Style radzenia sobie w sytuacjach stresowych a L´k-stan i L´k-cecha u kobiet z objawami depresji oko∏oporodowej
Ways of coping in stressful situations and Anxiety-state or Anxiety-trait among women with symptoms of perinatal depression
Podolska Magdalena Zofia
1,3, Majkowicz Miko∏aj
2, Sipak-Szmigiel Olimpia
3, Ronin-Walknowska El˝bieta
31Zak∏ad Psychologii Klinicznej i Psychoprofilaktyki, Instytut Psychologii, Uniwersytet Szczeciƒski
2Zak∏ad Badaƒ nad JakoÊcià ˚ycia, Akademia Medyczna w Gdaƒsku
3Klinika Medycyny Matczyno-P∏odowej, Pomorska Akademia Medyczna w Szczecinie
Streszczenie
Cel pracy: W pracy zbadano, czy istnieje zale˝noÊç mi´dzy nasilaniem si´ l´ku doÊwiadczanego przez kobiety w okresie cià˝y i po∏ogu a stylami radzeniem sobie przez nie w sytuacjach stresowych, a tak˝e czy te czynniki wp∏ywajà na zwi´kszenie ryzyka wystàpienia objawów depresji oko∏oporodowej.
Materia∏ i metody: W badaniach wzi´∏o udzia∏ 229 pacjentek hospitalizowanych w Klinice Medycyny Matczyno- P∏odowej Pomorskiej Akademii Medycznej w Szczecinie w latach 2006-2007. Przy u˝yciu Edynburskiej Skali Depresji Poporodowej (EPDS) wyodr´bniono grup´ badanà 76 kobiet ci´˝arnych i po∏o˝nic z wysokim ryzykiem wystàpienia objawów depresji oko∏oporodowej oraz grup´ kontrolnà 153 pacjentek bez takiego ryzyka. Poziom l´ku oraz style radzenia sobie w sytuacjach stresowych zmierzono przy u˝yciu kwestionariuszy CISS (Coping Inventory for Stressful Situations) i STAI (State-Trait Anxiety Inventory).
Wyniki: Wykazano znaczàcy wp∏yw okreÊlonych stylów radzenia sobie w sytuacjach stresowych oraz L´ku-stanu i L´ku-cechy na nasilenie ryzyka wystàpienia objawów depresji oko∏oporodowej u kobiet.
Wnioski:
1.Ryzyko wystàpienia objawów depresji oko∏oporodowej zwiàzane jest ze stylami radzenia sobie w sytuacjach stre- sowych oraz L´kiem-stanem i L´kiem-cechà.
2. Ryzyko wstàpienia objawów depresji oko∏oporodowej u ci´˝arnych wzrasta w przypadku stosowania stylu radzenia sobie w sytuacjach stresowych skoncentrowanego na emocjach.
3. Ryzyko wstàpienia objawów depresji oko∏oporodowej u po∏o˝nic wzrasta w przypadku stosowania stylu skon- centrowanego na emocjach i anga˝owaniu si´ w czynnoÊci zast´pcze.
4. Analiza przeprowadzonych badaƒ wskazuje na celowoÊç wdra˝ania wczesnej diagnostyki stylów radzenia sobie w sytuacjach stresowych u kobiet ci´˝arnych, celem podj´cia odpowiedniej terapii ukierunkowanej na zmniejszenie ryzyka rozwoju depresji oko∏oporodowej.
S∏owa kluczowe:l´k /depresja /opieka oko∏oporodowa /depresja poporodowa / /cià˝a /psychologia /
Adres do korespondencji:
Magdalena Podolska
Zak∏ad Psychologii Klinicznej i Psychoprofilaktyki, Instytut Psychologii, Uniwersytet Szczeciƒski 71-017 Szczecin, ul. Krakowska71/79
tel. 091-8122-744; fax: 091-8122-745 e-mail: magdalena.podolska@meditest.pl
Otrzymano: 10.12.2008
Zaakceptowano do druku: 20.02.2009
This copy is for personal use only - distribution prohibited.
Wst´p
Cià˝a to dla wi´kszoÊci kobiet okres oczekiwania na po- myÊlne jej zakoƒczenie, czyli urodzenie zdrowego dziecka. Jest to okres doznawania intensywnych emocji, majàcych swojà genez´ zarówno w fakcie prze˝ywania samej cià˝y, jak i wcze- Êniejszych doÊwiadczeƒ kobiet i ich rodzin [1-3].
