F
Fllu uw wo ok kssa am miin na a w w lleecczzeen niiu u d deep prreessjjii u
u k ko ob biieett w w o ok krreessiiee o
ok ko o³³o om meen no op pa au uzza alln nyym m
–– o occeen na a eeffeek kttó ów w tteerra ap peeu uttyycczzn nyycch h ii o ob bjja aw wó ów w n
niieep po o¿¿¹ ¹d da an nyycch h
C
Clliinniiccaall uussee ooff fflluuvvooxxaam miinnee iinn w woom meenn w wiitthh m maajjoorr ddeepprreessssiioonn dduurriinngg tthhee m meennooppaauussaall ppeerriioodd – – T Thhee eevvaalluuaattiioonn ooff tthheerraappeeuuttiicc eeffffeecctt aanndd ssaaffeettyy
S
S³³aawwoommiirr KKrroogguullsskkii,, AAggaattaa LLiippiiññsskkaa--SSzzaa³³eekk
W okresie oko³omenopauzalnym, ze wzglêdu na czêste choroby towarzysz¹ce, istniej¹ nierzadko przeciwwskazania do podawania klasycznych leków przeciwdepresyjnych (g³ów- nie trójcyklicznych). Poza tym specyfika okresu przekwitania sprawia, ¿e zaburzenia nastro- ju w tym okresie, czêœciej ni¿ w wieku m³odszym maj¹ charakter przewlek³y i lekooporny.
Dlatego te¿ wci¹¿ poszukuje siê skutecznych leków przeciwdepresyjnych o jak najmniejszej liczbie objawów niepo¿¹danych. W niniejszej pracy podjêto próbê oceny efektów terapeu- tycznych i objawów ubocznych po zastosowaniu fluwoksaminy, leku przeciwdepresyjnego nowej generacji z grupy selektywnych inhibitorów zwrotnego wychwytu serotoniny (SSRI).
S³owa kluczowe: menopauza, depresja.
(Przegl¹d Menopauzalny 2002, 2: 49–54)
Depresyjne zaburzenia nastroju nale¿¹ do najczê- œciej spotykanych zespo³ów i objawów w podstawowej opiece medycznej [8, 10, 12, 15]. Wed³ug badañ Zunga czêstoœæ maj¹cych znaczenie kliniczne objawów depre- sji wœród pacjentów podstawowej opieki zdrowotnej obojga p³ci wynosi 20,9%, przy czym liczba pacjentów wymieniaj¹cych depresjê jako przyczynê zg³oszenia siê do lekarza jest znacznie ni¿sza i wynosi 1,2% [30, 31]. Zdaniem licznych autorów depresja jest zbyt rzad- ko rozpoznawana jako choroba [21, 23, 25]. Wed³ug Pu¿yñskiego (za Lehmanem) tylko 1 spoœród ka¿dych 5 chorych z depresj¹ korzysta z pomocy specjalistycz- nej [21, 22, 23].
Okres oko³omenopauzalny wybitnie sprzyja wy- stêpowaniu depresyjnych zaburzeñ nastroju. Ogni- skuje w sobie biologiczne (zaburzenia hormonalne, wspó³istniej¹ce choroby somatyczne, stosowane leki depresjorodne) oraz niebiologiczne czynniki etiolo- giczne i patoplastyczne zwi¹zane z depresj¹ [3, 7, 14, 16, 18, 21, 22, 23, 27]. Szczególnie wyraŸny, choæ nie do koñca poznany jest zwi¹zek zaburzeñ nastroju z gospodark¹ hormonaln¹. Kobiety choruj¹ na depresjê 1,5-3 razy czêœciej ni¿ mê¿czyŸni, nie- rzadko ciê¿ej [5, 11, 22, 27, 28, 29]. W Polsce z po- wodu depresji kobiety s¹ ok. 2-krotnie czêœciej ho- spitalizowane ni¿ mê¿czyŸni. Dotyczy to g³ównie P
Poorraaddnniiaa NNeeuurrooppssyycchhiiaattrryycczznnaa IICCZZMMPP ww ££ooddzzii,, kkiieerroowwnniikk:: ddrr nn.. mmeedd.. ZZooffiiaa RReebbeeœœ
osób w wieku 30–59 lat [22, 27]. U kobiet w okresie klimakterium stwierdza siê najwiêksz¹ liczbê przy- padków hospitalizacji z powodu depresji [26, 28].
