Andrzej Franciszek Dziuba
"Sakrament pokuty i pojednania",
Marian Pastuszko, Kielce 1999 :
[recenzja]
Collectanea Theologica 70/4, 209-213
sza to jednak zasadniczej propozycji zapoznania się z ż y c ie m i działalnością św. Rafała.
N ależy zaznaczyć, ja k to wskazuje w ydaw ca (s. 6), iż c u r r c u lu m v ita e oraz ogólne omówienie duchowości św. Rafała ukazały się wcześniej, najpierw w postaci dwóch artykułów w „Rivista di Vita Spirituale” (1999 s. 214-237,338-357), a następnie łącz nie w postaci książeczki wydanej w Rzym ie w 1990 r.
W ażnym i interesującym uzupełnieniem książki je s t dwanaście reprodukcji foto graficznych. P rzybliżająone graficznie zw łaszcza niektóre elem enty życia i działalno ści Świętego. Zresztą ikonografia spełnia tu pozytyw ną rolę.
W spom niany w ybór tekstów z pism św. R afała K alinow skiego przygotowany zo stał już wcześniej przez o. Czesław a G i l a . Są to m ateriały pochodzące z następują cych okresów: 29 III 1893 - Wadowice, 24 XI 1902 - Lwów, nieznana data i miejsce, 3 IX 1906 - Wadowice.
Z uznaniem należy odnotować bogate przypisy. Stały się one nie tylko elementem bibliograficznym , ale w w ielu miejscach tw órczym i dopow iedzeniam i i uzupełnienia mi zasadniczej narracji. A utor przybliża tu m.in. pewne osiągnięcia badawcze publi kow ane w języku polskim. Zasadniczo jednak są to odw ołania do tekstów źródłowych. Prezentowane opracowanie kannelitańskiego prowincjała stanowi interesujące i syn tetyczne przybliżenie życia oraz duchowości Świętego, ja k to w skazuje zresztą w prost sam podtytuł. Wydaje się, iż w ielu współczesnych czytelników oczekuje w łaśnie ta kiego zwartego, w m iarę pełnego obrazu tej jakże ciekawej postaci duchowości kar- melitańskiej. Praca ta wpisuje się w całokształt propagowania wielkiego bogactwa myśli wywodzącej się z całej tradycji kannelitańskiej. Trzeba tu podkreślić, iż Szczepan T. Praskiewicz ma w tej dziedzinie duże zasługi, będąc apostołem św. R afała oraz innych reprezentantów tradycji Góry Karmel.
ks. A n d r z e j F r a n c is z e k D z iu b a , W a rsza w a
M arian PASTUSZKO, S a k r a m e n t p o k u t y i p o je d n a n ia . Wyd. „Jedność” , Kielce 1999, ss. 663.
K ażda odpow iedzialna refleksja teologiczna w okół ludu Bożego N owego Przym ie rza stawia szczególnie w yraźnie i jednoznacznie bogactwo zbaw czego dzieła spełnia nego nadal przez Jezusa Chrystusa, w cielonego Syna Bożego i posłanego w pełni cza sów Mesjasza. Staje On jako N ow y A dam w nowej ekonomii zbawienia, a w ięc eko nomii zwycięskiej konfrontacji z grzechem ludzkości oraz grzecham i poszczególnych osób. To odtąd w Chrystusie, z Chrystusem i przez Chrystusa spełnia się ostatecznie dzieło zbaw ienia ludzi i świata.
U kazane na kartach biblijnych zbawcze dzieło Chrystusa, Mistrza z Nazaretu ukazu je Go jako jednającego ludzi z Bogiem oraz między sobą, także w wymiarze społecznym
i wspólnotowym. Spełnione w obec Ojca paschalne dzieło N owego Przymierza, a więc męki, śmierci, zmartwychwstania i dam D ucha otwiera odtąd możliwość osobowego pojednania, nawrócenia i metanoi dla każdego człowieka wiary, nadziei i miłości. W Nim każdy otrzymuje zadany dar i możliwość w yzwolenia z grzechu i śmierci.
Po znanej i bardzo cenionej pracy ks. prof. M. P a s t u s z k o zatytułowanej: Naj
świętsza Eucharystia według Kodeksu Prawa Kanonicznego Jana Pawła II (Kielce
1997) oraz innych kom entarzach ukazało się kolejne studium pośw ięcone innym frag m entom Kodeksu Praw a K anonicznego z 1983 r. Tym razem je s t ono poświęcone sa kramentowi pokuty i pojednania. Trzeba dodać, iż pew ne fragmenty tego opracowania ukazały się ju ż dm kiem na łam ach „Praw a K anonicznego” .
