View of THE ROLE OF ADVISORY SERVICES IN THE CREATION OF INVESTMENT ACTIVITY OF PRIVATE FARMS

Pełen tekst

(1)Oeconomia 9 (2) 2010, 91–100. ZNACZENIE USUG DORADCZYCH W KREOWANIU AKTYWNOCI INWESTYCYJNEJ PRODUCENTÓW ROLNYCH Sawomir Kalinowski Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu. Barbara Kiebasa Uniwersytet Rolniczy im. Hugona Kotaja w Krakowie Streszczenie. Inwestycje s motorem dziaa w kadym przedsibiorstwie i gospodarstwie rolnym. Podjcie decyzji inwestycyjnej jest duym ryzykiem zarówno w maym, jak i duym gospodarstwie. Obecnie w obliczu wdraania nowych wymogów w produkcji rolnej (tzw. zasada wzajemnej zgodnoci) niezbdne jest niekiedy kosztowne inwestowanie w modernizacj gospodarstw. Praca przedstawia krótk charakterystyk próby 849 gospodarstw, ocen dziaalnoci inwestycyjnej ich wacicieli oraz planów na przyszo, a take ocen róde pozyskiwania informacji przez rolników w zakresie moliwoci inwestowania. Sowa kluczowe: indywidualne gospodarstwo rolne, orodki doradztwa rolniczego, system doradztwa rolniczego, inwestycje, ródo informacji, zasada wzajemnej zgodnoci. WSTP Doradztwo rolnicze de niowane jest jako „proces decyzyjny polegajcy na udzielaniu pomocy rodzinom rolniczym w podejmowaniu decyzji, dziki którym osigaj oni swoje cele” [Van den Ban 1997]. Instytucjami, które prowadz tak dziaalno na obszarach wiejskich s m.in. orodki doradztwa rolniczego (ODR) i zatrudnieni tam doradcy rolni. Dziaalno ODR skupiona jest obecnie nie tylko na rolniku i jego rodzinie, ale obejmuje równie lokaln spoeczno wiejsk, grupy producentów rolnych, usugodawców zlokalizowanych na obszarach wiejskich itp. Do podstawowych zada doradców rolnych naley przede wszystkim pomoc w podejmowaniu waciwych decyzji poprzez wspólne rozwizywanie problemów (np. metod uczestnictwa). Doradca rolny ma motywowa do Adres do korespondencji – Corresponding author: Sawomir Kalinowski, Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu, Katedra Ekonomii, ul. Wojska Polskiego 28, 60-637 Pozna; Barbara Kiebasa, Uniwersytet Rolniczy w Krakowie, Zakad Rolnictwa wiatowego i Doradztwa, Al. Mickiewicza 21, 31-120 Kraków, e-mail: barbara.kielbasa@ur.krakow.pl.

