B IB L IO T E K A
In s t y t u t u B a łt y c k ie g o
w G d y n i
N O W E »SPOŁEM«
W NOW EJ POLSCE
R O K
1945
Z W I Ą Z E K G O S P O D A R C Z Y S P Ó Ł D Z I E L N I R. P.
W A R S Z A W A - L O D Z
N O W E »SPOŁEM «
W NOW EJ POLSCE
•Uiisigo
N O W E »SPOŁEM«
W NOW EJ POLSCE
R O K
1945
Z W I Ą Z E K G O S P O D A R C Z Y S P Ó Ł D Z I E L N I R. P.
W A R S Z A W A - L O D Z
NI» pożycza się do ¿tomu
fcwuoiB»».
Z A K Ł A D Y G R A F I C Z N E
» S P O Ł E M .
W [ Ł O D Z I
D- » 7 9 7 5
W S T Ę P
Z a rz ą d ,,S połem “ Z w ią z k u G ospodarczego S p ó łd z ie ln i p o d e jm u ją c decyzję w y d a n ia d ru k ie m niniejszego o p ra co w a n ia d z ia ła ln o ś c i ,,S połem “ w ¡945 T■ m a n a ce^u z a ~ p o zn a n ie z a ró w n o c z ło n k ó w ja k i całego społeczeństw a o ra z o rg a n iz a c ji p o lity c z n y c h i społecznych z ro czn ym d o ro b k ie m n a jw ię k s z e j c e n tra li sp ó łd zie lczo ści w Polsce.
Okres te n je st okresem w y ją tk o w y m z u w a g i n a re w o lu - cyjn o ść re a liz a c ji p ro g ra m u spółdzielczego w n o w e j rz e cz y w is to ś c i gospodarczej P olski.
S półdzielczość w 1945 r. p ra c o w a ła w z u p e łn ie o d m ie n n y c h w a ru n k a c h n iż p rzed w o jn ą i w czasie w o jn y . D o s z liś m y do okresu, k ie d y m asy ro b o tn icze i ch ło p skie o b ję ły w ła d z e w Polsce. K r a j o sw obod zony przez C zer
w o n ą A rm ię i W o jsko P olskie w y ło n ił ze siebie R ząd L u d o w y z w ią z a n y z w y z w o le ń c z y m ru ch e m ro b o tn ic z y m i ch ło p skim . N a czele R ządu s ta n ę li d a w n i i w y p ró b o w a n i b o jo w n ic y i p rz y ja c ie le ru c h u spółdzielczego. P ro gram Polskiego K o m ite tu W y z w o le n ia N aro d o w e g o , a p ó ź n ie j Tym czasow ego R zą d u L udow e go w y ra ź n ie posta
w ił i w y s u n ą ł konieczno ść ro z w o ju ru c h u spółdzielczego.
A lb o w ie m w z m ie n io n y m u s tro ju społeczno-gospodarczym in ic ja ty w a p ry w a tn a , h a n d e l p ry w a tn y , ku p ie c tw o nie d a ją g w a ra n c ji p ra c y d la do b ra s z e ro kich mas. M o to re m tu b y ł, je s t i będzie in d y w id u a ln y zysk, p rz e k s z ta łc a ją c y się z u p e łw e w y ra ź n ie i ja w n ie w spekulację. G łó w n e
u lice W a rsza w y, Ł o d z i, K a to w ic , K ra k o w a d o w o d zą , że w h a n d lu p rz e w a ż a ją elem enty spekulacyjn e. N a tym tle zu b o ża ła , o d b u d o w u ją c a się spółdzielczo ść p o d ję ła zgodnie z in te re sa m i P a ń stw a i społeczeństw a szereg a k c ji zleconych, k o n ty n g e n to w y c h n a terenie ro b o tn ic z y m i chłopskim . M im o w ie lk ic h tru d n o ś c i te c h n ic z n y c h , m im o sła b ych po d sta w fin a n s o w y c h i gospodarczych o ra z b ra k u k a d r lu d z k ic h spółdzielczość d źw ig a tru d ż m u d n y c h lecz k o n ie c z n y c h a k c ji ogólnych , ja k ś w ia d c z e n ia rzeezowe, a k c je specjalne ro ln e , ko n tyn g e n to w e w m ia sta ch oraz szereg in n y c h .
S iłę, ja k ą re prezentu je d z is ia j „S p o łe m “ , zaw d zię cza się poza sp e cja ln ie d o g o d n ym i w a ru n k a m i p o lity c z n y m i i u s tro jo w y m i p a ń s tw a polskiego z re a liz o w a n iu zasady je d n o ś c i ru ch u .
Is tn ie ją c e przed w o jn ą ro z b ic ie ru c h u spółdzielczego n a k ilk a c e n tra l s p ó łd z ie lc z y c h b y ło d la ru c h u s p ó łd z ie l
czego szk o d liw e i u n ie m o ż liw ia ło m u ono m iędzy in n y m i odegranie p o w a ż n ie js z e j r o li w gospodarce n a ro d o w e j.
O drębne ce n tra le is tn ia ły n a terenie w ie js k im , is tn ia ł ró w n ie ż Z w ią z e k S p ó łd z ie ln i S pożyw ców „S p o łe m “ n a terenie w si i m iast. Oba te o d ła m y nie sięgały głębiej ż y c ia gospodarczego. I ch o c ia ż „S p o łe m “ ro z w ija ło się szybciej, z a g a d n ie n ia gospodarcze w s i n ie z o s ta ły głęboko ujęte, a spółdzielczość ro ln ic z o -h a n d lo w a ro z w ija ła się na ogół słabo. S zko d liw o ść przedw ojen nego u k ła d u spół
d zie lczo ści w Polsce m ożem y ocenić ty m b a rd z ic j dziś w o b lic z u n ie z m ie rn y c h z a d a ń , ja k ie m oże w y k o n a ć ty lk o z je d n o czo n a spółdzielczość, z w a rtą sw ą s iłą p o k o n u ją c n ie m a łe tru d n o ś c i.
P ra w d ę tę z ro z u m ie li ju ż w czasie k o n s p ira c ji k ie ro w n ic y ru c h u spółdzielczego. S p e cja ln a K o m is ja p o d p rze w o d n ic tw e m zm arłego w czasie pow stania, w arszaw skiego
p ro f. M a ria n a R apackiego o p ra c o w y w a ła za g a d n ie n ia z je d n o cze n ia w Polsce N ie p o d le g łe j spółdzielczo ści w je d n y m z w ią z k u i o p ra c o w y w a ła jego statut.
H is to ry c z n ą u c h w a łę p o łą c z e n io w ą ru c h u sp ó łd zie lcze go p odejm uje n ie m a l n a ty c h m ia s t po w y z w o le n iu części ziem p o ls k ic h Kongres S p ó łd zie lczy o d b yty w dn. 25 i 26 lis to p a d a 1944 r. p rz y u d z ia le P re zyd e n ta B o le sła w a B ie ru ta i P re m ie ra E d w a rd a O sóbki-M oraw skiego oraz 2.500 delegatów z te re n u w y z w o lo n y c h ziem p o ls k ic h z p ra w e go brzegu W is ły . Kongres pod p rz e w o d n ic tw e m T eodora P iotro w skie g o s tw o rz y ł je d n o litą ce n tra lę gospodarczą, spo- ż y w c z o -ro ln ic z ą pod n a z w ą „S p o łe m “ Z w ią z e k Gospo
d a rc z y S p ó łd z ie ln i R. P. o ra z p o w o ła ł je dnocze śnie je d n o lit y Z w ią z e k R e w iz y jn y S p ó łd z ie ln i R. P. ja k o ce n tra lę id e o w o -re w iz y jn ą .
Kongres S p ó łd zie lczy w L u b lin ie , w y c z u w a ją c p otrzeby zje d n o cze n ia ru c h u — ora z z d a ją c sobie spraw ę z u je m n y c h stro n is tn ie n ia k ilk u c e n tra l sp ó łd z ie lc z y c h — zde
c y d o w a ł się n a zjednocze nie ru c h u — z a ró w n o pod w zglę
dem gospodarczym , ja k ró w n ie ż id e o w o -re w iz y jn y m .
„S p o łe m “ Z w ią z e k G ospodarczy S p ó łd z ie ln i R. P. u k o n s ty tu o w a ł się tu ja k o p o łą c z o n a c e n tra la w szystkich z w ią z k ó w s p ó łd z ie ln i w ie js k ic h i m ie js k ic h — is tn ie ją c y c h w W a rsza w ie , K ra k o w ie i P o zn a n iu .
