Okrzemki środkowego plejstocenu w osadach jeziornych z Krępca (Wyżyna Lubelska)

(1)

Kwartalnik Geologiczny, t. 24, nr 2, 1980 r., str. 349-360

UKD 561.26 +561: 581.331.2: 551.793.022.2: 551.312.48(438.142 Krępiec)

Barbara MARCINIAK

Okrzemki środkowego plejstocenu w osadach jeziornych z

Krępca

(Wyżyna Lubelska)

Osady jeziorne z profilu Krępiec 13 koło Łęcznej zostały uznane na podstawie analizy pyłkowej (Z.

Janczyk-Kopikowa, 1980) za równowiekowe z osadami z Ciechanek Krzesimowskich, które według

A. Środonia (1969) reprezentują interglacjał lubelski. W nawiązaniu do podziału palinologicznego opisywanego profilu dokonano korelacji wydzielonych okresów rozwoju roślinności wyższę; z fazami rozwoju okrzemek - diatomofazami (KI, K2, K3). W obrębie diatomofaz wyróżniono ponadto ich

części oraz subdiatomofazy reprezentujące poszczególne etapy rozwoju jeziora interglacjalnego.

WSTĘP

W wyniku badań geologicznych przeprowadzonych przez M. Harasiniiuka i A. HenkJa na obszarze arkusza Lęczna (opracowanego przez UMCS na zlecenie Instytutu Geologicznego) w profilu Krępiec 13 napotkano osady jeziorne znacznej

miąższości (około 20 m). Osady te występują na głębokości 41,50-21,15 m. Są

one reprezentowane przez zróżnicowane litologicznie mułki (bar"'Y jasnożółtej,

szarozielonkawej, czarno szarej) z przewarstwieniami gytii, torfu i mułków torfia- stych. Według M. Harasimiuka i A HenkJa osady te podścielone są piaskami z głazi

kami i niżej leżącą gliną zwałową, a przykryte są przez wyżej leżące piaski, torfy,

mułki ilaste, żwiry kredowe i pyły piaszczyste.

Wykonana przez Z. Janczyk-Kopikową (praca w.druku) analiza pyłkowa l wy-

kazała, że profil w Krępcu (fig. 1) zawiera osady interglacjalne, równowiekowe z osadami wCiechankach Krzesimowskich, które według A. Srodonia (1969) odpowia-

dają interglacjałowi lubelskiemu a nie interglacjałowi Masovien I (M. Brem, 1953).

Dzięki uprzejmości M. Harasimiuka i A. Henkla próbki osadów jeziornych z profilu Krępiec 13 zostały udostępnione również do badań okrzemek. Przygoto- wanie techniczne i laboratoryjne tych próbek wykonano według powszechnie stosowanych metod preparacji opisanych przez 1. Siemińską (1964). Bardzo liczne

występowanie okrzemek stwierdzono W osadach na głębokości 41,35 -20,40 m.

Z warstwy tej do analizy mikroskopowej przeznaczono 30 próbek pobranych w

odstępach co 0,5 - l m.

Wyniki analizy przedstawiono w formie procentowej (po przeliczeniu około

1000 okazów okrzemek w każdej próbce). Na podstawie tych danych zestawiono

l Autorka uprzejmie dziękuje Pani Dr Z. Janczyk-Kopikowęj ,2liI. udostępnienie tekstu artykułu oddanego do druku.

11

(2)

Barbara Marciniak

diagram (fig. 2) ukazujCl;cy udzial okrzemek najliczniej wyst~pujCl;cych w badanym . profilu.

BiofCl;c za podstaw~ podzial palinologiczny profilu (Z. Janczyk-Kopikowa, praca w druku) dokonano korelacji glownych okresow rozwoju roslinnosci

wyzsz~ z odpowiednimi faza'mi rozwoju okrzemek - diatomofazami. Diatomofazy te zostaly oznaczone symbol ami wedlug nast~ptijCl;c~ zasady: pierwsza litera oznacza nazw~ zbiornika lub stanowisko, cyfra arabska oznacza kolejny numer diatomofazy,druga litera okresla cz~sci w obr~bie tej diatomofazy, a mala litera oznacza

o subdiatomofaz~. Oznaczenia te zostaly wprowadzone i zastosowane w pracach dotyczCl;cych okrzemek poznego glacjaru i holocenu (B. Marciniak, 1979; praca w druku).

K"piec o

Ciechanld

Fig. 1. Polozenie stanowisk interglacjalnych z Kr~p

ca i Ciechanek Krzesimowskich

Location of Interglacial localities at Kr~piec and Ciechanki Krzesimowskie

Granice poszczegolnych diatomofaz okreslono glownie w oparciu 0 wyniki analizy pylkowej, natomiast cz~sci w obr~bie diatomofaz oraz subdiatomofazy scharakteryzowano na podstawie analizy zmiennosci skladu okrzemek dominujCl;- cych, subdominujCl;cych, charakterystycznych i wskaznikowych dla badanych osadow. Wspomniane jednostki w pewnym sensie nawiCl;zujCl; do faz i etapow wyroz=

nionych przez S.Z. Rozyckiego (1964) w klimatostratygraficznym podziale plejstocenu jako jednostki trzeciego i czwartego rz~du.

