E. Nieznański
Sprawozdanie z XVIII
Międzynarodowego Kongresu
Psychologicznego w Moskwie 1966 r.
Studia Philosophiae Christianae 3/1, 363-380
S tu d ia P h ilo so p h ia e C h ristian ae A TK
1/1967
Z POSIEDZEŃ NAUKOWYCH
N i e z n a ń s k i E.
S p raw ozd an ie z X V ÎII M ięd zyn arod ow ego K on gresu P sy c h o lo g ic z nego w M osk w ie 1966 r.
S l a g a S z . W.
S p ra w o zd a n ie z III S y m p ozju m F ilo z o fii P rzyrod y w B ardo Ś lą s k im 1966 r.
K o m u n ik aty z p o sied zeń n a u k o w y ch W yd ziału F ilo z o fii A TK . X V III IN T E R N A T IO N A L C O N G R ESS OF PSY C H O LO G Y
A u g u st 4— 11, 1966, M oscow , U S S R . (S p r a w o z d a n ie J)
1. G eneza X V III K on gresu P sy c h o lo g ii (jego ep istem o lo g iczn y ch założeń). 2. S tru k tu ra K ongresu:
2.1 k a teg o rie u czestn ik ó w i zajęć, 2.2 form a p rzeb iegu p osied zeń , 2.3 r a m o w y sk ład tr e śc i p osiedzeń. 3. P rzeg lą d rozw a ża n y ch zagadnień.
4. W ęzło w e m ie jsc e p sy ch o lo g ii w sy s te m ie n au k (teza kon gresow a). 5. P sy c h o lo g ia czy p sy ch o lo g iczn a in terp reta cja (problem na m a rg in esie
K ongresu).
1: G en eza X V III K on gresu P sy c h o lo g ii (jego e p isto m o lo g iczn y ch założeń) X V III M ięd zyn arod ow y K on gres P sy c h o lo g ii zorgan izow an y p rzez M ięd zyn arod ow e T o w a rzy stw o N au k P sy c h o lo g iczn y ch (In tern a tio n a l U nion o f P sy c h o lo g ic a l S cien ces) ob rad ow ał w M osk w ie, w dniach 4— 11 sierp n ia 1966 roku, pod p rzew o d n ictw em A . N. L eo n tiew a p rofesora U n iw e r sy te tu M o sk iew sk ieg o . C harakter tr e śc i gło szo n y ch n a tym K on
-1 N in iejsze sp ra w o zd a n ie w g łó w n ej m ierze zostało oparte _na_ p u b li k a cji: X V III M ieżdu n arod n yj P sich o ło g iczesk ij K o n g riess, T iezisy S o - obszczen ij, t. I, II, III, M osk w a 1966. N a to m ia st p ie r w sz y rozd ział teg o sp raw ozd an ia został op ra co w a n y n a p o d sta w ie artyk u łu : M. G. Jaro·· szew sk ij, P rogriess p sich o ło g ii i m ieżd u n a ro d n y je p sich o ło g iczesk ije k o n g riessy , W oprosy fiło so fii, 7, 1966.
gresie, w yb ór n a jczęściej p rzy jm o w a n y ch na n im założeń ep istem o lo - g iczn y ch s ta je się szczeg ó ln ie zrozu m iały w k o n te k śc ie h isto r ii w s z y s t k ich p op rzed n ich sied em n a stu k o n g resó w . I tak, p ie r w sz y p ro jek t sa m ego ty lk o z w o ły w a n ia m ięd zy n a ro d o w y ch k o n g resó w p sy ch o lo g ii p o s tu lo w a ł już w y k lu c z e n ie z program u obrad „ w szelk ich d y sk u sji nad m eta fizy czn y m i p y ta n ia m i” . Z p ro jek tem ty m w y stą p ił w 1881 roku' P o la k , p sy c h o fiz y k i p sy ch o fizjo lo g , docen t u n iw e r sy te tu w e L w o w ie J u lia n O chorow icz.
P o m y sł O chorow icza d oczek ał się re a liz a c ji d zięk i in ic ja ty w ie p o w sta łeg o w 1885 rok u P a ry sk ieg o T o w a rzy stw a F izjo lo g iczn ej P sy ch o lo g ii, k tó re zorgan izow ało w roku 1889 w P aryżu p ie r w sz y „K ongres F iz jo lo gicznej P sy c h o lo g ii”. N a k o n g resie ty m w sz y s tk ie w y p o w ied zi b yły p rzew a żn ie sk ie r o w a n e p rzeciw in tro sp ek cji i p rzeciw in d eterm in iz- m o w i lu b a k cen to w a ły p otrzeb ę w ią za n ia badań p sy ch o lo g iczn y ch z f i zjo lo g ią m ózgu i o rg a n ó w zm y sło w y ch . A by do obrad p rzy szły ch k o n g r e só w p rzyciągn ąć ró w n ież „ czy sty ch ” p sy ch o lo g ó w a n a w e t filo zo fó w , N. J. G rot zap rop on ow ał n a stęp n y zjazd p sy c h o lo g ó w n a zw a ć „kongre sem p sy c h o lo g ii e k sp ery m en ta ln ej”.
II M ięd zy n a ro d o w y K on gres P sy ch o lo g ii, k tó ry ob rad ow ał w L on d y n ie w 1892 roku, od zn aczał się sz czeg ó ln ie w y r a z isty m n a sta w ien iem a n ty in d eterm in isty czn y m i to zw ła szcza w k r y ty c e W undta k o n cep cji w o li przep row ad zon ej w o d czy cie N. N. L an gego „E lem en ty w o li” i w y k ła d z ie H. M ü n sterb erga „ P sy ch o lo g iczn e p o d sta w y w o li”.
N a III K o n g resie (M ünchen, 1896) doszło do ostrego sporu p om ięd zy P a w łe m F le k sig ie m a p rzew o d n iczą cy m i k o n g resu — K a ro lem S tu m p fen i T eodorem L ip p sem . F le k sig u trzy m y w a ł, że „popularna” (życiow a) p sy ch o lo g ia je s t b ardziej u żyteczn a d la n eu ro a n a to m ii n iż a k ad em ick a p sy ch o lo g ia , z jej n a stw ie n ie m n a ste r y ln o -in tr o sp e k c y jn ą an alizę ś w ia dom ości. Tej w y p o w ie d z i p r z e c iw sta w ił się S tu m p f tw ierd zą c, że teza F le k sig a jest podobna p o stu lo w a n iu w fiz y c e n a w ro tu do „czterech e le m e n tó w ” . N a to m ia st L ip p s o p o w ia d a ł się za in tro sp ek cy jn y m b ad an iem fa k tó w św ia d o m o ścio w y ch jako jed y n y m zad an iem p sy ch o lo g ii. R o sy jsk i lek a rz W ład ym ir B ie c h tie r ie w — k ry ty k u ją c te z ę L ip p sa — u zn ał ją za w y p o w ie d ź n ie n a d ą ża ją cą za d u chem czasu i n au k i. T w ierd ził, ż e p s y ch o lo g ia w ie k u p rzyszłego p ó jd zie w k ieru n k u p o stu lo w a n y m p rzez S ie - czen o w a , k tó ry n a p y ta n ie: „kto p o w in ien u p ra w ia ć p sy c h o lo g ię ” odpo w ia d a ł — „ F izjolog”. B ie c h tie r ie w w y r a z ił p rzek on an ie, ż e p sy ch o lo g ię z p o w o d zen iem m ogą u p raw iać je d y n ie — fiz jo lo g i p sych iatra.
N a IV K o n g resie (Paryż, 1900) Th. R ibot a ta k ż e H. E b binghaus w sw o ich od czytach p ro g ra m o w y ch u p a try w a li: w e w z n o w ien iu w ię z i z n e u r o -fiz jo lo g ią , w d alszym ro zw o ju sfe r y d o św ia d cza ln y ch badań — sed n o ro zw o ju p sy ch o lo g ii w n o w y m stu leciu . B io rą cy u d zia ł w tym k o n g resie filo z o fo w ie , w sw o ic h w y stą p ie n ia c h o p o w ia d a li się za w ręcz
p rzeciw n y m k ieru n k iem badań. M ięd zy in n y m i a m ery k a ń sk i filo z o f P . K arus n a w o ły w a ł p sy ch o lo g ó w do ro zw a ża n ia m eta fizy czn y ch pro b lem ó w duszy.
N a V K o n g resie (R zym , 1905) Teodor L ip p s w w y k ła d z ie „D rogi p sy c h o lo g ii” o p o w ied zia ł się za sto so w a n iem m eto d y in trosp ek cyjn ej w n o w y m , n iew u n d to w sk im jej w a ria n cie. Z a g a d n ien ie „ in tro sp ek cji” i „ św ia d o m o ści” — na ty m k o n g resie — sta ło się p rob lem em szczeg ó ln ie w a żk im w zw ią zk u z bad an iam i S zk o ły W ürzburskiej.
N a V I K o n g resie (G enew a, 1909), b yła p rezen to w a n a n o w a m etod a a n a lizy za leżn o ści „ p sy ch iczn eg o ” od „ cielesn eg o ” w y ch o d zą ca ■—· n ie jak dotąd z rozw ażań w ię z i łą czą c y ch zdarzenia p sy ch iczn e ze stru k tu rą m ózgu , le c z — z „w y p ro w a d za n ia ” ty c h zdarzeń ze zw ią z k ó w organizm u z jego śro d o w isk iem . K on gres ten p o zo sta w a ł pod u rok iem p a w ło w o w - sk iej n a u k i i szereg jego w y k ła d ó w było p o św ięco n y ch r e fle k so lc g ii. S zczeg ó ln ie o ry g in a ln e p o stu la ty sta w ia ł J. L oeb, w e d łu g k tórego „fak ty p sy ch o lo g ii n a leży zrobić d ostęp n ym i a n a liz ie m etod fizy czn ej c h e m ii”. N a ty m k o n g resie O. K iilp e w y stą p ił w o b ro n ie m etod y in tro sp ek cy jn ej, której p rzy szło ść u p a try w a ł „w sp e c y fik a c ji i u ściślen iu sam oob ser- w]acji”.