P o d sta w y p ra w n e d la pow ołan ego Z w ią z k u „S p o łe m “ i Z w ią z k u R ew izyjnego u s ta lił dekret u n ifik a c y jn y u c h w a lo n y przez Radę M in is tró w iv s ie rp n iu 1945 T-
W d n iu 4 m a rc a 1945 r. w ła d z e „S p o łe m “ Z w ią z k u Gospodarczego S p ó łd z ie ln i R. P. p o w o ła n e w L u b lin ie d o k o n a ły p o ro z u m ie n ia z d z ia ła c z a m i s p ó łd z ie lc z y m i reszty k r a ju ora z p o w o ła ły n o w y Z a rz ą d i d o k o o p to w a ły szereg osób do R a d y N a d z o rc z e j. W s k ła d zreorganizo w anego Z a rz ą d u w eszli, o b o k osób w y b ra n y c h w L u b lin ie , — część
Z a rz ą d u „S p o łe m “ , Z w ią z k u Spółdz. Spoż. R. P. oraz d z ia ła c z e sp ó łd zie lczy osw obodzonego terenu.
Z a w d z ię c z a ją c w y ż e j w y m ie n io n y m c z y n n ik o m — „S p o łe m “ Z w ią z e k G ospodarczy m ógł ro z w in ą ć w ie lo s tro n n ie sw ą pracę. S półdzielczość w 1445T. w eszła n a szeroki gości
niec i odegrała w w ie lu d zie d z in a c h w ie lk ą rolę. N a przyszłość spółdzielczość p rz e b rn ą w s z y p o czą tko w e tr u d ności o rg a n iz a c y jn e — z w ię kszym rozm achem p rzystą p i do dalsze j p ra cy. M ożem y s tw ie rd z ić , że w Polsce nie m a ta k ie j o rg a n iz a c ji, ja k „S p o łe m “ - z ta k im zasięgiem te ry to ria ln y m i ta k p rz y g o to w a n y m a p aratem lu d z k im i te ch n iczn ym .
R o zw ó j ce c h u ją o b ro ty h a n d lo w e . P ierw sze p ółrocze
1 1 33
m ilj., II- g ie p ó łro cze 4.425 m ilj. d o łą c z a ją c o b ro ty w e w n ę trzn e 1.000 m ilj. — łą c z n ie d a je to c y frę 6,5 m ilja rd a z ło ty c h . O b lic z a ją c w w a rto ś c i p rz e d w o je n n e j 1(438 r.o b ro ty ró w n a ją się 816 m ilj. zł. Je że li u w zg lę d n im y że c e n tra le p rz e d w o je n n e spółdzielcze w y k a z a ły 263 m ilj. z ł
— to s tw ie rd z ić n a le ży 3 -k ro tn e re a ln e p ow iększen ie o b ro tu h a ndlo w ego w p o ró w n a n iu do okresu przedw ojennego.
W stosunku do zm niejszonego doch o d u społecznego — k tó ry sza co w a n y je st w 1445 r. n a 6,4 m ilja rd a z ł (wg cen 1438 r.), spółdzielczość obejm uje o k o ło 13% i s ta n o w i d zie w ię c io k ro ln ie w ię kszy p o te n c ja ł gospodarczy n iż w 1438 r.
„S p o łe m “ dzisiejsze, z a w ie ra ją c e w sam ej sw ej n a z w ie sens ru c h u spółdzielcze go, d a le k o odbiegło od sta n u p rze d w ojennego i sięgnęło po ro lę jednego z w a ż n ie js z y c h c z y n n ik ó w w ż y c iu gospodarczym O d ro d zo n e j Polski.
J A N Ż E R K O W S K I prezes Zarządu „Społem“
Zw iązku Gospodarczego Spółdzielni R. P.
S P Ó Ł D Z I E L C Z O Ś Ć I » S P O Ł E M « W G O S P O D A R C E N A R O D O W E J
O D R O D Z O N E J P O L S K I
Zasadnicze zmiany
W Polsce p rze d w rze śn io w e j m iejsce spółdzielczości b y ło ra czej na m argin esie u s tro ju . R ola spółdzielczości b y ła g łó w n ie społeczno - w ychow aw cza. P olegała na p rz y g o to w a n iu k a d r p ra c o w n ik ó w i k a d r k o n tr o li społecznej d la p rzyszłej gospodarki d em okratyczne j — po z w y c ię s tw ie re w o lu c ji lu dow ej.
Teraz je s t inaczej. Spółdzielczość je s t je d n y m z trzech p od staw o w ych ele m e n tów u s tro ju d em o kra tyczn e j gospodar
k i m ieszanej w Polsce.
Ustrój demokratycznej gospodarki mieszanej
P ojęcie to oznacza po pierw sze, że u s tró j składa się z trzech ró ż n y c h elem entów , a m ia n o w ic ie : z g osp od arki p ań stw ow ej, społecznej i p ry w a tn e j, je ż e li pozostaw ić na b o k u m a rg in e sową ro lę gospodarczą sam orządu te ry to ria ln e g o .
G ospodarka p ry w a tn a n ie je s t elem entem je d n o lity m , są to d w a odm ienne e lem enty; gospodarka in d y w id u a ln a , p ra cujących, gospodarstw a chłopskie, w a rs z ta ty rzem ieślnicze, gospodarstw a domowe, a z d ru g ie j s tro n y — z w y k ła gospo
d a rk a p ry w a tn o - k a p ita lis ty c z n a .
Po d ru g ie — pojęcie — „u s tr ó j d em o kra tyczn e j gospodarki m ieszanej“ oznacza, że gospodarka narod ow a P o ls k i n ie m a b yć m ieszanką u s tro jo w ą , ale u s t r o j e m g o s p o d a r c z y m . Że różne e le m e n ty m a ją grać razem, w o kre ślo n ym k ie ru n k u , d la o kre ślo n ych celów społecznych i narodow ych, w o kre ślo n ym w s p ó ln y m r y tm ie — je d n y m słow em — w e d łu g wspólnego p ro g ra m u , je ż e li n ie p la n u naw et.
Po trzecie — „u s tr ó j d em o kra tyczn e j gospodarki n arodo
w e j“ , to m a b yć u s tró j d em okratyczny. To znaczy — u s tró j re a liz u ją c y d e m o k ra ty c z n y p ro g ra m gospodarczy. Poddany m y ś li p rz e w o d n ie j, że gospodarka n arod ow a ma służyć dą
żeniom lu d u — c z y li n a ro d u pracującego.
Państwo ludowe i spółdzielczość
W ja k i sposób gospodarka mieszana w Polsce może się stać u s tro je m d em okratyczne j gospodarki mieszanej? W ja k i sposób m a b yć zapew niona spoistość u s tro ju , h a rm o n ijn a i p la n o w a w spółpraca jego elem entów ? W ja k i sposób za
p ew nić dem okratyczne d z ia łan ie całości? K to to m a zrobić?
O d po w ia da m y:
„ P a ń s t w o l u d o w e i s p ó ł d z i e l c z o ś ć “ . P aństw o lu d o w e i spółdzielczość pochodzą z jednego p nia:
lu d o w y ru c h p o lity c z n y , k tó r y rządzi państw em , ru c h spół
dzielczy, ru c h za w o do w y — b y ły , są — razem w ie lk im spo
łecznym ruchem lu d o w y m . Są trzem a w s p ó łd z ia ła ją c y m i m eto da m i re a liz a c ji tego samego p ro g ra m u d e m o k ra ty z a c ji całego życia społecznego.
Ta sama klasa społeczna je s t p od m io tem pań stw a lu d o w e go i spółdzielczego. Ten sam je s t zasadniczy cel gospodar
czy obu: uspołecznienie gospodarki. P o dporządkow anie je j w sz y s tk ic h procesów — dążeniom N a ro d u pracującego.
A p o d z ia ł p ra c y narzuca się sam:
K ie ro w n ic tw o d la państw a, d la spółdzielczości — w y k o nanie w k rę g u sp ra w je d n o s tk i.
K ierow nictw o dla państwa
P aństw o lu d o w e ja k o pracodaw ca, ja k o a d m in is tra to r, ja k o gospodarz n a jw a żn ie jsze j, decydującej części gospodar
k i n arod ow e j nadaje o g ó ln y k ie ru n e k całej gospodarce. P il
n u je w, gospodarce n a jw yższych in te re s ó w n a ro d u p ra c u ją cego, ja k o n a ro d u i ja k o k la s y społecznej.
I po to w ła ś n ie dostało państw o lu d o w e do r ę k i kluczow e gałęzie gospodarki n a rod ow e j.
D ecyzje p aństw a w ty c h gałęziach są podstaw ow e dla ca
łe j gospodarki. D la w s z y s tk ic h fo rm in ic ja ty w y , m n ie j lu b w ięcej w iążącej w s zystkie p rze dsię biorstw a , gospodarki na ro d o w e j. Z grubsza m n ie j w ięce j d y k tu ją całej gospodarce k ie ru n e k i tem po ro z w o ju .
