STOWARZYSZENIE GEODETÓW POLSKICH
GEODEZJA I KARTOGRAFIA
W SŁUŻRIE LEŚNICTWA
W SŁUŻBIE L E Ś N I C T W A
Opracował inż. Romuald Baraniecki z okazji ekspozycji pod tym samym tytułem, przygo
towanej programowo przez Komisję Główną d/s Muzeum i Wystaw Stowarzyszenia Geode
tów Polskich oraz Biuro Urządzania Lasu i Projektów Leśnictwa, a zrealizowanej przez Muzeum Techniki NOT w Warszawie.
Warszawa, kwiecień 1972 r.
La sy w P o l s c e zajm u ją obecnie 9,134 min ha, t o j e s t 29% p o w ierz ch n i k r a ju , z czego pod za
rządem r e s o r t u l e ś n i c t w a i przemysłu drzewnego z n a j d u j e s i ę 7,264 min ha, na obszarze 0,239 min ha sprawują zarząd, in ne r e s o r t y , a 1,631 min ha obejmują l a s y niepaństwowe. O s t a t n ie dwie p o z y c j e stanow ią grupę ta k zwanych lasów nad
zorowanych.
W p r z e s z ł o ś c i u d z i a ł lasów w o g ó l n e j po
w i e r z c h n i k r a ju b y ł z n a c z n ie w ię k s z y , a w n i e k t ó r y c h re g io n a c h t e r e n y z a l e s i o n e p r z e k r a c z a ł y nawet obszarem p o z o s t a ł e użytki i n i e u ż y t k i . L a s y b y ł y i są o b e c n ie jednym z głównych bogactw n atu ra ln ych k r a ju .
Dla w ła ściw eg o prowadzen ia nowoczesnej go s p o d a rk i na tak w i e l k i c h obszarach , k o n ie c z nym j e s t p o s ia d a n ie aktualnych, dokładnych da
nych, d o ty c z ą c y c h g r a n i c i p o w ierz ch n i o g ó l n e j o b ie k tó w leśn y c h , i n w e n t a r y z a c j i powierzch
n i różnego ro d z a ju drzewostanów i ic h zasobów o r a z i n w e n t a r y z a c j i innych p o w ie r z c h n i, dróg, wód i t p . , zn a jdu ją cy ch s i ę na t e r e n i e lasów.
Niezbędnym j e s t t e ż p o s ia d a n ie da n ych ,któ r e u m o ż liw iły b y p r o je k t o w a n ie różnego ro d z a ju z a b ie g ó w gospo da rc zy ch , związanych z hodowlą, ochroną, użytkowaniem lasów i ic h a d m in is t r a c j ą , opracowywaniem p r o je k tó w r e g u l a c j i stanu p o s ia d a n ia , budowy dróg i różnego ro d z a ju t r a s tra n sp o rto w y ch d l a drewna, budowy urządzeń wod
n o - m e lio r a c y jn y c h , o s i e d l i leśn yc h i t p .
Te w s z y s t k i e podstawowe dane są za w a rte w tzw. p l a n i e u rzą dza n ia gospodarstwa l e ś n e g o , zwanym t a k ż e planem gospodarczym lub operatem u r z ą d z a n ia gospodarstwa le ś n e g o , k t ó r y sp o rz ą dza s i ę d l a p o s z c z e g ó ln y c h n a d le ś n ic t w na o - k r e s 10-c iu l a t .
Po u pły wie t e g o okresu - z&równo dokumen
t a c j a g e o d e z y jn a tzw. o p e r a t pomiarowy, ja k i o p e r a t urzą dza nia gospodars tw a leśn eg o są ak
t u a liz o w a n e . Czynność t a w jęz yk u o b ow ią z u ją cych p r ze p is ó w n o s i nazwę: "o k re s o w e j r e w i z j i u rz ą d z a n ia l a s u " .
Wyjściowymi elementami planu u rz ą d z a n ia gospodarstw a leśn eg o są mapy o ra z o b l i c z o n e i odpowie dnio z esta w io n e p o w ie r z c h n ie lasów.
Zarówno mapy,jak t e ż o b l i c z e n i a p o w ierz ch n i wykonywane są na p o dsta w ie dokumentacji ge o
d e z y j n o - k a r t o g r a f i c z n e j z a w a r t e j w tzw. o p e ra c i e pomiarowym.
S porząd zen ie planu urzą dza nia gospodarstwa le ś n e g o musi być w ię c poprzedzone pracami geo
d e z y jn y m i, a w s z c z e g ó l n o ś c i : r o z g r a n ic z e n ie m nieruchom ości gruntowych (formalnym u sta len ie m stanu p o s i a d a n i a ) , pomiarem całego obszaru o ra z opracowaniem o d p o w ie d n ie j dokumentacji geode
z y j n o - k a r t o g r a f i c z n e j .
Na p o dsta w ie t e j dokumentacji sporządza s i ę n iez b ęd n e d la p o t r z e b urzą dza nia lasu m a t e r ia ł y ( t a k zwany podkład g e o d e z y j n o - k a r t o g r a f i c z ny) , p r z y w yk o rz y sta n iu k tó re g o przeprowadzone są prace t a k s a c y jn e w t e r e n i e i opracowane po
s z c z e g ó l n e c z ę ś c i planu u r z ą d z a n ia gospodar
stwa le ś n e g o .
N a l e ż y tu p o d k r e ś l i ć , że dokładność danych o k r e ś lo n y c h tym planem w sposób z a s a d n ic z y j e s t u z a le ż n io n a od s t o p n ia d o kła dn oś ci pomiarów i opracowanej na ic h podstaw ie dokumentacji g e o - d e z y j n o - k a r t o g r a f i c z n e j .
