Italia podczas powstania Spartakusa

(1)

Italia podczas powstania Spartakusa

(2)

Wprowadzenie Przeczytaj

Mapa interaktywna Sprawdź się

Dla nauczyciela

(3)

Niewolnicy w starożytnym Rzymie traktowani byli jak przedmioty, rzeczy, „narzędzia mówiące” w odróżnieniu od „narzędzi niemówiących”, takich jak łopaty czy grabie.

Najczęściej brani byli do niewoli w czasie licznych wojen prowadzonych przez Rzym,

rzadziej kupowano ich na targach niewolników; stanowili własność swoich panów. Pracowali bardzo ciężko i za darmo w latyfundiach, kamieniołomach, warsztatach rzemieślniczych, zostawali też służącymi albo gladiatorami. Do gladiatorów zaliczali się przede wszystkim niewolnicy albo jeńcy wojenni, ale zdarzali się też więźniowie oraz ochotnicy poszukujący emocji lub źródeł utrzymania. W szkołach gladiatorów otrzymywali posiłki, opiekę lekarską, odpowiednie szkolenie. Zdarzały się przypadki, kiedy niewolnik‐gladiator po uzyskaniu wyzwolenia kontynuował walki na arenie.

Źródło: Contentplus.sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Twoje cele

Opiszesz, kim był gladiator i jak wyglądały walki gladiatorów.

Omówisz przyczyny powstań niewolników.

Wskażesz na mapie kierunki i etapy powstania Spartakusa.

Wyjaśnisz znaczenie powstania Spartakusa w aspekcie politycznym i społecznym.

Gladiatorzy walczący na arenie. Mozaika znajduje się w Narodowym Muzeum Archeologicznym w Madrycie. Zwróć uwagę na elementy ich uzbrojenia.

Źródło: Klaus D. Peter, Wiehl, Germany, Wikimedia Commons, licencja: CC BY 3.0.

Italia podczas powstania Spartakusa

(4)

Przeczytaj

Znienawidzeni celebryci

Walki gladiatorów wywoływały sprzeczne uczucia u starożytnych Rzymian. Pojedynki te miały swój początek w etruskich rytuałach związanych z ceremoniami pogrzebowymi, ale stanowiły w tych czasach raczej sporadyczne i elitarne wydarzenia. Z czasem wielkie widowiska, często z udziałem egzotycznych zwierząt, oraz emocje związane z oglądaniem rywalizacji stały się dostępne dla wszystkich bez względu na pochodzenie.

Dekoracja grobowca etruskiego w Paestum. Wymień elementy uzbrojenia walczących.

Źródło: Marcus Cyron, Paestum Museum/Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 2.0.

Walczący podczas nich gladiatorzy albo szybko stawali się popularnymi bohaterami, albo – pokonani – umierali zhańbieni. Musieli zdobyć popularność, uznanie za swoje męstwo lub przynajmniej wzbudzić pozytywne emocje publiczności. Pojedynek mógł się zakończyć wygraną, przegraną albo remisem, co powodowało, że publiczność nie zawsze podejmowała decyzję o losie pokonanego. W przypadku porażki widownia mogła go ocalić lub skazać na śmierć. Szacunkowo co dziesiąty gladiator ginął w trakcie występu. Jednocześnie określenie

„gladiator” było stosowane przez Rzymian jako najgorsza obelga.

(5)

Jean-Léon Gérôme, Pollice verso (Odwrócony kciuk), 1872 r. Nie jest pewne, czy utrwalony w ikonograﬁi skierowany w dół kciuk był symbolem skazania na śmierć w czasie walk gladiatorów.

Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna.

Walki toczono według określonych zasad i rytuałów (pilnował tego sędzia), podczas igrzysk lub widowisk sponsorowanych przez cesarzy i najbogatszych Rzymian. To w czasie tych ostatnich walczono przeważnie „na śmierć i życie” – kwoty płacone właścicielowi szkoły gladiatorów były dużo wyższe niż koszty szkolenia i utrzymania gladiatora. Finał igrzysk przybierał postać krwawych walk, często z udziałem skazańców, którzy nie byli gladiatorami.

