Analiza petrograficzna piaskowca retu z Jarug pod Ostrowcem Świętokrzyskim

(1)

UKD 552.·513l551.3l.o2.3 :551.761.4 :550. 85(438.1312-202 Jurugi, pow. Ostrowiec Swiętorzyski)

Maria NOWICKA

Analiza petrograficzna piaskowca retu z Jarug pod Ostrowcem Świętokrzyskim

'WSTĘP

W małym :kamie!llliołomie w dolilnie Kamionki pod . wsią JW'llgi k .. Ostrowca Świętokrzyskiego dr W. KaT,aszewski (1'9'66) . ,zna,lazł tro!p

zwierzęcy!na pilaskoW'Cu tfu>ró'bka nr 1) ooaz ślady wleczenia i(prÓl1Jka nr 2).

Obie próbki pl'Z'eka:z;a;ne mi przez dra W. KaxaswwSkiIeg10 i oonaC'ZOale przez niego j.aJlro :retyck.iezlbadałalm milkroskopowo oraz ;pod lupą dIwu:-

ocżną. !Ponadto :z iłów lIllułowoowych, występująicych na górnej powierzchni

pro')jJci

ze śladami wleczenia, pobrałam marteria'ł do a:rlIalizy rentge- nowSkiej, iktórą wy1loolIlał mgr 'M. StępniewSki z Za:lclad'U Geochemii LG.

BADANIA MIKROSKOPOWE

Próbka nr 1 jest piaslmwcem dr·obnoziarnistym, jasnoszarym, ze słaJbo zazna~czaj.ącymi się smugami i plaanoami lbarwy sz8.Tozi'elona!Wej, różowej

i Ibeżowej.

W

'Płytce cienkiej skała uja;wJllia strlillrtwrę psamitową, teksturę

bezładną(taibl. I, fig. 1). BUldują'cy skałę materiał de'try1:y'czny wymęjpuje

w ziarnaoCh :gł6wnie nieQlbtoczolDoy;ch, rzadziej póło!btOCWIlY;ch i OIbtoczo- nyoh. Wymia'ry ziarn w:ahają się w grani.ocaeh 0,02+0,64 mm, najczęściej

0,16+'0,24 mm. Reprezentowany j,est pr.zede wszys1lkim ;przez kwarc o nor- malnym, rzadziej lfa.1istym i mo,zaJilk.owym zni'kam.iU! ,świat~.

W

nie!któryCh ziarnach !kwarcu doo'trzewno wrostki twma1i.nu, łysZlCzY1ków i cYJ1kOlIlu.

Obok ikw.arcu występują pojedyncze zi.arna ska1,eni a'lkaUcznyoh częścito

wo rozłO'WIIlyeh i 'zsery1CytyzoCJlW'any;eh oraz o'kruchy krypto'kirSstailiJcznyclh

sikał krzemionkOlWych, !kwarcytów, łupków kwa!I'COWY'Ch, rogowców i 'chial- cedonu. Z mi'p.erałów ciężlldch napotdmno ilroemdt, Wlodoll"otlenlki żela:za,

cyrkon w o'btocronych słupkach i dkrągł.;łJwyoh ziarnaich., rutyl 'Wzaokrągl.o

nych słUiPka'dh" ,złociście i czerwono prześwieca,jący w świetle odbitym, turmalin w lS1łuipk.ach o zaokr.ąglonych na!rożadh i w oikrągławycllzi.ar

nach, wy'kIazują'Cy pleochroi.zm w baTWach od IbladożOłtej do oliwkowej lub jaSn()l~uJna1IDej. :Spoiwo piaSkowca złożol!le j'est z miner,ałów i'lastych (illit i !kaoli:nit) o!raz 'z 'leukioksenu. Miej:Scalmi 'W. skŁad ,spoiwa wchod!zą

wocLo:rotlenki żelaza. Ty:p ~iwa ba:z:allIly, miejscam:i stY'kowy .

. Materiał detryiyczny Z'baJdaqam również Ipod I,Uipą. StwierdzN.am wy-

stępoWanie ,główrui.e

mam

^(kwalrCUbez!barwnego o blys2'Jcząc)"Ch powierz-

Kwartalnik Geologiczny, t. lO, nr 2, 1966 r.

(2)

336 !Maria Nowicka

chniaoo. Rzadziej wystęlpuje kwaTc żóUy, TÓŻOIWy, pomarańczo,wy oraz

półpr.wzroczy;sty. 'Z apisan,ego piaskowca wyU{()lna~ mi:kroSlrotpową alIlJa-

li:zę' granuilometry'cZJn.ą. Ustai1i.ł:am tnlalStępujący .skła!d rposzc'zególtnych frak;cji ^{I(W G/o}dbję!tOOcilOlwych - taIb. 1).

