Widok Rola i miejsce programów rozrywkowych w telewizji ukraińskiej

Narodowy Uniwersytet im. Tarasa Szewczenki w Kijowie Ukraina

Rola i miejsce programów rozrywkowych w telewizji ukraińskiej

Rola informacji w dzisiejszym świecie rośnie, a telewizja pozostaje jednym z najważ- niejszych środków informowania opinii publicznej. Ten rodzaj komunikacji pozwala widzowi stać się świadkiem zdarzeń, kompilować fakty i przejawy życia współczesne- go społeczeństwa. Z tego powodu jest szeroko stosowany do szybkiego informowa- nia. Telewizja ma na celu zaspokajanie potrzeb odbiorców.

W teorii przyjmuje się, że główne funkcje i zadania TV to: informowanie odbior- ców o wydarzeniach w kraju i za granicą w celu edukowania adresatów przekazu, promowania wiedzy i upowszechniania kultury, wypoczynku i rekreacji, kanalizo- wania społecznych emocji i proponowania rozrywki. Niewątpliwie telewizja wszyst- kie te zadania wypełnia w każdym społeczeństwie. Głównymi funkcjami telewizji radzieckiej były funkcje: informacyjna, wychowawcza i kulturalno-edukacyjna. Ist- niała również funkcja rozrywkowa, nazywana funkcją organizacji czasu wolnego, ale jedynie w roli uzupełniającej, a nie głównej¹.

Ponieważ Ukraina uzyskała niepodległość, zmienił się system mediów państwo- wych, sposób kierowania nimi oraz ich funkcja. Stopniowo rozrywka zaczęła wpły- wać na kształt telewizji, wzmacniając swoją pozycję, tak że w ostatnim czasie stała się główną funkcją TV.

Nowoczesna ukraińska telewizja wymaga analizy teoretycznej i praktycznej opar- tej na wiedzy. Obecnie TV ma być nośnikiem wartości dotyczących człowieka, ale zmienia swoje funkcje w czasie. Teraz dominującym jej elementem jest rozrywka.

Dysponenci prawie wszystkich stacji telewizyjnych doszli do wniosku, że nie należy

1 Г.А. Шевелева, История отечественного телевидения, Москва 2012.

obciążać widza informacjami trudnymi, wymagającymi refl eksji czy własnej anali- zy. Informacja przedstawiana jest w formie zabawowej. Z tego powodu funkcja roz- rywkowa telewizji stała się dominująca. Powstały takie kanały telewizyjne, których głównym celem jest rozrywka. W tych kanałach nie istnieją inne programy, np. wia- domości, analizy czy publicystyka. Całą siatkę zajmują programy rozrywkowe, show i seriale. Psycholodzy przypisują to zjawisko faktowi, że rozrywka wywołuje pozy- tywne emocje. Nie można lekceważyć społecznego znaczenia programów telewizyj- nych z zakresu rozrywki kulturalnej. Kontrowersyjna jest kwestia, czy ten typ audycji powinien być wysublimowany i z wysokiej półki, czy raczej produktem popularnej

„kultury masowej”. Konieczność istnienia takich programów w strukturze telewizji jest jednak niezaprzeczalna.

Styl życia współczesnego widza i jego psychika są inne niż pod koniec lat 80. czy w latach 90. XX wieku. Zmieniły się wartości, orientacje, priorytety publiczności, jej stosunek do telewizji. Było to spowodowane zarówno zmianą w samej telewizji, jak i w społeczeństwie jako całości, ponieważ zmieniły się wartości, postawy i nastroje społeczne. Pierwsze radzieckie programy rozrywkowe były skoncentrowane na kon- kretnych treściach, poradnictwie zawodowym i perspektywach ekspansji, edukacji mającej na celu kształtowanie idealnego człowieka, czyli ogólnie sowieckiej propa- gandy stylu życia². Popularny był program rozrywkowy dla młodzieży radzieckiej zatytułowany „Chodźcie, dziewczyny!” z okresu XII Światowego Festiwalu Młodzie- ży i Studentów w Moskwie. Skrypt programu jest zbudowany na współzawodnictwie sportowym i intelektualnym. Program ten w formie konkursu stał się popularny w la- tach 70. ubiegłego wieku. Pokazywane były w nim znane radzieckie zespoły wokal- ne i instrumentalne oraz popularne grupy taneczne z tamtego okresu. W programie konkurowały ze sobą młode dziewczyny reprezentujące różne zawody, publiczność poznawała, nie tylko ich talenty, lecz także tajniki ich zawodów. Dziewczyny konku- rowały w kategorii wspólnej cechy, jak: rodzaj uprawianego zawodu, miejsce eduka- cji, miejsce zamieszkania itp. Były one sprawdzane podczas konkursów, mogły więc wykazać swój talent, a sędziowie wybierali najlepszą³.