Prezentow aną książę, po dedykacji dla biskupów kieleckich (s. 5), otw iera przed m ow a ks. prof. S. C z e r w i к a, w ybitnego w spółczesnego liturgisty (s. 7-10) oraz in teresujące ogólne wprowadzenie zatytułow ane Pojęcie sakramentu pokuty i pojedna
nia (s. 11-52). N astępnie całość studium podzielona została na szczegółowe cztery
rozdziały, co w znacznym stopniu sugem je system atyka kodeksowa. W końcu autor podał interesujący go fragment K odeksu Praw a K anonicznego w języku łacińskim: „De sacramento paenitentiae et reconciliationis: (canones: 959-997)” (s. 639-647), dodano także bibliografię, która podzielona została na źródła i literaturę (s. 648-656).
Rozdział pierwszy nosi tytuł: Sprawowanie sakramentu pokuty i pojednania (ka
nony 960-964 par. 1-3) (s. 53-165). Sakram ent ten jaw i się zawsze jak o osobowe po
jednanie penitenta z Bogiem i Kościołem, zresztą faktycznie nie m a innej jego for my. Tu autor dotyka także kwestii rów noczesnego rozgrzeszenia w ielu penitentów bez uprzedniej ich spowiedzi indywidualnej, które m oże m ieć m iejsce w ekstremalnych sytuacjach. W reszcie kanony te dotyczą także m iejsca sprawow ania sakramentu poku ty i pojednania, które generalnie w inno być godne pow agi i istoty tego sakramentu.
Szafarz sakramentu pokuty i pojednania (kanony 965-986par. 1-2) (s. 166-433) to
tytuł drugiego rozdziału studium ks. M . Pastuszki. Ten najobszerniejszy rozdział otwie rają uw agi o kapłanie jako szafarzu sakramentu pokuty i pojednania. W ynika to z ge neralnej jurysdykcji rozeznanej w ram ach Kościoła pow szechnego. W tym kontekście w ażne je st jednak ustalenie szczegółowych upraw nień do sprawow ania tego sakra m entu w danym m iejscu i czasie. K olejne kanony Kodeksu to refleksja w okół tej po sługi w zwyczajnych, a następnie szczególnych okolicznościach, które m ogą być bar dzo zróżnicowane. W reszcie przeanalizow ano tu jeszcze kw estię obowiązków szafa rza sakram entu pokuty i pojednania, a w ięc m .in. tajem nicę i sekret, korzystanie z wiedzy zdobytej na spowiedzi czy obow iązek sprawow ania tego sakramentu.
W kolejnym rozdziale podjęto temat: Chrześcijanin ja k o penitent (kanony 987-
w inien rozeznać spowiednik. D alsze kanony w skazują, na m aterię dalszą (circa quam) sakramentu pokuty i pojednania oraz obow iązek dorocznej spowiedzi indywidualnej, która zazwyczaj związana je st z okresem paschalnym roku liturgicznego. Z kolei autor omów ił także możliwość sakramentalnego wyznania grzechów przy pom ocy tłumacza oraz przed spowiednikiem jakiegokolw iek obrządku.
Ostatni rozdział prezentowanej pracy opatrzony został tytułem: Odpusty (kanony
992-997) (s. 523-638). A utor ukazał aktualny stan praw ny w tej materii, także w jego
rozw oju historycznym i doktrynalnym . Szczegółowo i bardzo schem atycznie a jed n o cześnie w formie bardzo zrozumiałej omówił udzielanie i uzyskiwanie odpustów w dzi siejszych czasach. Warto tu dodać, iż jako ulotkę do książki dodano najnowsze infor macje o odpustach w ynikające z Enchiridion Idulgentiarem. Normae concessiones, ogłoszone w Radio W atykańskim dnia 17 IX 1999 r. i w ydane w Libreria Editrice Va ticana 1999r. z okazji W ielkiego Jubileuszu R oku 2000.
Poszczególne zagadnienia prezentowane są według konsekwentnego i znanego z wcze śniejszych publikacji schematu. Najpierw ukazano dawne prawo, a dokładniej schema tyczny zarys dziejów praktyki Kościoła oraz historyczne kształtowanie się normujących j ą przepisów prawnych. Z kolei przedstawiono norm y Kodeksu Prawa Kanonicznego z 1917 r., który był pewnym i bardzo znaczącym etapem kodyfikacyjnym kształtowania się prawa Kościoła. Wreszcie w trzecim etapie ukazano Kodeks Prawa Kanonicznego Jana Pawła II z 1983 r. oraz ewentualne dalsze wskazania kościelne, zwłaszcza wyrasta jące z nauki teologicznej II Soboru Watykańskiego.