N i e z a l e ż n i e od p o t r z e b go sp o d a rk i l e ś n e j p o dkła dy g e o d e z y j n o - k a r t o g r a f i c z n e , obejmujące o b s z a r y la sów, stanowią n iezbędną i cenną do
kumentację d l a innych d z i e d z i n gospodark i na
rodowej o ra z a d m i n i s t r a c j i k r a ju , m .in. d l a o - pracowania o g ó l n e j mapy k r a j u , z a ł o ż e n i a i pro
w adzenia e w id e n c ji gruntów i t p . Mapy i inne m a t e r i a ł y g e o d e z y jn e d o t y c z ą c e obszarów l e ś nych są równie ż s z c z e g ó l n i e ważnym m ateriałem p r z y opracowywaniach map t o p o g r a f ic z n y c h ' wyko
nywanych d l a p o t r z e b obronności k raju .
Rodzaj opracowań g e o d e z y j n o - k a r t o g r a f i c z nych, ic h z a k re s , dokładność, s k a la , w r e s z c i e metody pomiarów b y ł y w p o sz cz eg ó ln y ch okresach h is t o r y c z n y c h ró ż n e , u z a le ż n io n e zarówno od p o t r z e b o r a z stawianych wymagań, j a k i od ak
tu a ln yc h m o ż liw o ś c i o r g a n iz a c y jn o -t e c h n ic z n y c h . Dla zapew nie nia w ła ściw eg o zakresu i po
ziomu wykonawstwa t e c h n ic z n e g o tych prac o ra z sprawowania p r z e z powołane do t e g o w ła dze nad
zoru i k o o r d y n a c ji r o b ó t , koniecznym b y ło wy
d a n ie odpowiednich p rze p isó w t e c h n ic z n o - o r g a n iz a c y jn y c h .
Pierwszym tego ro d z a ju aktem wprowadzonym w ż y c i e b y ł y wydane w 1843 r . " P r z e p i s y za
t w ie r d z o n e p r z e z Komisję Rządową Przychodów i Skarbu pod d. 15/27 Grudnia 1839 r. N . 99859/
/32099 o b ow ią z u jąc e p r z y pomiarach p r z e s t r z e n i dó br i lasów rządowych, t a k ż e majątków pod o p i e k ą rządu z o s t a j ą c y c h " .
P r z e p i s y t e z o s t a ł y opracowane w sposób n ie z w y k le sta ra n n y i s z c z e g ó ło w y , a w i e l e za
w artych w nich zasad j e s z c z e d z i ś można uważać za c a ł k o w i c i e aktu aln e.
P r z e p i s y t e obow iązyw ały na z iem iach p o l s k ic h , zn a jdu ją cy ch s i ę pod zaborem ro sy jsk im do czasu l i k w i d a c j i K o m is ji Rządowej Przych o
dów i Skarbu w Warszawie, p ó ź n i e j wprowadzono
stopniowo zasady po stępowania i p r z e p i s y obo
w i ą z u j ą c e w C e sa rstw ie Rosyjskim.
Na t e r e n i e zaboru pruskiego wszystkie grun
t y , a zatym i o b s z a r y lasów państwowych ja k i la sów w i e l k i e j i drobn ej w ła sn ośc i o b j ę t e b y ł y katastrem pruskim, ś c i ś l e powiązanym z h i p o t e ką r e g u l u j ą c ą stosunki w łasnościow e.
K a t a s t e r s ta n o w ił komplet map i innych do
kumentów k a r t o g r a f i c z n y c h o ra z m a t e r ia łó w geo
d e z y jn y c h (w y n ik i pomiarów na g r u n c i e , o b l i c z e n i a t e c h n ic z n e , z e s t a w i e n i a p o w ie r z c h n i, r e j e s t r y i t p . ) niezbędnych d l a o k r e ś l e n i a g r a n ic w ł a s n o ś c i , ic h obszaru ja k rów nież gra nic i po
w i e r z c h n i p o s z c z e g ó ln y c h elementów s y t u a c y j nych o ra z o k reś lo n ych k la s gruntów.
W dokumentacji k a t a s t r a l n e j ewidencjonowa
ne b y ł y w s z e l k i e zmiany d o t y c z ą c e g r a n i c , po
w i e r z c h n i , ro d z a ju użytków, k la s gruntów i t p . Mapy k a t a s t ru pru skiego b y ł y o p a r t e na po- l i g o n i z a c j i , k t ó r e j punkty załamania u s t a b i l i zowano w t e r e n i e znakami kamiennymi lub b e t o nowymi. O g ó ln ie o c e n i a j ą c ' był to podkład o du
ż e j d o k ła d n o ś c i, a t r w a ł a s t a b i l i z a c j a osnów i punktów gra n iczn ych s t w a r z a ła dobre warunki do utrzym ania w a k t u a ln o ś c i map i związanych z nimi dokumentów.
Podobna s y t u a c ja i s t n i a ł a na t e r e n i e zabo
ru a u s t r i a c k i e g o z tym, że k a t a s t e r a u s t r i a c k i o p a r t y b y ł na mało dokładnych i trudnych do a k t u a l i z a c j i mapach, wykonanych p rze w a ż n ie me
t o d ą z d j ę ó s t o l i k o w y c h , p r z y czym w t e r e n i e n i e b y ło s t a b i l i z a c j i osnów s z c z e g ó ło w y c h .K a t a s t e r t e n b y ł rów nież ś c i ś l e powiązany z h ip o te k ą .