P aństw o ja k o k ie r o w n ik gospodarki n arod ow e j m u si m ieć przed oczam i p ro g ra m d la całej gosp od arki n arod ow e j i ści
sły lic z b o w y p la n k lu c z o w e j gospodarki p ań stw ow ej, oraz je go kręg osłu p.
M iędzy państwem i człowiekiem — dobrowolne uspołecznienie
K ie ro w n ic tw o gospodarcze państw a w p ły w a na inn e ele
m e n ty gosp od arki n a rod ow e j — na gospodarkę in d y w id u a l
ną, k a p ita lis ty c z n ą zwłaszcza — ty lk o pośrednio, ty lk o ogól
n ik o w o z „g ru b s z a “ i „m n ie j w ię c e j“ .
Szczególnie w tru d n e j i rozp rzę gn ięte j rzeczyw istości p o l
s k ie j m o ż liw e są w p ra k ty c e duże odch yle nia od l i n i i p ro g ra m o w y c h państw a ludow ego. W ie m y o ty m . W id z im y to.
W id z im y to przede w s z y s tk im na o d c in k u p ro d u k c ji i zb y
tu rolnego, i zaopatrzeniu ro b o tn ik a i p ra c o w n ik a u m y s ło
wego w mieście. ,
P ro d u k c ja ro ln a o p ie ra się na m ilio n a c h in d y w id u a ln y c h gospodarstw . J a k u ją ć je w jeden p ro g ra m pracy? J a k po- pow iązać p lanem p aństw ow ym ?
Z b y t p ro d u k tó w ro ln ic z y c h , zaopatrzenie m ia s t w żywność, zaopatrzenie w s i i m ia s t w a r ty k u ły codziennej p o trz e b y — to dziedzina, w k tó re j b ro n i się tz w . „ in ic ja ty w a p ry w a tn a , w y p a rta z w ie lk ie g o p rz e m y s łu i banków .
K a p ita liz m ten, s p e k u la c y jn y , a no nim ow y, w ie lo g ło w y jest tru d n ie js z y do zw alczenia, n iż w k lu c z o w y c h gałęziach go
spodarki.
P ra w d a, że m n ie j w p ły w o w y , m n ie j g ro źny d la interesó w państw a, bez d e c y z ji o całości gospodarki.
A przecież d o tk liw y . Bo ta dziedzina, to przecież bardzo w ażna dziedzina. N ie rodzą się tu w ie lk ie decyzje gospo
darcze, ale d ecyduje rzecz bardzo in tra tn a d la d e m o k ra c ji w łaśn ie ; stopa codziennego życia chłopa, ro b o tn ik a , p ra c o w n ik a um ysłow ego.
K to ś m u s i tu zro b ić i stale ro b ić porządek po m y ś li in te resów człow ieka pracującego.
P rzym us, przepis, w ie lk ie decyzje k lu c z o w y c h gałęzi gos
p o d a rk i mogą tu w p ły n ą ć ty lk o pośrednio. Są z b y t w ie lk ie , z b y t sztyw ne — drażniące, a nieskuteczne w bezpośrednim s ta rc iu z je d n o stką gospodarującą.
T rzeba działać na m niejszą, codzienną skalę. T rzeba dzia
łać elastycznie. M uszą działać sam i za interesow ani.
To znaczy spółdzielczość.
Spółdzielczość organizatorem in icjatyw y pracujących i kontrolerem „in icjatyw y p ryw atn ej“
Spółdzielczość w u s tro ju d em okratyczne j gospodarki m ie szanej — to znaczy d ob ro w olne zo rganizow anie n a jw a ż n ie j
szych s p ra w codziennych człow ieka p ra c y w ram ach ogólne
go dem okratycznego p ro g ra m u gosp od arki n a rod ow e j.
To znaczy — po pierw sze — zo rganizow anie m asow ej p ro d u k c ji in d y w id u a ln y c h gospodarstw chłopskich i w arszta tó w rzem ieślniczych.
Spółdzielczość je s t o rg an izato re m in d y w id u a ln y c h gospo
d a rs tw p ra cują cych.
W te j d ziedzinie zwłaszcza w ro ln ic tw ie , spółdzielczość m u si u ją ć całość gospodarki. N a w e t n ie z b y t s iln a d y w e rs ja k a p ita lis ty c z n a , czy n a w e t p op ro stu anarchiczna — może w n ie o b lic z a ln y sposób zdezorganizow ać ry n e k .
Spółdzielczość m a zorganizow ać ry n e k spożyw ców m ie j
skich i w ie js k ic h . D z ie d z in y szczególnie w ażne d la spożyw ców, albo d la pań stw a — m usi spółdzielczość objąć sama.
D late go sięgam y po w yłączność w d ziedzinie a p ro w iz a c ji ludności w a r ty k u ły reglam entow ane, dlatego p o d e jm u je m y się ro z d z ia łu w ażnych d la P aństw a a rty k u łó w zm onopolizow a
nych. W pozostałych działach zaopatrzenia spółdzielczość może w spółpracow ać z in ic ja ty w ą p ry w a tn ą na zasadzie w o l
n ej i ró w n e j k o n k u re n c ji.
R ola spółdzielczości polega tu ta j na k o n tro lo w a n iu i re g u lo w a n iu w ży c iu in ic ja t y w y p ry w a tn o - k a p ita lis ty c z n e j.
K o n k u re n c ja społecznego a p a ra tu spółdzielczego zm ierza do oczyszczenia r y n k u z ele m e n tów s p e k u la c y jn y c h i n ie u d o l
n ych i zm uszenia in ic ja ty w y p ry w a tn e j do p ra cy co na jm n ie j ró w n ie ż pożytecznej d la społeczeństwa, ró w n ie ż ta n ie j, r ó w nież sp ra w n e j — ja k praca samej spółdzielczości.
Spółdzielczość m a b yć społecznym k o n tro le re m i re g u la to rem in ic ja t y w y k a p ita lis ty c z n e j.
P o d p o rzą d ko w u je sią a uto m a tyczn ie p ro g ra m o w i dem okra tycznego pań stw a i potrzebom człow ieka pracującego.
Spółdzielczość musi być jedna
W a lk a osobnych, sta no w ych b lo k ó w spółdzielczych— ch ło p skiego, spożywczego — oznaczałaby po pierw sze chaos, po d ru g ie w a lk ę gospodarczą w s i z m iastem , chłopa z ro b o tn i
k ie m na o d c in k u n a jż y w o tn ie js z y c h d la obu s tro n interesów . N ie do pogodzenia z planow ością i porządkiem , n ie do pogo
dzenia z p odstaw ow ą zasadą p a ń stw a dem okratycznego — z zasadą jedności całego lu d u pracującego.
L ud no ści p o lity c z n e j, zaw odow ej i gospodarczej. Stąd za
sada jedności ru c h u ś w ita ją c a przed w ojn ą, o p ra c o w y w a ną w czasie o k u p a c ji, u rz e c z y w is tn io n ą przez K o ng res L u b e ls k i 25 i 26 listo p a d a 1944 r., pod d uch ow ym p rz e w o d n ic tw e m w y ra z ic ie li potrzeb now ego P aństw a ludow ego — P re zydenta B o lesła w a B ie ru ta i P re m ie ra E d w a rd a O sóbki - M o raw skiego.
Stąd now e „S p o łe m “ — w spólna c e n tra la gospodarcza ca
łe j spółdzielczości p o ls k ie j, w iąza nie codziennych potrzeb i in te re s ó w p ra c u ją c y c h w s i i p ra c u ją c y c h m iast.
Przemysł na drodze od chłopa do robotnika
N ie ty lk o o rg a n iz a c y jn ie ale i gospodarczo — spółdzielczość m usi u ją ć w je d n o lity , z w a rty , p e łn y i k o n s e k w e n tn y system c a ły a p a ra t zaspokojenia potrzeb p ra c u ją c y c h w s i i m iast.
M u s i przede w s z y s tk im objąć k o n tro lę gospodarczą, całą d ro gę gospodarczą p od staw o w ych a rty k u łó w ro ln y c h od chłopa aż do spożyw cy. D roga ta p rze w a żn ie p ro w a d z i przez prze
m y s ł p rz e tw ó rc z y . Spółdzielczość m u s i objąć c a ły p rzem ysł m ię d zy chłopem a spożywcą m ie js k im . To je s t podstaw owe, c e n tra ln e zw iązanie gospodarcze całego system u sp ółdzie l
czego, k tó re w decydującej części m u s i się znaleźć w rę kach w spó lne j c e n tra li gospodarczej. U sta w a styczniow a bardzo tra fn e w y b ra ła te gałęzie p rz e m y s łu i słusznie prze
kazała je spółdzielczości.