Powszechnie uznaje siê, ¿e ta przewaga mo¿e siê wi¹zaæ ze zwiêkszon¹ podatnoœci¹ na depresjê u ko- biet w okresie menopauzy oraz z bogatszym w fizjo- logiczne zmiany hormonalne ¿yciem [22, 28]. Opi- sywany jest patoplastyczny wp³yw okresu inwolucji na obraz kliniczny depresji [7]. Kobiety zg³aszaj¹ce siê do placówek zajmuj¹cych siê menopauz¹ s¹ bar- dziej od innych predysponowane by mieæ zaburzenia afektywne [20]. Za rol¹ hormonów p³ciowych w zwiêkszonej zapadalnoœci kobiet na zaburzenia afektywne przemawia fakt czêstego pojawiania siê faz chorobowych w okresie zmian hormonalnych (okres oko³oporodowy, przekwitanie, cykl miesiêcz- ny), du¿a czêstoœæ zaburzeñ cyklu miesi¹czkowego w czasie depresji [19, 20].
Nieleczona depresja mo¿e byæ chorob¹ œmiertel- n¹. 15% chorych na depresjê pe³noobjawow¹ (wielka depresja) umiera wskutek samobójstwa [9, 22 23, 24, 30, 31]. Z obliczeñ przeprowadzonych w Polsce wy- nika, ¿e chorzy na depresjê mog¹ stanowiæ 32–47%
populacji osób odbieraj¹cych sobie ¿ycie [21, 22].
Mimo ¿e wskaŸniki samobójstw wœród wszystkich kobiet s¹ 5-krotnie ni¿sze ni¿ wœród mê¿czyzn, to w okresie oko³omenopauzalnym (dok³adniej ok. 50.
roku ¿ycia) osi¹gaj¹ one swój szczyt.
Istniej¹ równie¿ ekonomiczne konsekwencje depre- sji, a œciœlej rzecz bior¹c nastêpstwa ich z³ego lub zbyt póŸnego rozpoznawania i leczenia. U chorych na de- presjê ryzyko inwalidztwa jest 5-krotnie wy¿sze ni¿
u pacjentów z innymi rozpoznaniami [6, 23, 30, 31], zg³aszaj¹ siê oni znacznie czêœciej do lekarzy ró¿nych specjalnoœci, wielu z nich przechodzi liczne badania dodatkowe, co zwiêksza niebezpieczeñstwo uszkodzeñ jatrogennych [13, 21, 30, 32].
Najlepsze efekty w terapii pe³noobjawowych ze- spo³ów depresyjnych rozpoznawanych w oparciu o kryteria klasyfikacji DSM IV lub ICD-10 [1, 2]
przynosi farmakoterapia, w miarê mo¿noœci ³¹czona z oddzia³ywaniami psychoterapeutycznymi. Takie le- czenie przynosi dobre lub zadowalaj¹ce efekty u 60–70% leczonych osób, tym niemniej u czêœci z nich rozwija siê depresja lekooporna, szczególnie czêsta w okresie przekwitania [22]. Nieco gorzej wy- gl¹daj¹ efekty leczenia zaburzeñ dystymicznych.