W s z e lk ie w ięc opracowania g e o d e z y jn o - k a r t o g r a f i c z n e d l a p o t r z e b gospodarki l e ś n e j na t e r e n a c h zaborów pruskiego i a u s t r i a c k i e g o mu
s i a ł y być o p a r t e na mapach i o p e r a c i e kata
straln ym .
W odrodzonym po I w o jn ie ś w ia to w e j Pań
s t w ie Po lskim o g ó ln a p o w ie rz c h n ia lasów wyno
s i ł a 8,624 min ha ( t j . 22,2% p o w ie rz c h n i kra j u ) , w tym 3,339 min ha lasów państwowych i 5,285 min ha lasów niepaństwowych.
M a t e r i a ł y g e o d e z y jn e i k a r t o g r a f i c z n e d l a obszarów leśn ych p o z o s t a ł e z okresu zaborów b y ł y bardzo różnorodn e, a p r z y tym zdezaktu a
liz o w a n e i wymagające kosztownych pomiarów u- z u p e łn ia ją c y c h lub wręcz dokonania nowych po
miarów .
W o k r e s ie międzywojennym n ie z o s t a ł y opra
cowane kompleksowe p r z e p i s y o r g a n iz a c y jn e i t e c h n ic z n e , k t ó r e zapew niłyby w y k o r z y s t a n ie i utrzym anie w a k t u a ln o ś c i i s t n i e j ą c y c h m a t e r ia łó w , j a k t e ż pr zy g o to w a n ie nowych, j e d n o l i t y c h podkładów g e o d e z y j n o - k a r t o g r a f i c z n y c h d l a l a sów w całym k r a ju .
D o piero w o s t a t n i c h la t a c h przed I l - g ą w o j
ną światową N a c z e ln a D y r ek cja Lasów Państwo
wych p o d j ę ł a próbę opracowania tymczasowych p rze p isó w tech niczno-pomiarowych d l a admini
strowanych p r z e z s i e b i e terenów z tym, że u- w zględn io n o tu w szerokim z a k r e s i e p r z e p i s y z terenów p o s z c z e g ó ln y c h b. zaborów oraz p r z e p i sy I n s t r u k c j i T e c h n ic z n e j M i n i s t e r s t w a R o l n i ctwa i Reform Rolnych z 1924 r . P r z e p i s y te n i e m ia ły ch a ra kteru j e d n o l i t e g o d l a c a łe g o k r a ju .
W o k r e s i e tym wykonano na t e r e n i e p o s z c z e gó ln y c h D y r e k c j i Lasów Państwowych znaczną i l o ś ć zarówno pomiarów u z u p e łn ia ją c y c h ja k i pomiarów nowych, s t o s u j ą c w szerokim z a k r e s i e s t a b i l i z a c j ę znakami trwałymi (k a m ie n ie lub słu py b e t o n o w e ). Wykonawcami tych prac b y ł y z e s p o ł y t ech n ic zn e ( s k ł a d a j ą c e s i ę z geodetów i częśc iow o z l e ś n ik ó w ) zgrupowane w tzw."d ru żynach pomiarowych" w ka żdej D y r e k c j i Lasów
Państwowych p r z y B iu r z e P r o d u k c ji Drewna t j . w komórce o r g a n i z a c y j n e j a d m i n i s t r a c j i lasów państwowych g d z i e opracowywano p la n y u rzą dze
n i a gospodarstwa le ś n e g o .
K ie r o w n ic y tych zespołó w z go d n ie z obowią
zują cym i w tym c z a s i e przepisa m i powinni po
s ia d a ć uprawnienia m ie rn ic z y c h p r z y s i ę g ł y c h . W N a c z e ln e j D y r e k c j i Lasów Państwowych i s t n i a ł a komórka o r g a n i z a c y j n a do spraw pomiarów le ś n y c h w p i o n i e tzw. zagospodarowania lasu .
W o k r e s i e w ojny i o k u p a cji żadnych prac w omawianym z a k r e s i e na t e r e n i e k raju n i e prowa
dzono, n i e i s t n i a ł y t e ż m o ż liw o ś c i skutecznego z a b e z p i e c z e n i a i s t n i e j ą c y c h m a te r ia łó w geode
z y j n o - k a r t o g r a f i c z n y c h .
Bezpośrednio po zakończen iu d z i a ł a ń wojen
nych w 1945 r. po w stała pilna konieczność p r z e prowadzenia i n w e n t a r y z a c j i lasów i ic h zasobów o r a z p o t r z e b gospodarczych d la tych terenów w nowych ju ż gra n ica ch państwa i nowej prawno- g o s p o d a r c z e j r z e c z y w i s t o ś c i .
Lasy powyżej 25 ha, l a s y po n ie m ie c k ie i o - puszczone z o s t a ł y u państw owione.P owstały w i e l k i e o b s z a r y lasów państwowych, a t y l k o stosun
kowo n i e w i e l k i e p o w ie rz c h n ie p o z o s t a ł y w p r y watnym po sia da niu .
Z a i s t n i a ł a w ię c p i l n a konieczność u s t a l e n ia c h o c ia ż w p r z y b l i ż e n i u now ych.g ranic obsza
rów lasów państwowych.
Dla wykonania t e g o zadania niezbędne b y ł y podkła dy mapowe. M a t e r i a ł y g e o d e z y j n o - k a r t o g r a f i c z n e d l a terenów P o l s k i z o s t a ł y w w ięk
s z o ś c i z n is z c z o n e w c z a s i e d z i a ł a ń wojennych, lub t e ż w yw iezion e p r z e z okupanta, t y l k o n i e znaczna ich i l o ś ć p o z o s t a ł a w k r a ju , p r z y czym n i e b y ło e w id e n c ji tych m a te r ia łó w , a c z ę s t o kroć i i n f o r m a c j i o m ie jscu i c h przechowywa
nia..