Spółdzielczość n ie je s t o d rę b n ym p ań stw em w państw ie.
Spółdzielczość n ie je s t przede w s z y s tk im państw em . Jest c z y n n ik ie m in n y m n iż p aństw o i je s t c z y n n ik ie m in n y m , n iż in ic ja ty w a p ry w a tn a . I w ła ś n ie dlatego, że je s t czym in n y m , że je s t sobą — znalazła m iejsce w u s tro ju gospodarki m ie szanej.
Jako z w arta , celowa całość spółdzielczość m a b yć w p ro w a dzona do g ospodarki n a ro d o w e j i m usi grać w spó lnie z pozo
s ta ły m i ele m e n tam i razem, w ram ach ogólnego p ro g ra m u całego państw a.
Spółdzielczość chce i m u si pracow ać w ram ach całości — w ła śn ie ja k o spółdzielczość.
Spółdzielczość chcę, może i m usi b yć n ie o d e rw a ln ą czę
ścią g ospodarki d em o kra tyczn e j, podporządkow aną je j ogól
nem u p ro g ra m o w i, z w y ra ź n ie o k re ś lo n y m m iejscem , zada
n ia m i i ś ro d k a m i ic h spełnienia.
„Społem“ przoduje
R ok 1945 b y ł okresem z a jm o w a n ia przez spółdzielczość w ła ś c iw e j p o z y c ji w gospodarce n a ro d o w e j.
N ie o d b yw a ło się to a ni ła tw o , a n i n a w e t św iadom ie. W p lą ta n in ie pom ysłó w , koncepcyj i e kspe rym en tó w samo życie i żyw o tn e p o trz e b y o d d a w a ły w ręce spółdzielczości pozycję po p o z y c ji, aż w reszcie u p ro g u ro k u 1946 m iejsce je j i ro la ż a ryso w a ły się w y ra ź n ie i bezsprzecznie.
Po k o le i — św iadczenia rzeczowe, a p ro w iza cja m iast, m o
nopole, przem ysł, a kcje in te rw e n c y jn e na w o ln y m ry n k u w c h o d z iły ju ż same — z lo g ik i ro z w o ju w o rb itę sp ółdzie l
czości. I w ie m y , że inaczej b yć n ie m ogło, skoro się raz p rz y ję ło słuszną w p o ls k ic h w a ru n k a c h koncepcję d e m o kra tycz
nej g ospodarki m ieszanej. N ik t in n y w te j k o n c e p c ji nie m ógł tego robić.
W okresie za jm o w a n ia p o zycyj m u s ia ł przodow ać Z w ią zek „S p o łe m “ . To n ie b y ła e w o lu cja roczdelska, ale re w o
lu c ja społeczna, w d o d a tk u zaczynająca n ie o m a l od zera.
G ospodarka n arod ow a n ie m ogła czekać na o graniczony roz
w ó j całego ruch u, na sam orzutne od d o łu p o k ry w a n ie się k r a ju sp ółdzie ln iam i.
D latego n a jp ie rw m u s ia ł nastąpić okres b ły s k a w ic z n e j b u d o w y s zkie le tu o rganizacyjnego C e n tra li. W ciągu p a ru m ie sięcy, w o p a rciu o k a d ry p rzyg oto w an e przed w o jn ą i u zu p ełnio ne podczas o k u p a c ji — p o w sta ło ponad trz y s ta p la ców ek — oddziałów , o krę g ó w oraz około d w u s tu za kła dó w p ro d u k c y jn y c h .
D la zaspokojenia n a jp iln ie js z y c h p otrzeb i na n a jb liż s z y w y ro s t.
L iczb a p ra c o w n ik ó w rośnie w ty m czasie c zte ro kro tn ie . Po ty m okresie zd o b yw a n ia te re n u — p rzyszedł okres po
rz ą d k o w a n ia i ro z b u d o w y d zia łalno ści gospodarczej.
Teraz k o le j na rozbudow ę sam ych sp ółdzie ln i, pow iązanie ich z centralą.
To ta k prosto w y g lą d a na papierze. W istocie rzeczy — cała spółdzielczość je s t w c ią g ły m re w o lu c y jn y m ru c h u na
przód. P o rz ą d k u je się, o rg a n iz u je z d o b y ty teren, a ju ż ży
cie sta w ia now e zadania, k tó re m u s im y b ra ć na siebie, i ta k czy inaczej sp ełnim y, bo m usim y, bo n ik t in n y tego za nas nie zrobi.
Nic dziw ią nas narzekania
M a m y za sobą d uży szm at d ro g i i dużo ro b o ty zrobionej.
A le n ie d z iw ią nas narzekania, k tó re aż za dobrze słyszym y.
Po p ierw sze — p ra c u je m y , ja k wszyscy, w ciężkich w a ru n k a c h p ow oje nn ych, k tó ry c h bolesnej w y m o w y n ie o d w ró c i od razu żadna, n a jb a rd z ie j idealna, praca je d n e j czy choćby w s z y s tk ic h razem in s ty tu c ji.
A nasza praca, w ie m y o ty m , n ie je s t idealna. P ra c u je m y w rzeczyw istości p o ls k ie j i p ra c o w n ic y „S p o łe m “ są z w y k ły m i lu d ź m i w te j rzeczyw istości. I nas d o ty k a ją trud no ści p ow ojenne — b ra k tra n s p o rtu i b ra k fachow ców , zła łącz
ność i, choć w m n ie js z y m stopniu, ale przecież p ow ojenna dem oralizacja.
A p a ra t z b ud ow an y w ośm iu m iesiącach — n ie może być ide aln y. N ie może ju ż po ro k u pracow ać bez ta rć . Piętnaście
tysię cy p ra c o w n ik ó w zm on tow a nych w śród powszechnej po
suchy — n ie m ogło w ciągu p a ru m iesięcy stać się od razu fa cho w cam i i id e a ln y m i p ra c o w n ik a m i społecznym i zarazem.
N ie b y ło czasu na z b ie ra n ie o p in ii, obserw ację, p ra k ty k i, k u rs y . N ie od razu m ożna b y ło trz y s ta z górą p la ców e k ob
ją ć dogłębną szczegółową k o n tro lą . W d w a czy tr z y m ie siące tru d n o je s t w ycho w ać k ie ro w n ik ó w w ie lk ic h o rg a n iz
m ów gospodarczych. To raz. Po d ru g ie — w oczach o p in ii o dp ow iad am y za w in y n ie ty lk o nasze. M y s to im y n a jb li
żej człow ieka. T aka nasza ro la . S to im y wobec niego na sam ym końcu długiego łańcucha p rz y c z y n i s k u tk ó w — w in w o jn y , w yniszczenia, b ra k u dośw iadczenia m łodego apa ra tu państw ow ego, któ re g o p la n y w y k o n y w a m y . I na nas przede w s z y s tk im i za w szystko w y ła d o w u je się pierw sze niezado
w olenie.
W reszcie trzecie: n ie całą naszą pracę w id a ć ze św iata. D u ża je j część id z ie w fu n d a m e n ty . P rz y g o to w u je m y lu d z i i a p a ra t d la p rz y s z ły c h zadań. W y n ik i w ie lu dzisiejszych prac „S p o łe m “ okażą się dopiero w przyszłości.
Zadania najbliższej przyszłości
Przede w s z y s tk im n ie skończyła się jeszcze b udow a syste
m u spółdzielczego w gospodarce p o ls k ie j. Jedność ru c h u nie je s t jeszcze pełna. Na w s i — trzeba zrealizow ać za w a rte porozu m ie nie ze Z w . Sam opom ocy C hło p skie j i zespolić ze
„S p o łe m “ Zrzeszenie S p ó łd z ie ln i Samopom ocy C hło pskiej.
Trzeba u re g u lo w a ć zagadnienia inn ych, m n iejszych ce n tra l rolniczych .
W m ieście — trzeba w łączyć do w spólnego n u r tu duży ru c h sp ó łd z ie ln i za m k n ię ty c h ro b o tn ik ó w śląskich kopalń, h u t i fa b ry k .
Na w s i staną przed „S p o łe m “ now e zadania. P o lity k a a pro- w iz a c y jn a w p rz y s z ły m ro k u gospodarczym w ka żdym razie p rzyb ie rze now e k s z ta łty . N ie w iad om o jeszcze, czy to bę
dzie m onopol zbożowy, czy zrefo rm o w a n a, ulepszona akcja św iadczeń rzeczowych. „S p o łe m “ ta k czy inaczej m usi w ziąć na b a r k i g łó w n y ciężar. Trzeba zebrać doświadczenia, p rz y gotow ać aparat.