W tych stanach zaburzenia nastroju maj¹ charakter przewlek³y, nierzadko s¹ podtrzymywane przez sytu- acjê ¿yciow¹, wyraŸny jest udzia³ zaburzeñ osobo- woœci i tradycyjna farmakoterapia jako metoda sa- modzielna jest tu zwykle nieskuteczna. Trudne
w diagnostyce i leczeniu s¹ te¿ tzw. depresje masko- wane (np. w postaci przewlek³ych zespo³ów bólo- wych) [10, 21, 30]. W okresie oko³omenopauzalnym, ze wzglêdu na choroby towarzysz¹ce, istniej¹ nie- rzadko przeciwwskazania do podawania klasycznych leków przeciwdepresyjnych (g³ównie trójcyklicz- nych) [22]. Poza tym specyfika okresu przekwitania sprawia, ¿e zaburzenia nastroju czêœciej ni¿ w wieku m³odszym maj¹ charakter przewlek³y i lekooporny.
Wszystkie wymienione powy¿ej czynniki spra- wiaj¹, ¿e poszukuje siê wci¹¿ nowych metod lecze- nia zaburzeñ nastroju. Fluwoksamina jest selektyw- nym inhibitorem wychwytu zwrotnego serotoniny (SSRI). Powszechnie uwa¿a siê, ¿e leki z tej grupy dzia³aj¹ przeciwdepresyjnie poprzez wzrost stê¿enia serotoniny w szczelinie synaptycznej. W przeci- wieñstwie do leków trójcyklicznych SSRI nie dzia-
³aj¹ w bezpoœredni sposób na inne uk³ady przekaŸni- kowe uk³adu nerwowego i dziêki temu wywo³uj¹ znacznie mniejsz¹ liczbê i natê¿enie objawów niepo-
¿¹danych w porównaniu do klasycznych leków trój- pierœcieniowych [4, 17].
C
Ceell p prra accyy
Ocena efektów terapeutycznych i dzia³añ niepo¿¹- danych podczas stosowania fluwoksaminy (Fevarin) w leczeniu wielkiej depresji u kobiet w okresie oko³o- menopauzalnym.
M
Ma atteerriia a³³ ii m meetto od dyyk ka a
Do badania zakwalifikowano 31 kobiet w wieku 43–64 lat (œrednio 50 lat). Do wy³onienia grupy pa- cjentek zastosowano kryteria badawcze wg ICD-10 (DCR-10). Dla 10 kobiet by³ to pierwszy epizod de- presyjny w ¿yciu (F32), dla pozosta³ych 21, kolejny nawrót zespo³u depresyjnego (F33) (œrednio 5 faza).
Brano pod uwagê tylko osoby z nawracaj¹c¹ depresj¹ lub z pojedynczym epizodem. Z badania wykluczono osoby z próbami lub myœlami samobójczymi w wy- wiadzie oraz osoby z ciê¿k¹ depresj¹ o obrazie melan- cholicznym. W grupie badanej tylko 3 osoby nie mia-
³y chorób towarzysz¹cych wymagaj¹cych sta³ego le- czenia. U pozosta³ych istnia³y nastêpuj¹ce zaburzenia somatyczne: choroba niedokrwienna miêœnia serco- wego, choroba wrzodowa ¿o³¹dka lub/i dwunastnicy, osteoporoza, zmiany zwyrodnieniowe krêgos³upa, ka- mica nerkowa, nadciœnienie têtnicze, astma oskrzelo- wa, kamica ¿ó³ciowa, stan po panhisterectomii.
Do pomiaru zmian nasilenia zaburzeñ depresyj- nych w czasie badania zastosowano 17-punktow¹
wersjê skali depresji Hamiltona (HDRS). Efekt tera- peutyczny oceniano jako dobry lub bardzo dobry, je-
¿eli wynik w HDRS uleg³ zmniejszeniu o co naj- mniej 50%. Dodatkowo, w celu oceny objawów de- presji, stosowano skalê samooceny depresji Becka.
Przedstawiono te¿ ogóln¹ koñcow¹ ocenê skutecz- noœci leczenia wg oceny lekarza prowadz¹cego i wg osoby badanej. W celu oceny objawów niepo¿¹da- nych pos³u¿ono siê inwentarzem zawieraj¹cym obja- wy zg³aszane spontanicznie przez pacjentów. Nie oceniano nasilenia objawów niepo¿¹danych, ale ich obecnoœæ lub brak. Badane cechy oceniano w dniu rozpoczêcia terapii oraz po 1, 2, 4 i 6 tyg. leczenia.