Wiele z kobiet w tym wa˝nym ˝yciowo momencie wykazu- je potrzeb´ wsparcia emocjonalnego, spo∏ecznego, ekono- micznego, a nawet informacyjnego, które umo˝liwi∏yby jej od- nalezienie si´ w roli przysz∏ej matki. Dla tych kobiet, które do- Êwiadczajà poczucia osamotnienia, l´ku czy braku szeroko ro- zumianego wsparcia okres cià˝y, porodu i po∏ogu mo˝e byç okresem wysoce stresogennym, a czasami wr´cz kryzysowym.
Takie negatywne dla wi´kszoÊci kobiet doÊwiadczenia w wielu przypadkach mogà stanowiç mechanizm spustowy, prowa- dzàcy do wystàpienia objawów depresji oko∏oporodowej.
Tradycyjnie „stan b∏ogos∏awiony" by∏ postrzegany jako czas dobrostanu emocjonalnego, jednak obecnie wiadomo, ˝e cià˝a nie zabezpiecza przed wystàpieniem depresji, a wr´cz jà mo˝e wywo∏ywaç i/lub nasilaç. Jak si´ szacuje od 10 do 20%
kobiet doÊwiadcza zaburzeƒ depresyjnych w okresie oko∏opo- rodowym [4-8].
W grupie kobiet z depresjà w wywiadzie przed cià˝à, ob- serwuje si´ nasilenie jej wyst´powania w okresie oko∏oporodo- wym; równie˝ kobiety bez wczeÊniejszych epizodów depresyj- nych doÊwiadczajà jej w kryzysowym momencie zakoƒczenia cià˝y, a nawet kilka tygodni-miesi´cy po porodzie [2]. Oprócz czynników medycznych znaczàcy wp∏yw na pojawienie si´ ob- jawów depresji oko∏oporodowej majà czynniki psychologiczne i spo∏eczne [9-11].
Depresja mo˝e dotknàç pacjentki w cià˝y fizjologicznej, a jej êród∏em mo˝e byç ogromny wysi∏ek zwiàzany ze zmiana- mi biologicznymi i psychologicznymi, mogàcymi wp∏ywaç na zdolnoÊç postrzegania w∏asnej osoby, kontakty z otoczeniem, jak równie˝ przyczyniajàcymi si´ do wystàpienia obaw o zdro- wie majàcego si´ narodziç dziecka [1]. Bezspornie, dodatko- wym obcià˝eniem jest ka˝de powik∏anie cià˝y, wp∏ywajàce na jej przebieg oraz rzutujàce na czas i drog´ jej zakoƒczenia. Ca-
∏y ten biologiczno–psychologiczny kontekst cià˝y u cz´Êci ko- biet doprowadza do wystàpienia zaburzeƒ psychicznych opi- sywanych jako depresja oko∏oporodowa. Czynniki wspó∏od- powiedzialne za wystàpienie depresji lub chroniàce przed nià, mogà le˝eç w obszarze psychologicznym bàdê w okoliczno- Êciach zewn´trznych zwiàzanych z etapem sytuacji cià˝o- wo–po∏ogowej.
W psychologii doÊç powszechnie podkreÊla si´ znaczenie stylów radzenia sobie z trudnoÊciami ˝yciowymi a zapadalno- Êcià na zaburzenia psychiczne jako wyraz pewnej dekompen- sacji zwiàzanej z ma∏o skutecznym sposobem radzenia sobie ze stresem [12-16]. Wspomniane okolicznoÊci zewn´trzne sà zwiàzane z dynamikà przebiegu procesu oko∏oporodowego.
W tym kontekÊcie wyró˝niono dwa naturalne okresy: cià˝owy oraz po∏ogowy. Obydwa te okresy stanowià obcià˝enie emo- cjonalne kobiet, ale rodzaj tego obcià˝enia jest nieco inny w sytuacji oczekiwania na urodzenie dziecka i „ws∏uchiwanie si´" w przebieg cià˝y, a inny wówczas kiedy dziecko urodzi si´
i nast´puje pewna konfrontacja oczekiwaƒ z rzeczywistoÊcià oraz nast´puje ca∏y szereg innych wyzwaƒ dla po∏o˝nicy.
Niemal ka˝da z wymienionych okolicznoÊci jest trudnà sy- tuacjà dla kobiet i uruchamia wiele sposobów radzenia sobie z nimi.
Abstract
Objectives: The aim of the following study was to establish whether there is any connection between an elevation of anxiety experienced by women during pregnancy or postpartum and their styles of coping with stressful situa- tions, as well as to assess if those factors influence higher risk of incidence of perinatal depressive symptoms.