Na r y n k u m ie js k im trzeb a będzie u re g u lo w a ć ostatecznie stosunek do P C H — i w ra z z n ią upo rzą dko w ać nareszcie od s tro n y p o p y tu — z b y t p rz e m y s łu państw ow ego na w o ln y ry n e k .
T rzeba będzie dokonać o lb rzym ie g o w y s iłk u w dziedzinie p rze m ysłu . P rzejąć, co ustaw a styczn iow a słusznie prze
k a za ła spółdzielczości. W ra z ze s p ó łd z ie ln ia m i zorganizow ać z w a rty zespół spółdzielczego p rz e m y s łu i w te n sposób zam kn ąć budow ę gospodarczą system u spółdzielczego.
W ra z ze Z w ią z k ie m Sam opom ocy C hło pskiej zm ie rzyć się z w ie lk im , tru d n y m i spóźnionym zagadnieniem p rz e m y s łu rolnego i zagospodarow ania resztów ek.
To n ajw ażn ie jsze zagadnienie gospodarcze i u s tro jo w e . A le jednocześnie trzeb a dokonać dw óch w ie lk ic h re fo rm o rg a n iz a c y jn y c h . P ierw sza — to ścisłe zw iąza nie się na no
w o ze sp ó łd zie ln ia m i. U ru c h o m ie n ie sam orządu sp ółdzie l
czego, p rze prow a dze nie n o rm a ln y c h w y b o ró w do w ła d z „S p o łe m “ . D ru g a — to re o rg an izacja w e w n ę trz n a p rz e d s ię b io r
stw a. U sp ra w n ie n ie , u elastycznien ie poszczególnych w y d z ia łó w b ra n ż o w y c h p rz y zachow aniu w spó lne j d yspo zycji go
spodarczej całości.
W Ł A D Z E » S P O Ł E M « Z W I Ą Z K U G O S P O D A R C Z E G O S P Ó Ł D Z I E L N I R. P.
R A D A N A D Z O R C Z A P r e z y d i u m
1. B ie n ie k S tan isła w , przew odniczący — W arszaw a, V - m i- n is te r R o ln ic tw a i R e fo rm R olnych,
2. Szw albe S tan isła w , zast. przew . — W ice -P re zyd e n t K .R .N . 3. R ak Jan, W arszawa,
4. K u zań ska M a ria , W arszaw a.
C z ł o n k o w i e 5. C hadaj P aw eł, L u b lin
6. C zartoszew ski Teodor, Radom 7. D ą b ro w s k i K o n s ta n ty ,
W arszaw a 8. D ro ż n ia k E d w a rd ,
W arszaw a 9. D u b e l E d w a rd , L u b lin 10. G odecki S tan isła w ,
W arszaw a 11. G o łę b io w s k i S tan isła w ,
Staroźrebce 12. Ig n a r Stefan, Łódź 13. K a z im ie ro w ic z Tomasz,
Ł o w ic z 14. K o z ło w s k i A n to n i,
O s tró w Maz.
15. K u m o r Łukasz, K ie lc e 16. K u rp ie w s k i K a ro l,
W arszaw a 17. M ach alica Józef,
J a ro sła w
R a d y
18. M a lc z y ń s k i W ik to r, W arszaw a 19. M o ty k a L u c ja n ,
W arszaw a 20. Ochab E d w ard,
K a to w ic e 21. O rło w s k i S tan isła w ,
L u b lin 22. R u d n ic k i S tan isła w ,
W arszaw a 23. S iw iń s k i B ro n is ła w ,
Łódź 24. S k a łe c k i H e n ry k , Łódź 25. S okół B olesław ,
W arszaw a 26. Ś w ięcicka Janina, Łódź 27. T y m iń s k i Józef, Czyżew 28. W a w rz y ń s k i Józef,
S andom ierz 29. W ita sze w ski K a z im ie rz
W arszaw a 30. W ó jc ik Jan, W arszaw a
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10. 11.
12.
13.
Z A R Z Ą D P r e z y d i u m Ż e rk o w s k i Jan
P io tro w s k i T eodor N iem ie c Józef D om ański Jan F edecki S ta n is ła w L e n k L e o n a rd
— Prezes
— V . - prezes, W y d z ia ł P ro d u k c ji
— V . - prezes, W y d z ia ł Spożyw czy
— V. - prezes, W y d z ia ł R o ln ic z y
— V . - prezes, K o m . W ie js k a
— sekretarz.
C z ł o n k o w i e Z a r z ą d u P rz y b y liń s k i A d a m — W y d z ia ł Spożyw czy Ja s iń s k i Józef — W y d z ia ł R o ln iczy Gałęza B o lesła w — W y d z ia ł R oln iczy
F ische r Jan — W y d z ia ł M leczarsko - J a j Czarski Kaczocha A le k s a n d e r— W y d z ia ł M leczarsko - J a jc z a rs k i
B u g a js k i J u lia n — W y d z ia ł P ro d u k c ji
K u s to F ranciszek — W y d z ia ł P rze m ysłu Rolnego P e ł n o m o c n i c y
1. D o m in k o J ó ze f 2. G ib u ła T ade usz 3. M a rs z a łe k L e o n 4. R a p a c k i A d a m 5. W e ra ls k i W a ria n 6. S id o w s k i S ta n is ła w 7. S ta w ia r s k i L u c ja n 8. Z a w a d z k i B o le s ła w 9. O ta w s k i H e n r y k 10. P s z c z ó łk o w s k i T e o f il 11. Ś liw iń s k i W ła d y s ła w 12. W a c h o w ia k S ta n is ła w 13. E p s z te in T ade usz 14. Ilc z u k Tadeusz 15. M a je r F ra n c is z e k 16. B ile w ic z T adeusz 17. D ra b a re k A lf r e d 18. D ra g a n W ła d y s ła w 19. K o n o p a E d w a rd 20. N i ja k J u lia n
21. Z ió łk o w s k i Z b ig n ie w 22. d r. Z ie le n ie w s k i J an 23. K o k o s z k ie w ic z M ie c z y s ła w 24. T o m u le w ic z M ic h a ł
— W y d z ia ł G łó w n y
i i i i
i i i i
i i H
>» H
— W y d z ia ł S p o ż y w c z y
i i i i
■ i i i i
— W y d z ia ł R o ln ic z y
i i i i
a i i
i i i i
— W y d z ia ł M le c z a rs k o -J a j C zarski
i i a a
i i i i i i
— W y d z ia ł P r o d u k c ji
i i i i
— W y d z ia ł H a n d lu Z a g ra n ic z n e g o
— W y d z ia ł P rz e m y s łu R o ln e g o
— D e le g a tu ra d la S p ra w M o rs k ic h .
OBROTY »SPOŁEM« W R. 1945
W Y D Z A Ł Y K w a rta ły
O g ó łe m Spożyw
czy Rolniczy M le cz.- Jajcz.
P roduk
cji
G ł. D z ia ł Transport.
O gó łem 6.644923 4.347.446 1.295.794 371.977 577.828 51.878
Z ew n ętrzne 5.600.742 4.347.446 694 391 263.711 287.262 7.932
W ew nętrzne 1.044.181 — 601.403 108.266 290.566 43.946
K w a rta ł 1 409.636 378.200 4.161 2.500 24.775 —
K w a rta ł II 837.261 540.700 196.126 37.319 59.026 4.090 K w a rta ł III 1.678.395 1.007.408 397.882 92.289 161.036 19.780 K w a rta ł IV 3.719.631 2.421.138 697.625 239.869 332.991 28.008
P o ró w n a n ie o b ro tó w spółdzielczych c e n tra l gospodarczych w Polsce w 1937 — 1945 r.
w m il. zł
% dochodu spo
łe c z n e g o (18,4 m iliard , zł) 1937 ‘)
O b ro ty wszystkich polskich cen tra l
gospodarczych 263 1,42
W tym „S p o łe m " 103 0,54
O b ró t ogólny spó łd zielni polskich 503 2,73
1945
O b ró t ogólny „ S p o łe m " 2) 6.201
Towary reglam entow ane 2.891
Świadczenia rzeczo w e 692
A kcja specjalna 249
Razem sztywny rynek 3,832
W olny rynek 2,361
Transport 8
Obroty „Społem“ wyrażone w zł r. 1939
(6,44 m iliar. z ł)6)
A. Towary re g la m e n to w a n e 3) 477 7,4
Ś w iadczenia rz e c z o w e 4) 279 4,3
A k c ja s p e c ja ln a 5) 26 0,4
Razem sztywny rynek 782 12,1
B. O b ró t na wolnym ry n k u 7) 34 0,5
O g ó ł e m 816 12,6
Z powyższego w y n ik a , że o b ro ty „S p o łe m “ w yra żon e w ce
nach p rz e d w o je n n y c h przew yższają obecnie 3 ra z y o b ro ty z przed w o jn y w s z y s tk ic h p o ls k ic h c e n tra l gospodarczych lu b inaczej o b ro ty p rze dw o je nn e sta no w ią 32,2% o b ro tó w obec
nych.