(2) 92. S. Kalinowski, B. Kiebasa. podjcia decyzji (np. inwestycyjnych) poprzez pomoc w pozyskaniu niezbdnych informacji i wnikliw analiz rozwiza [Kania 1995]. W. Kujawiski [2002] precyzuje cztery podstawowe zadania orodków doradztwa rolniczego: – zadania doradcze, które polegaj na pomocy w podejmowaniu waciwych decyzji, – zadania owiatowe, polegajce na przekazywaniu wiedzy i nauczaniu osób dorosych, – zadania informacyjne, czyli dostarczanie wiadomoci na temat nowych technologii i innowacji, ale bez ich oceniania, – zadania upowszechnieniowe, polegajce na rozpowszechnianiu nowych rozwiza technicznych i technologicznych w rolnictwie. Szczegóowo zadania instytucji doradczych, w tym orodków doradztwa rolniczego, precyzuje ustawa z dnia 22 pa dziernika 2004 roku o jednostkach doradztwa rolniczego [Dz.U. Nr 251, poz. 2507]. Podstawowym celem usug doradczych jest pomoc rolnikom w podnoszeniu ogólnej wydajnoci gospodarstw, a take dostosowanie do nowych standardów produkcji (tzw. zasada wzajemnej zgodnoci). Na obecnym etapie funkcjonowania wspólnej polityki rolnej kade pastwo czonkowskie ma obowizek utworzy tzw. System Doradztwa Rolniczego1 (Farm Advisory System), którego celem jest wiadczenie usug doradczych oraz pomoc rolnikom w dostosowaniu swoich gospodarstw. Rolnik bdzie móg korzysta z usug doradczych na zasadzie dobrowolnoci, a 80% kosztów z tym zwizanych (do równowartoci 1,5 tys. euro) moe odzyska ubiegajc si o do nansowanie z Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich 2007–2013 w ramach dziaania „Korzystanie z usug doradczych przez rolników i posiadaczy lasów”2. Instytucje zaangaowane w zarzdzanie i organizacj Systemu Doradztwa Rolniczego to oprócz orodków doradztwa m.in. Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi, Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa, Ministerstwo rodowiska, Gówny Inspektorat Weterynarii, Instytut Uprawy, Nawoenia i Gleboznawstwa w Puawach, Gówny Inspektorat Ochrony Rolin i Nasiennictwa, Gówny Inspektorat Ochrony rodowiska, regionalne zarzdy gospodarki wodnej oraz izby rolnicze [Raport SAEPR 2006]. Spenianie wymogów stawianych producentom rolnym przez Uni Europejsk warunkuje osignicie pozycji konkurencyjnej na rynku produktów rolno-spoywczych. Nie mona jednak sta si konkurencyjnym bez zwikszania swojego potencjau produkcyjnego oraz inwestowania w rozwój gospodarstwa rolnego [Zawisza, Niedbalski 2009]. POJCIE I ZNACZENIE INWESTYCJI W ROLNICTWIE W literaturze funkcjonuje wiele de nicji pojcia „inwestycje” oraz bogata charakterystyka i podzia z uwzgldnieniem rónych kryteriów. Jak podaje B. Klepacki [1998], inwestycja „to z jednej strony ogó skadników majtku trwaego, powstaych jako rezultat poniesionych nakadów pracy ywej i uprzedmiotowionej na ich budow lub rodków pieninych na ich zakup, z drugiej za jest to proces zwikszania tego majtku (tzw. 1 2. Art. 13 Rozporzdzenia Rady WE 1782/2003, Dz.U. L 30 z 31.01.2009, s. 16. Program Rozwoju Obszarów Wiejskich 2007–2013. Dziaanie 1.4. Acta Sci. Pol..