Material and methods: A total of 229 patients admitted to the Department of Foeto-Maternal Medicine, Pomeranian Medical University, Szczecin in 2006-2007, were recruited for the study. By means of the Edinburgh Postnatal Depression Scale (EPDS), a study group of 76 pregnant and postpartum women with high risk of perina- tal depression was assigned, as well as a control group of 153 patients without such risk. The level of anxiety and ways of coping in stressful situations were measured by means of the CISS (Coping Inventory for Stressful Situations) and STAI (State-Trait Anxiety Inventory) questionnaires.
Results: It has been shown that specific styles of coping in stressful situations and Anxiety-state or Anxiety-trait have substantial influence on higher risk of perinatal depressive symptoms in women.
Conclusions:
1). The risk of perinatal depressive symptoms is associated with ways of coping with stressful situations or Anxiety- state and Anxiety-trait.,
2). the risk of perinatal depression among pregnant women increases with an elevation of emotion-concentrated styles of coping in stressful situations,
3). the risk of perinatal depression among postpartum women increases with an elevation of emotion-concentrat- ed ways of coping in stressful situations and engagement in substitute activities,
4). analysis of undertaken research indicate for suitableness of early diagnosis of specific styles of coping in stress- ful situations in order to implement proper therapy directed at the reduction of the risk of perinatal depression.
Keywords:anxiety /depression /perinatal care /postpartum depression /pregnancy / /psychology /
This copy is for personal use only - distribution prohibited.
Istniejà dane, które wskazujà na to, ˝e niektóre ze stoso- wanych, czy te˝ preferowanych stylów radzenia sobie ze stre- sem sà bardziej lub mniej efektywne. Na t´ efektywnoÊç mo˝e wp∏ywaç mi´dzy innymi odczuwanie l´ku doÊwiadczanego przez kobiety. L´k ten mo˝e utrudniaç w wielu przypadkach adaptacj´ do nowej i dynamicznie zmieniajàcej si´ sytuacji zwiàzanej z okresem oko∏oporodowym. Spielberger [17] roz- ró˝nia dwa stany: l´k rozumiany jako przejÊciowy i uwarunko- wany sytuacyjnie stan jednostki oraz l´k rozumiany jako wzgl´dnie sta∏a cecha osobowoÊci. Dlatego dokona∏ on po- dzia∏u na L´k-stan i L´k-cech´ [18]. W tym rozumieniu l´k jest to stan, który charakteryzuje si´ subiektywnymi i Êwiadomie postrzeganymi obawami oraz napi´ciem wynikajàcym z akty- wacji i pobudzenia autonomicznego uk∏adu nerwowego. Na- tomiast l´k jako cecha, jest wynikiem dotychczasowych do- Êwiadczeƒ g∏ównie zdobytych w okresie wczesnego dzieciƒ- stwa, co Êwiadczy o jego wyuczonym charakterze [18].
Cel pracy
Celem pracy by∏o zbadanie, czy istnieje zale˝noÊç mi´dzy nasileniem si´ l´ku doÊwiadczanego przez kobiety w okresie cià˝y i po∏ogu a stylami radzeniem sobie przez nie w sytuacji stresowej, a tak˝e czy te czynniki wp∏ywajà na zwi´kszenie ry- zyka wyst´powania objawów depresji oko∏oporodowej w ba- danej populacji.
Materia∏ i metody
W badaniach wzi´∏o udzia∏ 229 pacjentek hospitalizowa- nych w Klinice Medycyny Matczyno-P∏odowej Pomorskiej Akademii Medycznej (PAM) w Szczecinie w latach 2006-2007.
Badaniem obj´to 128 ci´˝arnych (w wieku cià˝owym 32-40 ty- godni) i 101 po∏o˝nic (w 2-5 dniu po∏ogu). Autorzy uzyskali zgod´ Komisji Bioetycznej PAM na przeprowadzenie badaƒ oraz Êwiadomà zgod´ wszystkich pacjentek na udzia∏ w bada- niach.
Poza szczegó∏owà ocenà klinicznà pacjentek przeprowa- dzonà przez lekarzy w ramach rutynowego wywiadu po∏o˝ni- czo-ginekologicznego, zastosowano kwestionariusz EPDS (Edynburska Skala Depresji Oko∏oporodowej) – jako test skri- nigowy w kierunku obecnoÊci objawów depresji oko∏oporodo- wej [19]. Na podstawie wyniku uzyskanego w kwestionariuszu EPDS (>12 punktów w 30 punktowej skali) 76 kobiet zakwa- lifikowano do grupy badanej (B) z objawami depresji oko∏o- porodowej; grup´ kontrolnà (K) stanowi∏o 153 kobiet bez ob- jawów depresji oko∏oporodowej (≤12 punktów).