Do starcia wystawiano zawodników o różnym uzbrojeniu - wyposażonych w hełm, tarcze, miecz, sztylet, sieć albo harpun oraz odmiennych stylach walki - pieszo, konno, na

rydwanach. Wojownicy ubrani byli w przepaski na biodrach, wyjątkowo w tuniki. Kiedy odbywały się rekonstrukcje pojedynków z historii, dbano przy tym o szczegóły – uczestnicy dostawali ubiór i uzbrojenie z dawniejszych czasów.

(6)

Rzymska mozaika z II w. n.e. z miasta Zliten na terenie Libii, obecnie prezentowana w Muzeum Archeologicznym w Trypolisie. Oprócz walk gladiatorów przedstawia sceny z polowań i życia codziennego. Kim może być osoba w białej tunice?

W starożytnym Rzymie walczyły też

gladiatorki – niewolnice zmuszane do walki lub ochotniczki walczące dla pieniędzy i sławy. Ich występy nie były powszechne i miały na celu uatrakcyjnienie głównych pojedynków na arenie. Nie walczyły z mężczyznami, tylko między sobą („do pierwszej krwi”, czyli do zranienia) albo ze zwierzętami.

O wolność i godność

Okrutnie i bezmyślnie traktowani niewolnicy sprzeciwiali się, ale Rzymianie szybko tłumili odosobnione ogniska buntu. Pierwszym ich prawdziwym powstaniem była rebelia na Sycylii w latach 135–132 p.n.e. Na wyspie mieszkało bardzo dużo niewolników. Nie dbano o nich, nie zapewniano im ani

wyżywienia, ani dachu nad głową czy ubrania.

Na czele buntowników stanął pochodzący z Persji Eunus, który doprowadził do uniezależnienia się całej wyspy od władzy rzymskiej. Stanął też na czele nowego państwa jako monarcha o imieniu Antioch.

Trzy lata zajęła wojskom rzymskim likwidacja rebelii na Sycylii.

Blisko 30 lat później, znowu z tego samego powodu i znowu na Sycylii, doszło do kolejnego powstania niewolników (103–100 p.n.e.). Spontaniczny bunt czterech tysięcy Płaskorzeźba z Halikarnasu z II w. n.e. przedstawia dwie gladiatorki ochotniczki podczas walki, którą obie przeżyły.

Pomnik przywódcy pierwszego powstania niewolników na Sycylii, Eunusa. Opisz jego symboliczną wymowę.

Źródło: Eannatum, fotograﬁa, Wikimedia Commons, licencja:

CC BY-SA 3.0.

(7)

rebeliantów, będący konsekwencją chciwości i okrucieństwa właścicieli taniej siły roboczej, wywołał kolejne małe, lokalne powstania. Do ich zjednoczenia pod swoim dowództwem doprowadził Salwiusz. Trzy ekspedycje rzymskie mające na celu przywrócenie władzy Rzymu nad wyspą zakończyły się niepowodzeniem. Dopiero czwarta pozwoliła pokonać armię buntowników i zlikwidować państwo utworzone przez niewolników. Minęło kolejnych 30 lat i sytuacja się powtórzyła, jednak tym razem następstwa były o wiele poważniejsze.

Spartakus – domniemany buntownik

Spartakus był z pochodzenia Trakiem, wolnym człowiekiem. Zanim traﬁł do szkoły gladiatorów w Kapui, walczył jako żołnierz.

W szkole jako instruktor szermierki miał kontakt z większością gladiatorów. W 73 r.

p.n.e. wybuchł wśród nich bunt – nie ma pewności, czy Spartakus był prowodyrem, czy tylko jego uczestnikiem. Ponad 70 gladiatorów zbiegło ze szkoły. Liczba uczestników rebelii szybko wzrosła do 10 tys., a rekrutowali się oni nie tylko spośród zbiegłych niewolników i uciekinierów, ale również biedaków, zrujnowanych drobnych rolników czy pasterzy. Przewodzili im Spartakus, Kriksos i Oinomaos. Gdy rebelianci rozbili swój obóz na zboczu Wezuwiusza, Rzymianie

zdecydowali o rozpoczęciu pacyﬁkacji przez oddziały liczące ok. 3 tys. żołnierzy.