Analiza współczesnej produkcji rozrywkowej pokazała, że funkcja rozrywkowa zmieniła się w stosunku do czasów radzieckich. Obecnie jest ona jedynie rozryw- kowa, straciła charakter wychowawczy oraz poznawczy. Dlatego niektóre media krytykują programy rozrywkowe za ich pustkę, brak konkretnych treści. Natomiast widzom we wszystkich kategoriach wiekowych programy rozrywkowe się podobają.

Program „Niebieski Ognik” oglądają z zadowoleniem widzowie z wszystkich kate- gorii wiekowych. Program „Klub Wesołych i Sprytnych” jest nadal modny i aktualny

2 Телевизионная мозаика: Штрихи к «портрету» отечественного телевидения переходного периода, вып. 1, 2, 3, сост. В.Л. Цвик, Москва 1997, 1998.

3 С.Н. Акинфиев, Жанровая структура российского развлекательного телевидения: авто- реф. дис. … канд. филол. наук: 10.01.10, Москва 2008.

od wielu lat. Tę znaną i kultową produkcję podtrzymała, uzupełniła i unowocześni- ła grupa ukraińskich komików ze „Studia Kwartał 95”, zmieniając jedynie nazwę na

„Wieczorny Kwartał”. Radziecki program „Szyry Krug” (1976) znalazł swoją konty- nuację w takich programach, jak: „Fabryka Gwiazd” (Nowyj Kanał), „Głos kraju”

(1+1), „X-Factor” (STB).

Zmiany polityczne, gospodarcze i społeczne w nowoczesnym społeczeństwie spo- wodowały także radykalne zmiany w telewizji: komercjalizację, przejście ze społecz- nego, państwowego nadawania do sieciowego, oddzielenie od siebie producentów telewizyjnych i stacji telewizyjnych nadawczych, bezpośrednią zależność od rekla- modawców, ratingu, konkurencji, potok zagranicznych programów rozrywkowych w dziedzinie kultury masowej.

Istnieje stały trend w ocenie programów telewizyjnych, najwyższe wskaźniki uzy- skują programy typu telewizyjny show, programy rozrywkowe przewodzą w katego- riach ilościowych. Jednak jakość produktu wytwarzanego według najgorszych zasad

„kultury masowej” pozostawia wiele do życzenia. W dzisiejszej sytuacji społeczno- -kulturowej funkcja rozrywkowa programów TV-show stała się dominująca.

Zachodnie kalki programowe, niedostosowane do percepcji ukraińskiego widza, reprezentujące nie najlepsze przykłady kultury masowej, rozbieżne pod względem formy i treści, balansujące na granicy norm etycznych i estetycznych, nie tylko bu- dzą podejrzliwość, ale wymagają także realnych zmian i przejścia od takiego typu produkcji telewizyjnej (z niższego rzędu kultury masowej) na poziom sztuki bardziej szlachetnej. Brakuje realnych metod poprawy jakości takich programów, ponieważ w tym aspekcie istnieje teoretyczna próżnia. Pojawia się sprzeczność między koniecz- nością poprawy kulturalnych programów rozrywkowych telewizji a brakiem możli- wości technologicznych.