(3) Znaczenie usug doradczych w kreowaniu aktywnoci inwestycyjnej.... 93. proces inwestycyjny)”. Inwestowanie to uycie pewnych rodków do uzyskania z nich w przyszoci wikszego zysku lub dochodu [Ziókowska 2006]. Jak podaje GUS, nakady inwestycyjne to nakady rzeczowe i nansowe, które maj na celu wyposaenie gospodarstwa w nowe rodki trwae lub polepszenie (modernizacj) ju posiadanych, a take nakady na tzw. pierwsze wyposaenie inwestycji, które nie zwikszaj wartoci rodków trwaych. Nakady na rodki trwae w rolnictwie to nakady na budynki i budowle (wraz z robocizn i dokumentacj projektow), maszyny, urzdzenia, narzdzia oraz rodki transportu [Rocznik Statystyczny Rolnictwa i Obszarów Wiejskich 2008]. Niniejsza praca obejmuje analiz inwestycji rzeczowych (bezporednich) w rolnictwie. Najczciej spotykana klasy kacja tych inwestycji dzieli je na [Ziókowska 2006]: – inwestycje odtworzeniowe – maj na celu zastpienie zuytych rodków trwaych nowymi, – inwestycje modernizacyjne – maj na celu popraw efektywnoci produkcji przez zakup nowoczesnych maszyn i urzdze, – inwestycje innowacyjne – maj na celu dostosowanie wytwarzanych produktów do nowych wymogów, – inwestycje rozwojowe – su rozwojowi caego gospodarstwa rolnego przez wzrost potencjau produkcyjnego (rozwój parku maszynowego, nowy produkt, nowe kanay dystrybucji itp.), – inwestycje strategiczne – maj na celu wzmocnienie pozycji gospodarstwa/przedsibiorstwa rolnego na rynku (lokalnym, regionalnym, krajowym, midzynarodowym) w duszym okresie. Inwestowanie wymaga zaangaowania pewnej puli rodków nansowych i podjcia trafnych decyzji, które s zalene od wielu czynników. Na poziomie gospodarstwa czy przedsibiorstwa rolnego niezmiernie istotnym determinantem jest poziom dochodów dyspozycyjnych rolników, wysoko oprocentowania kredytów, dostpno kredytów preferencyjnych, dostpno funduszy unijnych, a take skonno waciciela gospodarstwa do inwestowania [Fereniec 1999]. Podstawowym celem badania bya ocena dziaalnoci inwestycyjnej losowo wybranej próby gospodarstw indywidualnych, z uwzgldnieniem roli orodków doradztwa rolniczego przy podejmowaniu decyzji inwestycyjnych przez kierowników tych gospodarstw. W ramach bada sformuowano dwie hipotezy badawcze: 1. Prywatne gospodarstwa indywidualne (tzw. gospodarstwa rodzinne) wykazuj nisk skonno do inwestowania, ukierunkowujc si gównie na inwestycje odtworzeniowe. 2. Orodki doradztwa rolniczego peni istotn rol w informowaniu o moliwociach pozyskania rodków na inwestycje i modernizacje w gospodarstwach rolnych, co w znacznym stopniu wpywa na podjcie decyzji inwestycyjnych. W pracy przedstawiono take kierunki inwestowania gospodarstw indywidualnych.. Oeconomia 9 (2) 2010.

(4) 94. S. Kalinowski, B. Kiebasa. MATERIA I METODY Badania empiryczne realizowane byy z wykorzystaniem metody sondaowej przy uyciu kwestionariusza ankiety, zawierajcego pytania pozwalajce na charakterystyk respondenta (rolnika), gospodarstwa rolnego, poziomu wiedzy z zakresu nowych wymogów w produkcji rolnej (tzw. zasada wzajemnej zgodnoci), planowania strategicznego (dziaalno modernizacyjna i inwestycyjna). Badania realizowano w 2007 roku na losowo dobranej próbie rolników uczestniczcych w szkoleniach organizowanych na obszarze województwa maopolskiego przez konsorcjum w skadzie: Maopolskie Stowarzyszenie Doradztwa Rolniczego, Maopolska Izba Rolnicza oraz Maopolski Orodek Doradztwa Rolniczego3. Rezultatem twardym przeprowadzonych bada empirycznych byo uzyskanie prawie 1000 ankiet, z czego do dalszej analizy na potrzeby niniejszej pracy wczono 849 poprawnie wypenionych. Próba badawcza stanowia 9% grupy przeszkolonych w województwie rolników. Analiz objto wacicieli gospodarstw o powierzchni uytków rolnych powyej 1 ha, co byo jednym z podstawowych kryteriów rekrutacji na szkolenie. W ramach bada dokonano analizy uzyskanych danych pierwotnych stosujc metody statystyki opisowej, z wykorzystaniem miar przecitnych oraz analizy wspózalenoci [Snarska 2007, Bielecka 2005]. W sformuowaniu rezultatów posuono si metodami o charakterze indukcyjno-dedukcyjnym, analogii i porówna. Wyniki przedstawiono w formie tabelarycznej, gra cznej i opisowej [Luszniewicz, Saby 2003]. W pracy przedstawiono fragmentaryczne wyniki szerszych bada prowadzonych przez autorów nad zagadnieniem wdraania zasady wzajemnej zgodnoci w Polsce. W pracy posuono si take, oprócz literatury dotyczcej omawianego zagadnienia, danymi wtórnymi, m.in. Gównego Urzdu Statystycznego, zamieszczonymi w Roczniku Statystycznym Rolnictwa i Obszarów Wiejskich 2008 oraz w raporcie zespou SAEPR.. WYNIKI BADA Punktem wyjcia do oceny skonnoci do inwestowania w modernizacj swoich gospodarstw bya analiza demogra czna uczestników szkole, która wykazaa, i co trzeci respondent by tzw. modym rolnikiem, gdy nie ukoczy jeszcze 40. roku ycia, a redni wiek ankietowanego to 45,6 lat. Dokonano take szacunkowej oceny siy roboczej (tj. wycznie kierowników gospodarstw) w ujciu jakociowym za pomoc wska nika koncentracji wyksztacenia4, który dla analizowanej grupy wynosi 112. Wynik ten pokazuje, 3 Temat szkole: „Spenienie standardów w dziedzinie ochrony rodowiska, zwierzt i konsumenta a uzyskanie dopat bezporednich (konieczno przestrzegania wymogów tzw. wzajemnej zgodnoci)”. Czterodniowe szkolenia konsorcjum realizowao w ramach Sektorowego Programu Operacyjnego ,,Restrukturyzacja i modernizacja sektora ywnociowego oraz rozwój obszarów wiejskich” w zakresie dziaania 1.3 ,,Szkolenia”. ¦ J q 100, 4 Wska nik koncentracji wyksztacenia (WKq) obliczany jest wedug wzoru: WK q R gdzie Jq oznacza jednostki kwali kacji wynoszce dla rolników, którzy: uzyskali tytu kwali kacyjny – 0,25 punktu, ukoczyli szkoy zawodowe – 1,0 punkt, rednie – 1,5 punktu, wysze – 2,0 punkty. R – liczba producentów w analizowanej grupie.. Acta Sci. Pol..