Określo na w tym c z a s i e szacunkowa po
w i e r z c h n i a lasów w kraju w y n o s iła 6,470 min ha, w tym lasów państwowych 5,728 min ha i niepań
stwowych 0,742 min ha.
Opracowanie podkładów g e o d e z y j n o - k a r t o g r a f i c z n y c h o p a rty ch na pomiarach nowych i uzu
p e ł n i a j ą c y c h d la lasów państwowych o ta k du
żych obszarach p r z e k r a c z a ło w tym o k r e s i e moż
l i w o ś c i z n is z c z o n e g o wojną k r a ju , w którym w p i e r w s z e j k o l e j n o ś c i t r z e b a było p rze pro w ad zić reform ę r o l n ą , wznowić pracę p rzem ysłu , urucho
mić t r a s y komunikacyjne i wykonać inne p i l n e za da nia wymagające o b s ł u g i g e o d e z y j n e j .
Aby s p r o s ta ć i z a s p o k o ić n a j p i l n i e j s z e po
t r z e b y w la t a c h 1945-1956 sporządzono tylko ma
p y g o s p o d a r c z o - le ś n e w s k a l i 1 :5 0 0 0 ,a d l a n i e k tó ryc h terenów w s k a l i 1:10000, na podstaw ie tz w . " r e a m b u l a c j i " c z y l i a k t u a l i z a c j i każdego w tym c z a s i e dostępnego m a t e r ia ł u k a r t o g r a f i czn ego , n i e w y ł ą c z a ją c w ie lk o sk a lo w y ch map t o p o g r a f i c z n y c h . Dokonano p r z y tym p r o w i z o r y c z nego ( b e z przeprow adzenia postępowania fo r m a l
no-prawnego) u s t a l e n i a p r z e b ie g u g r a n i c o b ie k tów leśnych i w niesion o g r a n ic e p o d z ia łu admi
n i s t r a c y j n e g o lasów.
P r z y pracach tych stosowano t y l k o pr o w i
z o r y c z n ą s t a b i l i z a c j ę punktów g r a n ic z n y c h , ja k i zakładanych w n ie k t ó r y c h przypadkach osnów pomiarowych. P o w ierz ch n ię o b l i c z o n o przew a żn ie planimetrem o ra z innymi u proszczonym i, mało do
kładnymi metodami.
P o w ierz ch n ia o g ó ln a lasów w 1956 r. o k re
ś la n a na podstaw ie t e g o p r o w iz o r y c z n e g o pod
kładu mapowego w y n o s iła 7,410 min ha, w tym la sów państwowych 6,174 min ha, a niepaństwo
wych 1,236 min ha. P o w ie rz c h n ie t e z n a c z n ie s i ę w ię c r ó ż n i ł y od u s t a l e ń szacunkowych z 1945-46 r.
Na podstaw ie tak o b lic z o n y c h p o w ierz ch n i o r a z l o k a l i z a c j i w t e r e n i e p o sz cz eg ó ln y ch o - b ie k tó w leśnych przeprowadzona z o s t a ł a p r z e z słu żb ę urzą dza nia lasu in w e n t a r y z a c ja zasobów o r a z p o t r z e b gospodarrzych d la terenów w s z y s t k ich n a d le ś n ic t w . Opracowano rów nież p r o w iz o r y c z n e pla n y urzą dza nia (za go spo da ro w a n ia ) l a sów na następne d z i e s i ę c i o l e c i e .
Opracowanie prow iz orycz n ych podkładów ma
powych d l a p o t r z e b urzą dza nia la su , w o d n ie s i e n i u do lasów państwowych z o s t a ł o wykonane p r z e z komórki pomiarowe zorganizow ane w od
d z i a ł a c h pomiarów i r e g u l a c j i stanu p o sia d a
n i a , z n a jd u ją cy ch s i ę w p o sz cz eg ó ln y ch o k ręg o wych d y r e k c ja c h lasów państwowych. C a ło ś c ią prac w k ra ju k ie r o w a ł W ydział Pomiarów i Regu
l a c j i Stanu P o s ia d a n ia w Centralnym Z a r z ą d z ie Lasów Państwowych w Warszawie. Ogólna l i c z b a za tru dn io n ych w tym o k r e s i e w r e s o r c i e l e ś n i ctwa pracowników geode zy jn y ch n ie p r z e k r a c z a ła 150 osób.
Wyżej o p is a n y podkład k a r t o g r a f i c z n y mógł byó traktowan y t y l k o jako m a t e r i a ł p r o w iz o r y czny i w żadnym przypadku n i e nadawał s i ę do opracowywania tzw. planów d e f in it y w n e g o urzą
d z a n ia la sów, g d z i e niezbędn e było dokładne u- s t a l e n i e g r a n ic o b iek tó w leśnych na g r u n c ie , p r ze p ro w a d ze n ie formalno-prawnego postępowania p r z y r o z g r a n i c z e n i u tych gruntów i t r w a ł e u- s t a b i l i z o w a n i e w s z y s t k ic h punktów załamania g r a n i c i osnów ge od e zy jn y ch o ra z dokonanie po
miarów i opracowanie podkładów g e o d e z y jn o - k a r t o g r a f i c z n y c h w o p a rc iu o zasady o k r e ś lo n e w obow ią zu jących i n s t r u k c ja c h t e ch n ic zn yc h .
B y ły t o n a s tę p u ją c e i n s t r u k c j e :
" I n s t r u k c j a o postępowaniu p r z y r o z g r a n ic z e n iu nieruchom ości państwowego gospodarstwa leśn eg o o r a z nieruchomości nabywanych lub przekazywa
nych p r z e z r e s o r t le ś n i c t w a d l a r e a l i z a c j i na
rodowych planów g o sp o d a rc zy ch ".