Prezentowane studium je s t ostatecznie bardzo interesującym kompendium w za kresie podjętej problematyki. „Dzięki zastosow aniu tej m etody - pisze ks. S. Czerwik w przedm owie - każde zagadnienie jaw i się Czytelnikow i jako rezultat długiej i orga nicznej ewolucji związanej z sam ą naturą K ościoła - Ciała Chrystusa i hierarchicznie uporządkowanej wspólnoty, w której praw o je s t przejaw em życia i służy zbawieniu człow ieka” (s. 7). Zatem proponow ane przem yślenia to owoc refleksji oraz praktycz nych doświadczeń liturgicznych danej społeczności diecezjalnej.
Prezentowane opracow anie je st niezw ykle interesującym a zarazem i kom plekso w ym oraz zw artym kom entarzem do kanonów 960-997, a wiec tytułu czwartego (Sa
krament pokuty), w części pierwszej (Sakramenty), w księdze czwartej ( Uświęcające zadanie Kościoła) K odeksu Praw a K anonicznego Jana Paw ła II z 1983 r. Jest to wręcz
sw oista dynam iczna sum a historyczno-kanonistyczna (por. s. 7) w tej dziedzinie, chy ba dotąd jedyna i tak gruntowna w polskiej literaturze kanonistycznej. Taki zwarty i kom pleksowy zbiór je st faktycznie cennym zgrom adzeniem praw ie całości aktualnej nauki prawnej K ościoła o sakramencie pokuty i pojednania.
Cenna jest stosunkowo obszerna bibliografia, a zw łaszcza zestaw podstawowych i w iodących źródeł. N atom iast proponow ana literatura budzi w ątpliwości, m.in. dlate go, że w znacznym stopniu sprowadzona została ona tylko do publikacji w języku
polskim , choć są one interesujące i cenne, m.in. dlatego że sum ują twórczo badania innych kręgów teologicznych oraz prawnych. W ydaje się, iż czytelnik w tak m onu m entalnym i tw órczym dziele oczekuje odwołań do szerszego spektrum publikacji do tyczących sakram entu pokuty i pojednania w łaśnie w językach obcych: łacińskim, za chodnich. A utor ma w tym w zględzie szerokie rozeznanie, m.in. przez fakt studiów w Papieskim U niw ersytecie Gregoriańskim w Rzym ie oraz szerokie kontakty między narodowe. Szkoda, że to nie znalazło odzw ierciedlenia w bogactw ie bibliograficznym prezentowanej pracy. Byłaby ona cenną pom ocą dla ew entualnych dalszych indywidu alnych zainteresowań badaw czych czy duszpasterskich.
Wiele szczegółowych kwestii związanych z sakramentem pokuty i pojednania, jakie jaw ią się na kartach Nowego Testamentu, pozostaje nadal otwartych, co w sposób dość jasny uświadamia sobie także ks. M. Pastuszko w prezentowanej publikacji. Choć autor np. analizuje Vademecum dla spowiedników... Papieskiej Rady do Spraw Rodziny, to jednak odczuwa się pewien niedosyt w tej materii, który wynika zapewne ze zbyt praw niczego spojrzenia na ten dokument. W kontekście tych wskazań rzeczywistość codzien nego życia, konkretnych postaw moralnych wydaje się o wiele szersza i bogatsza, zwłasz cza w osobowych i indywidualnych aplikacjach oraz odniesieniach spełnianych w sa kramencie pokuty i pojednania, w tym odniesionych tutaj do małżeństwa i rodziny.
Zresztą wydaje się, iż całość spojrzenia na sakram ent pokuty i pojednania ze strony praw nika je st zawężona, choć w sensie metodologicznym i formalnym oraz treścio wym w pełni uprawniona do takiego zrozumienia jego podstawowego przesłania, a także orędzia, jakie niesie w sobie. Takie są podstaw ow e narzędzia kanonisty i to trzeba przyjąć oraz zrozum ieć ich teologiczną otw artą funkcję posługi dla ludu Bożego. N a tom iast moralistę, który także korzysta z analiz praw nych, interesuje jednak o wiele szersza i bardziej osobowa, a zarazem jednostkow a rzeczyw istość, także rozumiana wspólnotowe czy komunijnie. W ystarczy tu choćby przykładow o odwołać się do licz nych podręczników, które traktują o sakram encie pokuty i pojednania, np. G.V. Lobo, S. Olejnik, M. Vidal. A. Fernandez, Corso di morale czy B. Häring.