W przypadku objawów ubocznych brano pod uwagê tylko te z nich, których nie by³o w momencie rozpo- czynania leczenia (1 wizyta). Fluwoksaminê stoso- wano w dawce 3 razy 50 mg.
W Wyyn niik kii 1
1.. O Occeennaa eeffeekkttóów w tteerraappeeuuttyycczznnyycchh
Badanie ukoñczy³o 30 pacjentek.
1 osoba przerwa³a leczenie w 1. tyg. podawania le- ku z powodu dokuczliwych objawów ubocznych (biegunka, ból brzucha, niestrawnoœæ, utrata apety- tu, nudnoœci, dr¿enie, nasilony niepokój).
Œrednio w grupie badanej uzyskano redukcjê punk- tów w HDRS o 56,8%. Redukcjê o co najmniej 50% osi¹gniêto u 19 badanych osób (61,3%).
Zestawienie koñcowe wyników leczenia w ca³ej badanej grupie ilustracje tab. I, ryc. 1. i 2.
2
2.. O Occeennaa oobbjjaaw wóów w nniieeppoo¿¿¹¹ddaannyycchh
Przy ocenie nie brano pod uwagê tych objawów, które wystêpowa³y przed rozpoczêciem leczenia.
Czêœæ z tych objawów pokrywa siê bowiem z psycho- patologi¹ depresji (np. zaburzenia snu, lêk, zmiany wa- gi cia³a, utrata apetytu itd.), czêœæ pacjentek przyjmo- wa³a te¿ wczeœniej inne leki przeciwdepresyjne, któ- rych dzia³ania ubocznego, mimo przestrzegania mini- mum 7-dniowej przerwy przed w³¹czeniem fluwoksa- miny, nie mo¿na by³o przy pierwszym pomiarze wy- kluczyæ. Zastosowane narzêdzie pozwala³o stwierdziæ objaw lub jego brak, bez oceny natê¿enia. Mimo nie- pe³nej – w zwi¹zku z tym – oceny wszystkich z mo¿li- wych objawów ubocznych, wynik badania zyskuje na przejrzystoœci, pokazuj¹c objawy wzglêdnie pewne.
Po pierwszym tyg. z najwiêksz¹ czêstoœci¹ (50%
badanych) wystêpowa³y nudnoœci, w dalszej kolejnoœci (30%) bóle brzucha, 20% osób skar¿y³o siê na ból i za- wroty g³owy, dr¿enie i niestrawnoœæ. Przy ocenie po 6.
tyg. terapii, liczba badanych zg³aszaj¹cych skargi w poszczególnych kategoriach objawowych zmala³a o 50% lub wiêcej. Na podobnym poziomie (10–15%
zg³aszaj¹cych objaw na pocz¹tku i koñcu pomiaru) utrzymywa³a siê utrata apetytu. W czasie badania nie by³o istotnych zmian wagi cia³a i ciœnienia têtniczego.
Szczegó³owe wyniki obrazuje ryc. 3.