(5) Znaczenie usug doradczych w kreowaniu aktywnoci inwestycyjnej.... 95. i respondenci to najczciej osoby o wyksztaceniu zawodowym lub rednim (82,2%). Jedynie niecae 5% ankietowanych deklarowao posiadanie wyksztacenia wyszego. Obszarem bada byo województwo maopolskie, które charakteryzuje si najbardziej rozdrobnion struktur obszarow w Polsce, natomiast rednia powierzchnia uytków rolnych w badanej próbie to 8,46 ha. Najliczniejsz grup stanowiy gospodarstwa o powierzchni od 3 do 10 ha, najmniej gospodarstw zanotowano w grupie o najwikszej powierzchni – 100 ha uytków rolnych i wicej (rys. 1). Wyniki te pokrywaj si z danymi GUS z 2007 roku dotyczcymi sytuacji w Polsce, gdzie liczn grup stanowi gospodarstwa rolne o powierzchni uytków rolnych od 3 do 10 ha (28,7%)5. 36,9 25,0. Rys. 1. Fig. 1.

(6) ródo: Source:. 10,7. 2,6. 1,2. 1,2. 0,4. 50-100. 100 i wicej/100 and more. 15-20. 10-15. 5-10. 3-5. 2-3. 3,4. 30-50. 8,2. 20-30. 10,5. 1-2. 40,0 35,0 30,0 25,0 20,0 15,0 10,0 5,0 0,0. Struktura badanych gospodarstw indywidualnych (wg ha uytków rolnych) [%] Structure of the surveyed private farms (by ha of agricultural land) [%] Opracowanie wasne na podstawie bada empirycznych (n = 849). Own elaborations based on empirical studies (n = 849).. W strukturze uytków rolnych dominoway grunty orne (ponad 70%), 24% stanowiy ki trwae i pastwiska, a sady i plantacje wieloletnie obejmoway niecae 2% wszystkich uytków rolnych w badanych gospodarstwach. Analizowane gospodarstwa przeznaczay produkcj gównie na zaspokojenie potrzeb ywnociowych swoich i rodziny (55% wypowiedzi). Jedynie 18% ankietowanych wacicieli gospodarstw deklarowao, i utrzymuj si wycznie z produkcji rolnej, dostarczajc na rynek wiksze iloci towarów. Potwierdzeniem niskiej produktywnoci i sabej ywotnoci badanych gospodarstw indywidualnych bya nieistotna wspózaleno midzy wielkoci gospodarstwa a znaczeniem przychodów z tytuu jego prowadzenia w budecie gospodarstwa domowego (r = 0,267). Co czwarty respondent stwierdzi, i podstaw utrzymania jest nie tylko produkcja rolna, ale przede wszystkim praca poza gospodarstwem (praca najemna lub wasna rma), a take renty i emerytury (min. 50% udzia przychodów spoza gospodarstwa). 5. W 2007 roku GUS zanotowa prawie 30% gospodarstw z grupy o powierzchni uytków rolnych od 0 do 1 ha, jednak nie zostay one przedstawione, poniewa nie s przedmiotem analizy w niniejszej pracy. Oeconomia 9 (2) 2010.