Pacjentki z grupy badanej i kontrolnej podzielono na czte- ry podgrupy:
a) CB – 50 kobiet ci´˝arnych z grupy badanej z objawami depresji oko∏oporodowej,
b) PB – 26 po∏o˝nic z grupy badanej z objawami depresji oko∏oporodowej,
c) CK – 78 kobiet ci´˝arnych z grupy kontrolnej – bez ob- jawów depresji oko∏oporodowej,
d) PK – 75 po∏o˝nic z grupy kontrolnej – bez objawów de- presji oko∏oporodowej.
Oprócz kwestionariusza EPDS oraz ankiety demograficz- nej pacjentkom przed∏o˝ono do wype∏nienia dwa inne kwe- stionariusze typu self-report:
• CISS – Kwestionariusz Radzenia Sobie w Sytuacjach
Stresowych (Coping Inventory for Stressful Situations) Endlera i Parkera w polskiej adaptacji Strelaua, Jawo- rowskiej, WrzeÊniewskiego i Szczepanika [20],
• STAI – Inwentarz Stanu i Cechy L´ku (State-Trait Anxiety Inventory)autorstwa Spielbergera, Gorsucha i Lushene’a [17] w polskiej adaptacji Spielbergera, Strelaua, Tesarczyk i WrzeÊniewskiego [18].
Kwestionariusz CISS sk∏ada si´ z 48 stwierdzeƒ odnoszà- cych si´ do ró˝nych zachowaƒ, jakie sà podejmowane przez lu- dzi w sytuacjach trudnych, stresowych. Endler i Parker wyod- r´bnili trzy style radzenia sobie ze stresem: skoncentrowany na zadaniu (SSZ), skoncentrowany na emocjach (SSE) i skoncen- trowany na unikaniu (SSU), z którego wyodr´bnili dwie for- my: anga˝owanie si´ w czynnoÊci zast´pcze (ACZ) i poszuki- wanie kontaktów towarzyskich (PKT). Nasilenie stylu radze- nia sobie ze stresem by∏o ocenione za pomocà skali punktowej (od 1 do 5).
Inwentarz STAI sk∏ada si´ z dwóch odr´bnych podskal, oznaczonych symbolami X-1 i X-2. Podskala X-1 s∏u˝y do po- miaru l´ku jako stanu i zawiera 20 prostych twierdzeƒ; podob- nie podskala X-2, badajàca l´k jako cech´, sk∏ada si´ z 20 twierdzeƒ odnoszàcych si´ do subiektywnej oceny odczuç oso- by badanej. Nasilenie L´ku-stanu i L´ku-cechy by∏o oceniane za pomocà skali punktowej (od 1 do 4).
Wyniki surowe (punktowe) w obu kwestionariuszach zo- sta∏y przeliczone na steny.
Analiza statystyczna
Na podstawie uzyskanych wyników indywidualnych obli- czono wartoÊci Êrednie ±SD dla ka˝dego stylu radzenia sobie ze stresem i porównano je mi´dzy poszczególnymi grupami pacjentek. Na podstawie cz´stoÊci wyst´powania poszczegól- nych stylów ocenionych kwestionariuszami CISS i STAI obli- czono ryzyko wystàpienia objawów depresji u ci´˝arnych i po-
∏o˝nic z grupy badanej przy u˝yciu analizy odds ratio (OR, 95% CI).
Uzyskane wyniki poddano analizie statystycznej, korzy- stajàc z programu STATISTICA 6.0 PL. Do obliczeƒ zosta∏
wykorzystany test analizy wariancji oraz nieparametryczny test U Manna-Whitney’a dla zmiennych ciàg∏ych takich jak:
styl skoncentrowany na zadaniu (SSZ), styl skoncentrowany na emocjach (SSE), styl skoncentrowany na unikaniu (SSU), anga˝owanie si´ w czynnoÊci zast´pcze (ACZ), poszukiwanie kontaktów towarzyskich (PKT) oraz L´k-cecha, L´k-stan.
Wyniki
Zebrane w toku badaƒ dane demograficzne nie wykaza∏y statystycznie istotnych ró˝nic pomi´dzy analizowanymi gru- pami pacjentek w zakresie wieku (Êrednia 28,2 lat), wykszta∏- cenia oraz miejsca zamieszkania.