W obec zm niejszonego dochodu społecznego stosunek „S p o łe m “ do dochodu w y n o s i obecnie 8,7 ra zy w ięce j n iż przed w o jn ą lu b inaczej stosunek u d z ia łu przedw ojennego w yn o si za le dw ie 12% u d z ia łu obecnego.
Stosunek procentowy obrotu „Społem“ w roku 1945
w z ł 1945 r. w z ł 1939
O g ó ł e m 100 100
Towary reglam entow ane 46,6 58,4
Ś w iadczenia rzeczow e 11,1 34,1
A kcja specjalna 4,— 3,1
Rynek sztywny razem 61,7 95,6
Rynek wolny 38,2 4,4
Transport 0,1
U w a g i :
ł ) S ta ty s ty k a s p ó łd z ie ln i w Polsce w 1937/38 w y d a w n ic tw o M in . S k a rb u 1939 r.
2) O b ró t w e w n ę tr z n y s k ła d a się z n a s tę u ją c y c h o b ro tó w .
W ydzia ły O g ó ł e m Rynek sztywny Ryne k wolny
m iliony zł % m il. z ł % m il. zł
Spożywczy
1. - X. 45 2.426 65 1,577 35 849
XI. - XII. 45 1.921 4.347 50 960 2.537 50 961 1.810
M leczarsko-Jajcz.
1. - X. 45 124 50 62 50 62
XI. - XII. 45 139 263 50 69 131 50 70 132
Produkcji
Z a k ła d y własne 31 — 5 — 26
Z a k ła d y dzierż.
i adm inistrow ane 256 287 85 218 223 15 39 64
2.891 Rolniczy
Świadcz, rzecz.
A kcja specjalna 1.296
60 20
692
249 941 20 355 355
R a z e m
Transport
6.193
8 6.201
3.832 2.361
/
B) P r z y p rz e lic z e n iu a r t y k u łó w re g la m e n to w a n y c h p r z y ję to j a ko p rz e c ię tn y w s k a ź n ik w z ro s tu cen o d r o k u 1934 — 6 z w y ją t k ie m c u k ru , k tó re g o cena o d 1.XI.1945 w z ro s ła o 13,5 w s to s u n k u do r. 1939. ( c u k r u re g la m e n to w a n e g o sprze da no za ca 50 m il. z ł.:
13,5 = 3,7. 2891 — 50 = 2841 : 6 = 473,5 c z y li 3,7 + 473,5 = 477 m il. zł.).
i ) D o c e n y z a k u p u d o lic z a sie 24% m a r ż y z a io b k o w a j t.j.
2 x 0,24 = 0,48 + 2 ~ 2,48, 692 : 2,48 = 279.
°) D o s z ty w n e j cen y z a k u p u d o lic z a się w o b ro ta c h „S p o te m “ 50% n a k o s z ty tr a n s p o r tu i 9% m a rż y z a ro b k o w e j (6 x 0,59—
= 3,5 + 6 = 9,5) 241 : 9,5 = 26.
6) W e d łu g o b lic z e ń I n s t y tu t u G o s p o d a rs tw a N a ro d o w e g o 35%
d o c h o d u p rz e d w o je n n e g o .
7) W z w ią z k u z z a o b s e rw o w a n y m n a w o ln y m r y n k u w z ro s te m cen h u r to w y c h n a a r t y k u ły spożyw cze i p rz e m y s ło w e o ca 35%
p o d n ie s io n o w s k a ź n ik w z ro s tu cen d la o b ro tó w z lis to p a d a i g r u d n ia 1945 r o k u z 6.000 do 8.000 w s to s u n k u do r o k u 1939 (849 : 60 == 14, 961 : 80 = 12, 62 : 60 => 1,3, 70 : 60 — 0,8, 64 : 60=1,6, 355 : 8 0 = 4 ,4 t .j. ra z e m 1 4 + 1 2 + 1 ,3 + 0 ,8 + 1 ,6 + 4,4— ca 34 m il. zł.).
8) W o b ro c ie o g ó ln y m o b e jm u ją c y m o b r ó t z e w n ę trz n y u c z y n io no w y ją t e k d la W y d z ia łu R o ln ic z e g o p r z y jm u ją c sum ę o b ro tó w z e w n ę trz n y c h i w e w n ę trz n y c h , a to ce le m u m o ż liw ie n ia p o ró w n a n ia z su m ą o b r o tó w c e n tra l p rz e d w o je n n y c h w c h o d z ą c y c h obecnie w s k ła d „S p o łe m “ .
» S P O Ł E M «
S TA N C Z Y N N Y I. Kasa . . . .
B anki . . . . O d b io rc y . . . D ostaw cy . . . Inkasa i Z a lic z . Tow ary . . . S u row ce i Fabryk W e ksle . . . II. Różni . . . .
Sumy P rze ch o d n ie Rozl. M ię d zyo kre s
I II . N ie ru c h o m o ś c i . . 47.154.905,50 Fundusz U m orzeń 8.930.608,49
Ruchom ości . . 88.762.486,92
fu n d u s z U m orzeń 29.841.270,99 M aszyny . . . . 17.236 103,74 Fundusz U m orzeń 5.600.590,37 U d z ia ły w Banku —
»S połem « . . . . 600.000.—
In. U d z ia ły i A k c je 604.381,39 P a piery w a rtość. . 15.661,50 IV . R o zrach . O k u p a c ..
B anki . . . . O d b io rc y . D ostaw cy
Różni . .
P o lisy U b ezp. . P rzejściow y Sumy Przecho dn.
V . Rach. P rzedw oje nne B anki . W e k s le w dysk.
P rzedp ł. na w eksle U d z ia ło w c y U k ł. K onw ersyjne D ostaw cy . . . N a le ż n . Z a g ra ń . U d z ia ły Z a g ra ń . V I. Rach. P rze jścio w y —
(o p e ra c je w d ro d z e )
2.216.428,64 506.965,75
V II. Tow ary D epozytow e W e k s le G w a ra n c . . D e pozyty . . . . K a u cje H ip o te c z n e Różni za wyd. G w a r.
O R I E N T A C Y J N Y
ZWIĄZKU GOSPODARCZEGO na 30-go
1.517.721.147,18 1.200.000,—
244.375.496,43 91.402.262,80 10.840.418,44
1.518.921.147,18
346.618.177,67
38.224.297,01
58.921.215,93
11.635.513,37
1.220.042,89 110.001.069,20
23.493.181,65 206.588,28 3.795.204,45 9.639.429,38 494.383,09 7.440 714,45
771.585,95 45.841.087,25
206.532,72
1.709.462,89 18.263.05 39.662.65 68.835.98 386.220,92
100.357’45 2.529.335,66
20.955.437,31 1.769.334,37 8.265,—
1.838.603,65 6.037.000,—
205.797.168,26 2.229.707.985,22
30.608.640,33 25,986.902,40
1 5.483.732,67 259.871.148,60 287.540.093,42 2.948.542,15 732.482.060,46 53.408.667,48
BILANS ANALICZNY
SPÓŁDZIELNI RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ września 1945 r.
I. B a n k i ...
A k c e p ty . . . . D ostaw cy . . . . O d b io rc y . . . . I I. Różni . . . . Sumy P rzecho dnie R o z lic z e n ia — m iędzyo kreso w e III. U d z ia ło w c y . - .
U d z. do Z w ro tu Fundusz S p ołeczny Inne Fund. i Rez.
N a dw yżka z bilansu p o łę c z e n io w e g o IV . R ozrach. O ku p a c y jn e
Banki . . . . O d b io rc y . . . D ostaw cy . Różni . . . . Pożyczki Spec. . Sumy P rzech.
V . Rach. Przedw ojenne.
Z o b o w . H ip o t. . Poż. S p e c ja ln e . Banki . . . . A kc e p ty . . . . D ostaw cy . . • O d b io rc y . • • D yskonto u Różn.
Pasywa Z a g ra ń . C z y s ta n a d w y ż k a
S TAN B IE R N Y 229.369.621.59
864 214.028,81 1.093.583.650.40 479.516.257,63
74.197.099,08 1,647.297.007,11 283.766.083,82
137.908.832,74
574.110,19 422.249.026,75
15.033.661,46
64.984,94 15.098.646,40
6.158.624,82
9.707.861,32 15.866.486,14
54-802.015,71 85.767.148,25
23.084.842,15 80.791,34 4.495.834,47 22.689.070,09 2.078.775,59
758.302,52 53.187.616,16
547.073,64 969.009,89 4.822.131,47 590.107,80 710 777,46 66.890,33 2.216.428,64
1.412.396,04 11.334.815,27
9.872.371,68
2.229.707 985,22
V I. Różni za Tow. D ep.