(7) S. Kalinowski, B. Kiebasa. 96. Wpyw na podejmowanie decyzji inwestycyjnych na poziomie mikroekonomicznym (prywatne gospodarstwa indywidualne, tzw. gospodarstwa rodzinne) ma wiele czynników demogra cznych, spoecznych i ekonomicznych. Ma znaczenie nie tylko dostpno rodków nansowych (rodki wasne, kredyty, pomoc UE), lecz przede wszystkim takie czynniki, jak: wielko gospodarstwa, wiek i wyksztacenie rolnika, a take plany rolnika co do prowadzenia lub rezygnacji z produkcji rolnej. Kwestionariusz ankiety zawiera pytania dotyczce planowania strategicznego (nowe inwestycje) w gospodarstwie w cigu najbliszych 3 lat. Najmniejsze gospodarstwa charakteryzoway si najczciej brakiem planów strategicznych i wykazyway nisk skonno do inwestowania w rozwój lub modernizacj swojego gospodarstwa (tab. 1). W kadej z grup gospodarstw o powierzchni uytków rolnych do 5 ha zanotowano od 36% do prawie 50% odpowiedzi twierdzcych. Z kolei kierownicy gospodarstw wikszych byli przekonani o koniecznoci wymiany zuytych maszyn i urzdze, modernizacji budynków czy inwestowaniu w powikszenie gospodarstwa (od 60 do 100% odpowiedzi twierdzcych w tych grupach) (tab. 1). Zakres rzeczowy zrealizowanych w badanych gospodarstwach inwestycji przedstawia tabela 2. Obejmuje on przede wszystkim modernizacj i budow nowych budynków i budowli, a take zakup nowych rodków transportu (cigniki, kombajny itd.) (tab. 2).. Tabela 1. Plany inwestycyjne wacicieli badanych gospodarstw indywidualnych na najblisze 3 lata (2008–2010) Table 1. Investment plans of owners of private farms for the next 3 years (2008–2010). Tak/Yes. Nie/No. liczba odpowiedzi/ 26 /number of responses w % odpowiedzi pozytywnych w danej grupie gospodarstw/ 36,6 /in % of positive answers in the group of farms liczba odpowiedzi/ 45 /number of responses w % odpowiedzi negatywnych w danej grupie gospodarstw/ 63,4 /in % of positive answers in the group of farms. 6. 100 i wicej/ /100 and more. 50–100. 30–50. 20–30. 15–20. 10–15. 5–10. 3–5. Wyszczególnienie/ /Speci cation. 2–3. Powierzchnia uytków rolnych badanych gospodarstw (w ha)/ /Area of agricultural land in surveyed households (in ha). 1–2. Rodzaj odpowiedzi/ /Type of response. 39. 99. 168. 46. 21. 14. 6. 3. 48,1. 49,3. 58,9. 69,7. 72,4. 66,7. 60,0. 42. 102. 117. 20. 8. 7. 4. 4. 0. 61,0. 50,7. 41,1. 30,3. 2,3. 33,3. 40,0. 40,0. 0,0. 60,0 100,0.

(8) ródo: Opracowanie wasne na podstawie bada empirycznych. Source: Own elaborations based on empirical studies (n = 849).. Acta Sci. Pol..