ANALIZA OKRZEMEK

Diagram okrzemkowy (fig. 2) obejmuje trzy diatomofazy (Kl, K2, K3) od-

o powiadajCl;ce trzem okresom rozwoju roslinnosci, z ktorych trzeci jest dwudzielny (I, IlIa, IIIb). Okres IIlb nie jest w pelni reprezentowany w diagramie okrzem- kowym, podobnie jak okres IV wyrozniony przez Z. Janczyk-KopikowCl; (1980), gdyZ w gornej cz~sci profilu obserwuje si~ nie tylko zmniejszenie udziaru okrzemek, ale takZe odmienny typ tej fiory. Ten odcinek profilu wymaga specjalnego opraco- wania w celu odnalezienia i przesledzenia przejscia od fiory interglacjaln~ do glacjalnej (Z. Janczyk-Kopikowa, praca w druku). Zmniejszenie frekwencji i zmiana skladu okrzemek w g6rn~ cz~sci profilu jest zwiCl;zana zapewne ze wzrostem ilosci

cz~sci mineralnych i wi~ksZ'l: roznorodnosci(! litologi(;zill!: osadow przykrywajCl;cych

seri~ jeziorn~. Z tego tez wzgl~du wydaje si~ konieczne powiCl;zanie wynikow analizy pylkowej i okrzemkowej z re'zultatami badaii litologicznych i geochemicznych.

(3)

Okrzemki srodkowego plejstocenu 351

DIATOMOFAZA Kl

W obr~bie diatomofazy Kl wyr6zniono dwie cz~sci (KIA, KIB). W CZ~SCl

pierwszej obserwuje si~ (fig. 2) znacznie wi~ksll! zmiennosc skladu i frekwencji okrzemek niZ w cz~sci drugiej. Ponadto w cz~sci pierwszej wyr6zniono trzy subdiatomofazy (KIAa, KIAb, KIAc), a w cz~sci drugiej dwie subdiatomofazy (KIBa, KIBb).

Szczeg61nie duZe zmiany we florze okrzemek zanotowano w poczi:!tkowym stadium tworzenia si~ jeziora (subdiatomofaza KIAa), kiedy to w osadach (typu mum pylastego, z6ltozielonkawego z pakietami piasku) na gl~bokosci 41,35 m wyraznie przewaza flora Cyclotella (28%). Jest to prawdopodobnie Cyclotella comta f. lichvinensis J 0 use. Obecnosc tej formy wymaga sprawdzenia i oznacze-

nia przy pomocy mikroskopu elektronowego w celu odr6znienia jej od Cyclotella comta f. radiosa G run Flor2e Cyclotella (tab!. I - IV) towarzysll! gl6wnie rodzaje Stephanodiscus i Fragilaria (F. brevistriata, F. lapponica, F. constru- ens, F. leptostauron) oraz Amphora ovalis i Melosira italica. Chlodny, subarktycz- ny charakter tej flOty podkres1a obecnosc Cyclotella antiqua, kt6rej nie zaznaczo- no na diagramie z powodu zbyt malej frekwencji (0,3%).

Nast~pfli4 subdiatomofa~ (KIAb) charakteryzuje przewaga Stephanodiscus (do 31%) oraz pojawienie si~ i znaczny udzial Fragilaria crotonensis (do 18%) i As- terionella formosa (do 8%). Flora Cyclotella w tej subfazie wykazuje bardzo zmienn~

frekwencj~, zmniejsza si~ Hose Cyclotella comta f.? (f. lichvinensis?), a znacznie wzrasta udzial C. vorticosa (do 12%). Wsroo okrzemek dominuji:!cych znajduje si~ tak- :le Synedra (s. ulna, S. acus). Lit oral ne gatunki Fragilaria (F. capucina, F. construens, F. brevistriata, 1'. lapponica) oraz Epithemia znajdowano w mniejszych ilosciach.

Ten sklad okrzemek wskazuje, Ze obok rozleglej strefy korzystnej dla rozwoju typowych. gatunk6w planktonowych, charakterystycznych dla gl~bokich czystych w6d, istniala r6wniez w jeziorze zapewne szeroka strefa litoralna.

Subdiatomofa~ KIAc w badanym profilu wyznacza maksymalny wzrost

wyst~powania rodzaju Stephanodiscus (do 45%). Rodzaj ten jest reprezentowany przez gatunek bardw trudny do zidentyfikowania ze wzgl~du na bardzo male rozmiary (0 srednicy kilku mikron6w), niewyrazni:! struktur~ 0 slabo zaznaczonej ornamentacji, niewidocznej w mikroskopie optycznym. Konieczne jest wi~ zba- danie tego gatunku w mikroskopie elektronowym, gdyz ostatnio dzi~ki tym ba- daniom rozpoznano szereg nowych gatunk6w Stephanodiscus. W subfazie KIAc na dose wysokim poziomie utrzymuje si~ takZe frekwencja Synedra, Fragilaria crotonensis i Asterionella formosa, a spada. udzial Cyclotella comta f.? i Cyclotella vorticosa. Powyzsze zmiany skladu okrzemek w subfazie KIAc wii:!4 si~ prawdopodobnie z lekkim wzrostem zyznosci w6d, a jednoczesna przewaga nannoplankto- nu i zmniejszenie roli okrzemek litoralnych 8wiadczy 0 wzroscie gl~bokosci jeziora w tej fazie.