Z tabeli I wynika, ˝e w zakresie stylu radzenia sobie ze stresem skoncentrowanego na zadaniu, kobiety ci´˝arne ró˝ni-
∏y si´ istotnie statystycznie pomi´dzy sobà (p<0,05). Kobiety ci´˝arne z grupy badanej, u których stwierdzono obecnoÊç ob- jawów depresyjnych, mia∏y ni˝sze nasilenie stylu skoncentro- wanego na zadaniu w porównaniu do grupy kontrolnej. Nato- miast nie stwierdzono statystycznie istotnych ró˝nic w zakre- sie stylu skoncentrowanego na zadaniu u po∏o˝nic z grupy ba- danej w porównaniu do grupy kontrolnej.
This copy is for personal use only - distribution prohibited.
Tabela I. WartoÊci Êrednie ±SD (wyra˝one w stenach) skal stylów radzenia sobie ze stresem w grupie badanej (CB, PB) i w grupie kontrolnej (CK, PK).
Tabela II. WartoÊci Êrednie ±SD (wyra˝one w stenach) skali L´ku-cechy i L´ku-stanu w grupie badanej (CB, PB) i w grupie kontrolnej (CK, PK).
Tabela III. Ryzyko wystàpienia depresji oko∏oporodowej w grupie kobiet ci´˝arnych (CB) i w grupie po∏o˝nic (PB) w zale˝noÊci od ró˝nych stylów radzenia sobie w sytuacjach stresowych oraz L´ku-stanu i L´ku-cechy.
This copy is for personal use only - distribution prohibited.
W zakresie emocjonalnego stylu radzenia sobie ze stresem u kobiet ci´˝arnych z grupy badanej stwierdzono statystycznie istotne ró˝nice w porównaniu do grupy kontrolnej (p<0,001).
Podobnie w grupie badanych po∏o˝nic stwierdzono istotne ró˝nice w porównaniu do grupy kontrolnej (p<0,01).
W obszarze unikowego stylu radzenia sobie ze stresem za- równo w grupie kobiet ci´˝arnych jak i w grupie po∏o˝nic, nie stwierdzono istotnych statystycznie ró˝nic ze wzgl´du na obecnoÊç lub brak cech depresji oko∏oporodowej. Natomiast w zakresie stylu skoncentrowanego na zaanga˝owaniu si´
w czynnoÊci zast´pcze, stwierdzono istotne ró˝nice (p<0,005) uwarunkowane obecnoÊcià objawów depresyjnych w grupie badanych po∏o˝nic w porównaniu do grupy kontrolnej. Po∏o˝- nice z obecnoÊcià cech depresji oko∏oporodowej wykazywa∏y wi´ksze zaanga˝owanie si´ w czynnoÊci zast´pcze ni˝ po∏o˝ni- ce, u których objawów depresyjnych nie stwierdzano.
Kobiety ci´˝arne z obecnoÊcià cech depresji oko∏oporodo- wej w stosunku do grupy kontrolnej w istotnie mniejszym stopniu radzi∏y sobie ze stresem poprzez poszukiwanie kon- taktów towarzyskich (p<0,001). Natomiast w grupie po∏o˝nic pod wzgl´dem tego samego rodzaju stylu radzenia sobie ze stresem, nie stwierdzono istotnych ró˝nic pomi´dzy kobietami z depresjà oko∏oporodowà i bez depresji.
W tabeli II dokonano porównania poziomu l´ku u bada- nych kobiet. I tak w grupie kobiet ci´˝arnych i po∏o˝nic z ob- jawami depresji stwierdzono istotnie wy˝szy poziom L´ku- stanui L´ku-cechy (p<0,001).
Z tabeli III wynika, ˝e ryzyko wstàpienia objawów depre- sji oko∏oporodowej u ci´˝arnych istotnie wzrasta wraz ze wzrostem nasilenia stosowania stylu skoncentrowanego na emocjach (OR=1,61; p<0,000), natomiast ci´˝arne, które wy- korzystujà styl skoncentrowany na rozwiàzaniu zadania oraz w poszukiwaniu kontaktów towarzyskich majà zmniejszone ryzyko wystàpienia objawów depresji oko∏oporodowej (odpo- wiednio: OR=0,80; p<0,029 i OR=0,80; p<0,025).