V II K on gres (O xford, 1923) w g łó w n ej m ierze ześro d k o w a ł sw o ją u w a g ę na p ro b lem a ty ce m etod ologiczn ej. M ięd zy in n y m i o testa ch i m e tod ach ich a n a lizy m ó w ili L. T hurston i O. L ipm ann.
N a V III K o n g resie (G roningen, 1926) w y stę p o w a li z od czy ta m i g łó w n ie p r z e d sta w ic ie le d w u k ieru n k ó w : p sy c h o lo g ii „ ro zu m ieją cej” i „ gesz- ta lty z m u ”. P rz e c iw p rzy czy n o w em u tłu m a czen iu z ja w isk p sy ch iczn y ch w y stą p ił uczeń D ilth e y a E dw ard S p ran ger, k tóry tw ierd ził, ż e osobow ość n a leży w y ja śn ia ć n ie kau zaln ie, lecz w k o teg o ria ch k u ltu ro w y ch w a rto ści i norm . G eszta lty ści: K. K o ffk a , K. L ew in , M. W erth eim er p o d k reślili w sw o ic h refera ta ch m om en t d eterm in u ją cej za leżn o ści części od str u k tu ry. N a k o n g resie ty m w y stą p ił ta k ż e W illia m S tern z id eą „ p erson a- listy czn ej p sy c h o lo g ii”, a E rn est K retsch m er o m ó w ił za g a d n ien ie k o rela cji m ięd zy b u d ow ą cia ła i charak terem . R ów n ocześn ie S zk oła W iirzburska z a n iech a ła n au czan ia o m eto d zie ek sp ery m en ta ln ej sa m o o b serw a cji, a jej uczeń K. B ü h ler m ó w ią c o fu n k cja ch języ k a w y ło ż y ł w ła sn ą k on cep cję b ezp ośred n iego zw iązk u m y ślen ia z m ow ą. N a k on gres ten p rzy jech a ła ty lk o n ieliczn a grupa p sy ch o lo g ó w a m eryk ań sk ich ; w szczeg ó ln o ści n ie p rzy b y li z w o len n icy n o w eg o k ieru n k u — „ p sy ch o lo g ii b ez p sy c h ik i”, tj. b eh aw ioryzm u , gdyż u w a ża li „starą” p sy ch o lo g ię za „ śred n io w ieczn y ” p rzeżytek .
W IX K o n g resie (N ew H a v en , 1929) u czestn iczy ł P a w łó w , k tó ry p rzed sta w ił zarys n a u k i o „w y ższy ch czy n n o ścia ch ” sy ste m u n er w o w eg o . Z tezą o k r y z y sie p sy c h o lo g ii w y stą p ił K. B ü h ler w w y k ła d z ie „P rzeżyw an ie, za ch o w a n ie się, prod u k t d zia ła n ia ”. D la p rzezw y ciężen ia teg o „ k ry zy su ” B ü h ler p o stu lo w a ł potrzeb ę zjed n oczen ia p r z e c iw sta
w ia ją cy ch się sob ie w za jem n ie k ieru n k ów : in tro sp ek cy jn ej p sy ch o lo g ii, b eh a w io ry zm u i „ p sy ch o lo g ii d u ch a”.
N a X K o n g resie (K openhaga, 1932) W olfgan g K öh ler p o n o w ił tezę 0 „ k ry zy sie” i sn u ł p r zew id y w a n ia , ż e „ jeżeli n ie w y k r y je m y w n a j b liższy m cza sie n ici w ią ż ą c e j p sy ch o lo g ię, to w k ro tce z u p e łn ie za to m izu jem y s ię ”. S zw a jca rsk i p sy ch o lo g i p ed agog E d w ard C lapparède zap rop on ow ał, aby w sz y s tk ie p sy ch iczn e p ro cesy tra k to w a ć jako in stru m en ty stero w a n eg o p otrzeb am i p r zy sto so w a n ia się do w a ru n k ó w życia. N a X I K o n g resie (Paryż, 1937) K u rt K o ffk a w y stą p ił z k ry ty k ą „praw a e fe k tu ” E. T h o rn d ik e’a, a F. B u y to n d ijk z d ecy d o w a n ie odrzucił k o n cep cję zach o w a n ia się jako su m y elem en ta rn y ch r e fle k só w , o ile przy ty m ig n o ru je się: u k ieru n k o w a n ie p rocesów , em a n cy p a cję do stru k tu ro - w eg o u w a ru n k o w a n ia , w za jem n y z w ią zek m ięd zy u k ład em cen traln ym 1 p ery fery czn y m , u cz e stn ic z e n ie zew n ętrzn eg o św ia ta w e fu n k cji. Z te - le o lo g iczn ą k o n cep cją p sy ch o lo g ii w y stą p ił W. M c D ou gall.
X I I K on gres (Edynburg, 1948) za ją ł s ię p rzed e w sz y stk im p ro b lem a ty k ą p sy c h o lo g ii sp ołeczn ej i in ży n iery jn ej.
N a X III K o n g r e sie (Stockholm , 1951) P. L ersch tw ie r d z ił, że życie p sy ch iczn e to sw o iste g o rod zaju dialog m ięd zy jaźn ią i św ia tem . P s y ch o lo g ia zach o w a n ia się r o z p a tr u je .te n dialog z p u n k tu w id zen ia św iata, p sy ch o lo g ia przeżyć — ze sta n o w isk a su b iek ty w n eg o . P ie r w sz a u w z g lę d n ia h o ry zo n ta ln y p lan druga — w e r ty k a ln y , a o b ie d op ełn iają się w z a jem n ie.
X IV K on gres zebrał się w K a n a d zie (M ontreal, 1954). N a tym k o n g resie d o m in o w a ło n a sta w ie n ie na w ią z a n ie p sy c h o lo g ii z n eu ro fi- zjo lo g ią . S zczeg ó ln ie w y stą p ie n ia k a n a d y jsk ich uczonych b y ły p o św ię con e n o w y m m etod om n eu ro lo g iczn y ch badań elek try czn ej a k ty w n o ści m ózgu —■ te c h n ic e m ik ro elek tro d o w ej. B . M. T iep ło w zr e fe r o w a ł za g a d n ien ie ty p o lo g iczn y ch w ła śc iw o ś c i sy stem u n e r w o w e g o z p u n k ty w id z e n ia p sy c h o lo g ii in d y w id u a ln y ch różnic. R. G ranit m ó w ił o w p ły w ie cen tra ln y ch ośro d k ó w n er w o w y c h (k orow ych i p od k orow ych ) na pro c esy w recep to rze w zroku.
P ro b lem y p sy c h o fiz jo lo g ii zn a la zły się w cen tru m u w a g i tak że na X V K o n g resie (B ru k sela 1957). S p ecja ln ie w ie le rozw ażań p ośw ięcon o stosu n k om , ja k ie zachodzą m ięd zy b io elek try czn ą a k ty w n o ścią w y ższy ch o środ k ów n e rw o w y ch a p ro cesa m i za ch o w a n ia się i św ia d o m o ści. E le k - tro fizjo lo g iczn e dane b y ły tra k to w a n e jako w sk a ź n ik i ty ch procesów .
N a X V I K o n g resie (Bonn, 1960) rozpatrzono m ięd zy in n y m i za g a d n ie n ie w y k o r z y sta n ia teo rii in fo rm a cji w p sy ch o lo g ii. Iw o K oh ler sp ra w ie d liw ie za u w a ży ł, że p rzek ła d sta ry ch p ro b lem ó w na n o w y żargon, n ie je s t jeszcze b y n a jm n iej ro zw ią za n iem ty c h prob lem ów .
X V II K on gres zeb rał się w W aszyn gton ie w 1963 roku. P rzew o d n i czą cy teg o k ó n g resu E. G. B orin g zw r ó c ił u w a g ę n a to, że w n a u ce
k on ieczn ą sp ra w ą jest zw ra ca n ie się do h isto rii w tym celu , b y poprzez g en ety czn y k o n tek st zagad n ień zn aleźć do n ich n o w e teo rety czn e p o d ejście. W w y k ła d z ie „P łod y ek k lek ty zm u — g o rzk ie czy sło d k ie ” G ordon O lport stw ierd ził, że w id zi ty lk o jedną m o żliw o ść zb u d o w a n ia k ie d y k o lw ie k p sy c h o lo g ii w szech o b ejm u ją cej zagad n ien ia r o z w a ża n e w różn ych w sp ó łczesn y ch k ieru n k a ch p sy ch o lo g ii — przyznać słu sz ność p rzeciw sta w n y m k on cep cjom i m odelom . Te k o n cep cje p o d z ie lił na d w ie kategorie: fiz y k a ln o -d e te r m in isty c z n e (b eh aw ioryzm , nauka o r e fle k sa c h w a ru n k o w y ch , cy b ern ety k a , teo ria in fo rm a cji, ortod ok syjn a p sy ch o a n a liza , k o n cep cja h o m eo sta zy i in n e) oraz k o n cep cje stw ie r d z a ją ce, ż e „człow iek u czestn iczy w sw o im w ła sn y m lo s ie ” (personalizm , eg zy sten cja lizm , w ięk szo ść w e r sji fen o m en o lo g ii i inne).
2: S tru k tu ra X V III M ięd zyn arod ow ego K o n g resu P sy c h o lo g ii (system u lu d zi i zdarzeń)
2.1: K a teg o rie u czestn ik ó w i zajęć
2.1.1: N a m o sk ie w sk im K o n g resie P sy c h o lo g ii b y ło ponad 5000 u czestn ik ó w . N a le ż e li oni do k a teg o rii d e le g a tó w lu b g o ści K ongresu. D e le g a c i n a le ż e li do grupy m ó w có w bądź ty lk o słu ch a czy . M ów ców było około 600. W śród n ich trzech w y stą p iło z w y k ła d em 9 0-m in u tow ym , około 280-ciu z w y k ła d a m i 15— 20 -m in u to w y m i, p o zo sta li m ó w cy d ysp o n o w a li czasem 5— 10 m in u t. W ielu u c z e stn ik ó w zg ło siło r e fera ty , k tóre u k azały się w d ru k ow an ym m a teria le K ongresu. O gółem r e fe r a tó w od czy ta n y ch lu b ty lk o d ru k ow an ych b yło około 1600.