Drugq cz~sc pierwszej diatomofazy (oznaczonej symbolern K 1 B) charakteryzuje wyr6wnany poziom wyst~powania dominuji:!cego rodzaju Stephanodiscus (31-33%), stopnio",), wzrost Cyclotella (16-25%), znaczny udzial Synedra oraz lekkie zmniejszenie ilosci Fragilaria crotonensis i Asterionella formosa.

Wydzielone w obr~bie diatomofazy KIB (cz~sc druga) dwie subdiatomofazy r6zni£!: si~ przede wszystkim zmiani:! udziaru gatunk6w Cyclotella. W subfazie KIBa w wi~kszej ilosci wyst~puje Cyclotella vorticosa, na~omiast w subfazie KIBb Cyclotella comta f.? Ponadto w subfazie KlBa wzrasta roJa gatunk6w Meridion circulare i Diatoma vulgare, kt6re Si:! cz~ste zwlaszcza w wodach wolno plyni:!cych.

Meridion circulare jest szczeg61nie charakterystyczny dla czystych, zimnych w6d,

(4)

Barbara Marciniak

wyst~puje masowo w zrodlach i potokach, cz~sty na polnocy i w gorach, maksimum rozwoju osiqga na wiosn~ (M.M. Zabielina i in., 1951). Sklad okrzemek, ktory zanotowano w subfazach K1Ba i KIBb, jest najbardziej zblizony do skladu okrzemek wyst~pujqcych we wspokzesnych i kopalnych jeziorach w strefie lasow boreal- nych (szpilkowych) na obszarze Zwiqzku 'Radzieckiego (N.N. Dawydowa, 1974;

A.J. Proszkina-Lawrenko, 1974).

DIATOMOFAZA K2

W diatomofazie K2 w porownaniu zdiatomofaZ£!, Kl zwi~ksza si~ udzial Melo- sira granulata v. angustissima, a poza tym sklad okrzemek dominujqcych nie ulegal duzym zmianom, gdyZ w dalszym ciqgu przewazajq w osadach rodzaje Stephano- discus i Cyclotella. W omawianej fazie rodzaje te wyst~pujq jednak w podobnych ilosciach, podczas gdy w diatomofazie Kl wi~ksze wartosci procentowe osiqgnql Stephanodiscus (do 45%).

W obr~bie diatomofazy K2 wyrozniono dwie cz~sci - K2A, K2B - a nadto w pierwszej cz~sci takze dwie subdiatomofazy - ~2Aa i K2Ab.

Poczqtkowo, w subdiatomofazie K2Aa na przemian zwi~ksza si~ udzial Cyclo- tella vorticosa, po czym rosnie ilosc Cyclotella comta f.?, a nast~pnie ponownie wzrasta udzial C. vorticosa Iqcznie ze wzrostem Stephanodiscus, Synedra i Fragilaria crotonensis (fig. 2).

Subdiatomofaza K2Ab glownie zaznaczona jest rozwojem Melosira granulata v. angustissima, wsrOO dominantow przewaZa Cyclotella comta f.?, a zmniejsza

si~ ilose Stephanodiscus, wsrod subdominantow najcz~sciej spotykana jest Asterio- nella formosa.

Wi~kszosc wymienionych okrzemek, ktore wyst~pujq licznie w obu subdiato- mofazach (K2Aa, K2Ab), podobnie jak i w przewazajqcej cz~Sci badanego profilu, stanowiq gatunki planktonowe, zyjqce zwykle w strefie pelagicznej - w gl~bszych

partiach woo - w jeziorach typu oligo- i mesotroficznego oraz w mniejszym stopniu w jeziorach eutroficznych.

Drug£! cz~sc (K2B) charakteryzuje znaczne zmniejszenie udzialu prawie wszystkich okrzemek pIanktonowych, wymienionych w cz~sci K2A w grupie dominantow i subdominantow. Jednoczesnie zaznacza si~ wzrost iIosci niektorych gatunkow litoralnych: Fragilaria construens, F. pinnata, Cocconeis placentula, Diatoma vuigare, Achnanthes lanceolata oraz Melosira italica. Podobne wartosci jak w poprzedniej subdiatomofazie (K2Ab) osiqga Melosira granulata v. angustissima. Zmiany te wskazujq, Ze pod konioc drugiej diatomofazy (K2), w cz~sci wyodr~bnionej jako K2B, z jednej strony' nastqpilo prawdopodobnie splycenie jeziora, a z drugiej zwi~k

szyl si~ jednoczesnie doplyw lub przeplyw woo w jeziorze, 0 czym swiadczy rozwoj okrzemek reofilnych - cz~stych w wodach plynqcych.

Pomimo braku dliZych zmian jakosciowych w podstawowej grupie okrzemek (tzn. w skladzie gatunkow dominuj(!cych i subQ.ominuj(!cych) w diatomofazie K2 daly si~ zauwaZye powazne zmiany, znaCZqce w stosunkach ilosciowych (we frekwencji okrzemek), ktore pozwolily na wst~Pll4 charakterystyk~ tego odcinka profilu.