Funkcja rozrywkowa dziennikarstwa okazuje się koniecznością, ponieważ czło- wiek potrzebuje rozluźnienia i odpoczynku, zniwelowania napięcia. Z tego powodu ludzie oczekują od mediów dostarczania tego rodzaju przeżyć. W publikacjach pra- sowych są krzyżówki, anegdoty, strony z humorem, a w radiu i telewizji — programy rozrywkowe. Część rozrywkowa w mediach oferuje takie formy spędzania czasu, któ- re zapewniają odbudowę sił fi zycznych i psychicznych⁴.

Ciągle rosnąca liczba odbiorców rozrywki wynika z psychicznych potrzeb czło- wieka, konieczności odpoczynku umysłowego, relaksu, wzmocnienia sił duchowych i fi zycznych, czyli świadomego odejścia na krótki czas od codziennego rozwiązy- wania problemów. Z rozrywki oferowanej przez media korzystają przedstawiciele różnych intelektualnych grup i zawodów, zarówno osoby z wyższym, jak i średnim wykształceniem, ludzie pracujący fi zycznie oraz umysłowo. Problem w tym, w jaki sposób korzystają oni z tych informacji. Nie ma niczego złego w oglądaniu wywia-

4 А.В. Яковець, Телевізійна журналістика: теорія і практика: Посібник, 2-ге вид., доповн.

і переробл, Київ 2009.

dów z popularnymi gwiazdami mówiącymi o ich życiu. To oczywiste, że ludzie wy- kazują zainteresowanie tym, jak żyją gwiazdy.

W pojęciu „programy rozrywkowe” możemy znaleźć komponenty takie, jak: roz- rywka, gra, spektakl. Podstawą dowolnego programu rozrywkowego jest gra, dlatego te programy muszą być spektakularne, a rozrywka wydaje się integralną częścią po- jęcia „program rozrywkowy”⁵ .

Do rozrywkowych programów telewizyjnych zaliczamy: talk-show, reality show, programy muzyczne, satyryczne, o światowym życiu, programy infotainment, pro- gramy-przeobrażenia. Programy te pełnią funkcje poznawcze, intelektualne, interak- tywne, zabawowe, współzawodnictwa, czysto rozrywkowe, spektakularne i muzycz- ne. Według klasyfi kacji A. Josipowicz, programy rozrywkowe można podzielić na poznawczo-rozrywkowe i czysto rozrywkowe, które noszą nazwę show.

Do pierwszych należą:

— programy stworzone na podstawie różnych rodzajów dziennikarstwa telewi- zyjnego;

— programy typu artystycznego.

Poznawczo rozrywkowe programy możemy podzielić na:

— talk-show;

— programy intelektualno-rozrywkowe;

— programy infotainment.

Szczególnie programy rozrywkowe:

— talk-show;

— reality show;

— programy muzyczne;

— programy satyryczne;

— programy o światowym życiu;

— programy infotainment;

— programy-przeobrażenia;

— kulinarny show⁶.

Powszechne w ukraińskich kanałach ogólnokrajowych jest zastosowanie rozrywki w politematycznym talk-show. Za twórcę tego gatunku (w latach 60. XX wieku) uwa- ża się słynnego amerykańskiego dziennikarza Phila Donahue’a. Zaproponował, aby publiczność w sali przyłączyła się do rozmowy, kiedy skończyły mu się pytania do gościa. To był początek nowego gatunku, który już w latach 80. stał się popularny na całym świecie. Talk-show to maksymalnie spersonifi kowana ekranowa forma dzien- nikarstwa opartego na rozmowie, która łączy cechy wywiadu i dyskusji, koncentrując

5 Г.В. Куз не цов, ТВ-жур на ли сти ка. Кри те рии про фес сио на лиз ма: По со бие для вузов, Москва 2003, с. 1–131.