2.1.2: N a K o n g resie b y ły p row ad zon e cztery k a te g o r ie zajęć: „ w ie czorne le k c je ”, sym p ozja, „ sesje te m a ty c z n e ” oraz d em o n stra cje film ó w i w y sta w . F orm a zajęć n a zy w a n a w ieczo rn ą le k c ją (90-m in u tow y w y k ład późnym w ieczo rem ) została w p row ad zon a na IX M ięd zyn arod o w y m K o n g resie P sy c h o lo g ii (N ew H a w en , 1929) i odtąd je s t p ra k ty k o w a n a jako szczeg ó ln e w y ró żn ien ie dla p sy ch o lo g a , k tórem u p ow ierza s ię jej p row ad zen ie. N a m o sk iew sk im k o n g resie zaszczytu g łoszen ia w ieczorn ej le k c ji d ostąp ili: Jean P ia g et, N e a l E. M iller, A n a to lij A le k sa n d ro w icz S m irn ow . N a X V III K o n g resie zostało zorgan izow an ych 37 sy m p o zjó w . K ażd e z n ich tr w a ło około 180 m in u t, b yło p o św ięco n e jed n ej ogólnej d zied zin ie zagad n ień i sk ła d a ło się z k ilk u n a stu r e fe r a tó w , k o r e fe r a tó w lu b g ło só w w d y sk u sji. N adto odbyło się d ziesięć 1 80-m in u tow ych s e s ji tem a ty czn y ch . K ażda z n ich sk ła d a ła się z około d z iesięciu 15-m in u tow ych w y k ła d ó w . S e sje te m a ty c z n e w p r z e c iw ie ń stw ie do sy m p o zjó w n ie p r z e w id y w a ły d ysk u sji.
2.2: F orm a p rzeb iegu p osied zeń
P o sied zen ia o d b y w a ły się ró w n o cześn ie w p ięciu różn ych salach, w ob ec czego z 47-m iu sy m p o zjó w lu b s e s ji tem a ty czn y ch trzeb a było w y b iera ć i u czestn iczy ć w co n a jw y żej d ziesięciu . A m b itn y m za m
ierzę-n ie m orgaierzę-n izatorów b y ła próba w y p ra co w a ierzę-n ia form y: k oierzę-n gresu bez w y k ła d ó w , k on gresu p o leg a ją ceg o n a sam ej ty lk o d y sk u sji. P o w a żn y m o sią g n ię c ie m w re a liz a c ji teg o frap u jącego w zoru zap ow iad an ej form y p rzeb iegu p rzy szły ch k o n g resó w p sy ch o lo g ii b yło w y d r u k o w a n ie m a te r ia łó w p osied zeń n ie po lecz przed K ongresem .
2.3: R am ow y sk ład tr e śc i p osied zeń
T reść w sz y stk ic h (50) k o n g reso w y ch p osied zeń — tj. co n ajm n iej 284-ech w y k ła d ó w g łó w n y ch (czyli trw a ją c y c h n ie m n iej n iż 15 m in.; — d o ty czy ła zagad n ień d a ją cy ch się w y d z ie lić w p ięć grup. Jed n a z nich, to b io lo g iczn e i fiz jo lo g iczn e p ro b lem y p sy ch o lo g ii — 14 p o sied zeń (82 w y k ła d y ). N astęp n a grupa — d o ty czy ła ogóln ej p sy c h o lo g ii ek sp ery m en taln ej — 19 p osied zeń (109 w y k ła d ó w ). T rzecia grupa om a w ia n y ch treści, to dział p sy c h o lo g ii ro zw o jo w ej — 8 p osied zeń (54 w y k ła d y ). C zw arta grupa —· 6 p o sied zeń (37 w y k ła d ó w ) ■—■ b yła p o św ięco n a sp ra w o m p sy ch o lo g ii o sob ow ości i p sy c h o lo g ii sp o łeczn ej. W reszcie, na trzech p o sied zen ia ch (12 w y k ła d ó w ) rozw ażan o p rob lem y z pogranicza p sy c h o lo g ii — z jej ep istem o lo g ii, h isto rii i stosu n k u do in n y ch nauk.
3: P rzeg lą d rozw a ża n y ch zagad n ień
3.1: N a sym p ozjach i tem a ty czn y ch sesja ch p o św ięco n y ch b io lo g icz n ym i fizjo lo g iczn y m prob lem om p sy c h o lo g ii rozw ażan o n a stęp u ją ce d ziedziny:
1) w y n ik i ek ologiczn ych i etologiczn ych stu d ió w nad zach ow an iem się zw ierzą t,
2) w y ż sz e czyn n ości u k ład u n erw o w eg o i organ izacja zach ow an ia, 3) o rien ta cy jn y re fle k s, czu w an ie, u w aga,
4) elek tro fizjo lo g iczn e k o rela ty zach ow an ia, 5) p ro b lem y ch em iczn ej re g u la c ji zach ow an ia,
6) fizjo lo g iczn e p o d sta w y in d y w id u a ln y ch p sy ch o lo g iczn y ch różnic, 7) p rob lem y n eu ro p sy ch o lo g ii,
8) b a d a n ie p ro cesó w z m y sło w y c h na p o zio m ie n eu ron aln ym i b e h a w io ra ln y m ,
9) b io lo g iczn e p o d sta w y śla d ó w p am ięci.
3.1.1: N a sym p ozju m „E kologia i eto lo g ia w badaniu zach ow an ia się ” b y ł rozw ażan y sto su n ek w rod zon ych fo rm za ch o w a n ia się zw ierzą t do ich środ ow isk a. P rzew o d n iczą cy teg o sym p ozju m R. C hauvin o tw o r z y ł p o sied zen ie term in o lo g iczn y m w stęp em : „É cologie et é th o lo g ie ”. A . D. S ło n im zap rop on ow ał p od ział w rod zon ych p ro g ra m ó w zach ow an ia się u zw ierzą t n a trzy g ru p y (w zory: r ea k cji za b ezp iecza ją cy ch k on tak t z k a rm ią cą sam icą, r ea k cji zw ie r z ą t d orosłych , za b a w o w ej ak tyw n ości). L. C arm ich ael w y s tą p ił z tezą , że okres ży cia p łod u (okres b rzem ien - n ości) je s t cech ą gatu n k o w ą p o d leg a ją cą praw u: th e larger th e an im al
th e lon ger its fe ta l life . J. L at za ją ł się a n a lizą i p o ró w n a n iem trzech h ip o tez (L orentza, H u ila i K on orsk iego—T h orp e’a— S ok ołow a) w y ja śn ia ją cy ch zja w isk o w y g a sa n ia (p rzyzw yczajen ie, adaptacja) rea k cji b ez w a ru n k o w y ch . S. G. P eg elm a n w y k a z y w a ł, ż e n ie k tó r e m o d y fik a cje w m o rfo lo g iczn y ch i fizjo lo g iczn y ch fu n k cja ch „d orosłego” organizm u m ogą być o p isa n e jako rezu lta t w p ły w ó w n ie w ła ś c iw y c h c zy n n ik ó w śro d o w isk o w y ch na ten organizm w e w c z e sn y c h etap ach jego rozw oju osob n iczego. K . E. F ab ri — n a p o d sta w ie o b serw a cji za ch o w a n ia się m ałp ż y ją cy ch w m a ły ch stad ach — tw ie r d z ił o istn ien iu p ew n ej form y k on tak tu w śród zw ierzą t — tzw . „ d em on stracyjn ej m a n ip u la c ji”. M ów ca p o in fo rm o w a ł, że p rzed m iot m a n ip u la cji u zw ierzą t m oże ró w n ież m ieć zn a czen ie sy g n a łu , g d y zw ierzę m a n ip u lu ją ce p rzed m io tem je s t o b ser w o w a n e p rzez in n e osobniki. D em o n tra cy jn a m a n ip u la cja u m ałp św ia d czy o ich m o żliw o ścia c h p ozn aw an ia na o d ległość zarów no p ew n y ch cech p rzem iotu , ja k i n a stę p stw m a n ip u lo w a n ia . I. A. A rsza w sk ij za p ro p o n o w a ł rein te r p r e ta c ję p ra w a b iogen ezy. U w a ża ł m ia n o w icie, że organizm w p ro cesie osob n iczego ro zw o ju r e k a p itu lu je n ie etap y d o j rza ły c h form filo g en ety c zn eg o ro zw o ju , le c z — k o lejn e o n to g en ety czn e sta d ia bezp ośred n io p op rzed zających filo g e n e ty c z n y c h form (th e organism r e c a p itu la te s its ow n p eriod s of g ro w th w h ic h h a v e s u c c e s siv e ly ch a n ged in th e p rocess of o n to g en esis in th e h isto ric p a st o f th e n ea rest p a ren t g en eration s). A. J. M arkow a — p o w o łu ją c się n a ek sp ery m en ty p rzep row ad zon e na m ałp ach m etod ą w yb oru w e d łu g m od elu — tw ie r dziła, że tw o rzen iu się „ o b ra zu -p rzed sta w ien ia ” u n iższych m ałp to w a rzy szą p ro cesy a b stra h o w a n ia i u ogóln ian ia, tj. n iższe m a łp y m ogą op erow ać atry b u ta m i przed m iotu w cza sie jeg o n ieo b ecn o ści, co — w e d łu g M ark ow ej —■ je s t w sk a źn ik iem p a m ięci i elem en ta rn eg o m y ś le nia.