Wydaje si~ jednak konieczne opracowanie dodatkowych probek w celu uzyska- nia, bye moze, pelniejszego obrazu sUkcesji okrzemek w tej cz~sci interglacjalu.

DIATOMOFAZA K3

W diatomofazie K3 (fig. 2) wyrozniono dwie cz~sci K3A i K3B, a w kazdej z nich dwie subdiatomofazy: K3Aa, K3Ab, K3Ba, ·K3Bb.

(5)

...

'1;j ,.. 0

~ ~~

IV IV

i';l

"" e. ."

~ ~ ^dQ"

';;;' 0,-".

," ~. I !'-'

o 3 0

0" i3 =- ^j>i' ff ~ ~ o.:j

: a

_~

a

~ 8 ^El0

~

s

~ ~

" 0 '" N 0. ...., ~

a

0.. t""t-- _ . ~

e:: t:3'" ^(I 0

~;

g'

~

~.a 5'0

E1.

i·

~ 8

~ ⁿ 9

§!

~

8

_N

S,I,i .1 B I

• I

~

CA)

il,' I I

l~

~

...

^w~

I " , I ~

1

^~

g

a ^g' 3:g. ^{~ ~} ""

~: ... w

1

^0,⁰

0 . ; : ; : W

"" ;;1 '< 0

~ ~

~ ~ ^(J1

g cl 0

i:I~, ~

'" ~

-

g

'<

!~

^.,.e

~

...

^w~ ~ ^w w ^w ^W... ^Nw ^N~ ~ ^N w ^{~ ~}~

Gtebokosc

^, ^I

(m)

Litologia

(J1 ~,,:R ~

*

^~g'^NtVptV°pW~..t>.U1UlOlO) ^(J)

m

^{' I}Vi ~ ~oo(g(g6

S

¹¹

m b

⁰

le p r 6 be k

'-I"'''''''' ""... ....,.. ~ to ~OUlOO)WU1 ~ ..., ... $:;I 01 _1O~(7) ^';I

M4±¥ I ±:;:W::::= I klJ++:lrri "+4-1;c(t!::;t

^J

Achnanthes Inneeolata

l,l"{

1:;\=4 .. 11 .. 14:1 1 111>+:1 I I I I 1 1.:_ I Amphora oyalis v. Iibyca

~ll 11= k I

;\:::\::::=

I ~I +4J±\A, + ^{,I I I} ~ 11 \ Amphora ovalis v. pediculus

...!w J I I I

Asterionella formosa

LlI ILl

J:s

I l I J.,j,k I I 1_

lI~

I 1_:1

Cocconeis p1acentula

... 1 lcb-I

Cyclotella comta f.?

... At I A I I I \ I

Cyclotella vorticosa

kU 1 k 1 1 1 I 1 I 1),;:1 1 I:N£M 1 I I I I I I III I

Diatoma vulgare

-IAd:b1 I I HI I ... ·Ll #J1 1 11 I I I I I I. 4 A Idl! 1

Epithemia turgida

rl1+1 t I + I * I 11 I till I tz I 1 I tit 11111 fragilaria brevistruta

Epithemia zebra

11*1 I I I 1_ I I_I 1+1_' t I 1 .. I Jl-ool Ipl I

Fragilario capucinu

pkllt ... 1 I

=4

t= I H ~ I 1 I ~,I.A III ^I Fmgilaria intermedia F rag ilar iu construens

I cl I I tltlll.: 4t I I \ 4> 1»1111 I Fragilaria crotoneRsis

M.pp k:! I kl I

J

lA I loJJ.1.4=.1 I hL

'=1= L M

11 I Fragilaria lapponicu

~

I

IN;:::

I 1:::::lJ:::::;;4:J:::L;fM I

.t4::J:::;f::

k::04:::bR:

~

F ra 9 iI u r'l a p inn a ta

M It I till

j

I 11

^! ^!^!

1$11 t I 1 1'+ A I1I I Melosira granulatn v. angustissima Melosira itolica

..,.\ Pi $1 * I I I I t;R:P1 Synedra acus

I

~

¹kbd,:!=/:J:MJ::bI I ", =1= ;I I I 1 11 I I

Synedra cyclopum Synedra ulna

c-

D i

'0

tom

0

f

Q Z

Y

Ok re s y (Janczyk -

Kopikowa wdruku)

-

^t::r"

(6)

Okrzemki sro4jko,weJ~O

Subdi<!tomof~ K3Aa charakteryzuje przewaga eyclotella (do 33%), wyrow- nany poziom wyst~powania Stephanodiscus (do 26%) oraz zmniejszenie frekwencji gatunkow litoralnych, ktorych wzrost zanotowano pod koniec poprzedniej diatomofazy (K3B).

W subdiatomofazie K3Ab niewiella! przewa~ uzyskuje ponownie Stephano- discus wskutek pnniejszenia si~ udzialu Cyclotella comta f. ? oraz znacznego spadku liczebnosci Cyclotella vorticosa. Wsroo okrzemek subdominujqcych przewaZa Asterionellaformosa i Synedra, a takZe wzrasta rola niektorych gatunkow Fragilaria, szeroko rozprzestrzenionych i na og61 cz~stych szczegolnie w litorale woo stojqcych, w zbiornikach wszystkich typow.

