone, a także orację o Najśw. S a k ra­ mencie, gdy ktoś jeszcze odpraw iał Mszę św. coram Sanctissimo exposito, w brew zakazowi zaw artem u w instrukcji Eucharisticum m ysterium z dnia 25. V. 1967 r. (art. 61).

Pozostaje jednak nadal m odlitw a odm aw iana nad ludem (po postcommu- nio) w okresie Wielkiego Postu, ponieważ jest ona stałym i odrębnym ele­ m entem w form ularzu mszalnym, którego nigdy nie wiązano co do liczby i znaczenia z oracjam i mszalnymi.

Pozostają ponadto kom m em oracje świętych i ferii w Brewiarzu, według zasad zaw artych w Kodeksie Rubryk.

N iektóre szczególne potrzeby np. oracje dodaw ane z racji niedzieli m i­ syjnej znajdą lepsze miejsce w m odlitwie powszechnej czyli w iernych.

Dzięki uporządkow aniu spraw y m odlitw m szalnych wiele z nich otrzyma godniejsze m iejsce we Mszach, skoro będzie można używać ich jako głównych oracji mszalnych, gdy w ferie 4 klasy będą używane form ularze niedzielne. Dzięki tem u wydobędzie się z zapomnienia wiele bezcennych modlitw, które staną się częścią żywej chwalby Kościoła i nadadzą szczególny wyraz litu r­ giczny modłom zgromadzenia liturgicznego.

W związku z redukcją kom m em oracji do jednej tylko oracji nie ma już więcej m iejsca na tzw. im peraty, czyli m odlitw y nakazyw ane przez biskupów. W 1960 r. ograniczono ich liczbę i dnie w które można je było odmawiać. Obecnie zostały zniesione zupełnie. Od tej pory znajdą one swe właściwe