6 А.В. Юсипович, Типи програм розважального телебачення України, http://journlib.univ.kiev.

ua/index.php?act=article&article=2122.

się wokół osoby prowadzącej według prawideł asymetrycznej komunikacji (prowa- dzący nadaje dialogowi kierunek). Do studia zaprasza się gości (bohaterów) intersu- jących z powodu ich działalności, poglądów, sposobu życia. Obowiązkowo powinni być obecni w studiu widzowie i kompetentni eksperci. Widzowie nie zawsze są do- puszczani do rozmowy, czasami ich udział ogranicza się do oklasków lub wyrażenia własnego zdania za pomocą środków technicznych — wszystko to buduje atmosferę otwartości i według organizatorów powinno wytwarzać u telewidzów emocjonalne napięcie.

Spektakularna komunikacja (talk-show) to nowoczesna forma teledyskusji lub te- lebiesiady skierowanej, mówiąc metaforycznie, „nie do wszystkich, ale dla każdego”⁷. Show jako niezależne zjawisko społeczne odgrywa ważną rolę w życiu i funkcjonowa- niu społeczeństwa. W programach show, serialach, a także artystycznych fi lmach bo- haterów charakteryzuje ich prawdziwe zachowanie w realnych sytuacjach życiowych.

Widzowie powinni porównywać siebie z bohaterami, przeżywać z nimi ich problemy i radości oraz uczyć się zachowania w podobnych sytuacjach.

Reality show to tryb transmisji, koncentrujący się na człowieku, który jest instru- mentem rozrywki i zabawy dla audytorium, często realizowany w formie serialu⁸. Ukraińscy teoretycy mediów wyróżniają następujące rodzaje reality show.

Show podglądania („dokumentalna opera mydlana”) — realistyczny show, w któ- rym obserwuje się przejawy obcego życia. Ukraiński widz ogląda cztery sezony pro- gramu „Wife Swap” (Kanał „1+1”), w którym żony z dwóch rodzin, o podobnym stylu życia, statusie społecznym i poziomie dochodów zamieniają się rolami i do- stosowują do nowych warunków. Miesiąc po wymianie ekipa programu odwiedza rodziny, aby dowiedzieć się o zmianach w ich życiu. Nowe podejście do telewizyjnego show przedstawia projekt „Zdjąć wszystko” (Kanał „1+1”) — uczestnicy projektu żyją swoim życiem i sami rejestrują wszystko za pomocą kamery. To rodzaj osobistych pamiętników wideo.

Show przetrwania (survival) — mieści się w kategoriach gry grupy ludzi przenie- sionych do trudnych warunków życia. W tym przypadku do najważniejszych kryte- riów należą rzetelność i odpowiedzialność uczestnika i jego gotowość do wypełnie- nia wszystkich wymogów show proponowanych przez organizatora — na przykład program „Głód” (TNT, Rosja), który retransmitował ukraiński kanał STB kanału.

Organizatorzy show zmusili uczestników do samodzielnego zdobywania jedzenia, przezwyciężania trudności i konfl iktów, które często psychicznie i fi zycznie wyczer- pywały bohaterów programu.

Show talentów to najbardziej masowy, stojący najwyżej w ratingach show, w któ- rym widzowie otrzymali możliwość obserwowania narodzin nowej gwiazdy. Zgod-

7 Д.С. Григораш, Журналістика у термінах і виразах, Львів 1974, с. 194.

8 Гід журналіста: Збірка навчальних матеріалів, складена за французькою методикою вдо- сконалення працівників ЗМІ. Адаптація та упорядкування. Алла Лазарєва, Київ 1999, с. 56.

nie z formułą programu w realnych warunkach współzawodniczący ze sobą uczest- nicy podwyższają swój profesjonalny poziom, a widzowie obserwują to od wewnątrz.

Pierwszy taki projekt „Taniec z gwiazdami” rozpoczął Kanał „1+1”, następnie zmienił go na show „Tańczę dla ciebie”. Na Ukrainie skutecznie zadebiutowały i nadal pod- trzymują swoją pozycję ukraińskie adaptacje amerykańskich projektów: „Fabryka gwiazd” (Nowy Kanał), „Gwiazda + Gwiazda” (Kanał „1+1”), „X-Faktor” (Kanał STB), „Rodzima Gwiazda” (Kanał „Ukraina”), „Ukraina nie wierzy łzom” (Nowy Ka- nał), „Wszyscy tańczą!” (STB), „Show nr 1” (Kanał Inter), „Majdans” (Kanał 1+1),