Prezentowana praca M. Pastuszki je st cenną i oczekiw aną na gruncie polskim po m ocą w całokształcie now ego spojrzenia na sakram ent pokuty i pojednania. W tym procesie winni także uczestniczyć wszyscy, a w ięc i kapłani, i wierni. Zwłaszcza u sza farzy tego sakramentu niezbędna je st w iedza w zakresie szeroko pojętej dyscypliny kościelnej w tym względzie. Trzeba tu obiektywnie stwierdzić, iż niestety w tej materii zauważa się znaczne braki czy zaniedbania. W ydaje się, iż książka ta może być w ażną pomocą, w ręcz pewnym przew odnikiem choćby w płaszczyźnie obowiązującej dyscy pliny kościelnej w spełnianiu sakram entu pokuty i pojednania.
K siążka znanego i cenionego kieleckiego praw nika podaje w iele szczegółowych propozycji w zakresie analizowanych kanonów K odeksu Praw a Kanonicznego odno szących się do sakramentu pokuty i pojednania. W ydaje się, iż może ona być przydat
na dla duszpasterzy, a zw łaszcza spowiedników. Trzeba jednocześnie m ocno podkre ślić, iż podane propozycje nie zw alniająz osobistych analiz i samokształcenia, zwłaszcza w kontekście najnow szych enuncjacji M agisterium K ościoła w tym zakresie, choćby z okazji Wielkiego Jubileuszu Roku 2000; tak w K ościele pow szechnym ja k i w po szczególnych Kościołach diecezjalnych.
A utor twórczo i umiejętnie korzysta w swych badaniach z najnow szych dokum en tów kościelnych, także tych, które ukazały się po w ydaniu Kodeksu. M.in. sięga do posynodalnej adhortacji Reconciliatio et paenitentia, Katechizmu Kościoła Katolic
kiego czy bulli Incarnationis Mysterium. W szystko to je st znakiem aktualności oraz
w ręcz świeżości proponow anych treści, a z drugiej strony w rażliwości naukowej oraz także praktyczno-duszpasterskiej ks. M. Pastuszki.
Aktualność i twórcza potrzeba szerokiego uprzystępnienia prezentowanej książki nie ulega najmniejszej w ątpliwości. W skazuje na to w przedm owie ks. S. Czerwik: „Myślę, że w tym kontekście historycznym i w świetle nauczania Ojca Świętego Jana Paw ła II ukazuje się aktualność niniejszej książki ks. prof. M ariana Pastuszki, a także jej ścisły związek z opublikowanym w roku 1997 dziełem o Eucharystii” (s. 9). Zatem prezentowana książka o sakramencie pokuty i pojednania je st w ażnym w ydarzeniem naukowym i duszpasterskim w polskim Kościele.
ks. Andrzej Franciszek Dziuba, Warszawa
Roman MURAW SKI SDB, R. CZEKALSKI, J. TO CH M AŃ SKI (oprać.), Biblio
grafia katechetyczna 1945-1995, Wyd. Akademii Teologii Katolickiej, Warszawa 1999.
Nakładem W ydawnictwa Akadem ii Teologii K atolickiej została publikowana pol ska bibliografia katolickich publikacji katechetycznych za ostanie półw iecze (1945- -1995). Jest ona, ja k to podkreślił ks. prof. Roman M u r a w s k i , profesor katechetyki ATK i w ychowawca w ielu pokoleń teologów i katechetów, „przede w szystkim tw ór czym i zbiorowym dziełem studentów katechetyki Akadem ii Teologii Katolickiej, któ rzy pod m oim kierunkiem w ramach sem inarium z katechetyki i prac N aukowego Koła Katechetyki, podjęli się zebrania w szystkich pozycji, które ukazały się drukiem po w ojnie” (Wstęp, s. 9).
N ie trzeba udowadniać w artości i w agi tego przedsięw zięcia zw łaszcza dziś, gdy w zalewie informacji każdy z podejm ujących pracę zaw odow ą lub naukow ą jako teo log czy katecheta oczekuje bibliografii dziedzinowych, które, dzięki dobrze opraco w anem u podziałowi przedmiotu, pom ogą szybko zorientow ać się w literaturze. Ksiądz Profesor w skazał we Wstępie na jeszcze je d n ą rację, a m ianowicie na fenom en wzrostu liczby osób zainteresowanych studiami katechetycznym i, lub zmuszonych do uzupeł