Tab. I. Fluwoksamina – ocena efektów terapeutycznych
Kryterium oceny Liczba osób (odsetek)
n=31 1. wg skali depresji Hamiltona:
redukcja punktów powy¿ej 75% 7 osób (22,6%)
redukcja punktów powy¿ej 50% 19 osób (61,3%)
redukcja punktów poni¿ej 50% 12 osób (38,7%)
2. wg koñcowej oceny lekarza prowadz¹cego
bardzo dobry efekt 7 osób (22,6%)
dobry efekt 12 osób (38,7%)
umiarkowany efekt 7 osób (22,6%)
s³aby efekt/pogorszenie 5 osób (16,1%)
3. wg subiektywnej oceny osób badanych
bardzo dobra poprawa 5 osób (16,1%)
dobra poprawa 13 osób (42%)
umiarkowana poprawa 8 osób (25,8%)
s³aba poprawa/pogorszenie 5 osób (16,1%)
4. wg skali samooceny Becka
redukcja punktów powy¿ej 75% 5 osób (16,1%)
redukcja punktów powy¿ej 50% 14 osób (45,2%)
redukcja punktów poni¿ej 50% 12 osób (38,7%)
D
Dyyssk ku ussjja a
Efekty terapeutyczne i objawy niepo¿¹dane w gru- pie pacjentek leczonych fluwoksamin¹ nie zaskakuj¹ i s¹ zgodne z dotychczasow¹ wiedz¹ na ten temat. Jak wspomniano powy¿ej, najwiêksz¹ czêstoœæ dzia³añ niepo¿¹danych (5–30% skar¿¹cych siê na poszczegól- ne objawy) stwierdzono po 1. tyg. leczenia, po 6. tyg.
ich czêstoœæ mala³a w wiêk- szoœci kategorii objawowych o ponad 50%, a w 7 z 22 kate- gorii do 0%. Choæ nie jest to oparte na konkretnych bada- niach, mo¿na zaryzykowaæ stwierdzenie, i¿ objawy niepo-
¿¹dane, w swoim natê¿eniu, jakoœci i liczbie nie odbiegaj¹ znacz¹co od objawów zg³asza- nych przez pacjentki poradni menopauzy, u których jeszcze nie podjêto ¿adnego leczenia.
Depresja w okresie oko³o- menopauzalnym, w którym oprócz problemów natury psy- chologicznej, zawodowej, ro- dzinnej, przychodzi zmagaæ siê z biologicznymi konse- kwencjami przekwitania (ob- jawy endokrynologiczne, cho- roby towarzysz¹ce), wymaga szczególnej uwagi terapeu- tycznej. W depresji okresu przekwitania, jakoœæ ¿ycia ko- biety bywa wystarczaj¹co ni- ska aby poprzez niew³aœciwe leczenie jeszcze j¹ pogarszaæ.
Na podstawie uzyskanych wy- ników wydaje siê, ¿e terapia fluwoksamin¹ zastosowana w depresji okresu oko³omeno- pauzalnego, przy dobrej sku- tecznoœci, zapewnia wysoki komfort leczenia.
W Wn niio ossk kii
1. Uzyskany przeciwde- presyjny efekt terapeutyczny nale¿y oceniæ jako dobry – pe³n¹ remisjê lub zdecydo- wan¹ poprawê uzyskano u 61,3% badanych.
2. U wiêkszoœci chorych tolerancja leczenia by³a do- bra, najwiêksz¹ czêstoœæ dzia³añ niepo¿¹danych (5–30% skar¿¹cych siê na poszczególne objawy) stwierdzono po 1. tyg. lecze- nia, po 6. tyg. ich czêstoœæ mala³a w wiêkszoœci kate- gorii objawowych o ponad 50%, a w 7 z 22 kategorii do 0%. Najczêœciej wystêpuj¹cym objawem by³y nudnoœci, na które skar¿y³o siê po 1. tyg. 50% bada- nych a po 6. tyg. 15%. Nasilenie objawów by³o nie- znaczne, nie wymaga³y one dodatkowego leczenia.
Ryc. 1. Dynamika zmian stanu klinicznego w czasie leczenia
Ryc. 2. Dynamika zmian stanu klinicznego w czasie leczenia Fluwoksamina
Fluwoksamina
Dzieñ oceny
œrednia liczba punktów w skali Hamiltona
œrednia liczba punktów w skali Becka
Dzieñ oceny
Ryc. 3. Fluwoksamina – objawy niepo¿¹dane
zaburzenia snu biegunka ból brzucha ból glowy dr¿enie lêk
sennoœæ, ospa³oœæ nadmierne pocenie niestrawnoœæ niewyraŸne widzenie nudnoœci tachykardia utrata apetytu wysychanie w jamie ustnej zab. w oddawaniu moczu
zaparcie zawroty g³owy niepokój ruchowy
Summary
Aim of the study: To evaluate the therapeutical effects and safety of use of fluvoxa- mine in women with major depression during the menopausal period.