Drug;:! cz~sc omawianej diatomofazy (K3B) wyrozniono na podstawie zmiany skladu okrzemek dominujqcych i subdominujqcych.

Poczqtkowo w subdiatomofazie (K3Ba) znacznq przewag~ uzyskuje Melosira italica, a w grupie okrzemek subdominujqcych znajdujq si~: Epithemia zebra, Rhopalodia gibba i Navicula oblonga. Jednoczesnie zanotowano gwaltowny spadek liczebnosci Cyclotella, Stephanodiscus oraz Asterionella formosa i Fragilaria croto- nensis - okrzemek: chanikterystycznych w poprzednich fazach rozwoju jeziora, gdy jezioro bylo gl~bokie, 0 czystej, przezroczystej wodzie, dobrze natlenionej, typowej dla jezior ubogich w skladniki pokarmowe (oligo- i mezotroficznych).

W dubdiatomofazie K3Bb znacznie zwi~ksza si~ udzial Synedra ulna (do 25%), Fragilaria construens (do I8%) i F brevistriata (do 8%). Sq to gatunki najbardziej pospolite, szeroko rozprzestrzenione (kosmopolityczne) w wodach roznego typu, . zwlaszcza masowo wyst~pujqce w litoralu woo stojqcych. Synedra ulna najcz~sciej

spotykana jest w eutroficznych jeziorach, stawach i rowach na nizinach (1 Siemin- ska, 1964). lednoczesnie w subdiatomofazie K3Bb zmniejsza si~ udzial gatunkow, ktorych znaczny wzrost zanotowano w poprzedniej subdiatomofazie (K3Ba).

NaleZ4 do nich przede wszystkim Melosira italica, Epithemia zebra, E. turgida, Rhopalodia gibba, Cocconeis placentula, Achnanthes lanceolata i Meridion circulare.

Powyzsze zmiany skladu okrzemek, ktore S4 charakterystyczne dla diatomofazy K3B, wskazujq na gwaltowne splycenie jeziora i zarastanie przez roslinnosc wodnq, bagiennq lub blotnq. Swiadczy 0 tym wzrost liczebnosci okrzemek cz~stych w strefie litoralnej (przybrzeznej), a szczegolnie wzrost ilosci gatunkow epifitycznych, zyjqcych glownie w poroslach.

UWAGIKONCOWE

W przewazajqcej cz~sci zbadanych osadow jeziornych z Kr~pca, obejmujqcych diatomofazy Kl, K2A i K3A, w grupie dominantow najIiczniej wyst~powa1:y

okrzemki nannoplanktonowe Stephanodiscus i Cyclotella (fig. 2). W grupie subdominantow cz~sto spotykano Fragilaria crotonensis, Asterionella formosa oraz Synedra ulna i S. acus. Wi~kszosc okrzemek znajdowanych w wymienionych fazach obecnie wyst~puje licznie w gl~bokich, chlodnych, czystych wodach jezior oligo- i mesotroficznych (ubogich w skladniki pokarmowe), glownie w strefie borealnej (lasow szpilkowych). W mniejszym stopniu S4 one znajdowane w jeziorach eutroficznych (bogatych w skladniki pokarmowe), cz~stych w strefie lasow mieszanych.

W srodkowej cz~sci badanego profilu (w diatomofazie K2B) zaznaczylo si~

stadium przejsciowe w rozwoju jeziora, zanotowane zmniejszeniem udzialu plankto- nu z jednoczesnym wzrostem liczebnosci gatunkow litoralnych, glownie epifitycznych oraz gatunkow reofilnych, charakterystycznych dla wod plynqcych.

Zmiany te wskazujq na splycenie jeziora, zarastanie strefy przybrzeznej oraz na istnienie doplywu lub przeplywu wod w jeziorze.

(7)

354 Barbara Marcin!ak

W gornej cz~spi profilu, w diatomofazie K3B dominuj~: Melosira italica i Epithe- mia zebra, a nast~pnie Synedra ulna i Fragilaria construens, ktorych rozwoj wskazuje na ponowne, tym razem znaczne splycenie, eutrofizac~ wod w jeziorze oraz na intensywne zarastanie go makrofitami. Zmiany te ~ zwi~zane prawdopodobnie z post~puj~O! popraw~ warunkow klimatycznych, ktore odnotowano w profilu pylkowym (okres Ill) jako optimum klimatyczne (Z Janczyk-Kopikowa, praca w druku).

Dotychczasowy brak w pelni opracowanych stanowisk okrzemek ze starszych, srodkowo- i dolnoplejstocenskich interglacjalow w Polsce nie daje mozliwosci porownania i scharakteryzowania profilu z Kr~pca na tie rownowiekowych mu stanowisk interglacjalnych. Mozliwe jest jedynie porownanie tego profilu z mlod- szymi, eemskim~ a wi~ gornoplejstocenskimi (w rozumieniu A.P. Jouse i E.!.