W grupie po∏o˝nic z objawami depresji oko∏oporodowej zaobserwowano, ˝e ryzyko wystàpienia objawów depresji oko-
∏oporodowej istotnie wzrasta wraz ze wzrostem nasilenia sto- sowania stylu skoncentrowanego na emocjach (OR=1,40;
p<0,009) oraz anga˝owaniu si´ w czynnoÊci zast´pcze (OR=1,34; p<0,021).
Stwierdzono tak˝e, ˝e L´k-stan i L´k-cecha nasilajà istot- nie ryzyko wystàpienia objawów depresji oko∏oporodowej za- równo u ci´˝arnych (odpowiednio: OR=1,18 i OR=1,23), jak i po∏o˝nic (odpowiednio: OR=1,10 i OR=1,15).
Dyskusja
Depresja oko∏oporodowa jest uwarunkowana wieloma czynnikami: biologicznymi, psychologicznymi i spo∏ecznymi.
Zidentyfikowanie tych czynników u kobiet ci´˝arnych i po∏o˝- nic jest niezwykle istotne pod kontem profilaktyki i wczesne- go wykrywania objawów depresji w okresie oko∏oporodo- wym, ale tak˝e wdro˝enia ukierunkowanej i efektywnej tera- pii.
W niniejszej pracy wykazano, ˝e wyst´powanie objawów depresji oko∏oporodowej ma zwiàzek z preferowanym stylem radzenia sobie w sytuacjach stresowych. Pacjentki ci´˝arne doÊwiadczajàce objawów depresji oko∏oporodowej statystycz- nie istotnie cz´Êciej w porównaniu z grupà ci´˝arnych bez
objawów depresji stosowa∏y styl skoncentrowany na emocjach oraz poszukiwaniu kontaktów towarzyskich jako sposobu unikania sytuacji stresowej. Podobnie po∏o˝nice, u których stwierdzono objawy depresji oko∏oporodowej mia∏y w wi´k- szoÊci tendencje do wykorzystywania stylów reagowania opar- tych na emocjach lub unikaniu rozwiàzywania problemu przez wykonywanie czynnoÊci zast´pczych. Stosowanie przez kobiety tych stylów radzenia sobie w sytuacjach stresowych podnosi∏o ryzyko wystàpienia objawów depresji oko∏oporodo- wej.
Uzasadniony wydaje si´ poglàd, ˝e te ma∏o konstruktyw- ne sposoby reagowania w sytuacjach stresowych mogà przy- czyniaç si´ do nasilenia komplikacji oko∏oporodowych lub te˝
opóêniç podj´cie przez lekarzy odpowiednich dzia∏aƒ terapeu- tycznych. Jak zauwa˝yli Endler i Parker [13, 15] najbardziej po˝àdanym stylem radzenia sobie w sytuacji stresowej by∏by styl skoncentrowany na zadaniu, które nale˝y rozwiàzaç.
W tym kontekÊcie takim zadaniem dla kobiety ci´˝arnej po- winno byç urodzenie zdrowego dziecka. Podobnie uwa˝a Fi- ja∏kowski [20], zwracajàcy uwag´ na aktywne i konstruktywne podchodzenie do porodu przez rodzàce jak do zadania, które majà wykonaç. Postawa taka zmniejsza poziom l´ku przed porodem, a tym samym zmniejsza mi´dzy innymi dolegliwoÊci bólowe, co powoduje zazwyczaj skrócenie I i II okresu porodu [21, 22].
Podczas rozmów z psychologiem prowadzonych w ramach niniejszej pracy zdecydowana wi´kszoÊç badanych w okresie cià˝y jak i po porodzie kobiet deklarowa∏a, i˝ doÊwiadcza∏a l´- ku przed porodem niezale˝nie od tego, czy mia∏by on przebie- gaç drogami natury, czy za pomocà ci´cia cesarskiego oraz l´- ku przed brakiem poczucia kontroli przebiegu porodu i braku pewnoÊci co do stanu zdrowia rodzàcego si´ dziecka. Podob- nego zdania jest Hansell i Damour [23] oraz Allen [24], opisu- jàcy poród jako wydarzenie w ˝yciu kobiety, które mo˝e byç postrzegane przez nià jako doÊwiadczenie traumatyczne nie- zale˝nie od sposobu jego zakoƒczenia.