I n s t r u k c j a t a z o s t a ł a wprołvadzona w ż y c i e za
rządzeniem N r 317 M i n i s t r a Leśn ictw a z dnia 2 3 . X I . 1953 r.
" I n s t r u k c j a te c h n ic zn a d l a pomiaru gruntów państwowego gospodarstwa le ś n e g o " - wprowadzo
na w ż y c i e zarządzeniem Nr 488 M i n i s t r a Leś
n ictw a z 2 1 .X I I . 1955 r.
Obie w yż ej wymienione i n s t r u k c j e n a k ła d a ły o - bow ią zek:
- r o z g r a n i c z a n i a nleruch om ośoi będących w g e s t i i a d m i n i s t r a c j i lasów państwowych oraz
s t a b i l i z a c j i załamań g r a n ic trw ałym i (k a miennymi) znakami,
- ¿(owiązywania z zasady w s z y s t k ic h osnów geodezy jny ch do s i e c i państwowej, co za
pewniało w łą c z e n ie opracowywanego podkładu w o g ó l n y j e d n o l i t y system k a r t o g r a f i c z n y k r a ju ,
- s t a b i l i z a c j i trw ałym i znakami osnów geode
z y jn y c h ,
- wykonywania pierw orysów w s k a l i 1:5000, k t ó r e z o s t a ł y uznane za tzw. mapy z a s a d n i
cze.
P o w ierz ch n ię o g ó ln ą o biektó w leśn ych o b l i czono a n a l i t y c z n i e .
Na podstaw ie w/w pierw orysów z o s t a ł y wyko
nane, jako k o p ie , mapy w s k a l i 1:5000 ( t z w . w t ó r n i k i p ier w o r ysu ) o t r e ś c i o g r a n ic z o n e j t y l k o do zakresu niezbędnego d l a opracoivania mapy g o s p o d a r c z e j, s ta n o w ią c e j jed n ą z p o d sta -
wowych c z ę ś c i składowych planu urzą dza nia gos
po darstwa leś n e g o .
Po zakończeniu prac urządzeniowych, uzu
p e ł n i o n e z o s t a ł y - na podstaw ie ic h wyników - p i e r w o r y s y o ra z z e s t a w i e n i a o b lic z o n y c h po
w i e r z c h n i . Skompletowano w ten sposób dokumen
t a c j ę t e c h n ic z n ą d l a p o t r z e b e w id e n c ji gruntów w p o s z c z e g ó ln y c h n a d leśn ictw a ch .
D z i ę k i rygorystycznem u p r z e s t r z e g a n i u za
sad o k re ś lo n y c h w wymienionych w yż ej in s t r u k c j a c h , po raz p ie r w s z y w h i s t o r i i lasów p o l sk ic h z o s t a ł opracowany j e d n o l i t y i nowoczesny podkład g e o d e z y j n o - k a r t o g r a f i c z n y d l a w s z y s t k ic h o b ie k tó w leśn y c h , będących w g e s t i i r e s o r t u l e ś n i c t w a i przemysłu drzewnego, a o k re
ś lo n a p r z e z ten podkład p o w ierz ch n ia p o z w o l i ł a odpowie dnio skorygować p la n y zagospodarowania la s u .
Jak duże b y ł y to k o r e k t y i l u s t r u j e n a s tę p u ją c e z e s t a w i e n i e p o w ierz ch n i lasów państwo
wych w s k a l i k raju :
1946 rok wg danych szacunko
wych
1956 rok wg danych o k re
ś lo n y c h p r z e z p r o w iz o r y c z n y podkład geode
z y j n o - k a r t o g r a f i c z n y
1971 rok wg danych o k re
ś lo n y c h p r ze z tzw. pomiar d e f i n i t y w n y
5,728 min ha 6,174 min ha 7,503 min ha
Tak w i e l k i e r ó ż n i c e , a ś c i ś l e mówiąc tak duże z w ię k s z e n ie o g ó l n e j p o w ierz ch n i lasów pań
stwowych, n a s t ą p i ł o na skutek szczeg óło w ego badania stanu p o s ia d a n ia i u s t a l a n i a g r a n ic ty c h gruntów o ra z o b j ę c i a pomiarem w s z y s t k ic h o b iek tó w z n a jd u ją cy ch s i ę w a d m i n i s t r a c j i po
s z c z e g ó ln y c h n a d le ś n ic tw .
J est t o o s i ą g n i ę c i e p i ę t n a s t o l e t n i e j d z i a ł a l n o ś c i r e s o r t o w e j s łu ż b y g e o d e z y j n e j o dużym
znaczen iu gospodarczym i ekonomicznym n i e t y l ko z uwagi na z a s p o k o je n ie w tym z a k r e s i e po
t r z e b r e s o r t u l e ś n i c t w a i przemysłu drzewnego, a l e ró w n ież u m o ż liw ie n ia pełnego w y k o rz y s t a n ia t y c h m a t e r ia łó w d la innych p o t r z e b gospodark i narodowej i obronności k r a ju .
J e d n o c z e ś n ie n a l e ż y p o d k r e ś l i ó , że utrzyma
n i e w a k t u a ln o ś c i omawianego podkładu geode
z y j n o - k a r t o g r a f i c z n e g o , do czego zobowiązany j e s t r e s o r t l e ś n i c t w a i przemysłu drzewnego, możliwym j e s t t y l k o d z i ę k i s t a b i l i z a c j i g r a n ic i osnów g e o d e zy jn y ch znakami kamiennymi, co u- m o ż l i w ia wykonanie pomiarów u z u p e łn ia ją c y c h . P r z y s t ą p i e n i e do ta k w i e l k i e j p r a c y o ra z wyko-
n a n le j e j w jednym 1 0 - c i o l e t n i m cyklu b y ło moż
l i w e t y l k o d z i ę k i wprowadzeniu w ż y c i e p r z e p i sów dekretu z dnia 13.V I . 1956 r. o państwowej s ł u ż b i e g e o d e z y j n e j i k a r t o g r a f i c z n e j (D z. U.