3.1.2: C ztery sym p ozja: „ C y b ern etyczn e a sp ek ty in teg ra ln ej a k ty w n o ści m ó zg u ”, „ In teg ra ln e form y o d ru ch ó w w a r u n k o w y c h ”, „K lasyczn e i in stru m en ta ln e od ru ch y w a r u n k o w e ” oraz „C zynniki i form y uczen ia s ię u z w ie r z ą t” b y ły p o św ię c o n e g ru p ie zagad n ień ob jęty ch w sp óln ą n azw ą: „ w y ższe czy n n o ści sy stem u n erw o w eg o i organ izacja za ch o w a n ia ”.
3.1.2.1: P. K. A n och in w w y k ła d z ie „C yb ern etyk a a in teg ra ln a a k ty w ność m ó zg u ” stw ie r d z ił, że su k c e s y w ok reśla n iu m ó zg o w y ch czyn n ości in fo rm a cy jn y m i m od elam i, p ozostają w p rostej za leżn o ści od tego, w ja k im sto p n iu a d ek w a tn ie p o szczeg ó ln e m o d ele od w zorow u ją r z eczy w is t e p raw a fu n k cjo n o w a n ia m ózgu lo g iczn ie fo rm a liz o w a n e p rzez n e u - ro fizjo lo g ó w . Z d an iem A n och in a is tn ie ją c e k o n cep cje in teg ra ln ej a k ty w n ości m ózgu — n a jlep iej p rzed sta w io n e w p racach S h errigton a — n ie m ogą zad ow olić w sp ó łc z e sn y c h fizjo lo g ó w , bo n ie u jm u ją w sposób p ełn y ow ej „in teg ra ln o ści”. R zeczy w ista in teg ra cja p ro cesó w organ iczn ych 24 — S tu d ia P h ilo s o p h ia e C h r is tia n a e
m u si b yć rozw ażan a jako cen tr a ln o -p e r y fe r y c z n y k o m p lek s (elem en tó w sy stem u n erw o w eg o i p ery fery czn y ch organów ) p ro d u k u ją cy a k t za ch o w a n ia się . Is tn ie je ty lk o jed n o k ry teriu m in teg ra cji — o sią g n ięcie p rzy sto so w a w czeg o e fek tu , o d p o w ia d a ją ceg o w sz y stk im p otrzeb om d a nej sy tu a c ji. W op arciu o p rzytoczon e założen ia A n och in p o d ją ł się p rób y o k reślen ia „ fizjologiczn ej a rch itek tu ry aktu za ch o w a n ia się ”. O m ó w ien iem „ ew o lu cy jn y ch a sp e k tó w p sy ch o fizjo lo g iczn ej c y b ern ety k i” z a ją ł się G. Razran. W yróżn ił on cztery ew o lu c y jn e poziom y: (1) u b y tk u (d écrém en tai) — u traty in fo rm a cji p rzez p rzy zw y cza jen ie i h a m o w a n ie, (2) p rzyrostu (in crem en tal) — zy sk u in fo rm a cji poprzez łą c z e n ie się r ea k cji sła b y ch z m o cn y m i (3) p ołączon y (com b in ative) — stra ty w ilo śc i a zy sk u w ja k o ści in form acji, (4) zn a k o w y (rep lica ti v e -s y m b o lic ) — zysk u zu p ełn ie n o w ej d zied zin y su rogatu w erb a ln ej in fo rm a cji. I. M. F ejg en b erg zap rop on ow ał n a zy w a ć „ p ro b a b ilisty cz n ym p r z e w id y w a n ie m ” p red y sp o zy cję, g o to w o ść d zia ła n ia dla m ającej dop iero za istn ieć sy tu a c ji (p red isp osition to a ction s for th e com in g situ a tio n ) i u trzy m y w a ł, że szereg p sy ch o p a to lo g iczn y ch i p a to fiz jo lo g iczn y ch z ja w isk o b serw o w a n y ch w k lin ic e m oże być ro zp a try w a n y ch jak o r e z u lta ty n aru szen ia w ię z i (corresp on d en ce) m ięd zy goto w o ścią d zia ła n ia a p ro b a b ilisty czn ą stru k tu rą w cz e śn ie jsz e g o d o św ia d czen ia osob n iczego. L. C. G am barian i J. M. G asparian w w y k ła d z ie „B ion icz- n e a sp ek ty b io lo g iczn y ch sy s te m ó w ” dali w y r a z p rześw ia d czen iu , że w a sp ek cie in fo rm a cy jn y m w za jem n e o d d zia ły w a n ie: org a n izm -śro d o - w isk o r e a liz u je się w e d łu g sch em atu :
środ ow isk o -> recep tor ->■ m ózg -*■ efek to r środ ow isk o.
Z h ip o tezą o istn ien iu u lu d zi s ta ty sty c z n ie w y p ra co w a n eg o ta k ieg o m od elu śro d o w isk a , k tó ry sta n o w i p o d sta w ę ek stra p o la cji zach ow an ia i org a n iza cji „akceptora d zia ła n ia ” — w y stą p ił D. N . M ien ick ij. W yra z ił on m ięd zy in n y m i p rzek on an ie, że stru k tu ra i p orząd ek ta k ieg o m o d elu (p rzeja w ia ją ceg o się jako d yn am iczn y stereotyp ) od w zorow u ją sta ty sty c z n ą stru k tu rę środ ow isk a. E. I. B ojk o zap rop on ow ał d zielić cza so w e z w ią zk i n eu ro n a ln e n a a so cja cy jn e (o k reślo n e p rzez P a w ło w a ) i „d y n a m iczn e”. C zasow e z w ią zk i d yn am iczn e — tw ie r d z ił B ojko — n ie od tw arzają i n ie „ p ow tarzają” ita k jak a so cja cy jn e) b ezp ośred n iego d o św ia d czen ia , lecz oczyszczają, p o g łęb ia ją i rozszerzają je poprzez w e w n ę tr z n e m ech a n izm y m ózgu.
3.1.2.2: N a sym p ozju m „ In teg ra ln e form y czy n n o ści o d r u c h o w o -w a - ru n k o w y ch ” rozw ażon o zagad n ien ia zw ią za n e z od ru ch o w y m i m ech a n izm a m i pop ęd u , em o cji i d yn am iczn ych stereo ty p ó w . L. G. W oronin tw ie r d z ił, że w e d łu g r e fle k so lo g ii P a w ło w a -S ie c z e n o w a w y ższa n er- w o -p sy c h ic z n a a k ty w n o ść je s t rezu lta tem in te g r a c ji og ó łu w życiu in d y w id u u m zorg a n izo w a n y ch r e a k c ji i ich p o w ią za n ia z w rod zon ym i fo rm a m i r ea g o w a n ia organ izm u . L. W. K ru szin sk ij u trzy m y w a ł, że z w ierzęta p o sia d a ją zd olność p rzetw a rza n ia d o zn aw an ej in fo rm a cji
a ty m sa m y m do ek stra p o la cji, tj. elem en ta rn eg o p rogram ow an ia, p rze w id y w a n ia . W śród ssa k ó w K ru szin sk ij o cen ia ł zd oln ości ek stra p o la cji n a stęp u ją cy m p orów n an iem : p sy > k o ty > k ró lik i > m yszy; dla p tak ów : w ron y > k u ry > gołęb ie; n ik łe zd oln ości ek stra p o la cy jn e — p rzy n a w a ł rybom . D. K rech w w y k ła d z ie „ D zied ziczen ie, środ ow isk o, m ózg a ro z w ią z y w a n ie p ro b lem ó w ” — na p o d sta w ie b eh a w io ra ln y ch , b io ch em icz n ych , an atom iczn ych i g en ety czn y ch d an ych z ek sp e r y m e n tó w n a szczurach — tw ierd ził, ż e w zb o g a cen ie b eh a w io ra ln eg o śro d o w isk a w e w czesn y m o k resie ży cia z w ierzęcia d osk on ali jeg o zd oln ość ro z w ią z y w a n ia p ro b lem ó w (p ro b lem -so lv in g a b ility ) i w y w o łu je a n a to m iczn e zm ia n y m ózgu. K rech w y stą p ił z h ip otezą, że dzied ziczn ość i śro d o w isk o k szta łtu ją zdolność ro zw ią zy w a n ia p ro b lem ó w w jed n a k o w y sposób: p op rzez u fo rm o w a n ie jed n a k o w y ch ch em iczn y ch i a n a tom iczn ych a try b u tó w m ózgu. P. W. S im o n o w p o d k reślił, że o b ecn ie — tak w p sy ch o lo g iczn y m jak fizjo lo g iczn y m a sp ek cie — n a le ż y w y ra źn ie odróżniać em ocje od potrzeb. I. P. P a w łó w w ią z a ł em ocje z w rod zon ym i r e fle k sa m i b ezw a ru n k o w y m i i z n a ru szen iem stereo ty p u od ru ch ów w a ru n k o w y ch . S im o n o w zap rop on ow ał p ew n e fizjo lo g iczn e tłu m a czen ie n e g a ty w n y c h i p o zy ty w n y ch uczuć. N e g a ty w n a em ocja posiad a sp e c y ficzn y n e rw o w y aparat, k tó ry d ziała, gd y ż y w e je ste stw o n ie d ysp on u je in fo rm a cją k on ieczn ą i w y sta rcza ją cą dla zorgan izow an ia czyn n ości w zn o szą cej za sp o k o jen ie p o w sta łej p otrzeb y (tj. gdy brak d yn am iczn ego stereo ty p u p rzy sto so w a w czej reak cji). P o zy ty w n a em ocja ja w i się w sy tu a c ji n ad m iaru u zysk an ej in fo rm a cji w p orów n an iu z k on ieczn ą — dla p rogram ow an ia. Ilo śc io w y m m o d elem ty c h z a leż n o ści m a być fo r m uła: E = N (In— la ), gd zie „em ocja” je s t ró w n a ilo c z y n o w i „p otrzeb y” i ró żn icy m ięd zy „program ow ą k o n ieczn o ścią ” a „u zysk an ą in fo rm a cją ”. S im o n o w ta k że p o sta w ił tw ierd zen ie, że o rien ta cy jn e r e fle k s y za leżą n ie od sem a n ty czn ej lecz od p ragm atyczn ej fu n k c ji bodźca. E lżb ieta F o n - b erg (In stytu t N en ck ieg o , W arszaw a) in fo rm o w a ła , że p o d ra żn ien ie p e w n y ch o środ k ów stru k tu r p od k orow ych p rod u k u je różnego ty p u sta n y e m o cjo n a ln e i zw ią za n e z n im i p ew n e g lo b a ln e fo rm y zach ow an ia. B. I. P a k o w ic z w y stą p ił z tw ierd zen iem , ż e sy tu a c y jn y r e fle k s w a ru n k o w y n a leży ro zp a try w a ć n ie ja k rodzaj w a ru n k o w eg o odruchu n a k o m p le k so w y b odziec, le c z jak o k o m p lek s r e a k c ji w a ru n k o w y ch , m o g ą cy ch — w za leż n o ści od w a ru n k ó w ek sp ery m en tu — łą c z y ć się w ła ń c u c h y ró żn ią ce się co do sk ła d u i sto p n ia złożoności.