„Głos kraju” (Kanał 1+1), „Mam talent” (STB). Za poprzednika muzycznych show można uznać program „Karaoke na Majdanie” (Kanał Inter, Kanał 1 + 1, a obecnie STB). Programy typu „show talent” umożliwiły telewidzom uczestniczenie w prze- sądzeniu o losie wielu młodych gwiazd. Widzowie dzięki głosowaniu poprzez SMS mieli szansę wpłynąć na los młodych gwiazd i korygować rozwój zdarzeń. Należy zauważyć, że taka liczba show wpłynęła na wykształcenie nowej kategorii — „widza show”, który migruje razem z programem po kolejnych kanałach.

Show poznawania się to show skierowany na poznanie ludzkich relacji i związków.

W programie „Błyszczące laski i kujony” dziewczyny i chłopaki poznają się, dobie- rają się w pary i mieszkają razem w domu, dzielą się swoją wiedzą i doświadczeniem oraz wykonują zadania, które mają poprawić ich życie. W projekcie „Meksykańskie wakacje” (Kanał K1) grupa młodych chłopców i dziewcząt w luksusowej willi próbuje znaleźć sobie partnera.

Pokaz zawodu to program, podczas którego śledzi się profesjonalne zachowanie ludzi danego zawodu i sprawdza poziom profesjonalizmu. Najbardziej popularne projekty tego typu to show sądowy, np. „Sprawy sądowe” (Kanał „1+1”, a następnie Kanał Inter), „Sprawy karne” (Kanał Inter), „Sąd rodzinny” (Kanał Inter), „Sądo- we sprawy: Zbrodnia i kara” (Kanał Inter). W programie telewizyjnym pokazywany jest proces sądowy od początku do orzeczenia wyroku. W studiu są obecni wszyscy uczestnicy sądowego procesu: sędziowie, prokuratorzy, adwokaci. W show można zobaczyć: jak pracuje strona oskarżająca i strona obrony oraz zachowanie wszystkich uczestników procesu, widzowie mogą obserwować i oglądać ogłoszenie wyroku we- dług artykułów ukraińskiego prawa w sądzie.

Show przygody lub quest to historia detektywistyczna lub poszukiwanie niestan- dardowych rozwiązań. Uczestnicy show w niezwyczajnych warunkach przezwycię- żają fi zyczne i intelektualne przeszkody. Przykładem takiego programu może być

„Zamek Strachu” (Nowy Kanał). To rozrywkowa ekstremalna telegra, w której gra się o nagrodę pieniężną schowaną w różnych miejscach dużego zamku. W trakcie jej poszukiwania uczestnicy zmagają się z różnymi strachami.

Show szkolenia daje praktyczne porady zarówno widzom, jak i uczestnikom, po- kazując ważność porządku publicznego poprzez tradycyjne obrazy dobrego i złego zachowania. Projekt „Od chłopczycy do damy” (Kanał „1+1”) pozwala obserwować przeobrażenie dziewczyn, które przebywają przez kilka tygodni w szkole dobrych

manier, gdzie pobierają lekcje etykiety, sztuki, gotowania i fl orystyki. Są one również uczone, jak należy się prawidłowo ubierać, dbać o siebie, podtrzymywać dystyngo- waną rozmowę i zachowywać się z godnością w każdej sytuacji. W programie „Ty- dzień bez kobiet” (Kanał „1+1”), żona na tydzień pozostawia dom, a mąż uczy się wykonywać wszystkie prace domowe. Uczestnicy show „Dzieci do wynajęcia” (Kanał

„1+1”) uczą się być dobrymi rodzicami.

Media tworzące reality show, kiedy realizują nowe projekty, coraz częściej wyko- rzystują syntezę elementów wyżej wymienionych grup. Organizatorzy show w goni- twie za spektakularnością bardzo często przekraczają granice moralności, co nega- tywnie wpływa na widzów, ponieważ wielu z nich przyjmuje telewizyjne przekazy jak schemat do naśladowania.