N r 25 p o z . 115).
Zgod nie z a r t . 6 tego d ek retu M in ister Leś
n ic t w a pow ołał do ż y c i a re s o r t o w ą służbę geo
d e z y jn ą zorganizowaną w B iu r ze U rządzania Lasu i P r o je k tó w Leśn ictw a .
Pierwszym aktem o rga n izac yjn ym było z a r z ą d z e n i e N r 96 M i n i s t r a Leśn ictw a z dnia 26.11.
1957 r. wydane w porozumieniu z Prezesem GUGiK.
C a ł o ś c ią d z i a ł a l n o ś c i s łu ż b y g e o d e z y jn e j w r e s o r c i e k i e r u j e Główny Geodeta Resortu . W terenowych 13-tu O ddziała ch BULiPL z a tr u d nionych j e s t ponad 300 geodetów , p r z y czym w każdym o d d z i a l e d z i a ł a l n o ś c i ą s łu ż b y g e o d e z y j n e j k i e r u j e Główny Geodeta O ddziału .
Podkłady g e o d e z y j n o - k a r t o g r a f i c z n e d la w s z y s t k ic h lasów państwowych będących w admi
n i s t r a c j i r e s o r t u wykonane z o s t a ł y w 55$ p r z e z r e s o r t o w ą słu żbę g e o d e z y jn ą ,a w 45$ p r z e z j e d n o s t k i p o d l e g ł e Głównemu Urzędowi G e o d e z ji i K a r t o g r a f i i .
N a l e ż y tu s z c z e g ó l n i e p o d k r e ś l i ć , że za
równo wykonanie w założonym t e r m i n i e 10-ciu l a t ta k dużego zadania ja k nowoczesny podkład geo
d e z y j n o - k a r t o g r a f i c z n y dla 23$ p o w ierz ch n i kra
j u , ja k t e ż utrzym anie t e g o m a t e r ia ł u w s t a ł e j a k t u a l n o ś c i , możliwe j e s t t y l k o d z i ę k i p o s i a daniu p r z e z r e s o r t w ła sn ej o pera tyw n ej s łu ż b y g e o d e z y j n e j , dostosowanej o r g a n i z a c y j n i e za
równo do s p e c y f i k i prac ja k ró w n ież zakresu c z ę s t o zm ie n ia ją c y c h s i ę zadań.
Dla uzyskania pełnego obrazu z n a cz en ia podkładów g e o d e z y j n o - k a r t o g r a f i c z n y c h zarówno d la p o t r z e b r e s o r t u ja k t e ż innych celó w gos
podarki narodowej n a l e ż y tu podać o p is i cha
r a k t e r y s t y k ę p o s z c z e g ó ln y c h rodzajów tych ma
t e r i a ł ó w .
Podstawowy m a t e r ia ł dokumentujący w s z y s t k i e g ru n ty z n a jd u ją c e s i ę w g e s t i i resortu l e ś n ic tw a i przemysłu drzewnego stanowi mapa za
s a d n ic z a , na k t ó r e j uwidoczniony j e s t p r z e b i e g g r a n i c stanu p o s ia d a n ia o r a z pełna treść s z c z e gółó w sy tu a cyjnych d l a danego terenu ( s i e ć drogową, r o d z a j e użytków, p r z e b i e g g r a n ic ad
m in is t r a c y jn y c h i t p . ) . Z a łą cz n ik iem do tych map są z e s t a w i e n i a p o w ierz ch n i i r e j e s t r y o ra z dokumentacja, z a w ie r a ją c a w s z y s t k i e w yn iki po
miarów i o b l i c z e ń , ja k rów nież c z ęść obejmują
ca akta postępowania formalno-prawnego z w ią z a nego z ro z g r a n ic z e n ie m nieruchom ości.
W tórnik pierw orysu (mapy z a s a d n i c z e j ) w s k a l i 1:5000 o ra z odpowiednie z e s t a w i e n i a po
w ie r z c h n i u ło żo n e w ramach p o d z ia łu o g ó ln o - a d - m i n i s t r a c y j n e g o , są podstawowym podkładem n ię^
zbędnym p r z y opracowywaniu planu u rządzania gospodars tw a le ś n e g o d la p o sz cz eg ó ln y ch nad
l e ś n i c t w . N a jw a ż n ie js z y m i d la t e g o celu danymi j e s t dokładna l o k a l i z a c j a s z c z e g ó łó w w t e r e n i e , o ra z odpowiednio d o k ła d n ie o b l i c z o n e po
w i e r z c h n i e .
Mapa g o s p o d a r c z o - le ś n a w s k a l i 1:5000 opra
cowywana j e s t na w tórniku pierw orysu g e o d e z y j n ego, na k t ó r y p e r s o n e l t e c h n ic z n y u rządzania la s u wnosi pomierzone w t e r e n i e g r a n i c e tzw.
w y łą c z e ń ta k sa cyjn yc h t j . g r a n ic e konturów po
s z c z e g ó ln y c h rodzajów drzewostanów i innych s z c z e g ó łó w sytu a cy jn y ch , o zn a c z a ją c znakami konwencjonalnymi o ra z opisem ic h c h a r a k t e r y s - t y k ę .