Tabela 1

Skład granulometryczny piaskowca z próbki nr l, Jarugi k. Ostrowca Świętokrzyskiego

Frakcje

I

^%objętościowy

<0,03 0,9

0,03 -:-0,05 1,6

0,05-:-0,1 32,5

0,1 -:-0,2 36,1

0,2 -:-0,3 9,9

0,3 -:-0,5 0,5

>0,5 0,2

spoiwo 18,3

RrÓ'b'kia nr 2 Jest piaskO'WlCe'm mułowcowy'm, j:&SIlQszarym ^'Zrdzawym odcieniem. Pod mikroSkopem wytkaJzuje .struktuJrę psamitorw()-.alewrytOlWą, tekSturę lbezł:ajdtną I(talbl. I, fi:g. 2¹). Głównytm Skłatdnmem jest !klwtare o nor- malnym, nj'e!k!i,edy plamiStym i mozaikowym znilkaniu światła, występu

jący głdw.n~e w zi:a:rfnach ostrokrawędziStyCh, r2la.dz~ej !pOłolbtocwn~ah.

Wymiarry !Ziarn w,ajbJają się w'grami.cac'h 0,02+0,37 mm. Najłicztniej wystę

pująziaxtna '0,12+0,118 rn!m i 0,07+0,09 mm. Obo!k: klwarcu sp,9tyka się

nieliczne Skalenie,cZęlŚCiowo rozłożone, plagio:kiliazy ;o rwąskJich, :nieosbrylch

prążkaidh ,~bli:źnilacreń .a:lIbitOlWY'C'h OlralZ ()Ikrulchy Ikry;ptoikTyStalicznyclh: Skał

krzemiOlIlilrowy<:lh ~ kwtarcyrow.Z minerałów dęiJkioh wyStępuJe ilmooit,

C~9!Il w obtoczonydh sluJpkach, rutyl, tUrmalin woikrągławylCh ziarlnJa'Clh o pleocllrOOdźmie w :barwach 00: prawie bezJbalrwnej do szar<mielbiesk.alwej ltt!b od lb1aidożól)Jrej do jasnolbruna11nej. Sipo,iwo piaskOlWca mułowooiwego' Skłalda się 'z imi'nerałów ilastych ~[l1it i kaolinit), leuUooiksenu: i wodo!ro- tlenków 'Że'laza. Ty,p spoiwa. stykowy. Materiał detryłtJ71c:z!n.y' 'Zibadano pod

lupą. ,Wśród 'zi.am.lkwareu najliczniej występują zia.r1nallbezibarwlne o ^Ibłysz

czą'cyoh pow'iemc'hin!ia'ch, rzadko ,ziarna ,barwy 'żółtej, poIllllall'ańcwwej i ró-

żioiWej.

iBadania rentgenowskie

Alna'li!za rentgenOlW'Ska, iłu muł()lWlCl()wego na.gromad.!ZOIIlego 71aJ górnej po'W'ierrohni 'próll)killlt22Josuł'ła wyikJoInana na dyfraikOOmetTze rent.ge- nowskim GeiJg,erflex produlkidji j'aipOńskiej, f-my Rilgaku-Denikii Co., Ud.

D~a:k!to.gram lzostał ~.ządirony w naJStępującyic'h warun:kach: promie-

. niowamie Cu Ka, 12 m A, 3'5 kV, sta!ła czasu 2 sek., :S7iczelfua 0,2 mm,

prę~OIŚĆ Zalpisu 1⁰/1 min,: nyfra!ktometrycznie zos1lał.a Btwier.azona w ba- danym materiale OIboonOlŚĆ lkIwareu, illitu i kaolin1>tu. Kwarc występuje

w ZD.aJCzmej 'pr7ieWadze w~u dominelralów ilaStych. Z miner,ałów

ilastycll illit p.rnewalŻa nald lkaolinitem. '

(3)

. Analiza petrograficzna piaskowca retu 337 WNIOSKI

Analiza mikroskopowa, j.ak 'I'ównież hadanie rentgenowskie po'zwOiliły na! oznaczenie Składu mineralJnego O!l"'az struktury i ,~U!rY tych skał.