Subjects and methods: 31 women were enrolled to the trial. The age range was 43–64 years (mean 50±5). The criteria of ICD-10/DCR-10 were used to form study group. On- ly patients with major depression (single episode or recurrent depression) were taken in- to consideration.
The following diagnostic tools and methods were used:
17 item version of HDRS,
Beck’s self-rating depression scale,
modified CGI Scale,
subjective evaluation of therapeutic effects (reported by patients),
inventory of adverse events reported spontaneously by patients.
Subjects were evaluated on the baseline and after 1, 2, 4 and 6 weeks of active tre- atment. Fluvoxamine was given at a dose of 150 mg/day.
Results:
1. The evaluation of the treatment results:
30 patients reached the end-point of the trial 6 weeks observation.
In the study group, 56,8% reduction of HDRS score was found. A reduction of at least 50%
was achieved in 19 respondents (61,3 %).
2. Evaluation of safety:
After the first week, the most common complaint was nausea (50% of the study gro- up). Also the stomach- and headache, tremor, dyspepsia were reported as adverse events with the frequency of 20–30% patients after the first week of treatment, but then it fall down to 0–5% (after week 6). The loss of appetite was observed at a level of 10–15%
during the whole study.
Conclusions: 1. After the use of fluvoxamine shows a good antidepressant effect was achieved. It is similar to that of other antidepressants from SSRI group. 2. In the majo- rity of subjects, the tolerance of pharmacotherapy was evaluated as good. The highest
P
Piiœœmmiieennnniiccttwwoo
1. American Psychiatric Association: Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders, fourth edition. American Psychiatric Association, Wa- shington, USA, 1994.
2. American Psychiatric Association: Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders, 3rdedition, revised. American Psychiatric Association, Washington, USA, 1987
3. Angst J. Clinical course of affective disorders. W: Halgasen T, Duly R.
(red.): Depressive illness prediction of course and outcome. Springer, Ber- lin, 1988.
4. Berêsewicz M, Koszewska I, Œwiêcicki £, et al. Analiza czêstoœci i przy- czyn przerywania kuracji fluoksetyn¹ i fluwoksamin¹ w grupie chorych leczo- nych w warunkach szpitalnych. Farmakoterapia w psychiatrii i neurolo- gii 1997; 1: 57-70.
5. Bogdanowicz E. Przebieg choroby afektywnej dwubiegunowej do wyst¹pie- nia pierwszej fazy maniakalnej. Psychiatr Pol 1991; 3-4: 70-5.
6. Broadhead WE, Blazer DG, George LH, Tse CK. Depression, disability days, and days lost from work in a prospective epidemiologic survey. JAMA 1990; 264: 2524-8.
7. D¹browski S. Przebieg okresowych psychoz afektywnych podczas inwolucji.
PZWL, Warszawa, 1969.
8. Freeling P, Tylee A. Depression missed or mismanaged in primary care. In:
Montgomery SA, Rouillon F (red.). Long-term Treatment of Depression.
Willey, Chechester 1993; 15-31.
9. James ME, Cohen-Cole SA. Major depression: current perspectives. Emo- ry University J Med 1989; 3: 110-9.
10. Kamerow DB. Anxiety and depression in the medical setting: an overview.
Med Clin North Am 1988; 72: 745-51.
11. Kaplan HI, Sadock BJ. Psychiatria kliniczna. Wyd. I polskie pod red.
S³awomira Sidorowicza. Urban & Partner, Wroc³aw, 1995.