Losewy, 1974) profilami osadow jeziornych z Nidzicy (Z. Michalska, B. Marciniak, 1974; B. Marciniak, W.W. Kowalski, 1978) oraz z Imbramowic (1 Kaczmarska, 1976). Z porownania tego wynika, :le zarowno przebieg sukcesji, jak i sklad ze- spolow okrzemek w stanowiskach srodkowego i gornego plejstocenu jest odmienny.

I tak w profilu z Nidzicy flora Cyclotella i Stephanodiscus jest reprezentowana glownie przez inne gatunki niZ w profilu z Kr~pca, zas profil z Imbramowic przedstawia typ plytkowodnego jeziora, w ktorym przewazala (z wyj~tkiem jednego okresu) litoralna flora okrzemek (l. Kaczmarska, 1976).

Natomiast flora okrzemek zarejestrowana w profilu Kr~piec 13 wykazuje pewne podobienstwo do skladu okrzemek stwierdzonego przez autor~ (na podstawie

wst~pnej analizy) w interglacjalnych profilach Barkowic Mokrych i Adamowki.

Wyzej scharakteryzowany prom z Kr~pca wydaje si~ najbardziej zblizony do profilu interglacjalu lichwinskiego z Gwoznicy, polozonej w poludniowo-zachodniej Bialorusi (G. G. Gruzman i in., 1975). W profilu tym, w pierwszych etapach rozwoju jeziora rownie± charakterystyczna jest przewaga okrzemek planktonowych Cycla- tella i Stephanodiscus 0 zroznicowanym skladzie gatunkowym, natomiast wi~ks~

rol~ niz w profilu z Kr~pca odgrywa rodzaj Melosira.

W swietle tych uwag naleZy podkreslic, :le prom z Kr~pca wymaga bardziej szczegolowych badan diatomologicznych, palinologicznych, geochemicznych i w

miar~ mozliwosci okreslenia wieku bezwzgl~dnego, a tym samym ustalenia pozycji chronostratygraficznej tego profilu.

Instytut Nauk Geologicznych PAN Pracownia Geologii Czwartorz(;du Warszawa, al. Zwirki i Wigury 93 Nadeslano dnia 10 maja 1979 r.

PISMIENNICfWO

BREM M. (1953) - Flora interglacjalna z Ciechanek Krzesimowskich. Acta Geol Pol., 3, p. 475- 480, nr 3. Warszawa.

JANCZYK-KOPIKOWA Z.(praca w druku)- Analiza pylkowa plejstocetiskich osad6w z Kaznowa i Kr~pca. Biul. Inst. Geol. Warszawa.

KACZMARSKA 1. (1976) - Diatom Analysis of Eemian Profile in Fresh-Water Deposits at Imbramo- wice near Wroclaw. Acta Paleobot., 17, p. 3 - 33, nr 2. Krak6w.

MARCINIAK B., KOW ALSKI W. W. (1978)- Dominant Diatoms, Pollen, Chemistry and Minera- logy of the Eemian Lacustrine Sediments frem Nidzica (Northern Poland): a Preliminary Raport.

Pot. Arch. Hydrobiol. PAN, 25, p. 269-281, nr 1/2. Warszawa.

(8)

Streszczenie

MARCINIAK B. (1979) - Dominant DiatoJl:"5 from the Late Glacial and Holocene Lacustrine Sediments in Northern Poland Beihefte zur Nova Hedwigia, 64, p. 411-426. Vaduz.

MARCINIAK B. (praca w druku) - Rozw6j Wielkiego JezioIa Woryckiego w swietle analizy okrzemkowej. W: Woryty - studium archeologiczno-przyrodnicze zespolu osadruczego kultmy luZyckiej. Ossolineum. Warszawa.

MICHALSKA Z., MARCINIAK B. (1974) - Kopalne jezioro interglacjalu eemskiego w Nidzicy.

Pierwsze Krajowe Sympozjum Paleolimnoiogiczne. Wloclawek n. Wish~.

R6ZYCKI S.Z. (1964) - Klimatostratygraficzne jednostki podziaru plejstocenu. Acta Geol. Pol., 14, p. 321- 334, nr 3. Warszawa.

SIEMINSKA J. (1964) - BaciHariophyceae - Okrzemki. Flora slodkowodna Polski, 6. Warszawa.

SRODON A. (1969) - Pozycja stratygraficzna flor kopalnych Lubelszczyzny zaliczanych do interglacjalu mazowieckiego. Biu!. Inst. Geol., 220, p. 5 -12. Warszawa.

rpY3MAH r.r., KOH.QPATIIIEHE o.n .• XYPCEBIII4 r.K. ^{(1975) -} Pac'meHeHHe <lHTpOnOreHOBoM Ton~1II B pa3pe3e CKB. 7 (e. rB03HHI.4<l ManopIIITcKoro paHoHa 6pecTcKoH o6nacTIII). B: CTpaTH- rpaq)i<ul III naneoreorpa<pH$I aHTponoreHa. AH 6enopyccKOH CCP, CTp. 210-223. 1113A. HayKa

H TexHHKa. MHHCK .