Wyniki. UJzY'skam.e tą drogą, chlOcilaż względnie ddldadnie określająclha

rakter litologic2Jny lOISaldu, lIlie dają nieStety wSkazówek !Odnośnie do wa- runlków sedymentacjI.. Wd€'lk.OŚć pr~ezna-cZO!Ily'dh do 'badań prÓlbelk. lbY'ła 2Jby't mała, by można ibyiło wykonać 'Pełną aIlalJi,zę petlrograifilC1lną, UJw,zg:lę

dni.ają,cą anailizę gr:am.ulome'trY'Czną z dokładniejszym dkl'eśleniem mIO!l"'- folO1gii :2liall"n. Być .lllJOile, talka ,arna;l:izapozW1olibalby lIJJa pełni'ejiSlZą ohairak-

terystytkę środiowis'ka. Wyniki !IIllkroslkdpolwej aIIlalitzy 'gI'aIIlulometryczm.ej, wykonanej z próbki nr 1 pozwoliły Sklasyfikować ją na diagramie gene- t,Y'Cznym L. A. Ruldhma 'C1953). Na diaigramie tym tpróllk,a 'zajmuje pole piaSków r21eIC1lnY'oo. W~kzynnik WY'scxr'towaJnia (SD) wg '!Taska: (iP .. D.

Trask, ,H}6'2) wyttlIOISi 1,714 .. !8iaJsiki o takim współczY1nniku wysortowania są

wg R. L. Folka, (1191541) słaibo wysortowane. Jest to wIęc osad rzelC2IDy słalbo

wysortowany. WymJiki <badań Ipetr<ograficzny,C'h, nLe 'precyzują'c po'glądu na waa-:u.nki sedymentaJc)11jne opisanyCh ,osadów, :pOItwieTdzaj,ą wnioski wy- snute przez W. Ka:r:a'~e{ws1ciegp (1,9:6'6).

Zakład Mineralogii i Petrografii Instytutu Geologicznego

Warszawa, uL Rakowiecka 4

Nadesłano dnia 22 września 1965 r •.

PISMIENNICTWO

FOLK R. L. (1954) - The di;stin~tio.n Ibetween gram size and mineral <!QlD.po.sition in 'sediment8Jry ·rock nomenClature. J .. Gem., 62, p. 3~'----G59'.

KA:Ri.A.SZEWSKil

rwo

:(1966) - TroPY' gadów i ślady wleczenia na powierzchni pias- kowc,a retu z J'arug pod Ostrowcem Świętokrzysk1m. Kwart. g,eol., 10, p. 3'2!7~OO', nr 2. WaT.SlZ'!łIWa.

TRASIK lP. D. (1002) - Origin and enviroment of SOUTce ;sedimeaJ.ts· of petrO'leU!m . . J. Grol'., 70, !p. '7I:J1l--.753, nr 6.

PYXJ1H JI. B. (1953) - OCHOBbl JmTOJIOrmL r~~aT. JIełIJmrpa~.

MapIDl HOBHIJ;I<A

IIETPOI'PAwH'łECrorn: AHA.Jm3 P3TCKOrO IIEOłAHHKA ID liPY!' OKOJIO OCTPOBQA CBEHTOKIlllłCKOrO

Pe310Me

B He6oJ1bIIIo:i!: KaMeHOJIOMIDI B .ll;OJlime p. KaMemm y ~epeBHH JIpyrn: OKOJIO OCTPOBI(a CBeH- TOK1IDlCKOro ;a:-pOM B. KapameBCKBM (1966) 6hll11l: o6Hap)'lKeHLI 3Bepmn.rll: cne;a: Ha DeC'faHHKe (o6pa3en;.N2 l; Ta6Jl. I, q,1IT. 1) K 3HaKH BOJIO'łeHIDI (o6pa:3en;:Ni! 2; TIl6JI. I, q,1IT. 2). 06a o6pa3n;a 6hll11l: OTHeceHLI ~-pOM B. KapameBCKBM K p3Ty, a 38.TeM . nepe;a:am.x aBTOpy, KOTOpLI:i!: H3y-qHJI DX no,l( MlIKpOCKOnOM H 6l1HOKYJllIPOM.

(4)

338 Stre.szczenie

06pa3eU; N2 1 rrpe,n;C'I'aBJleH MeJIK03ePHHCTLIM, cna600TCOpmpOBaHHLIM ICBapn;eBLIM neC'lllHH- XOM C rJlHHHCTLIM u;eMeHTOM, co;n:eplKlUI{HM npHMecr. I'H,lUlOOXHCllOB lKeJIe311 It: JIeitxoxceHa. 3ep- HHCTOCTh UCC'IllHIIXll UO XJIaCCIrq,1IJ.(8D;HH A. Pyxmm. (1953) yxa:31dBaeT Ha TO, 'lTO :nO OCAAOK pe'IHoro npOIt:CXOlK,Il;eHIDI. PeHTreHoBCKBit aBaJ1ll3 UOXa3llJI, 'lTO rJlHHHCThIe MIlHepaJIhI rrpe,D;CTaB- JIeHLI :a:.r.oimOM It: KaOJlIt:HHTOM. B XOJllAecTBeHHOM OTHomemm lfJ1JtHT npe06JIa,n;aeT Ha,n; KaOJIIt:- HIrTOM.