A k c e p ty G w a ra n c . G w a ra n c je H ip o t.
G w a ra n c je Bankowe G w a ra n c je W e k s l.
Różni za z ł G w a r.
20.955.437,31 704 000,—
4.410.000,—
802.000,—
121000 —
3.616.203,02 30.608.640,33
CzystaNadwyżka. . 9.872.371,68
342.383.793,88342.383.793,88
O ~N 5
-O O ^ ? Z
> -V 3 o
o CD
—I 7s TJ
3 2 S 3“ tś Q o
>-<
■oQ_
dQ 3
v>
*<N o3“
o
fyza
eruc 3
•< £
■<
Q_
oO
■o_-< ^
in
£O SC
~<
c/> 3-
cd‘ 3S 3 3-
O Q DZ Q O ao i § o
3"
an
C£_
nie 3 •• TJO
A CD
ta o*
$ 3“ O Q_
-ł -i O ~ o _ Q o CD 3S O
Q c o o Q N ■7r_ CD CD
*<" 3“ vO ‘-¿v PO 3
(D O o
o NO -0 sO CD . ~ a ■a_
Q 3 O co TJ a Q
Q_ o ro O bo -i 3 o o O
N (fl. CO co os N N O' O'
£ O o CD • $ $
-< * cn ON Js*.PO co 4Sw 3 Q,c . CDT T CDT T
</>
—i
>
^1 co co
CO ro
■ocn cn cn ro co
ĆO co •o ro ro ć> CO Ós
"O ro o co co O cn —i
x o co Os ro Os cn o
ćo ~sO —k. ĆO _ ' ćn _V ćn bo
—1 o ro Os O CO O o
o OS sO cn os ■o co cn
cn Ćo OS ro ro 1^, ć o - . T o
IO -o sO cn ro cn co ro o
coŃj OsO o
oo oQ_
2O' -1
t : °
a -o z O N o CL CD CL o a- ■<3 5 -1 ■<
O oc r
oQ- o a
N- o a
■ą_ s
o a -
° 5- 2 o- ^ S.
a • ° QO O'
£CD
“O z Z o § Q
* Ł | - N O *<
° H
■D_ S - °
a 3“
o« * c
% * °
* " • -Ł Q • QO
3 O'
P- • $ CD
r 1- P1
^ o J"-J CO ro 1-».
co co o
”—*• Ćn
O -»■
cn co
cnro JSw co
ro roro co ’_x ćo Ńo * -ro
os -o sO ro
7-* oo co —* ro
co ćn ćn o
Os o “O O cn
C O j_n os oo
Ćo-i*. '-oOO ć . Os 00-o ^■4 o
z
>
0 1
■<
N-
*
O R IE N T A C Y J N Y RA C H U N EK STR AT i N A D W Y Ż E K
SPOŁEM«ZWIĄZKUGOSPODARCZEGOSPÓŁDZIELNI RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
na dzień30września1945r.
B U D O W A I R O Z W Ó J O R G A N I Z A C Y J N Y Z W I Ą Z K U
„S p o łe m “ ja k o zw iąze k gospodarczy s p ó łd z ie ln i je s t sam ró w n ie ż sp ó łd zie ln ią i dlatego, ja k w każdej s p ó łd z ie ln i na
leży rozróżn iać w jego b u d o w ie d w ie różne s p ra w y : „S p o łe m “ ja k o zw iązek osób (pra w n ych ) oraz „S p o łe m “ ja k o przedsię
b io rs tw o . P ierw sza sp ra w a d otyczy tz w . sam orządu spół
dzielczego, c z y li zagadnienia u d z ia łu cz y n n ik a społecznego w pracach Z w ią z k u . Z agadnienie to je s t p rze dm iote m o dd zie l
nego ro z d z ia łu n in ie js z e j k s ią ż k i.
P oniżej p ra g n ie m y rozw ażyć n ajpow ażniejsze m o m e n ty do
tyczące b u d o w y Z w ią z k u ja k o p rze dsię biorstw a .
Zcentralizow anie czy federacja?
•
Zagadnienie b u d o w y Z w ią z k u m ożna b y ło oprzeć na zasa
dzie c e n tra lis ty c z n e j, albo na zasadzie fe d e ra c y jn e j. P ie rw sza zasada głosi, że d la spraw ności d z ia ła n ia n ależy skoncen
tro w a ć w je d n y m o gn isku ja k n a jw ię k s z y zakres ko m p e te n c ji, b y m óc w sposób je d n o lity k ie ro w a ć o rganizacją. D ru g a za
sada n a to m ia s t opow iada się za ja k n a jw ię k s z ą sam odziel
nością poszczególnych w y c in k ó w b ranżow ych, posuniętą w ram ach Z w ią z k u aż do nad an ia ty m w y c in k o m odrębnej oso
bow ości p ra w n e j p rz y lu ź n y m p o w ią z a n iu ty c h w y c in k ó w w n iezbędnym zakresie, przez w s p ó ln y o rg an naczelny.
Z w ią z e k „S p o łe m “ p o w s ta ł w L u b lin ie ja k o zjednoczenie o śm iu spółdzielczych c e n tra l gospodarczych p rze dw o je nn ych . O parcie w ięc jego b u d o w y na zasadzie c e n tra lis ty c z n e j p rzy stale rosnącym zakresie jego d z ia ła n ia należało ka teg oryczn ie odrzucić. Z d ru g ie j zaś s tro n y zbudow anie Z w ią z k u w sposób
czysto fe d e ra c y jn y m usiało b ud zić w ą tp liw o ś c i, b io rą c pod uw agę: po p ierw sze n ie dość pogłębione tendencje u n ifik a c y jn e w ru c h u spółdzielczym , k tó re p rz y bardzo lu ź n e j bud o w ie w spó lne j c e n tra li m o g ło b y się p rze ro dzić w s z k o d liw e tendencje separatystyczne, p o w tó re zaś konieczność stw o rze n ia silnego centralnego ośrodka dyspozycyjnego potrzebnego d la p la n o w e j społecznej gosp od arki w n o w y m u s tro ju . Stąd też w p ie rw s z y m etapie b u d o w y Z w ią z k u opa rto się na na stę pu jących zasadach:
1. P la n o w y ro z w ó j życia gospodarczego w ym a ga zastoso
w a n ia zasady s p e c j a l i z a c j i (branżow ości). Ta zasada ro d z i w k o n s e k w e n c ji konieczność ja k n a jw y b it- niejszego usam od zielnie nia poszczególnych p io n ó w b ra n żo w ych (w yd zia łó w ).
2. Ż y c ie gospodarcze w ym a ga szybkiego d zia łan ia , a w szczególności szybkiego p o d e jm o w a n ia d ecyzji. D yspo
z y c ja p rze to n ie może b yć przesadnie scentralizow ana.
Stąd w y n ik a konieczność o parcia b u d o w y Z w ią z k u na za
sadzie d e c e n t r a l i z a c j i , a w ię c wyposażenia p la có w e k te re n o w y c h w o dp ow ie d n ią dozę sam odzielno
ści.
3. O bdarzenie dużą sam odzielnością z je d n e j s tro n y po
szczególnych w y d z ia łó w , z d ru g ie j s trd n y p la có w e k te re n o w ych (od dzia łó w na szczeblu okręgu, o d d z ia łó w po
w ia to w y c h , oraz za k ła d ó w w y tw ó rc z y c h ), n ależy s h a r- m onizow ać z zasadniczym p o stu la te m p la n o w e j gospo
d a r k i społecznej, a m ia n o w ic ie : b y c e n t r a l n y o ś r o d e k d y s p o z y c y j n y b y ł dostatecznie s iln y do prze prow a dze nia planu.
4. D uża ilość p io n ó w bra nżo w ych, a w ięc szeroko rozbudo
w a n y zakres d z ia ła n ia a p a ra tu zw iązkow ego w ym aga u w zg lę d n ie n ia w b u d o w ie Z w ią z k u ośrodków , k tó re b y s p ra w n ie k o o r d y n o w a ł y działalność p la c ó w e k różn ych p io nó w .
W o p a rc iu o powyższe zasady Z arzą d Z w ią z k u i Rada N ad zorcza w s ie rp n iu 1945 r. z a tw ie rd z iły pierw sze p ro je k ty s tr u k t u r y Z w ią z k u . W yra ż a ło się to w z a tw ie rd z e n iu re g u
la m in u Zarządu, zasad o rg a n iz a c ji okręgu, zasad o rg a n iz a c ji o dd zia łu, oraz o rie n ta c y jn e g o schem atu b u d o w y Z w ią z k u . P rz y p o d e jm o w a n iu ty c h u c h w a ł w ładze Z w ią z k u w p e łn i b y ły przekonane, że je s t to dopiero p ie rw s z y etap długiego proce
su organizacyjnego, k tó r y w y k ry s ta liz u je ostateczne fo rm y Z w ią z k u .