(9) Znaczenie usug doradczych w kreowaniu aktywnoci inwestycyjnej.... 97. Tabela 2. Struktura nakadów inwestycyjnych w rolnictwie w badanych gospodarstwach i w Polsce w 2007 roku z podziaem na rodzaj nakadów (w %) Table 2. The structure of investment outlays in agriculture in the surveyed farms and in Poland in 2007 by type of outlays (in %) Wyszczególnienie/ /Speci cation. W Polsce/ /In Poland. W badanych gospodarstwach rolnych/ /In the surveyed farms. 100,0. 100,0. Budynki i budowle/ /Buildings and structures. 44,9. 42,8. Maszyny, urzdzenia techniczne i narzdzia/ /Machinery, technical equipment and tools. 37,0. 21,9. rodki transportu/Transport equipment. 18,1. 35,3. Ogóem/ /Total w tym:/ /of which:.

(10) ródo: Opracowanie wasne na podstawie bada empirycznych i Rocznika Statystycznego Rolnictwa i Obszarów Wiejskich 2008. Source: Own elaborations based on empirical studies and Statistical Yearbook of Agriculture and Rural Areas 2008.. Rolnicy czsto decydowali si na wymian zuytych maszyn, mimo i w wielu przypadkach nie byo to konieczne. Rejestrowano wzrost liczby cigników na 100 ha uytków rolnych w województwie maopolskim [Rocznik… 2008]. Cigniki rolnicze posiadao prawie 35% gospodarstw prowadzcych dziaalno rolnicz w omawianym województwie (w Polsce 45%), a na 100 hektarów przypada 18 cigników. Najwikszy udzia cigników rolniczych notuje si w gospodarstwach najwikszych obszarowo (powyej 20 ha uytków rolnych – 96,6% gospodarstw posiadajcych cigniki w tej grupie). Wród planowanych wydatków inwestycyjnych najwicej rodków rolnicy planowali przeznaczy na zakup nowych rodków transportu. Nawet gospodarstwa najmniejsze obszarowo zamierzay przeznaczy na ten cel minimum 20 tys. z (tab. 3). Stosunkowo niewiele rodków nansowych waciciele gospodarstw planowali przeznaczy na remonty lub budow nowych budynków i budowli. Modernizacja budynków i budowli oraz zapewnienie zwierztom optymalnych warunków jest z punktu widzenia spenienia wymogów wzajemnej zgodnoci problemem szczególnie istotnym. Jednak gospodarstwa indywidualne z jednej strony nie posiadaj wystarczajcych rodków nansowych, a z drugiej – kosztowne prace modernizacyjne nie znajd pokrycia w osiganej produkcji czy pobieranych dopatach z Unii Europejskiej. W zakresie podejmowania decyzji inwestycyjnych zapytano kierowników gospodarstw o róda informacji oraz pomocy. Rolnicy wskazali, i najwiksz pomoc w podjciu decyzji inwestycyjnych, a take niezbdne informacje o moliwociach nansowania takich inwestycji pozyskuj od doradców rolnych zatrudnionych w orodkach doradztwa rolniczego (okoo 37% wskaza, rys. 2).. Oeconomia 9 (2) 2010.

(11) S. Kalinowski, B. Kiebasa. 98. Tabela 3. Uredniona wielko planowanych wydatków inwestycyjnych wyraona wartociowo (w z) Table 3. The average size of the planned capital expenditure, expressed in value (in zl). 20–30. 30–50. 50–100. 100 i wicej/ /100 and more. 19 270 33 316. 46 000. 13 125. bd. bd. 20 000. 15 124. 15 208 15 292. 17 500. 50 000. bd. bd. bd. 36 655. 53 635 77 667 202 500. 10–15. 14 586. 5–10. 15–20. Budynki i budowle/ /Buildings 16 544 13 125 and structures Maszyny, urzdzenia techniczne i narzdzia/ 2 125 16 611 /Machinery, technical equipment and tools rodki transportu/ 21 640 31 667 /Transport equipment. 3–5. 2–3. Wyszczególnienie/ /Speci cation. 1–2. Powierzchnia uytków rolnych badanych gospodarstw (w ha)/ /Area of agriculture land in the surveyed households (in ha). 95 000 140 000 500 000 100 000.