Zlekceważyli przeciwnika, oceniając sytuację buntowników jako beznadziejną – obstawili przecież jedyną drogę zejścia ze zbocza wulkanu. Spartakus nakazał tymczasem upleść z gałęzi i pnączy liny, po których powstańcy zsunęli się na tyły legionów rzymskich. Ten brawurowy manewr zapewnił zwycięstwo w pierwszej walnej bitwie oraz zdobycie broni i żywności dla stale rozrastającej się armii Traka.

Rzeźba Denisa Foya era Spartakus z Luwru w Paryżu. Czym różni się to przedstawienie od pomnika Eunusa?

Źródło: musée du Louvre/Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 3.0.

(8)

Italia podczas powstania Spartakusa

Źródło: ContentPlus.sp.z o.o. na podstawie mikotoendo.tumblr.com, licencja: CC BY-SA 3.0.

Mając pod wodzą 70 tys. buntowników i w perspektywie dalszą walkę z legionami rzymskimi, należało podjąć decyzję o kierunku i celu działań powstańców. Doszło do rozłamu: część oddziałów pod wodzą Kriksosa chciała nadal pustoszyć Italię i pozostać w Kampanii, a część pod dowództwem Spartakusa ruszyła w kierunku Alp, aby wydostać się z Półwyspu

Apenińskiego. Podzielona armia buntowników nie stanowiła już dla Rzymian tak poważnego zagrożenia. W 72 r. p.n.e. na wschodnim wybrzeżu rozgromili armię Kriksosa, a następnie natychmiast ruszyli przeciw Spartakusowi. Buntownik, po pokonaniu wojsk rzymskich w bitwie koło Mutiny, odstąpił od zamiaru opuszczenia Italii, zrezygnował jednak z marszu na Rzym – nie miał odpowiednich machin oblężniczych, uzbrojenia dla wszystkich

powstańców oraz poparcia wśród mieszkańców Półwyspu Apenińskiego. W Rzymie zapanowały panika i strach, porównywalne do tych z czasów II wojny punickiej.

Rolę obrońcy Rzymu i pogromcy Traka senat przydzielił pretorowi Markowi Licyniuszowi Krassusowi. Była to dla niego wielka szansa wybicia się na rzymskiej scenie politycznej jako skuteczny polityk i dobry wódz. Najpierw zastosował karę wobec żołnierzy, którzy ocaleli podczas walk ze Spartakusem, dziesiątkując legionistów (tzw. decymacja), a potem zgromadził armię liczącą osiem legionów i uderzył na pozycje powstańców.

Zostali oni rozgromieni, lecz część z nich, pod wodzą Spartakusa, przedostała się na

południe Italii. Spartakus zamierzał

(9)

przeprawić się z pomocą piratów na Sycylię i kontynuować walkę, jednak w wyniku zdrady do wyprawy nie doszło. W 71 r. p.n.e.

powstańcy zostali osaczeni na południu Półwyspu Apenińskiego. Rzymianie wybudowali bowiem wał Krassusa – umocnienie liczące ok. 50 km długości. Próby przebicia się powstańców na północ oraz podjęcie negocjacji z Rzymianami nic nie dały. Doszło do kolejnego rozłamu, który przyczynił się do ostatecznej klęski powstańców. Nastąpiła ona w Apulii, koło Brundyzjum, u źródeł rzeki Silarus. Krassus wystawił 40 tys. legionistów, Spartakus – 60 tys. słabo uzbrojonych, ale zdeterminowanych buntowników. Przegrał bitwę i zginął, ale jego ciała nigdy nie odnaleziono.

Dramatyczne były proporcje strat po obu stronach: u Rzymian ok. tysiąca żołnierzy, zaś powstańców zginęło 50 tys. Część ocalałych ruszyła na północ i została pokonana przez Krassusa i Pompejusza, wezwanego przez senat. Złapanych jeńców (ok. 6 tys.) ukrzyżowano wzdłuż Via Appia – taka była kara przewidziana w prawie rzymskim dla buntowników politycznych. Obaj wodzowie sobie przypisywali zwycięstwo nad Spartakusem i obaj zostali w 70 r. p.n.e. powołani na stanowiska konsulów.

Fiodor Bronnikow, Straceni niewolnicy, 1878 r. Jaka kara czekała na zbuntowanych i złapanych niewolników?