3.1.2.3: O rgan izatorem i p rzew o d n iczą cy m sym p ozju m „ K lasyczn e i in stru m en ta ln e r e fle k s y w a ru n k o w e” b y ł Jerzy K on orsk i (z In sty tu tu N en ck ieg o E k sp ery m en ta ln ej B io lo g ii w W arszaw ie, autor znanej k sią ż k i „C onditioned R e fle k se s and N eu ron O rgan ization ”, C am bridge 1948). N a sym p ozju m ty m G. A. K im b le stw ie r d z ił, że ci k tó rzy u trzy m ują, iż is tn ie ją d w ie różn e fo rm y u czen ia się, zak ład ają: (1) ż e rea k cje k tó re m ogą być u w a ru n k o w a n e k la sy c z n ie i in str u m e n ta ln ie n ie są
ta k ie sam e; (2) że p raw a k la sy czn eg o i in stru m en ta ln eg o odruchu w a ru n k o w eg o są różne. Z d an iem E. A . A sra tja n a ta k zw a n e in stru m en ta ln e r e fle k sy w a ru n k o \v e zasad n iczo n ie są różne od k la sy czn y ch od ru ch ów w a ru n k o w y ch . J. P. S ew ard zau w ażył, że teo ria r e fle k só w m u si być częścią te o r ii p rzy sto so w a w czeg o (ad ap tacyjn ego) zach ow an ia się. W ed łu g tej teo rii organ izm do d ziałan ia p otrzeb u je co n ajm n iej trzech m ech a n izm ó w : 1) m ech a n izm pob u d zający, 2) steru ją cy , 3) zm ie n ia ją c y k ieru n ek (sw itch in g ).
• 3.1.3: N a sym p ozju m p o św ięco n y m „orien tacyjn em u r e fle k so w i, czu w a n iu i u w a d ze” E. N. S o k o ło w w y r a z ił p rzek on an ie, ż e n a sk u te k w ie lok rotn ego p ow ta rza n ia się p od rażn ien ia fo rm u je się „n eu ron aln y m od el b odźca”. O rien tacyjn a rea k cja , p o w sta ją ca przy zm ia n ie p od rażn ień , jest rezu lta tem n iezg o d n o ści n o w eg o sy g n a łu z n eu ron aln ym m o d elem w cześn iej w y p ra co w a n y m . N a w y b ió rczy ch arak ter n eu ro n a ln y ch m o d eli bodźca zw ró ciła u w a g ę L. D. C zajnow a. A. B . K ogan stw ierd ził, ż e k a żd y a k t u w a g i w y w o łu je ch a ra k tery sty czn e zm ian y e le k tr o e n c e fa - logram u pod w zg lęd em d esy n ch ro n iza cji p o d sta w o w ej ry tm ik i. T ę d e- sy n ch ro n iza cję K ogan p rop on u je tra k to w a ć jako elek tro fizjo lo g iczn y k orelat, w sk a źn ik u w a g i (rea g o w a n ia uw agą). T ak że M. H eid er p o d k reś lił, ż e cen tra ln e e fe k ty u w a g i i p ob u d zen ia prod u k u ją sp ecy ficzn e zm ian y korow o w y w o ła n y c h p o ten cja łó w .
3.1.4: O rgan izatorem i p rzew od n iczącym sym p ozju m „E lek trofizjo- ło g iczn e k o rela ty za ch o w a n ia ” b y ł zn an y a n g ie lsk i fizjo lo g W. G rey W alter. N. P. B ie c h tie r ie w a i A . I. T ro ch a czew — n a p o d sta w ie e k sp e ry m e n tó w m etod ą „ g łęb in o w y ch ” elek trod — stw ierd za li, że dane e le k - trosu b k ortik ogram ów w sk a zu ją , iż g łę b o k ie stru k tu ry m ózgu w zn acz n ie w ię k sz y m stop n iu u czestn iczą p rzy p o w sta w a n iu różn ych z ja w isk p sy ch iczn y ch n iż się to dotąd u w aża. M. N. L ib an ów , N. A. G a w riło w a i A. S. A sła n o w in fo rm o w a li, że pom n ożen iu stop n ia tru d n o ści p racy u m y sło w ej u osób b ad an ych to w a r z y sz y ł w zro st p rzestrzen n ej sy n ch ro n iz a c ji b io p o ten cja łó w . A . A. G ien k in — na p o d sta w ie o b serw a cji e le k try czn y ch p ro cesó w rejestro w a n y ch m a k ro elek tro d a m i — tw ierd ził, że p oziom a sy m etrii trw a n ia p o czą tk o w ej i k oń cow ej fa zy EEG (th e a sy m m etry le v e l o f th e d u ration s o f a scen d in g and d escen d in g EEG ph ases) ch a ra k tery zu je elek tro n iczn e p ro cesy w ła d a ją c e p ob u d zen iem n e r w o w y c h a p a ra tó w m ózgu. Z d an iem G ien k in a dane EEG w sk a zu ją n ie ty lk o n ieo k reślo n e g lo b a ln e zja w isk a , le c z — n a w e t bezp ośred n io z w ią za n e z m ech a n izm a m i p rzetw a rza n ia in fo rm a cji w m ózgu. E. J. A r te m ie - w a i E. D. C hom skaja stw ierd za ły , że przy in te le k tu a ln e j czyn n ości z o sta je n aru szon a n orm aln a p ra w id ło w o ść ry tm iczn y ch o scy la cji a sy m etrii fa li a lfa (p osiad ającej okres 7— 8 sek.). I. A . P ejm ar, W. A. Jegorow , M. L. M odin i E. W. B o n d a riew w y r a z ili p rzek on an ie, że p rzek a zy w a n ie in fo rm a cji w cen tra ln y m sy s te m ie n er w o w y m czło w ie k a
je s t p rocesem cy k liczn y m , w k tórym k ażd a m iejsco w a rea k cja m ózgu w y w o łu je rea k cję g en eralizow an ą, ta zaś z k o lei —· lo k a ln ą w p rzy g o - w a n y ch do teg o stru k tu rach i ta k d alej aż do zrea lizo w a n ia się r e flek su .
3.1.5.1: N a sym p ozju m „B ioch em iczn e p o d sta w y zach ow an ia s ię ” b y ły p rzed sta w io n e m a teria ły d oty czą ce zm ian czyn n ości m ózgu pod w p ły w e m czyn n ości b ioch em iczn ych . M. E. B artan jan p od k reślił, że m ię dzy p sy ch o lo g iczn y m i b iologiczn ym poziom em is tn ie je ob u stron n y z w ią zek. D obrym m o d elem dla b ad an ia k o n k retn y ch m ech a n izm ó w ta k ich w ię z i są p sy ch iczn e choroby czło w iek a . B a rta n ja n stw ierd za ł, ż e w s y rum u sc h iz o a fe k ty w n ie chorych (sch izofren ia ok resow a) w y stę p u je b io lo g ic z n ie a k ty w n y czyn n ik , zd oln y — przy jego zaszczep ien iu ek sp e r y m en to w a n y m zw ierzęto m — w y w o ła ć u nich w h ip o ta la m iczn ej części m ózgu w zro st k o n cen tra cji k a tech o la m in ó w (n orad ren alin y). A. M. Baru w y k a z y w a ł, że d ep resy jn e stan y cech u je w zrost a k ty w n o śc i h o rm o n a ln ej, a sta n y m a n ia k a ln e — w zro st a k ty w n o śc i to n izu ją ceg o ogn iw a sy stem u sym p a ty czn o -a d ren a ln eg o .
3.1.5.2: N a sy m p o zju m „ P sy ch ofarm ak ologia a reg u la cja za ch o w a n ia ” b y ły rozw ażan e fo rm y fa rm a k o lo g iczn eg o stero w a n ia za ch o w a n iem się zw ierzą t. A. N. K udrin, L. G. P o le w o j, N. I. K a p ito n o w w y stą p ili z tw ierd zen iem , że chloroprom azin i lic z n e a m in o p ira zo le o słab iają o r ie n ta c y jn e za ch o w a n ie się m ysz, le c z n ie obniżają ich a g resy w n o ści. D, A. F lio ss i E. I. O czin sk aja za u w a ży li, że tra n k w iliza to ry i ch o lin o - lity k i d ziałają d estru k cy jn ie n a re a k c ję ek stra p o la cji, podczas gdy a d ren o lity k i, n a w e t w d aw k ach to k sy czn y ch , n ie d ziałają na m ech a nizm ek strap olacji.