Mapa g o s p o d a r c z o - le ś n a j e s t podstawowym k a r t o g r a f ic z n y m elementem planu urzą dza nia gos
podarstwa le ś n e g o , na podstaw ie któ reg o wyko
nane są p o z o s t a ł e mapy stanow iące inne je g o c z ę ś c i składowe.
Mapa g o s p o d a r c z o - le ś n a s ł u ż y a d m i n i s t r a c j i te re n o w e j lasów państwowych do ewidencjonowa
n i a w s z e l k i c h zmian pow stałych na skutek za
biegów gospo da rc zy ch , j a k i e m ia ł y m ie js c e w d z i e s i ę c i o l e t n i m o k r e s i e r e a l i z a c j i planu u- r z ą d z a n ia gospodarstw a le ś n e g o . Z p o m n iejsz e
n i a metodami mechanicznymi lub fo t o m e c h a n ic z - nymi map g o s p o d a r c z o -le ś n y c h do s k a l i 1:20000 otrzymuje s i ę mapy p rze glą d o w e n a d leśn ictw lub parków narodowych. Są one wykorzystywane do sp o rz ą d z a n ia ro zm a itych map sz czegółow ych np.
mapy p r z e g lą d o w e j drzewostanów, c i ę ć i po
w i e r z c h n i nieodnowionych, s i e d l i s k o w e j , ochro
ny la s u , p r o je k tó w s i e c i d róg , m e l i o r a c j i wod
nych i zabudowy potoków i t p . , k t ó r e s łu ż ą mię
dzy innymi do:
- zobrazow ania s t r u k t u r y gatunkowej i w iek o wej drzewostanów,
- p r z e s t r z e n n e g o zaplanowania c i ę ć użytków rębnych,
- p r z e d s t a w ie n ia u d z ia łu p o s z c z e g ó ln y c h t y pów s ie d lis k o w y c h lasów,
- opracowania z a ł o ż e ń do p r o je k tó w s i e c i dróg leśn yc h , m e l i o r a c j i lasów i gruntów leśn y c h ,
- innych zadań d o ty c z ą c y c h prac związanych z opracowywaniem okresowych planów z a go s
podarowania la s u , r e g u lu ją c y c h p r z e b i e g p r o d u k c j i l e ś n e j .
N a le ż y p o d k r e ś l i ć , że obow iązu je zgodność danych w ramach p o d z i a ł u o g ó l n o - a d m i n i s t r a c y j - nego między planem u r z ą d z e n ia gospodarstwa l e ś nego, a dokumentacją g e o d e z y jn ą ( z uwagi na k o n ie cz n o ść za pew nienia je d n o z n a c z n o ś c i danych d la ce ló w e w i d e n c j i i s t a t y s t y k i ) .
Podkładem g e o d e z y j n o - k a r t o g r a f i c z n y m o b j ę te są w s z y s t k ie l a s y z n a jd u ją c e s i ę w g e s t i i r e s o r t u l e ś n i c t w a i przemysłu drzewnego.W c i ą
gu roku podkład ten sporządzono d l a p o w ie r z c h n i 600.000 - 700.000 ha.
N i e z a l e ż n i e od wykonywania w/w prac słu ż b a g e o d e z y jn a r e s o r t u opracowywuje dokumentację t e c h - n ic z n o - g e o d e z y jn ą d la prze p ro w ad ze n ia wymiany lasów i gruntów leśn y c h , l i k w i d a c j i s e r w itu tó w o ra z d l a p o t r z e b z zakresu i n ż y n i e r i i l e ś n e j . Zakres, r o z m ia r i c h a r a k t e r y s t y k a tych prac p r z e d s t a w i a j ą s i ę n a s tę p u ją c o :
Wymiana lasów i gruntów leśnych o ra z l i k w i d a c j a s erw itu tó w
P o d j ę c i e p r z e z r e s o r t le ś n i c t w a wymiany gruntów leśn ych z o s t a ł o podyktowane p o t r z e b ą u s u n ię c ia na terenach będących w a d m i n i s t r a c j i lasów państwowych u c i ą ż l i w e j szachownicy w ła s n o ś c io w e j, p o w s t a ł e j w wyniku p r z e j ę c i a p r z e z Państwo s z e r e g u nieruchom ości leśnych s t a n o wiących m .in . mienie opuszczone i p o n ie m iec
k i e .
Wymianę lasów i gruntów leśnych przeprow a
dza s i ę w t r y b i e p rze p isó w dekretu z dn ia 16 s i e r p n i a 1949 r . o wymianie gruntów /Dz. U. z 1962 r . nr 46 poz. 226 i z 1968 r . nr 3 p o z.13/
w c e lu p r z e k s z t a ł c e n i a s t r u k t u r y p o w ie r z c h n io wej gruntów leśnych ro zd ro b n ion yc h , z n a j d u j ą cych s i ę w szach ownicy, nadmiernie wydłużonych i zwężonych, p o z o s t a ją c y c h we w s p ó łw ła s n o ś c i, tworzących enklawy lub pó łen kla w y - w m o ż liw ie duże, r e g u l a r n i e u kszta łtow a ne i dogodnie usy
tuowane, d z i a ł k i gospodarstw indywidualnych i kompleksy lasów państwowych, z a pew n ia ją ce op
tymalne warunki do prowadzenia ra cjon aln ej g o s po da rki l e ś n e j .