Bohater mimo woli

Powstanie Spartakusa miało wymiar zarówno polityczny, jak i społeczny. Niewolnicy sprzeciwili się wyzyskowi i przez kilkanaście miesięcy stanowili poważne zagrożenie nie tylko dla legionów rzymskich, lecz przede wszystkim dla właścicieli ziemskich. Zniszczyli i ograbili znaczną część Półwyspu Apenińskiego. Z powodu buntu zaczęło w Rzymie

brakować niewolników, szanowano więc tych, którzy nie zdołali się przyłączyć do powstania Popiersie Marka Licyniusza Krassusa w muzeum

w Kopenhadze.

Źródło: Andreas Wahra, Diagram Lajard, Wikimedia Commons, domena publiczna.

(10)

– i nie były to działania doraźne. Nietrwałość i kruchość systemu gospodarczego opartego głównie na pracy niewolniczej musiała spowodować zmiany systemowe. Los niewolnych poprawił się na tyle, że powstanie Spartakusa było ostatnim zrywem niewolników w dziejach państwa rzymskiego. Spartakus stał się symbolem buntownika walczącego o poprawę losu wszystkich uciśnionych. Jego historię wykorzystywały różne ruchy – szczególnie chętnie ideologia marksistowska, wskazująca ją jako przykład walki niewolników o swoje prawa.

Z języka rosyjskiego wywodzi się pojęcie spartakiady – masowych zawodów sportowych, a niektóre kluby sportowe mają w nazwie określenie „Spartak”. Kultura masowa, dzięki serialom, ﬁlmom o Spartakusie oraz gladiatorach, utrwaliła ten symbol odważnego

buntownika. Takie ahistoryczne podejście nie uwzględniało jednak wrogiego stosunku do powstańców rzymskiej biedoty czy rzemieślników, spowodowanego grabieżami i rekwizycją żywności.

Słownik

bunt

sprzeciw, protest, opór, wystąpienie grupy ludzi przeciwko jakiejś władzy decymacja

(łac. decimatio), zabicie co dziesiątego żołnierza ukaranego oddziału gladiator

(z łac. gladius – miecz) przeważnie niewolnik walczący na arenie konsul

(łac. consulere – radzić (się)) w republice rzymskiej najwyższy urząd, sprawowany przez dwóch, corocznie wybieranych urzędników

legion

największa jednostka taktyczna armii rzymskiej, złożona przede wszystkim

z ciężkozbrojnej piechoty; teoretycznie powinna liczyć 5000–6000 żołnierzy, w praktyce liczyła do 4000

powstanie

zbrojne wystąpienie narodu lub jakiejś grupy w obronie swojej wolności Trak

osoba pochodząca z Tracji, w starożytności krainy leżącej na styku współczesnych granic Bułgarii, Grecji i Turcji

(11)

Słowa kluczowe

starożytny Rzym, gladiator, Spartakus, Marek Krassus, powstanie Spartakusa, starożytność, kultura starożytnego Rzymu, społeczeństwo starożytnego Rzymu, antyk

Bibliograﬁa

Bishop M.C., Gladiatorzy. Krew i igrzyska, Warszawa 2018.

Grant M., Gladiatorzy, Warszawa 1980.

Martin Th. R., Starożytny Rzym. Od Romulusa do Justyniana, Poznań 2014.

Rochala P., Powstanie Spartakusa, Warszawa 2019.

(12)

Mapa interaktywna

Polecenie 1

Przeanalizuj mapę przedstawiającą etapy i kierunki przemarszu armii Spartakusa. Kiedy, ile razy i dlaczego Spartakus mógł realnie podjąć próbę zdobycia miasta Rzym?

Twoja odpowiedź

Źródło: Contentplus.pl na podstawie mikotoendo.tumblr.com, licencja: CC BY-SA 3.0.

Polecenie 2

Wypisz fragmenty, w których Plutarch docenia Spartakusa, i te, w których przedstawia go w niekorzystnym świetle.

Polecenie 3

Wskaż alternatywny kierunek dla działań Spartakusa po wybuchu powstania. Swój wybór uzasadnij dwoma argumentami.