3.1.6: S ym p ozju m „F izjologiczn e p o sta w y in d y w id u a ln y ch p sy c h o lo g iczn y ch ró żn ic” zostało zorgan izow an e dla u czczen ia p a m ięci ra d z ie c k ieg o p sy ch o lo g a B orisa M ich a jło w icza T iep łow a. P rzew a ża ją ca część w y k ła d ó w teg o sym p ozju m d o ty czy ła zagad n ień n eu ro fizjo lo g iczn y ch . P rzed e w sz y stk im w y p o w ied zi: M. N. B o riso w ej, E. A. G o łu b iew ej, F. W. Ip o lito w a , W, D. N ieb y licy n a , I. M. P a leja , I. W. R a w icz-S zczerb o , Jana S trela u , M. Y am azak i ześro d k o w a ły sw o je th r e śc i na n e u r o fiz jo lo g iczn ym a sp ek cie, w szczeg ó ln o ści n a p ro b lem ie stru k tu ry i o rgan izacji cech sy stem u n erw o w eg o , ich w ew n ętrzn ej fu n k cjo n a ln ej fo rm ie i f i zjo lo g iczn y ch k o rela ta ch ty c h cech. P ro b lem o w i zw iązk u m ięd zy o k reś lo n y m i w ła sn o śc ia m i fizjo lo g iczn y m i a n iek tó ry m i p sy ch o lo g iczn y m i cech a m i oso b o w o ści z a ję li się w sw o ich w y k ła d a ch : H. J. E ysen ck , M. M arton i J. U rban, C. M. F ranks, N. E. M ałk ow a i I. W. P o lja k o w a . O p o d sta w o w y ch w ła śc iw o ś c ia c h sy ste m u n erw o w eg o jako czyn n ik ach e fe k ty w n e j d zia ła ln o ści czło w ie k a m ó w ili: K. M. G u rew icz, W. I. R oż- d estw ien sk a ja , W. W. S u w ro w a . W reszcie w y k ła d N. S. L e jtie sa został
p o św ięco n y p ro b lem o w i w za jem n eg o stosu n k u ty p o lo g iczn y ch i ro zw o jo w y ch cech sy stem u n e r w o w e g o u d zieci.
3.1.7: Z a gad n ien ia n eu ro p sy ch o lo g ii b y ły p rzed m iotem rozw ażań na sym p ozju m „ P ła ty czo ło w e a re g u la c ja za ch o w a n ia ”. N a p o sied zen iu ty m rozw ażan o ro lę czo ło w y ch p ła tó w k ory m ó zg o w ej w re g u la c ji n a j b ardziej złożon ych fo rm zach o w a n ia się. O rganizator teg o sym p ozju m A. R. Ł u ria stw ierd ził, że n eu ro p sy ch o lo g iczn e b ad an ia p rzep row ad zon e w o sta tn ich 25-ciu la ta ch w lab oratoriu m U n iw e r sy te tu M o sk iew sk ieg o w sk a zu ją n a to, ż e p orażen ia czo ło w y ch p ła tó w m ózgu p row ad zą do zaburzeń re g u la c ji stan u a k ty w n o śc i i w p ro w a d za ją w n ie ła d złożone p rogram y d ziałan ia, ob n iżają zdolność r e g u la c ji i k o n tro li nad złożon ym i form am i za ch o w a n ia . E. D. C h om sk aja stw ie r d z iła , że u ch orych z po rażon ym i czo ło w y m i p ła ta m i m ózgu u leg a ją zaburzeniu stru k tu ry tak g en era lizo w a n e g o jak i lo k a ln eg o p rocesu a k ty w a cji. W . W . L eb ied in - sk ij — p o w o łu ją c się na p rzep row ad zon e przez sie b ie o b serw a cje i e k s p ery m en ty — in fo rm o w a ł, że chorzy z p orażon ym i p ła ta m i czo ło w y m i z r e g u ły n ie m ogli o cen ić i sk o ry g o w a ć p o p ełn io n y ch p rzez sie b ie b łę dów , ch ociaż d o sta teczn ie d obrze o cen ia li a n a lo g iczn e b łę d y p o p ełn io n e p rzez in n e osoby. L. S. C w ietk o w a tw ierd ziła , że p rzy porażen iu czoło w y ch sy s te m ó w m ózgu u le g a ją zaburzeniu w s z y s tk ie stru k tu ry d zia ła nia: o rien ta cy jn o -b a d a w cza a k ty w n o ści, u k ła d a n ie p lan u , ogóln ego sch em a tu ro zw ią za n ia , a ta k że k o n fro n ta cji r e z u lta tó w z d an ym i w y jś cio w y m i.
3.1.8: N a sy m p o zju m „B ad an ie p ro cesó w zm y sło w y c h n a n eu ro n a l- nym i b eh a w io ra ln y m p o zio m ie” z o sta ły p rzed sta w io n e w y n ik i d o św ia d czeń p rzep row ad zon ych na zm y sło w y c h p rocesach słu c h o w y c h i w zro k o w y ch . O m aw iano ró w n ież w a rto ść w sk a ź n ik ó w w r a ż liw o śc i zm y sło w ej, o trzy m y w a n y ch p rzy p om ocy te c h n ik i m ik ro elek tr o d o w ej.
3.1.9: S y m p ozju m „ B io lo g iczn e p o d sta w y śla d ó w p a m ię c io w y c h ” zostało zorgan izow an e dla o m ó w ien ia n eu ro n a ln y ch i b io ch em iczn y ch m ech a n izm ó w za p a m ięty w a n ia . N a ty m sym p ozju m M. R. R o sen zw eig w y k a z y w a ł, że w c za sie u czen ia się, w m ózgu p rzeb ieg a ją d a ją ce się m ierzyć an a to m iczn e i ch em iczn e zm ian y. A . N. C zerkanin i I. M. S z e j- m an — n a p o d sta w ie o b se r w a c ji nad w p ły w e m k w a só w n u k le in o w y c h na p ro cesy za p a m ięty w a n ia — stw ie r d z a li, ż e R N A sp rzy ja tw o rzen iu się i p rzeja w ia n iu o d ru ch ó w w a ru n k o w y ch , n a to m ia st D N A n ie w y w ie r a w p ły w u n a śla d y p a m ięcio w e. O. A. K ry ło w i W. S. T ongur .tw ierd zili, ż e w p r o w a d z e n ie R N A do organ izm u m y szy w y w o łu je zan ik w cześn iej w y p ra co w a n y ch od ru ch ów w a ru n k o w y ch , przy czym e fe k t ten jest tym b ardziej w y ra zisty im p óźniej b y ł o sią g n ię ty r e fle k s w a ru n k o w y . N a to m ia st w p ro w a d zen ie. D N A n ie w y w ie r a żad n ego w p ły w u ani n a w r o dzon e an i na w a r u n k o w e odruchy. W ed łu g W . M. O k u d żaw y u trw a la n ie p a m ięcio w y ch śla d ó w , w g łó w n ej m ierze je s t u w a ru n k o w a n e p la s ty c z n y m i zm ian am i w a p a ra cie sy n a p ty czn y m .
3.2: W ram ach tzw . ogóln ej p sy c h o lo g ii rozw ażan e b y ły ta k ie d zie d zin y za g a d n ień jak:
1) m a tem a ty czn e m o d elo w a n ie p sy ch iczn y ch p rocesów , 2) m o ty w y i św iad om ość w d ziałan iu czło w iek a , 3) e k sp ery m en ta ln e b a d a n ie n a sta w ień ,
4) w y k r y w a n ie i rozp ozn aw an ie sy g n a łó w , 5) teo ria in fo rm a cji a p ercep cja,
6) p ro cesy p rzetw arzan ia in form acji, 7) p ercep cja p rzestrzen i i czasu, 8) w ra żliw o ść a p ercep cja,
9) k ró tk o trw a ła i d łu g o trw a ła pam ięć, 10) p am ięć a d ziałan ie,
11) m o d ele p ercep cji m ow y,
12) p sy ch o lo g iczn e m ech an izm y w erb a ln y ch p rocesów , 13) h e u ry sty czn e p ro cesy w m y ślen iu ,
14) p a to p sy ch o lo g ia a p sy ch o lo g iczn e p rocesy,
15) teo rety czn e p ro b lem y sy stem u .,c z ło w ie k -m a sz y n a ”, 16) p sy ch o lo g iczn e p rob lem y czło w ie k a w k osm osie, 17) p sy ch o lo g iczn e b ad an ia ru ch ó w i czyn n ości.
3.3: Z zakresu p sy c h o lo g ii ro zw o jo w ej om aw ian o ta k ie grupy za gad n ień jak:
1) p sy ch o lo g ia fo rm o w a n ia się p ojęć i u m y sło w ej a k tyw n ości, 2) b ad an ia p rzeb iegu p sy ch iczn eg o rozw oju dziecka,
3) rozw ój p ercep cji i a k ty w n o ści d ziałan ia, 4) m o w a a p sy ch iczn y rozw ój d zieck a, 5) n a u cza n ie a rozw ój u m y sło w y ,
6) p sy ch iczn y rozw ój w w aru n k ach d e fe k tó w zm y sło w y ch , 7) p rob lem y w czesn ej on to g en ezy zach ow an ia.
3.4: W ram ach p sy ch o lo g ii o sob ow ości i p sy c h o lo g ii sp o łeczn ej p o ru szon o ta k ie d zia ły zagad n ień jak:
1) m eto d o lo g icz n e p rob lem y p sy ch o lo g ii sp ołeczn ej, 2) sp o łeczn e czy n n ik i w rozw oju osob ow ości,
3) rozw ój osob ow ości w w a ru n k a ch różnych k u ltu r,
4) p sy ch o lo g iczn e a sp ek ty zach o w a n ia się lu d zi w m a ły ch grupach, 5) p raca a osob ow ość.