.QABbl.QOBA H.H. (1974). - 03epHbfe AHaTOMel1. B: .QHaToMoBble BOAop~cnw<;CCP.l. CTp. 259.-268, AH CCCP .. IIbA, HaYKa. IleHHHrpaA.

:>KY3E An., .nOCEBA 3.111. (1974) - 03epHble AHaTOMeH esponeMcKoM "faCTH. B: .Q~aToMoBble ^BOAD- poenH CCCP. I, CTp. 236-241, AH CCCP. 1113A. HaYKa. J1eHVlHrp~.

3A6EIlJ,1HA M.M., KIIICE.nEB III.A., npOWKIIIHA-IlABPEHKO Alii., WEWYKOBA B.C. (1951) - .QVlaToMoBble BOAopocnl1.1113A. COBeTCKa$l HaYKa. MocKBa.

npOWKIIIHA-IlABPEHKO Alii. (1974) - .QHaTOMOBble BOAopocnH MOpel:t '" o3ep. B: .QHClToMoBble BOAopocnH CCCP. I. CTp. 274-351, AH CCCP, 1113A. HaYKa. neHHHrp~.

6ap6apa MAPUIIIHRK

AHATOMOBblE BOAOPOCnJA CPEAHErO

03!PHbIX OTnO)KEHHIIX B KPIEMnLU:

(n8-0&nHHCKAII B03BblWEHHOCTb)

B palpe3e CKBa)!(HHbl KpeMnel..\ 13 (<pHr. 1) BCTpeyeHbl o3epHble nopoAbl MOU(HOCTbto OKono 20 M.

3aneratoU(He Ha rny6HHe OT 41,SO M IJI) 21,15 M. OHiII npeAcTaBneHbl nHTOnOrH"IeCKH palHOPOAHblMfII cyrnHHKaMiII C npocnoHKaMH rHTTiIIH. TOp$l H TOP<PfIICTblX cyrmlHKoB. 03epHble OTnO)!(eHHJI nOACTHna- IOTCR neCKaMiII C BanYH"IHKaMIiI !of ne)!(aU(eM HH>Ke BanYHHoM rnillHoH, a nepeKpblTbl neCKaMH, TOp<paMiII, rnHHIilCTblMH cyrnHHKaMIiI, MenOBblM rpaBilleM ill neCyaHOH nblnbto.

nblnbl..\eBOM aHanH3, BbmonHeHHblH 3. RHYHK-KonHKoBoH (1980), n03somm YCTaHOBiIITb, YTO B pa3pe3e KpeMnl.4<l 3aneratoT Me)!(~eAHiIIKOBble nopoAbl, OAHoB03pacTHble C nopoAaMiII LtexaHoK KwecH- MOBCKiIIX. KOTopble no A CbPOAOHto (1969) COOTBeTCTBYtoT nto6nfllHcKoMY Me)!(neAHiIIKOBbto. a He Me)!(- neAHIiIKOBblO Masovien 1 (M. Brem, 1953).

OCHOBblBaRCb Ha nanHHOnOrHyeCKOM paCYneHeHHH aHanH3HpOBaHHoro palpe3a, BbmonHeHa KOp- penJlLtH.R BblAeneHHblX nepHoAOB palBHTHR BblCWHX <pOpM pacnlTenbHOCTH C <PuaMM palBHTH$I AillaTD- MOBblX BOAOpOCneM - AMaTOMO<pa3aMH (K1. K2, K3) • .QillaTO MO<pal bl nOAeneHbl Ha yaCTH M B npeAenax .AHaTOMo<pal BblAeneHbl CYOAMaTOMocpa3bl, OTBeyatoU(He OTAenbHblM ~TanaM 06pa30BaHH$I Me)!(neA-

(9)

356 Barbara Marciniak

HHK080ro 03epa (<pHr. 2). B KpeMnl..le. 8 60nbWHHCTBe H3Y'feHHbIX 03epHblX nopOA. COOTBeTCTByto~HX AHaTOMo<palaM K1, K2 A H K3 A. B rpynne npe06naAato~eH pacTHTenbHocTH, 'fa~e 8cero 8CTpe'fanHCb HaHHonnaHKTOHHble AHaTOMOBble 80AopocnH Stephanodiscus, Cyclotella (Ta6. I-IV). B rpynne cy6- AOMHHaHT 'faCTO BCTpe'fatoTOI Fragilaria crotonensis, Asterionella formosa, Synedra ulna, S. acus. B ce- peAHHe H3Y'fa8WerOCB palpela (8 AHaTOMo<pa3e K 2B) OTpalHnaCb nepeXOAHaB CTaAfIIB pal8f11THB ,03epa, npoBBfII8waBcB B YMeHbweHfIIfII KOnfll'feCTBa nnaHKTOHa C oAHoBpeMeHHblM YBenfll'feHHeM ,KOnH'feCTBa nHTopanbHblx8HAOB, rnaBHblM 06pa30M 3nH<pHTHbIX H peo<pHnbHblX BHAOB, xapaKTepHblx AnB TeKY'fHX BOA. B Bepxax palpe3a, B AHaTOMo<pa3e K 38, npe06nap,atoT Me/osira italica, Epithemia zebra, Synedra ulna, Fragilaria construens, nOfiBneHHe KOTOPblX cBHp,eTem.cTByeT 0 3Ha'ffllTenbHOM 06MeneHHH, 3BTpo-