(13)

Sprawdź się

Pokaż ćwiczenia: 輸醙難

Ćwiczenie 1

Dokończ zdania – odpowiedzi wybierz spośród podanych.

Gladiatorzy walczyli na scenie…

mauzoleum.

term.

amﬁteatru.

forum.

Powstanie Spartakusa było w państwie rzymskim…

pierwszym powstaniem niewolników.

ostatnim powstaniem niewolników.

ostatnim buntem niewolników.

pierwszym buntem niewolników.



輸

(14)

Ćwiczenie 2

Zapoznaj się z poniższą ilustracją i odpowiedz na pytanie.

Mozaika przedstawia re ariusa (gladiatora z siecią) o imieniu Kalendio walczącego z secutorem (uzbrojonym w miecz i tarczę) Astyanaxem.

Jaką funkcję pełnił mężczyzna w białej tunice? Uzasadnij odpowiedź.

輸

(15)

Ćwiczenie 3

Zapoznaj się z poniższą ilustracją i wykonaj polecenie.

Rzeźba przedstawiająca Spartakusa.

Źródło: pixabay.com, domena publiczna.

Wyjaśnij, w jaki sposób artysta przedstawił cel walki Spartakusa.

醙

(16)

Ćwiczenie 4

Na podstawie mapy rozstrzygnij, czy przedstawia ona trasę marszu armii Spartakusa.

W uzasadnieniu podaj dwa argumenty.

Źródło: Contentplus.sp. z o.o. na podstawie J.M. Roberts, Pierwsi ludzie pierwsze cywilizacje, Łódź 1986, s. 299, licencja: CC BY- SA 3.0.

醙

(17)

Ćwiczenie 5

Zapoznaj się z tekstem źródłowym i wykonaj polecenie.

Appian z Aleksandrii

Historia rzymska

[…] ze 120 000 piechoty ruszył pospiesznie na Rzym, przy czym nie przyjmował żadnych zbiegów, mimo że się tłumnie do niego zgłaszali.

Konsulowie stawili mu czoło ponownie na obszarze Picenum i doszło znowu do wielkiej bitwy, która i tym razem zakończyła się klęską Rzymian. [On] zrezygnował jednak z marszu na Rzym rozumując, że

jeszcze nie potraﬁ mu sprostać, gdyż nie całe jego wojsko było należycie uzbrojone. Nie połączyło się bowiem z nimi żadne miasto, lecz byli to tylko niewolnicy, zbiegowie i różna zbieranina.

Źródło: Appian z Aleksandrii, Historia rzymska, t. ks. XIII–XVII (Wojny domowe), (wydanie elektroniczne), s. 72–74.

“

Zaznacz właściwe dokończenie zdania.

Tekst dotyczy wydarzeń w państwie rzymskim w okresie…

republikańskich rządów senatu i konsulów.

zakładania miasta Rzym.

królestwa za panowania Tarkwiniusza Pysznego.

początków panowania Etrusków w Italii.



醙

(18)

Ćwiczenie 6

Przeczytaj tekst źródłowy i wykonaj polecenia.

1. Omów, jak zmieniał się stosunek Rzymian do powstania Spartakusa.

2. Wyjaśnij różnicę w rozumieniu związku frazeologicznego „zdziesiątkowany oddział”

współcześnie i w czasach rzymskich.

Appian z Aleksandrii

Historia rzymska

Trzeci już rok wlokła się ta straszna wojna, z której śmiano się początkowo i którą lekceważono, jako że walczono z gladiatorami.

Wszystkich ogarnął taki strach, że kiedy zapowiedziano wybory nowych pretorów, nikt się nie zgłaszał, aż dopiero […], wyróżniający się wśród Rzymian pochodzeniem i bogactwem, przyjął dowództwo. Ruszył on na Spartakusa z sześciu nowymi legionami, a przybywszy na miejsce przejął także dwa legiony konsulów. Ponieważ te wielekroć poniosły klęskę, więc natychmiast zarządził losowanie i dziesiątą ich część kazał stracić.

Źródło: Appian z Aleksandrii, Historia rzymska, t. ks. XIII–XVII (Wojny domowe), (wydanie elektroniczne), s. 72–74.

“

醙

(19)

Ćwiczenie 7

Rozstrzygnij, który z tekstów źródłowych opisuje wydarzenia wcześniejsze. Uzasadnij odpowiedź, odwołując się do treści obu źródeł.