Stan obecny
N acze lnym organem k ie ro w n ic z y m w Z w ią z k u „S p o łe m “ je s t Z arzą d złożony z 13 osób, p o w o ła n ych przez Radę N ad zorczą, k a ż d y z c z ło n kó w Z arzą du ponosi odpow iedzialność za pracę jednego z w y d z ia łó w . C e n tra la zaś o b e jm u je na
stępujące w y d z ia ły :
— W y d z ia ł G ł ó w n y będący organem P re z y d iu m Z a
rządu, p ro w a d zący agendy w spólne d la całego Z w ią z k u , oraz s p ra w u ją c y nadzór i k o o rd y n a c ję w stosunku do w y d z ia łó w b ranżow ych.
W szczególności W y d z ia ł G łó w n y o b e jm u je B iu ro P re zyd ia lne , będące n ie ja k o k o m ó rk ą sztabow ą Z w ią z k u , p rze praco w ują cą zagadnienia ekonom iczne, reprezen
tu ją c ą Z w ią z e k wobec w ła d z na o d c in k u o g ó ln ych p ro b le m ó w gospodarczych, oraz prow adzącą a kcję prasow ą, da
le j G łó w n y D z ia ł Finansow o - R ach un kow y, będący z je d n e j s tro n y o śro dkie m p o lit y k i fin a n s o w e j Z w ią z k u , z d ru g ie j s tro n y ce n tra ln ą b u c h a lte rią , następnie d zia ł O rg a n iz a c y jn y , d z ia ł P ersonalny, d z ia ł In s tru k c y jn o - K o n tro ln y , w y k o n u ją c y k o n tro lę w odn ie sien iu do w s z y s tk ic h p la ców e k zw ią zko w ych , d z ia ł B u d o w n ic tw a , d z ia ł Ubezpieczeń, b iu ro P ra w n e, oraz d z ia ł A d m in is tra c y jn o - Gospodarczy. N adto w skład W y d z ia łu G łó w nego w cho dzi G łó w n y d z ia ł tra n s p o rto w y .
— W y d z ia ł S p o ż y w c z y je s t c e n tra lą s p ó łd z ie ln i spo
żyw ców , dziś często zw an ych pow szechnym i. W y d z ia ł te n je s t je d y n ą h u rto w n ią a rty k u łó w U N R R A ., je d y n ą h u rto w n ią a rty k u łó w m onopolow ych. N adto w y d z ia ł ten spełnia oczyw iście sw oje zadanie ja k o h u rto w n ia a r ty k u łó w w o ln o ry n k o w y c h , zaspakajając p o trz e b y k ilk u t y - sięcy sp ó łdzie ln i.
— W y d z ia ł R o l n i c z y je s t c e n tra lą sp ó łd z ie ln i r o l
niczo - h a n d lo w ych , a w ięc o b e jm u je skup i z b y t p ro d u k tó w ro ln ic z y c h , oraz zaopatrzenie r o ln ik ó w w po
trzeb ne ś ro d k i p ro d u k c ji. G łó w n e agendy tego w y d z ia łu mieszczą się w W arszaw ie i o b e jm u ją w s zystkie s p ra w y zw iązane z a k c ją św iadczeń rzeczowych, oraz in n y m i a k c ja m i zleco nym i przez Państw o, ponadto d zia ł w o ln e go o b ro tu ziem iop łod am i.
— W y d z ia ł M l e c z a r s k o - J a j c z a r s k i ja k o ce ntra la spółdzielczości m le c z a rs k ie j p ro w a d z i skup oraz sprze
daż h u rto w ą p ro d u k tó w m lecznych i ja j. Siedziba jego m ieści się ró w n ie ż w W arszaw ie.
— W y d z ia ł P r o d u k c j i o b e jm u je s w ym zakresem d zia ła n ia g łó w n ie m ły n a rs tw o , p rz e tw ó rs tw o ow ocow o- w a rz y w n e , p rz e m y s ł chem iczno - spożywczy. C en trala jego m ieści się w Ł o d zi.
— W y d z ia ł H a n d l u Z a g r a n i c z n e g o p ro w a d z i eks
p o rt i im p o rt d la całego Z w ią z k u , oczyw iście p rz y ści
słej w s p ó łp ra c y z poszczególnym i d z ia ła m i b ra n ż o w y m i.
D ru g im o gn iw e m o rg a n iz a c y jn y m je s t tzw . o k r ę g , k t ó r y o b e jm u je z re g u ły obszar w o je w ó d z tw a . W siedzibie o k rę gu (m iasto w o je w ó d zkie ) mieszczą się p la c ó w k i, k tó re odpo
w ia d a ją poszczególnym w y d z ia ło m C e n tra li, a w ię c w szcze
gólności: o dd zia ł ro ln ic z y , o dd zia ł m leczarski, o k rę g o w y od
d z ia ł spożyw czy i d z ia ł p ro d u k c ji. N ad zór i k o o rd y n a c ję nad ty m i p la c ó w k a m i ja k ró w n ie ż nad w s z y s tk im i in n y m i p la c ó w k a m i na te re n ie o krę g u s p ra w u je k ie r o w n ik o kręgu, ja k o delegat Z arzą du na okręg. Posiada on o rg an w y k o n a w c z y w postaci tzw . d z ia łu ogólnego oraz in s tru k to r ia tu gospodar
czego. N ad to z a w ia d u je d zia łem tra n s p o rto w y m okręgu, k tó r y p ro w a d z i z a k ła d y napraw cze oraz s p ra w u je k o n tro lę nad e ksploatacją ta b o ru w s z y s tk ic h placów ek.
P odobnie ja k w c e n tra ln y m W y d z ia le G łó w n y m delegat Z arządu na o k rę g oraz d z ia ł o g ó ln y są organem k o o rd y n u
ją c y m działalność w s z y s tk ic h p la có w e k różn ych specjalności na szczeblu okręgu.
W p ow iecie w y s tę p u je ju ż ty lk o je d n a p la ców ka , tz w . o d - d z i a ł p o w i a t o w y , k tó r y je s t z je d n e j s tro n y h u r to w n ią spożywczą, a z d ru g ie j s tro n y p o w ia to w ą zb io rn icą ja j. W n ie k tó ry c h w ię kszych p o w ia ta c h o tw ie ra się f ilie ty c h odd zia łów , tz w . s k ł a d n i c e . O d d z ia ły i skład nice pod
le g a ją bezpośrednio d e le g a to w i Z arzą du na okręg.
N iezależnie od w y ż e j w y m ie n io n y c h p la có w e k te re n o w y c h m a m y jeszcze d w ie k a te g o rie rozsiane na te re n ie całego k r a ju : z a k ł a d y w y t w ó r c z e różnego ty p u , oraz tzw . o d d z i a ł y s p e c j a l n e , podległe bezpośrednio Cen
tr a li. W śród ty c h o d d z ia łó w m am y:
O d dzia ł żelaza,
„ w ę g lo w y,
o d d z ia ły p a p ie rnicze i m a te ria łó w piśm iennych,
„ w łókien nicze , o dd zia ł k s ię g a rs k i itp .
J a k ju ż za znaczyliśm y s tr u k tu r a Z w ią z k u w te n sposób po m yśla na n ie je s t fo rm ą ostateczną. Stale ro zb u d o w u ją ca się sieć o rg a n iz a c y jn a i działalność gospodarcza w y m a g a ją czujności, b y s tru k tu ra Z w ią z k u o dp ow iad ała p otrzeb o m bieżącego zm ieniającego się życia. Stąd też p o g łę b ia ją się tendencje zm ierzające do dalszego usam od zielnie nia p io n ó w bra nżo w ych. M n ie j to d o ty c z y na szczeblu c e n tra li, gdzie w y d z ia ły m a ją p e łn ą samodzielność, ta k fin an sow ą, ja k i h an dlow ą , na
to m ia s t w ięce j odnosi się do o kręgu, k tó r y doznaje p rze kszta łcen ia w ty m k ie ru n k u , iż poszczególne p la c ó w k i na szczeblu o krę g u będą służbow o zw iązane bezpośrednio z od
p o w ie d n im w y d z ia łe m b ra n ż o w y m C e n tra li, a n ie ja k do
tychczas z k ie ro w n ik ie m okręgu. R ole tego ostatniego ogra n icza ją się do n ad zoru i k o o rd y n a ć ji, w stosunku do w s z ystkich p la ców e k z w ią z k o w y c h na te re n ie okręgu.