Obecnie telewizję ukraińską zapełniły programy rozrywkowe, które ciągle moder- nizują się, poprawiają, odnawiają i zdobywają nowych telewidzów.

Tematyką rozrywkową w medioznawstwie interesuje się wielu ukraińskich na- ukowców. O. Kosuk rozpatruje związek rozrywki w mediach z folklorem. A. Shorina bada autorską telewizję i wydzieliła formy tego gatunku. Analizując cechy i funkcje gatunku rozrywkowego w popularnych programach telewizyjnych na Ukrainie, do- szła do wniosku, że najbardziej popularną formą programów telewizyjnych stały się programy talk-show⁹. F. Akimsijev zajmuje się problemem rosyjskiej telewizji roz- rywkowej. Jak widzimy badane są różne tematy.

Ukraińskie telemedia chcą być aktualne i odpowiadać wymogom epoki. Twórcy programów rozrywkowych chcą, aby jak najwięcej widzów oglądało ich produkcję, aby programy były nadzwyczajne i ciekawe. Programy rozrywkowe stają się coraz bardziej technologicznie rozwinięte i złożone. Media, aby przetrwać w walce, także o reklamę, starają się utrzymywać oglądalność, nie tracić dotychczasowych odbior- ców i przyciągnąć młodzież. Konkurencja wymusza na kanałach rozwój, moderniza- cję treści programów oraz wymyślanie nowych formatów.

Demonstracja lekkości i radości życia stała się przewodnią ideą współczesnej te- lewizji. Humor i satyra ratują eter, wprowadzają spokój, sprzyjają zdrowiu psychicz- nemu ludzi, którzy dzięki temu zapominają o codziennych problemach¹⁰. Ale ten rodzaj humoru, który widzimy w dzisiejszej telewizji, jest niskiego lotu. Telekanały nie martwią się o treść, najważniejsze jest ściągnięcie widza.

Analizując jakość telewizyjnych programów rozrywkowych, można dojść do wniosku, że współczesny humor w telewizji zatraca wartości intelektualne. Telewi-

9 А.Ю. Шоріна, Авторське телебачення: жанрові форми та різновиди: автореф. дис. … канд.

наук із соціал. комун. : 27.00.04, Київ 2008.

10 В.В. Різун, Теорія масової комунікації : підруч. для студ. галузі 0303 «Журналістика та ін- формація», Київ 2008.

dzowie nie wierzą bohaterom programów. Według poglądów naukowców nie wystar- cza idei rywalizacji, improwizacji, otwartości ¹¹ .

W ten oto sposób przyjrzeliśmy się typologii programów rozrywkowych w ukra- ińskiej telewizji, dokonaliśmy charakterystyki i analizy niektórych programów i udo- wodnili, że rozrywka w telewizji ukraińskiej zyskuje coraz większą popularność.

Tymczasem na świecie już od dawna istnieje tendencja przechodzenia w programach od funkcji informacyjnych do rozrywkowych. Dlatego też na tym etapie rozwoju ga- tunku na Ukrainie większość programów rozrytych to analogie, kopie programów zagranicznych. Ale nawet takie analogie przynoszą kanałom telewizyjnym wysoką oglądalność. Ukraińska telewizja jest obecnie na etapie przeformatowywania harmo- nogramu nadawania (siatki programowej), zwiększenia liczby programów rozryw- kowych i tworzenia własnych jakościowych produktów rozrywkowych, które cieszy- łyby się popularnością zarówno na Ukrainie, jak i za granicą.

The role and place of entertainment shows in Ukrainian television

Summary

Th is article examines modern Ukrainian television entertainment shows. It reveals the features of diff er- ent genres of entertainment shows and proves that the entertainment genre is very popular in Ukrainian television, and its diversity aff ects the competitiveness and development of the national television and its ratings. Th e article analyzes Ukrainian entertainment television shows for the period of our study.

Th e author has determined certain factors of the Ukrainian entertainment television shows broadcast.

11 К.П. Ковалёв-Случевский, Тележурналистика XXI века. Настольная книга для познания современного телевидения, Москва 2012.