12. Katon W, Sullivan MD. Depression and chronic medical ilness. J Clin Psy- chiatry 1990; 51 (suppl.): 3-11.
13. Katon W. The epidemiology of depression in medical care. Int J Psychiatry Med 1987; 17: 93-112.
14. Kaufert PA, Gilbert P, Tate R. The Manitoba Project: a re-examination of the link between menopause and depression. Maturitas 1992; 14 (2): 143-55.
15. Kessler RC, McGonagle KA, Shao S, et al. Lifetime and 12-month preva- lence of DSM-III-R psychiatric disorders in the United States. Arch Gen Psy- chiatry 1994; 51: 8-19.
16. Kostowski W, Pu¿yñski S (red.). Psychofarmakologia doœwiadczalna i kli- niczna. PZWL, Warszawa, 1996.
17. Kostowski W. Rola serotoniny w patomechanizmie chorób psychicznych oraz w dzia³aniu leków psychotropowych. Farmakoterapia w psychiatrii i neu- rologii 1997; 1: 8-23.
18. Krogulski S, WoŸniak P, Oszukowski P, et al. Udzia³ akupunktury w le- czeniu depresji oko³omenopauzalnych. Akup Pol 1996; 2: 47-51.
19. Matthews KA, Wing RR, Kuller LH. Influences of natural menopause on psychological characteristics and symptoms of middle-aged healthy women. J Consult Clin Psychol 1990; 58: 345-63.
20. Pearlstein T, Rosen K, Stone AB. Mood disorders and menopause. Endo- crinol Metab Clin North Am 1997; 26 (2): 279-94.
21. Pu¿yñski S. Depresje i zaburzenia afektywne. PZWL, Warszawa, 1996.
22. Pu¿yñski S. Depresje. PZWL, Warszawa, 1988.
23. Pu¿yñski S. Zaburzenia afektywne – interdyscyplinarne zagadnienie klinicz- ne i spo³eczne. Lêk i Depresja 1996; 1 (1): 3-9.
24. Regier DA, Hirschfeld RM, Goodwin FK, et al. The NIMH Depression Awareness, Recognition, and Treatment Program: structure, aims, and scien- tific basis. Am J Psychiatry 1988; 145: 1351-7.
25. Rogiewicz A, Malatyñska G. Poszukiwanie kryteriów wczesnej diagnozy stanów depresyjnych. Psychiatr Pol 1995, XXXVIII Zjazd Psychiatrów Polskich, 138-9.
26. Spicer CC, Hare SA, Slater E. Neurotic and psychotic forms of depressive illness. Br J Psychiatry 1973; 123: 53-4.
27. Stañczakowa T. Przebieg psychoz afektywnych w ró¿nych okresach ¿ycia.
Psychiatr Pol 1993; 27 (6): 655-65.
28. Steiner M. Psychobiologiczne aspekty zespo³u oko³omenopauzalnego. W:
Buchsbaum HJ. Menopauza. 1989, PZWL, Warszawa, 161-70.
29. Weissman MM, Klerman GL. Sex differences and the epidemiology of de- pression. Arch Gen Psychiatry 1977; 34: 98-111.
30. Zung WWK, Broadhead WE, Roth ME. Czêstoœæ wystêpowania obja- wów depresyjnych u pacjentów podstawowej opieki zdrowotnej. Lêk i De- presja 1996; 1 (1): 10-23.
31. Zung WWK, Broadhead WE, Roth ME. Prevalence of depressive symp- toms in primary care. J Fam Pract 1993; 37 (4): 337-44.
32. Zung WWK. The role of rating scales in the identification and management of the depressed patients in the primary care setting. J Clin Psychiatry 1990; 51 (suppl. 6): 72-6.
A
Addrreess ddoo kkoorreessppoonnddeennccjjii
Poradnia Neuropsychiatryczna Instytut Centrum Zdrowia Matki Polki ul. Rzgowska 281/289
93-338 £ódŸ
number of adverse events was reported after the first week of treatment. At the end-po- int (after 6 weeks), the frequency of the adverse events decreased in most cases by 50 %, and in 7 out of 22 categories observed, it fell down to 0%.
Key words: menopause, depression.