3.5: Do zagad n ień z pogranicza p sy ch o lo g ii ro zw ażan ych na m o s k ie w sk im k o n g resie m ożna zaliczyć dział h isto ry czn y (przede w szy stk im „w ieczorn y w y k ła d ” A. A . S m irn o w a „R adziecka p sy ch o lo g ia i jej r o z w ó j”), dział rozw ażań ep istem o lo g iczn y ch (np. w y k ła d E. W. S zoro- ch o w ej o ra d ziec k ich k o n cep cja ch d eterm in izm u w p sy ch o lo g ii) a ta k że „ w ieczorn y w y k ła d ” J. P ia g e ta o stosu n k u i zw ią zk u p sy ch o lo g ii z in n y m i nau k am i.
4: W ęzło w e m ie jsc e p sy ch o lo g ii w sy ste m ie n auk (teza k on gresow a) 4.1: Jean P ia g e t w w y k ła d z ie „P sy ch o lo g ia , p o w ią za n ia m ięd zy d y scy p lin a m i i sy ste m n a u k ” op isał n iek tó re w z a je m n e z w ią zk i łą czą c e p sy ch o lo g ię z m a tem a ty k ą , fiz y k ą , biologią, so cjologią, lin g w isty k ą , e k on om ią p o lity czn ą i logik ą.
4.1.1: M ów iąc o stosu n k u p sy c h o lo g ii do m a tem a ty k i P ia g e t n a jp ierw p o d k reślił, że p sy ch o lo g ia często k o rzy sta z u słu g m a tem a ty k i. P rzed e w sz y stk im p rzejm u je od niej m e tc d y w e r y fik a c ji danych sta ty sty czn y ch . A le szczeg ó ln ie god n y u w a g i jest u sta w iczn y w zro st na g ru n cie o sią g n ięć m a te m a ty k i liczb y „stru k tu r” w p sy ch o lo g ii. T ak np. K. L ew in , J o n ck - h e e r e i in n i op arli s w o je p race na top ologii; a teo rię gier T auner za sto so w a ł do zagad n ien ia p ercep cy jn y ch progów , zaś J. B runer — do ro z w ią za n ia p ro b lem ó w m yślen ia. W b rew jed n ak p o w szech n em u p rześw ia d czen iu , ż e p sy ch o lo g ia n ie m oże n ic w o g ó le ofero w a ć m a tem a ty ce P ia g et tw ie r d z ił i ilu str o w a ł p rzy k ła d a m i, że ró w n ież m a tem a ty k a m oże k o rzy sta ć z o sią g n ięć p sy ch o lo g ii poprzez p ed agogik ę i ep istem o lo g ię. N ie m ogą b o w iem dla m a te m a ty k ó w być ob ojętn e sp ra w y m etod n au czan ia m a tem a ty k i, a te lep iej są zn an e p sych ologom , pon ad to i przed e w s z y s t k im p sy ch o lo g ia m oże k szta łto w a ć p o g lą d y m a tem a ty k ó w na natu rę i p o d sta w y m a tem a ty k i. P ia g e t w y ch o d zi z założenia, że istn ie ją ty lk o d w ie m eto d y a n a lizy p ro b lem ó w d o ty czą cy ch n a tu ry i u jęć m a tem a ty czn y ch struktur: 1) an aliza form aln ych w a ru n k ó w , 2) stu d ia nad g en ezą i rozw ojem ty ch p ojęć. A le an alizy lo g ic z n o -fo r m a ln e w obec o sią g n ięć G oed ela są n ie w y sta r c z a ją c e Stąd rz e c z y w isty m p rob lem em s ta je się je d y n ie za g a d n ien ie sp osob ów p o w sta w a n ia stru k tu r m a tem a ty czn y ch . J est to k w e stia h isto ry czn a z zakresu n ie ty le so cjo g en ezy co u m y sło w ej on togen ezy. I tak , w e d łu g P ia g eta p sy ch o lo g ia ro zw o jo w a w y k a za ła : 1) ż e liczb y n ie p o w sta ją w ta k i sposób jak o ty m są d zili w „P rin cip ia M a th em a tica ” R u ssel i W h iteh ead , le c z p rzez p ew n ego rod zaju d ia lek ty czn ą sy n te z ę in k lu zji i p orząd k ow an ia, 2) ż e N. B ou r- bak iego trzy „ m a cierzy ste stru k tu ry ” (algeb raiczn a, p orządkow a, to p o logiczn a) n ie są a r ty fic ja ln e lecz „n atu raln e” i ja w ią się m ięd zy 7 a 8 rok iem ży cia , 3) p sy ch o lo g iczn e k o n stru o w a n ie struktur p rzestrzen n ych p o zo sta je w zgod zie ze w sp ó łczesn y m teo rety czn y m (a n ie h isto r y c z n ym ) p orząd k iem (od top ologiczn ej do eu k lid eso w ej stru k tu ry), 4) m a tem a ty czn e p rzed m ioty są n ie w ła ś c iw y m i b y ta m i a ich ja k o ści są im p rzy p isy w a n e poprzez d ziałania.
4.1.2: N a u k i fizy k a ln e dają p sy ch o lo g ii zn aczn ie w ię c e j n iż się z w y k le przypuszcza. P rzed e w sz y stk im fiz y c e p sy ch o lo g ia za w d zięcza sw o je p o d sta w o w e teo rety czn e m od ele. W. K ohler np. w y r a ż a ł p sy ch o lo g ię ca ło ści w term in a ch fiz y k i e lek tro m a g n ety czn y ch pól, a teo ria in fo r m a cji, która je s t ta k często u ży w a n a w b io lo g ii i p sy ch o lo g ii, opiera się na term od yn am ice. S zczeg ó ln ie don iosła dla p sy ch o lo g ii jest teoria
form ró w n o w a g i, „p rzem ieszczan ia r ó w n o w a g i” i cyb ern etyk a, która w y p e łn ia lu k ę m ięd zy fizy k ą a b iologią. T ak że p sy ch o lo g ia , zd an iem P ia g eta , poza rad am i p ed agogiczn ym i m oże w y św ia d c z y ć p ew n e te o r e ty czn e p rzy słu g i fzy ce. T ak np. b ad an ia p sy ch o lo g iczn e nad k sz ta łto w a n iem się u d zieci p ojęć p ręd k ości i trw a n ia d op row ad ziły P ia g eta i in n y ch do w n io sk u , że p o ję c ie czasu r o zw ija się jako fu n k cja p ojęcia trw a n ia , a ty m sam ym został r o z strzy g n ięty na k orzyść rela ty w izm u spór fiz y k i k la sy czn ej z re la ty w iz m e m o p ie r w o tn e p o ję c ie w o k r e śle n ia ch stosu n k u p ręd k o ści do czasu.
4.1.3: O m aw iając sto su n ek p sy ch o lo g ii do b io lo g ii P ia g e t stw ierd ził, że w sp ó łp ra ca ty c h d w u d y scy p lin o sią g n ęła już znaczny stop ień ro z w oju . O w ocem tej w sp ó łp ra cy jest fizjo lo g iczn a p sy ch o lo g ia , m ed yczn a p sy ch o lo g ia i etologia (p sych ologia zw ierząt). N a stę p n ie m ó w ca p o d k reślił zb ieżn e m o m en ty w p sy c h o lo g ii i b io lo g ii n a p rzy k ła d zie g e n e ty k i i p sy ch o lo g ii fu n k c ji p ozn aw czych . W sp ółczesn a „p op u lacyjn a g e n e ty k a ” w p r z e c iw sta w ie n iu do g en ety k i z przed 20 lu b 30 la t w y ró żn ia s i ę . przede w sz y stk im ty m , że do dw u p o d sta w o w y ch m ech a n izm ó w e w o lu cji: 1) m u ta cji i 2) se le k c ji dodała czy n n ik trzeci ■— ad ap tacji. P s y ch ologiczn ą teo rię in te lig e n c ji P ia g e t op iera na b iologiczn ej r e la c ji m ię dzy organ izm em i śro d o w isk iem . L u d zk i m ózg jest p ra w ie ca łk o w ic ie w rod zon ym organem r eg u la cji, a le n ie posiad a on żadnego w rod zon ego p rogram u tej r eg u la cji. P rogram ta k i w y p r a c o w u je n a drodze k o m b i n a cji dw u p ozn aw czych środków : d o św ia d czen ia i en d ogen iczn ej r e g u la c ji (dedukcji). In te lig e n c ja jest p ro cesem cią g łeg o sta w a n ia się, k o n stru o w a n ia .
4.1.4: L iczn e z w ią zk i w ią żą p sy ch o lo g ię z socjo lo g ią . P o d o b n ie jak eto lo g ia łą czy p sy ch o lo g ię z b iologią, ro lę p om ostu m ięd zy p sy ch o lg ią i so cjo lo g ią p e łn i p sy ch o lo g ia sp ołeczna. P ia g e t w sk a z a ł na trzy m etod y a n a lizy sp ołeczn ych grup: 1) ato m isty czn a lu b in d y w id u a listy czn a , która tra k tu je grupę ty lk o jako sum ę jej in d y w id u ó w lu b ich czyn n ości, 2) m etod a „ w y n u rza n ia ” u zn ająca, że b y t sp ołeczn y je s t rzeczy w isto ścią , która w y n u rza się z łą cze n ia razem in d y w id u ó w , 3) w e d łu g trzeciej m eto d y , k tórą w sk a z u je P ia g e t i n a zy w a rela c y jn ą lu b d ia lek ty czn ą — b y t sp ołeczn y je s t sy stem em in tera k cji na k ażd ym p oziom ie i w e w s z e l k ich od m ianach form , a h isto ry czn e n a stęp stw o ty ch in tera k cji dow odzi i w y ja śn ia zarazem sam b yt sp o łeczn y w jeg o ró żn y ch sta d ia ch jak i rozw ój osob n iczego za ch o w a n ia się i św ia d o m o ści.