W zaprezentowanych badaniach w∏asnych stwierdzono, ˝e wraz z nasileniem L´ku-stanu i L´ku-cechy przez kobiety w okresie cià˝y, porodu i po∏ogu wzrasta ryzyko wystàpienia objawów depresji. Zarówno kobiety ci´˝arne jak i po∏o˝nice z objawami depresji mia∏y istotnie statystycznie wy˝szy po- ziom L´ku-stanu oraz L´ku-cechy. Uzyskane wyniki potwier- dzajà doniesienia Zar i wsp. [25], którzy zaproponowali rozpa- trywanie l´ku przed porodem jako stanu i jako cechy, gdzie l´k przed porodem jako stan by∏by przejÊciowà reakcjà kobiety ci´˝arnej na majàcy nastàpiç poród, u pod∏o˝a którego majà le˝eç obawy o przebieg porodu i jego nast´pstwa. Mia∏by on wyst´powaç wy∏àcznie przed samym porodem, a jego nasile- nie mo˝e wynikaç z indywidualnych doÊwiadczeƒ kobiety, w tym równie˝ posiadanej wiedzy na temat porodu.
Natomiast nat´˝enie L´ku-cechy ma charakter utrwalonej tendencji do reagowania l´kiem na wszystkie wydarzenia zwiàzane z porodem, stàd te˝ b´dzie si´ utrzymywaç tak˝e po porodzie. Konsekwencjà tego jest silniejsze prze˝ywanie i od- czuwanie dolegliwoÊci bólowych zwiàzanych z jego przebie- giem, co prowadzi do nieadekwatnych reakcji emocjonalnych kobiety rodzàcej.
JednoczeÊnie na uwag´ zas∏uguje fakt, i˝ wysokie nat´˝e- nie L´ku-cechy sprzyja wi´kszej intensywnoÊci prze˝ywania
This copy is for personal use only - distribution prohibited.
L´ku-stanu, co w konsekwencji prowadzi do stosowania nie- konstruktywnych stylów radzenia sobie w sytuacjach streso- wych.
Uzyskane wyniki pozwalajà stwierdziç, i˝ konieczne jest podj´cie dzia∏aƒ profilaktycznych, majàcych na celu obni˝enie poziomu l´ku przed i po porodzie oraz w jego trakcie a tak˝e nauk´ konstruktywnego radzenia sobie w sytuacjach streso- wych. Podobnego zdania sà Saisto i wsp. [26] wykazujàcy sku- tecznoÊç intensywnych programów terapeutycznych majàcych na celu zmniejszenie nat´˝enia l´ku przed porodem. Stàd te˝, kobiecie ci´˝arnej mo˝na zaproponowaç w zale˝noÊci od po- trzeb: udzia∏ w szkole rodzenia, psychoedukacj´ lub te˝ sko- rzystanie z pomocy psychologa.
Pomoc psychologa mo˝e mieç ró˝ny charakter – od nauki technik relaksacyjnych do podj´cia psychoterapii. Wydaje si´,
˝e najbardziej odpowiedni moment do tego rodzaju dzia∏aƒ to pierwszy trymestr cià˝y, tak aby mo˝na by∏o w odpowiednim stopniu dokonaç zmian w funkcjonowaniu emocjonalnym kobiety ci´˝arnej i uniknàç potencjalnej klinicznej depresji oko∏oporodowej.
W pracy wykazano tak˝e u˝ytecznoÊç zastosowania ta- kich narz´dzi, jak kwestionariusze CISS i STAI, które pozwa- lajà na wykrycie indywidualnych predyspozycji psychologicz- nych zwi´kszajàcych ryzyko depresji oko∏oporodowej. Ich za- stosowanie jako uzupe∏nienie rutynowego skriningu depresji oko∏oporodowej (np. przy pomocy skali EPDS) mo˝e pozwo- liç na bardziej efektywnà, zindywidualizowanà terapi´ pacjen- tek z objawami depresji.
Wnioski
1. Ryzyko wystàpienia objawów depresji oko∏oporodowej zwiàzane jest ze stylami radzenia sobie w sytuacjach streso- wych oraz L´kiem-stanem i L´kiem-cechà.
2. Ryzyko wstàpienia objawów depresji oko∏oporodowej u ci´-
˝arnych wzrasta w przypadku stosowania stylu radzenia sobie w sytuacjach stresowych skoncentrowanego na emo- cjach.
3. Ryzyko wstàpienia objawów depresji oko∏oporodowej u po∏o˝nic wzrasta w przypadku stosowania stylu skoncentrowanego na emocjach i anga˝owaniu si´ w czyn- noÊci zast´pcze.