06pa3eU; N!! 2 npe,n;cTaBJIeH aneBpOJIHTOBLIM XBapu;eBLIM nec'IllHHKOM C rJlHHHCTLIM u;eMeH- TOM (I[JlJII[T, KaOJIIt:HHT), cO,I(eplKaIJJ;HM npHMeCL I'H,lUlOOXHCllOB lKeJIe311 It: JIeitxoxceHa. Pe3yJlh- TaTLI neTporpaq,lI'IeclOlX It:CClle,I(oBllB1l1t, He YTO'IWUI B033peHIDI Ha yCllOBIDI Oca,D;KOHaKOUJIeHIDI OIIIt:CLIBaeMLIX OTJIOlKemdl:, UO,I(TBeplK,Il;lllOT BLIBO,ll,Ll c,I(eJIaBHLIe B. KapameBCXHM (1966).

Maria NOIWI!aKA .

PETROGRAPHICAL ANALYSIS OF THE ROETmAN SANDSTONE FROM JARUGI NEAR OSTROWIEC SWIF;TOKRZYSKI

Summary

In a iSmall quar.ry situated in the Kamion:ka River valley at .the vilJl.age Jaruga, nea'r Ostrowiec Swi~tokrzyski, W. KaraszewiSki ,U9(6) has found animal tra.cks on a saIlldstone slab I(samfpile Nr i; Table I, F1ig. I}, and some drag.ging traces (sample Nr 2; Table ], Filg.2-). Bo11h samples :haIllded over by W. Karaszewski and determined by hdm as RJOebhian, I examin!!d under the mkl'OlSoope and binocular microsoope .

.sample Nr 1 represents ,fine ... grained sandstone, quartwllL'> and feebly sized, with clayey cetIllelIlt oontaining i,ron !hydroxides and leuooxe.ne. According to the classification by L. A. lRJuchin (1953) the granu'larity of the sandstone shows that this T.epresents a fLuvial deposit. X~ray all'la;lysis &~ that day minerals are re- pr€iSented /by illite and ~ao1iJnite, the former prevaiJ.ing overt!he kaolinite.

Sample Nr 2 is mudstone-Hke :srundstone of quartzous nature with clayey C€m:ent (i'llite, kaoli.nite), alliso with iron hydroxide and leuroxene. The results of the petrograph~ea!l examinations do not define the opinion upon the sedimentary ,conditions of the deposits discussed, although they confiI'lIIl 1lhe oonclus'ions drawn by W. lKaraszewski ~1966).

TABLllOA II

Fig. 1. lPiaskowiec drobnozi'arnisty. Material detry.tyczny buduj!l!cy skal~ 'Wyst~puje

w ·zia.rna.ch Igl6wnie nie obtocronyc!h, rzadziej p6lobtoczonych i obto.czonych.

P·robkanr 1, J.artigi Ilroro OiStrowca Swi~tO'krzYiSkiego, nikole skrzy.wwane, pow. 55 X

Fine-grained ·san(isrone. RoC'k-lfoI'lIIli'll/g detritic material occurs mainly in 11he ifonm; af sharp-edged, rarely su'b-.a!Il>gular or rouIlld:ed '~rairus. Sia'IIllP1e No .L, JarUlgi near Ostrowiec 'Swi~krzyski. Crossed niooliS, enI. X 55 Fig. 2. iPias'koW'iec mu1:owoowy 0' stru'ktuTZ'e psamitowo-aleurytlo'Wej i teksturzebez-

ladnej. Pr6ibka nr2, Jarugi 10010 o.rtrow.ca Swi~1m"zylSkiego, nikoJ.e iSkrzy- 7Jowane, poW. ·414 X

MUidstone-like sandstone of psammitk-aleuritic textuTe and chaotic structure.

Sample iNo ~, Jarulgi near OIstrowiec Swi~tokrzy\Ski. Crossed nico'1s, em. X 44

(5)

Kwa'ct. geo[., nr Z, 100<1 1:. TABLICA li:

Fig. l

.Fig. 2

Maria NOWICKA - Analiza petr.ograficzna piaslrowca z Jarug