4.1.5: I s tn ie je ró w n ież szereg m o m en tó w w ią żą cy ch lin g w isty k ę z so cjo lo g ią , teo rią in fo rm a cji i p sy ch o lo g ią . T ak np. is tn ie je zb ieżn ość lin g w isty k i F. d e S a u ssu r e’a z so cjo lo g ią D u rk h eim a. D e S a u ssu r e rozw aża języ k jako „ in sty tu cję” w se n s ie D u rk h eim a, tj. jako k o le k ty w n y sy stem , k tó reg o organ izacja opiera się ty lk o na sp o łeczn ie w y p ra co w a n y ch reg u ła ch i obyczajach i k tórego p rzek a zy w a n ie jest
zarazem „zew n ętrzn e” w stosu n k u do jed n o stk i (np. w y ch o w a w cze) i zn ie w a la ją c e . P sy c h o lin g w isty k a p o tw ierd ziła sły n n e rozróżn ien ie F. d e S a u ssu r e ’a m ięd zy języ k iem jako sy stem em k o lek ty w n y m a m o w ą jako in d y w id u a ln y m u ż y tk ie m teg o sy stem u . Istn ie ją jed n ak że zn aczn e zan ied b an ia w e w z a jem n y ch stosu n k ach m ięd zy lin g w isty k ą a p sy ch o lo g ią i m ają one w e d łu g P ia g eta dw a p o d sta w o w e p ow od y: p ierw szy z n ich p olega na ty m , że n a w e t zn an i w y b itn i lin g w iśc i u w ażają, iż lin g w isty k a n ie m a n ic do zy sk a n ia od p sy ch o lo g ii m y ślen ia ; d ru gim i p o d sta w o w y m p ow od em je s t to, że w ię k sz o ść lin g w is tó w i c a łe szk o ły lo g iczn e m n iem a ją , że lo g ik a czło w ie k a n ie ty lk o sta n o w i p rod u k t języ k a , le c z je s t n a w e t jeg o p rostym w y ra zem , a c a łe za d a n ie lin g w is ty k i sp row ad za się do szu k a n ia w ro d zon ych , sa m o w y sta rcza ln y ch , stru k tu ra ln y ch p ra w język a. T ym czasem b ad an ia w za k resie p sy c h o lo g ii ro zw o jo w ej w sk a zu ją , że o p era cje lo giczn e o p ierają się n a języ k u w zn aczn ie m n iejszy m stop n iu niż się z w y k le u w aża, a poza ty m u czło w ie k a n a w e t znak w e r b a ln y jest ty lk o sp e c ja ln y m p rzy p a d k iem sy m b o liczn ej fu n k cji i m y ś le n ie opiera się na całej tej fu n k cji, n ie ty lk o na język u .
4.1.6: O d nośnie p sy c h o lo g ii i ek on om ii p o lity czn ej P ia g e t p od k reślił, ż e łą c z y je p ew ien w sp ó ln y a sp ek t rozw ażań , ja k im je s t sy stem w a r to śc i i m ech an izm reg u la cji. I s tn ie je p ew n a w ew n ętrzn a ekonom ia organ izm u , jeg o d ziałan ia. E k on om iczn a reg u la cja organizm u w y ra ża się w sp ecy ficzn ej a fe k ty w n e j r eg u la cji ak ty w n o ści.
4.1.7: R o zw ażając sto su n ek lo g ik i do p sy ch o lo g ii P ia g e t — op ierając s ię na tw ierd zen ia ch G oed ela — w y k a z y w a ł, że lo g ik a n ie m a żadnej sta ty czn ej p o d sta w y , lecz p r z e c iw n ie p od lega z za sa d y ciągłem u k o n stru o w a n iu . O ile m a tem a ty czn a lo g ik a p ra g n ie b yć „logik ą bez p od m io tu ” („logie w ith o u t a su b je c t”) to n ie je s t też n ie m o ż liw e is tn ie n ie „p od m iotu b ez lo g ik i”. A le je ż e li lo g ik sam sie b ie za p y ta o sposób k o n stru o w a n ia lo g ik i, to p rzecież n ie m oże tw ierd zić, ż e b ierze ją z n iczego. W ła śn ie p sy c h o lo g ia ro zw o jo w a d a je o d p ow ied ź na p y ta n ie 0 gen ezę stru k tu r lo g iczn y ch . L o g ik a n ie jest ap rioryczn ym in sty n k tem , a n i dobrze sk o n stru o w a n y m o g ó ln y m języ k iem le c z n a tu ra ln y m efek tem sk o o rd y n o w a n ej a k ty w n o śc i sy stem u n erw o w eg o , ży cia u m y sło w eg o 1 sp o łeczn y ch k o n ta k tó w .
4.2: W sy ste m ie n au k p sy ch o lo g ia b y w a u m iejsca w ia n a n a różne sp osob y za le ż n ie od p rzy jętej za sa d y k la sy fik a c ji.
4.2.1: W lin ea rn ej k la s y fik a c ji n au k p rzejętej od A. C om te’a sy stem n auk p rzy jm u je p ostać szeregu zaczyn ającego się od m a tem a ty k i a za koń czon ego b iologią i so cjo lo g ią . P sy ch o lo g ia w ty m u k ła d zie zajm u je w ła ś n ie m ie jsc e m ięd zy b io lo g ią a socjo lo g ią . Jed n ak że sy s te m n au k zd an iem P ia g e ta n ie m oże być p orząd k iem lin io w y m , bo 1) w ta k iej k la s y fik a c ji n ie w iad om o g d zie u m ieścić lo g ik ę: n a p o czątk u czy na
k ońcu, 2) bo w każd ej n a u ce n a le ż y rozw ażać a) jej p rzedm iot, b) te o r e tyczn ą stru k tu rę, c) jej w ła sn ą ep istem o lo g ię, a w z a je m n e zw ią zk i nauk b ran e w ty c h trzech a sp ek ta ch n ie dadzą się ująć w szereg lin io w y .
4.2.2: N ielin ea rn ą k la s y fik a c ję n au k zap rop on ow ał ra d ziec k i d ia lek ty k B. K ed roff. Jego d iagram jest p ew n eg o rodzaju tró jk ą tem . N a u k i p rzy rod n icze za jm u ją górn y w ierzch o łek teg o trójk ąta, w ierzch o łek le w y u dołu — n a u k i sp ołeczn e, a d oln y p raw y — d y scy p lin y filo zo ficzn e (logik a i gn oseologia). M atem atyk a za jm u je p o zy cję m ię d z y n au k am i p rzyrod n iczym i a filo zo ficzn y m i, zaś n a u k i tech n iczn e — m ięd zy p rzy ro d n iczy m i a sp ołeczn ym i. P sy ch o lo g ia za jm u je środ ek teg o trójk ąta i w ią ż ą ją ty lk o trzy g a łęzie z n au k ą trzech w ie r z c h o łk ó w diagram u.
4.2.3: Z d an iem P ia g e ta w ię z i m ięd zy n a u k a m i są rela c ja m i o b u stron n y m i czy n a w e t k o ło w y m i lu b sp iraln ym i. C hociaż lo g ik a , m a tem a ty k a lu b fiz y k a n ie za leżą od p sy c h o lo g ii pod w zg lęd em m etod lu b te o r e ty czn y ch stru k tu r, to jed n a k op ierają się n a n iej p oprzez sw o ją e p is te m ologię.
5: P sy ch o lo g ia czy p sy ch o lo g iczn a in terp reta cja (problem na m a rg in esie K ongresu)
Ze sta n o w isk a p sy ch o lo g ii in tro sp ek cy jn ej rzecz biorąc, w sp ó łczesn a p sy ch o lo g ia ek sp ery m en ta ln a b y ła b y — jak się w y d a je — n ie p sy c h o lo gią le c z p sy ch o lo g iczn ą in terp reta cją zdarzeń p o za p sy ch iczn y ch (zach o w a n ia się; zm ian stru k tu ra ln y ch , ch em iczn ych , en erg ety czn y ch w s ty s te - m ie n erw o w y m ). Z teg o te ż punktu w id zen ia w sp ó łczesn ej fiz jo lo g ic z n o - b eh a w io ra ln o -fu n k cjo n a ln ej p sy ch o lo g ii m ożn a b y p o sta w ić zarzut o m y ł k i w w y b o rze p rzedm iotu: p od ob n ie jak p rzed m iotem h isto rii n ie są śla d y m in ion ych w y d a rzeń lecz sam e te w y d a rzen ia , tak i p sy ch o lo g ia p ow in n a być n au k ą n ie o p oza p sy ch iczn y ch sk u tk a ch p rzeb ieg ó w p s y ch iczn ych le c z o sa m y ch ty c h p rzeb iegach. Jed n ak że ta a n a lo g ia z h isto rią je s t jed n ostron n a, bo pom ija is tn ie ją c y o d w rotn y k ieru n ek w ię z i — o d d zia ły w a n ia „ p ozap sych iczn ego” na „p sy ch iczn e”. P sy ch o lo g ia ek sp ery m en ta ln a u jm u je w ła śn ie fa k ty p sy ch iczn e w ich „ k o n tek ście” p o za p sy - chicznym . P sy c h o lo g ia n ie m oże u sta la ć r e la c ji m ięd zy sa m y m i ty lk o a k tam i in tro sp ek cy jn y m i, bo w te n sposób n ie ty lk o b y rozw ażan ą r z e c z y w isto ść za w ęziła le c z i „ o k a leczy ła ” . Z d rugiej stron y jed n ak n ie n a leży ign o ro w a ć teg o m om en tu , ż e p sy c h o lo g ię in te r e su je ty lk o ta rea ln a d yn am iczn a w ielo a rg u m en to w a rela c ja , w której przyn ajm n iej jed n y m człon em je s t ak t in tro sp ek cy jn y (zd arzen ie zn an e bezp ośred n io je d y n ie poprzez in strosp ek eję). Z ap rzeczan ie czy choćby le k c e w a ż e n ie u ży teczn o ści in tro sp ek cji jest n iek o n sek w en cją : in tro sp ek cja ja w n ie n ie u żyw an a jako m eto d a o b serw a cji b y w a sk r y c ie n ad u ży w a n a jako m e toda in terp reta cji. Do m eto d o lo g iczn y ch p ro b lem ó w p sy ch o lo g ii n a leża ło b y