<PH3aI..lHH BOA B 03epe Ill, HHTeHCHBHOM 3apaCTaHHH KpynHblMH BOAopocml M Ill. 3TH H3MeHeHHfi 06ycnoB- neHbl npOl..leCCOM yny'fWeHHB KnHMaTa, KOTOPoe OTMe'feHO B nblflbl..leBOM palpe3e (nepHoP, Ill) Me>Kne- p,HHKOBbIM onTHMYMOM (3. fI H'f III K-Kon III KOBa, B ne'faTI1),

Palpe3 KpeMnl..la. BepofiTHo, Halil60nee 6nlil30K pa3pe3y nlllXBfIIHCKoro Me>KneAHfIIKOBbB B rB03HfIIl..le, Ha torO-3anap,e 6enopYCCfIIH (r.r. rpY3MaH fII Ap., 1975).

Barbara MARCINIAK

MIDDLE PLEISTOCENE DIATOMS FROM LACUSTRINE DEPOSITS FROM KRF;PIEC (LUBUN UPLAND)

Summary

A thick packet of lacustrine deposits, about 20 m thick, was found at depth from 21.15 m to 41.50 m in the Kr~piec 13 borehole column. They are represented by silts varying in lithology and with intercalations of gyttja, peat and peaty silts. They are underlain by sands with boulders, resting on till, and overlain by sands, peats, clay silts, chalk gravels and sandy silts.

The pollen analysis, carried out by Z. Janczyk-Kopikowa (in print), has shown that the Kr~piec

borehole column comprises Interglacial deposits coeval with those from Ciechanki Krzesimowskie.

According to A. Srodon (1969), the latter do not correspond to the Masovien I Interglacial but to the Lublin Interglacial.

On the basis of palynological subdivision of the studied borehole column, the differentiated periods of development of higher plants were correlated with phases of development of diatoms

diatom phases (Kt, K2, K3). The diatom phases were further subdivided into parts and diatom sub- phases representing individual stages in evolution of the interglacial lake (Fig. 2).

The bulk of the studied lacustrie deposits from Kr~piec, comprising diatom phases Kl, K2A and K3A, are characterized by predominance of nannoplankton diatoms Stephanodiscus and Cyclotella in the dominant group (Tables I - IV). Fragilaria crotonensis, Asterionello formosa and Synedra ulna and S. acus are fairly common in the subdominant group. Middle part of the studied column (diatom phase K2B) displays a transitional stage in the development of the lake, characterized by decrease of plankton, accompanied by increase in number cl littoral, mainly epiphytic, . and rheophilous species typical of flowing water. Upper part of the section (diatom phase K3B) is characterized by predominance of Melosira italica and Epithemia zebra and, subsequently, Synedra ulna and Fragilaria construens. The development of these species indicates a marked shallowing, eutrophication of waters in the lake, and its overgrowing by macrophytes. The changes are related to further amelioration of climate, recorded as an Interglacial optimum in the pollen spectrum (HI) by Z. Janczyk-Kopikowa (in print).

The Kr~piec section seems most close to that of the Lichwm Interglacial from Gwoznica in south-western Byelorussia (G.G. Gruzman et aI., 1975).

(10)

Kwart. Geol., nr 2, 1980 r. TABLICA I

Flora Cyclotella, przewaga (predominance) Cyclotella comta (E h re n b erg) K ii t z i n g f.?; x 1700

Barbara MARCINIAK Okrzemki srodkowego plejstocenu w osadach jeziornych z Kr~pca (Wyzyna Lubelska)

(11)

Kwart. Geol., nr 2, 1980 r. TABLICA n

Flora Cyclotella (Cyclotella comta (E h r e n b erg) K ii t z i n g f.7, Cyclotella vorticosa B erg);

x 1700

Barbara MARCINIAK - Okrzemki srodkowego plejstocenu w osadach jeziornych z Kr~pca (Wyzyna Lubelska)

(12)

Kwart. Geol., nr 2, 1980 r. TABLICA III

Flora Cyclote/la (Cyclotella vorticosa B erg, C. distinguenda H u s t e d t, C. comta (E h r e n b erg) Kiitzing f.?, C. operculata (Agardh) Kiitzing; x 1700

Barbara MARCINIAK - Okrzemki srodkowego plejstocenu w osadach jeziomydl z Kr~pca (Wyzyna Lubelska)

(13)

Kwart. Geol., nr 2, 1980 r. TABLICA IV

Fig. 6 Fig. 7

Fig. 8 Fig. 9

Fig. 6. Cyclotella distinguenda H u s t e d t, Cyclotella vorticosa B erg, Cyclotella operculata (A g- ardh) Kiitzing var. unipunctata Hustedt; x 1700

Fig. 7. Cyclotella distinguenda H us t e d t, Cyclotella vorticosa Be r g; x 1700 Fig. 8. Cyclotella cornta (E h r e n b erg) K ii t z in g f.1; x 1700

Fig. 9. Cyclotella cornta (E h r e n b erg) K ii t z i n g f.1; x 1700