Źródło A

Źródło B

Plutarch z Cheronei

Żywoty sławnych mężów

Po takiej zmianie nastroju u ludzi pomaszerował z nimi na wroga. […]

U cieśniny zastał okręty cylicyjskich piratów. Przystąpił więc do

przerzucenia dwóch tysięcy ludzi na Sycylię, by tam na nowo rozognić wojnę niewolników, od dłuższego czasu gasnącą i potrzebującą nowego podpału. Ale piraci, uzgodniwszy z nim sprawę, wzięli zapłatę i zawodząc go odpłynęli.

Źródło: Plutarch z Cheronei, Żywoty sławnych mężów, (wydanie internetowe), s. 160–163.

“

Appian z Aleksandrii

Historia rzymska

W tym samym czasie na terenie Italii, w Kapui, gdzie dla celów

widowiskowych szkolono gladiatorów, wystąpił Trak […]. Kiedyś wojował on z Rzymianami i dostał się do niewoli, po czym sprzedano go do szkoły gladiatorów. Przekonał tu około 70 towarzyszy niedoli, że lepiej narażać życie dla zdobycia wolności aniżeli dla popisywania się na widowisku, przemógł wraz z nimi straże i zbiegł. Uzbroiwszy się w laski i sztylety, które odebrali jakimś podróżnym, schronili się na górę Wezuwiusz […].

Źródło: Appian z Aleksandrii, Historia rzymska, t. ks. XIII–XVII (Wojny domowe),, (wydanie elektroniczne), s. 72–74.

“

難

(20)

(21)

Ćwiczenie 8

Zapoznaj się z podanymi źródłami i wykonaj polecenia.

Źródło 1

Źródło 2

Rozstrzygnij, czy sytuacja opisana we fragmencie 2 była skutkiem wydarzeń opisanych we fragmencie 1. Uzasadnij odpowiedź.

Plutarch, Żywoty sławnych mężów [fragment]

W pewnym czasie Cezar przybył do miasta Luki na spotkanie z wielu znakomitymi Rzymianami. Tam Pompejusz i Krassus na osobnym z nim spotkaniu postanowili energiczniej zabrać się do dzieła i cały rząd przejąć w swoje ręce: Cezar ma pozostać przy dotychczasowym dowództwie wojskowym, a Pompejusz i Krassus przejmą dowództwo i wojska na innych frontach […].

A. Paner, J. Iluk, Na tabliczce, papirusie i pergaminie. Źródła historyczne. Starożytność. Średniowiecze, Koszalin 1997, s.

76.

“

Plutarch, Żywoty sławnych mężów [fragment]

Zbiegli niewolnicy nabrali pewności siebie i nie myśleli już dalej stronić od bitwy i słuchać dowództwa. W drodze uzbrojeni otoczyli dowództwo kołem i zmusili je do marszu przez Lukanię z powrotem, na Rzymian!

Śpieszno im było taki sam los zgotować Krassusowi. Donoszono bowiem, że już nadchodzi Pompejusz, i przy wyborach wielu liczyło na to, że na niego czeka zwycięstwo w tej wojnie; kiedy nadejdzie, zaraz się do niej zabierze, kładąc jej kres.

Plutarch z Cheronei, Żywoty sławnych mężów, s.160-163, (wydanie internetowe).

“

難

(22)

(23)

Dla nauczyciela

Autorka: Katarzyna Moskwa Przedmiot: historia

Temat: Italia podczas powstania Spartakusa

Grupa docelowa: III etap edukacyjny, liceum, technikum, zakres rozszerzony Podstawa programowa:

Zakres podstawowy

Treści nauczania – wymagania szczegółowe Zakres podstawowy

IV. Społeczeństwo, życie polityczne i kultura starożytnego Rzymu. Uczeń:

1) charakteryzuje przemiany ustrojowe i społeczne (w tym problem niewolnictwa) w państwie rzymskim doby republiki oraz cesarstwa, z uwzględnienim roli Juliusza Cezara i Oktawiana Augusta;

Kształtowane kompetencje kluczowe:

kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji, kompetencje cyfrowe,

kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się, kompetencje obywatelskie.