Do prac związanych z wymianą lasów i grun
tów leśn ych słu żba g e o d e z y jn a r e s o r t u l e ś n i ctwa i przemysłu drzewnego p r z y s t ą p i ł a w r o ku 1957, a w roku 1964 p o w stała s p e c j a l i s t y c z
na je d n o s t k a - O d d z ia ł R e g u l a c j i Stanu P o s ia d a n ia z s i e d z i b ą w Warszawie, k t ó r y w c h w i l i obecn ej z a tr u d n ia kadrę i n ż y n i e r y j n o - t e c h n i c z ną w i l o ś c i 67 geodetów i 15 leśn ikó w .
Z lik w id ow a n ie szachownicy w ła sn o śc io w ej gruntów w lasach państwowych p o z w o li na w łą c z e n ie do normalnej produktywnej gospodarki l e ś n e j olbrzym ich obszarów lasów, w któ rych b y ł a ona do tego czasu p r a k t y c z n ie n iem ożliwa.
Jak bardzo u cią ż liw y m z ja w is k iem j e s t szachow
n i c a gruntów i j a k i e k o r z y ś c i d a je wymiana gruntów, może być p r z y k ła d N a d le ś n ic tw a Tar
nogród ( w o j . l u b e l s k i e ) , k tó re g o gru nty przed wymianą składałjy s i ę z paru t y s i ę c y drobnych d z i a ł e k leśn ych, a po wymianie z o s t a ł y z l o k a liz o w a n e w 4-ch kompleksach.
W wyniku zakończonych wymian w samym t y lk o w o j. lu b elsk im w y d z ie lo n e z o s t a ł y do c h w i l i o- b ec n ej w zwartych kompleksach l a s y państwowe o pow. 18.000 ha.
L ik w id a c ję s e r w itu tó w w o statn im o k r e s ie o gra n icz on o t y l k o do T a t r z a ń s k ie g o Parku Na
rodowego, z uwagi na k o n c e n t r a c ję prac p r z y l i k w i d a c j i szachownicy gruntów leśnych.
Prace g e o d e zy jn e d l a p o t r z e b i n ż y n i e r i i l e ś n e j
W z a k r e s i e z a b e z p i e c z e n i a p o t r z e b in w e s t y cyjn ych r e s o r t u , d l a któ rych n iezb ęd n y j e s t podkład g e o d e z y j n o - k a r t o g r a f i c z n y słu żba ge o d e z y jn a wykonuje w ie lk o sk a lo w e mapy s y t u a c y j - no-wysokościowe, p r o f i l e n iw e la c y jn e i t p .
Mapy sytu acyjn o-w ysokościowe w s k a l i 1:2000 stanow ią podkład k a r t o g r a f i c z n y , na którym o - pracowuje s i ę p r o j e k t y m e l i o r a c j i terenów l e ś nych, p r o j e k t y przebudowy ś r ó d le ś n y c h stawów rybnych, p r o j e k t y nawodnienia deszczownianego s z k ó łe k leśn ych i t p .
Mapy sy tu a cy jno -w yso ko ścio w e w ska li 1:500 s t a nowią n iezbędną dokumentację d l a opracowania p r o je k tó w budowy i przebudowy mostow, jazów , osad le śn yc h , stawów, zabudowy potoków g ó r s k ic h , p r o je k tó w budowy i przebudowy s k ł a d n ic drewna, tartaków oraz zakładów przemysłu drzew
nego.
Mapy g o s p o d a r c z o - le ś n e u zup ełn ion e z d ję c ie m wysokościowym s i e c i i s t n i e j ą c y c h rowów oraz p r o f i l a m i podłużnymi i poprzecznym i c h a ra k te
r y s t y c z n y c h elementów r z e z b y tere n u stanow ią podkład d l a opracowania p r o je k tó w r e n o w a c ji s i e c i m e lio r a c y jn y c h terenów leśn y c h . Opraco
wanie n i n i e j s z e ma na c e l u omówienie dorobku s łu ż b y g e o d e z y j n e j r e s o r t u l e ś n i c t w a i p r z e mysłu drzewnego oraz zapoznanie c z y t e l n i k a z p r z e d s i ę w z i ę c i a m i z zakresu:
- prac g e o d e z y jn y c h d l a u r z ą d z a n ia lasu , - wymianą lasów i gruntów leśn y c h ,
- pracami geodezyjnymi d l a p o t r z e b i n ż y n i e r i i l e ś n e j .
A k t u a ln ie przed słu żbą g e o d e z y jn ą r e s o r t u s t o j ą n a s tę p u ją c e zadania:
- utrzymać w aktualnym s t a n i e wykonaną dużym nakładem s i ł i środków dokumentację g e od e
z y j n o - k a r t o g r a f i c z n ą obszaru lasów zna jdu ją c y c h s i ę pod zarządem M i n i s t r a Leśnictw a i Przemysłu Drzewnego,
- zakończyć prace związane z l i k w i d a c j ą s z a chownicy w ła sn o śc io w ej o ra z serw itu tów w lasach państwowych,
- d o s t a r c z a ć na b ie ż ą c e potrzeby r e s o r t u pod
kładów g e o d e zy jn y ch d l a z a b e z p i e c z e n i a po
t r z e b in w e s ty c y jn y c h ,
- r e a l i z o w a ć inne niezbędn e d l a r e s o r t u z a dania z zakresu g e o d e z j i i k a r t o g r a f i i . Służba g e o d e z y jn a r e s o r t u p o s ia d a ją c a do
świadczoną i w y s p e c ja liz o w a n ą kadrę z a b e z p i e cz a w p e ł n i r e a l i z a c j ę tych zadań,d ążąc je d n o c z e ś n ie do p o d n i e s i e n i a w yd a jn oś ci pracy na drodze r a c j o n a l i z a c j i i w y n a la z c z o ś c i oraz wprowadzania nowej t e c h n i k i .
Wyk, ZG PW, zam. -181, n. 500+30, A-4