(12) ródo: Opracowanie wasne na podstawie bada empirycznych; bd – brak danych, w kwestionariuszu brak odpowiedzi na to pytanie. Source: Own elaborations based on empirical studies; bd – lack of data in the questionnaire, non-response to his question.. Istotna w tym zakresie jest take praca urzdów gmin (22% wskaza) i izb rolniczych (12% wskaza), a take opinia znajomych i rodziny (14% wskaza). Wyniki bada pokazay, i orodki doradztwa peni istotn rol w podnoszeniu konkurencyjnoci gospodarstw rolnych, dostarczaniu informacji przez bezporednie konsultacje, kursy i szkolenia. Doradcy rolni utrzymuj bezporednie kontakty, czsto nieformalne, które maj take ogromny wpyw na kierunek decyzji w zakresie zarzdzania gospodarstwem rolnym.. PODSUMOWANIE Reasumujc naley stwierdzi, i przeprowadzone badania empiryczne potwierdziy przypuszczenia autorów sformuowane w postaci dwóch hipotez, zawartych w opisanej metodyce bada. Na podstawie przeprowadzonej analizy mona skonstatowa, i mae gospodarstwa indywidualne nie prowadziy polityki planowania strategicznego. Z uwagi na organiczny charakter produkcji rolniczej dziaalno inwestycyjna miaa gównie charakter produkcyjnych inwestycji rzeczowych. Jednak wikszo gospodarstw prowadzi obecnie dziaalno gównie eksploatacyjn (przy wykorzystaniu posiadanych rodków obrotowych oraz dostpnej siy roboczej) ze zmarginalizowan dziaalnoci inwestyActa Sci. Pol..

(13) Znaczenie usug doradczych w kreowaniu aktywnoci inwestycyjnej.... 99. 37 %. 40 35 30 22 % 25 20. 14 % 12 %. 15. 6%. 10. 8%. 5. Inne/Others. Internet/Internet. Izba Rolnicza/Board of Agriculture. Orodek Doradztwa Rolniczego/Agricultural Advisory Centre. Urzd Gminy/Municipal Offices. w% /in%. znajomi, rodzina/friends, family. 0. Rys. 2..

(14) róda informacji i pomocy w podjciu decyzji inwestycyjnych przez wacicieli badanych gospodarstw [%] Fig. 2. Source of information and assistance in taking investment decisions by the owners of surveyed farms [%]

(15) ródo: Opracowanie wasne na podstawie bada empirycznych (n = 849). Source: Own elaborations based on empirical studies.. cyjn (inwestycje odtworzeniowe). Na dusz met takie dziaanie moe prowadzi do upadku gospodarstwa oraz wykluczenia z potencjalnego uczestnictwa w rynku, poniewa inwestycje determinuj jego rozwój w duszym okresie. Co równie istotne, takie gospodarstwa mog nie sprosta nowym wymogom wynikajcym z obowizywania zasady wzajemnej zgodnoci, zwaszcza jeli chodzi o zapewnienie dobrostanu zwierzt. Na tak sytuacj, szczególnie w województwie maopolskim, skada si wiele czynników. Du barier jest rozdrobniona struktura agrarna; ponad 80% gospodarstw posiada mniej ni 10 ha, co powanie utrudnia uzyskanie opacalnej produkcji, a nastpnie moliwo inwestycji w celu spenienia standardów produkcji, gównie jakociowych. Instytucj najwyej ocenian przez ankietowanych by orodek doradztwa rolniczego. Ma to swoje uzasadnienie z uwagi na najwiksze dowiadczenie pracy z rolnikami oraz najdusz tradycj w dziaalnoci doradczej na obszarach wiejskich. Doradca rolny bardzo czsto ma nieformalne kontakty z producentami rolnymi, co owocuje lepsz wspóprac i zaufaniem do teje instytucji doradczej. Orodki doradztwa rolniczego, podobnie jak producenci rolni, stoj przed nowymi wyzwaniami zwizanymi z wprowadzaniem nowych zasad w zakresie produkcji rolnej, tzw. zasada wzajemnej zgodnoci. Instytucje te s jednak dobrze przygotowane do nowych zada i aktywnie uczestnicz w Systemie Doradztwa Rolniczego. Mimo pojawiania si prywatnych rm konsultingowych, orodki doradztwa mog nadal peni kluczow rol w zwikszaniu potencjau produkcyjnego gospodarstw, przede wszystkim z uwagi na ogromne dowiadczenie w pracy z rolnikiem oraz stay dostp do róde wiedzy, nie tylko z zakresu pozyskiwania rodków na inwestycje. Oeconomia 9 (2) 2010.