Cele operacyjne:

Uczeń:

wyjaśnia, na czym polegały walki gladiatorów;

omawia genezę i etapy przebiegu powstania Spartakusa;

analizuje teksty źródłowe i mapy.

Strategie nauczania:

konstruktywizm, lekcja odwrócona

Metody i techniki nauczania:

analiza materiału źródłowego

piramida priorytetów (poker kryterialny) praca z mapą

(24)

Formy zajęć:

praca indywidualna;

praca w grupach;

Środki dydaktyczne:

komputery/tablety z głośnikami i dostępem do internetu, słuchawki, zasoby multimedialne zawarte w e‐materiale,

tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda, ﬂipcharty i markery.

Przebieg lekcji Przed lekcją:

Nauczyciel poleca uczniom zapoznanie się z treścią lekcji (bez mapy interaktywnej).

Faza wstępna:

1. Nauczyciel przedstawia uczniom temat i cel zajęć oraz wspólnie ustala z nimi kryteria sukcesu

2. Następnie pyta uczniów o skojarzenia z pojęciem „gladiator”. Czy są to skojarzenia pozytywne czy negatywne? Musi paść pytanie o źródła wiedzy na powyższe pojęcia.

Może paść odpowiedź związana z grami komputerowymi (warto o nie wypytać uczniów).

Faza realizacyjna:

1. Omówienie przebiegu powstania z użyciem mapy interaktywnej. Nauczyciel poleca, aby uczniowie zapoznali się ze schematem oraz określili najważniejsze etapy powstania Spartakusa. Uczniowie sporządzają notatkę w zeszycie.

2. Sformułowanie problemu badawczego (Dlaczego wybuchło powstanie, dlaczego tyle tysięcy ludzi się do niego przyłączyło?).

3. Podział uczniów na kilka zespołów (do 6 osób). Następnie uczniowie zastanawiają się nad odpowiedziami do postawionego problemu i na kartkach zapisują przyczyny zgodnie z własną wiedzą. Każda grupa ustala pięć najważniejszych według nich przyczyn.

4. Po 10 minutach poszczególne zespoły czytają przygotowane przez siebie hasła

i uzasadniają swój wybór. Po ocenie merytorycznej przez nauczyciela zapisywane są one na tablicy (pomocne mogą być - schemat interaktywny, ćwiczenie 1,2, 7).

Przykładowe zapisy:

chcieli wolności/ nie chcieli być niewolnikami chcieli bogactwa i łupów

(25)

chcieli się zemścić

chcieli zmienić swoje życie chcieli, by ich szanowano Faza podsumowująca:

1. Nauczyciel wyświetla schemat piramidy. Cała klasa wspólnie z nauczycielem wybiera spośród wszystkich wymienionych przyczyn tę najważniejszą i stara się wypełnić ten narysowany schemat.

2. Ewaluacja. Ćwiczenia z e‐materiału odnoszące się do fotograﬁi Eunusa i Spartakusa.

Omówienie ewentualnych problemów z rozwiązaniem ćwiczeń.

3. Wybrany uczeń podsumowuje zajęcia, zwracając uwagę na nabyte umiejętności.

4. Nauczyciel omawia przebieg zajęć, wskazuje mocne i słabe strony pracy uczniów.

Praca domowa:

Napisz krótką przemowę Spartakusa lub Kriksosa przekonującą i wzywającą odpowiednio do przedostania się przez Alpy lub pozostania w Italii.

Materiały pomocnicze:

Bishop M.C., Gladiatorzy. Krew i igrzyska, Warszawa 2018.

Grant M., Gladiatorzy, Warszawa 1980.

Martin Th. R., Starożytny Rzym. Od Romulusa do Justyniana, Poznań 2014.

Rochala P., Powstanie Spartakusa, Warszawa 2019.

Wskazówki metodyczne opisujące różne zastosowania multimedium:

Mapa może zostać wykorzystana przez uczniów przed lekcją do przygotowania prezentacji poświęconej postaci Spartakusa w kulturze. Uczniowie mogą korzystać z opisu Plutarcha z Cheronei jako punktu wyjścia, zestawianego z innymi przedstawieniami Spartakusa w literaturze czy ﬁlmie.