(16) S. Kalinowski, B. Kiebasa. 100. PIMIENNICTWO Ban Van den A.W., Hawkins H.S., 1997. Doradztwo rolnicze. Wydawnictwo Maopolskiego Stowarzyszenia Doradztwa Rolniczego, Kraków, 14–54. Bielecka A., 2005. Statystyka w biznesie i ekonomii: teoria i praktyka. Wydawnictwo Wyszej Szkoy Przedsibiorczoci i Zarzdzania im. Leona Ko miskiego, Warszawa. Fereniec J., 1999. Ekonomika i organizacja rolnictwa. Wydawnictwo Key Text, Warszawa, 24–37. Kania J., 1995. Cele i bariery doradztwa rolniczego w Polsce. Wydawnictwo Maopolskiego Stowarzyszenia Doradztwa Rolniczego, Kraków. Klepacki B., 1998. Ekonomika i organizacja rolnictwa. Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa, 97. Kujawiski W., 2002. Doradca rolniczy jako autorytet. Zagadnienia Doradztwa Rolniczego, nr 3/4/, 35–41. Luszniewicz A., Saby T., 2003. Statystyka z pakietem komputerowym STATISTICA PL. Teoria i zastosowania, Wydawnictwo C.H. Beck, Warszawa, 63–88. Snarska A., 2007. Statystyka, ekonometria, prognozowanie – wiczenia z Excelem. Wydawnictwo Placet, Warszawa, 42–57. Zawisza S., Niedbalski A., 2006. Funkcjonowanie orodków doradztwa rolniczego po integracji z Uni Europejsk – wybrane zagadnienia. Roczniki Naukowe SERiA, Tom VIII, Zeszyt 4, 365–399. Ziókowska J., 2006. Metody oceny efektywnoci projektów inwestycyjnych w agrobiznesie, Studia i Monogra e IERiG , Warszawa, 5–15. May Rocznik Statystyczny. GUS, Warszawa 2009. Rocznik Statystyczny Rolnictwa i Obszarów Wiejskich. GUS, Warszawa 2008. Ustawa z dnia 22 pa dziernika 2004 roku o jednostkach doradztwa rolniczego (Dz.U. Nr 251, poz. 2507). Raport „Wstpna analiza instrumentu cross-compliance w kontekcie przyszej implementacji w Polsce”. Autorzy: zespó SAEPR, Sekcja Analiz Ekonomicznych Polityki Rolnej SAEPR/FAPA, Warszawa luty 2006.. THE ROLE OF ADVISORY SERVICES IN THE CREATION OF INVESTMENT ACTIVITY OF PRIVATE FARMS Abstract. Investments are a propeller of activity in every company or a farm. Investments decision is a high risk of both small (private) and large farms. Nowadays, facing the implementation of new requirements in agricultural production, it is sometimes necessary to invest a lot of money in the modernization of the farm. In Malopolska province, where research have been conducted, farmers often choose the replacement investments, having the character of productive investments. Due to the speci c conditions of production, often resulting in inef ciency and its unavailability, farmers rarely invest in development of their farm. The paper presents brief descriptions of the sample of 849 households, an assessment of investments activities and plans for the future, and also analyze of the source of getting information to farmers in the eld of investment possibilities. Key words: private farm, Agricultural Advisory Center, Farm Advisory System, investments, source of information, cross-compliance mechanism. Zaakceptowano do druku – Accepted for print 19.04.2010 Acta Sci. Pol..

(17)