4. Analiza przeprowadzonych badaƒ wskazuje na celowoÊç wdra˝ania wczesnej diagnostyki stylów radzenia sobie w sytuacjach stresowych u kobiet ci´˝arnych, celem podj´- cia odpowiedniej terapii ukierunkowanej na zmniejszenie ryzyka rozwoju depresji oko∏oporodowej.
PiÊmiennictwo
1. Podolska M, Majewska A. L´k jako stan i jako cecha w grupie kobiet u których zakoƒczono cià˝´ za pomocà ci´cia cesarskiego. Klin Perinat Ginekol. 2007, 43, 4, 60- 63.
2. Steiner M, Yonkers K. Depresja u kobiet. Gdaƒsk: Via Medica, 1999, 30-48.
3. Kossakowska-Petrycka K, Wal´cka-Matyja K. Psychologiczne uwarunkowania wyst´powania depresji poporodowej u kobiet w cià˝y o przebiegu prawid∏owym i cià˝y wysokiego ryzyka. Ginekol Pol. 2007, 78, 544-548.
4. Buist A, Condon J, Brooks J, [et al.]. Acceptability of routine screening for perinatal depression.J Affect Disord. 2006, 93, 233-237.
5. O’Hara M, Swain A. Rates and risk of postpartum depression: A meta-analysis. Int Rev Psych. 1996, 8, 37-54.
6. Bennett H, Einarson A, Taddio A, [et al.]. Prevalence of depression during pregnancy:
systematic review. Obstet Gynecol. 2004, 103, 698-709.
7. Gavin N, Gaynes B, Lohr K, [et al.]. Perinatal depression: a systematic review of preva- lence and incidence.Obstet Gynecol. 2005, 106, 1071-1083.
8. Josefsson A, Berg G, Nordin C, [et al]. Prevalence of depressive symptoms in late preg- nancy and postpartum. Acta Obstet Gynecol Scand. 2001, 80, 251-255.
9. Yong-Ku K, Ji-Won H, Kye-Hyun K, [et al.]. Prediction of postpartum depression by sociodemographic, obstetric and psychological factors: A prospective study.Psychiatr Clin Neurosci. 2008,62, 331-340.
10. Verkerk G, Denollet J, Van Heck G, [et al.]. Personality factors as determinants of depression in postpartum women: a prospective 1-year follow-up study. Psychosom Med. 2005, 67, 632-637.
11. Rich-Edwards J, Kleinman K, Abrams A, [et al.]. Sociodemographic predictors of ante- natal and postnatal depressive symptoms among women in a medical group practice.
J Epidemiol Community Health. 2006, 60, 221-227.
12. Parker J, Endler N. Coping with coping assessment: a critical review.Eur J Pers. 1992, 6, 321-344.
13. Folkman S, Lazarus R. An analysis of coping in a middle-aged community sample. J Health Soc Behav.1980, 21, 219-239.
14. MacLeod A, Williams J. Moderate levels of chronic mood disturbance are associated with increased cognitive complexity about the self. Br J Med Psychol. 2003, 59, 1371- 1385.
15. Endler N, Parker J. Multidimensional assessment of coping: a critical evaluation.J Pers Soc Psychol. 1990, 58, 844-854.
16. Tomczak-Witych A. Strategie pacjentek depresyjnych radzenia sobie ze stresem.
Psychiatr Pol. 2006, 40, 3, 491-502.
17. Spielberger C, Gorsuch R, Lushene R. Manual for the State-Trait Anxiety Inventory. Palo Alto, California: Consulting Psychologist Press, 1970.
18. WrzeÊniewski K, Sosnowski T. Inwentarz Stanu i Cechy L´ku /ISCL/. Polska adaptacja STAI. Podr´cznik. Warszawa: Pracownia Testów Psychologicznych. Polskie Towarzystwo Psychologiczne, 1996.
19. Cox J, Holden J, Sagovsky R. Detection of postnatal depression. Development of the 10- item Edinburgh Postnatal Depression Scale. Br J Psychiatry. 1987, 150:782-786.
20. Strelau J, Jaworowska A, WrzeÊniewski K, [et al.]. Kwestionariusz Radzenia Sobie w Sytuacjach Stresowych CISS. Podr´cznik. Warszawa: Pracownia Testów Psychologicznych. Polskie Towarzystwo Psychologiczne, 2005.
21. Fija∏kowski W. Poród naturalny po przygotowaniu w szkole rodzenia. Warszawa: PZWL, 1989.
22. Macy C, Falkner F. Pregnancy and birth. Pleasures and problems. London: Harper &
Row, 1979.
23. Hansell J, Damour L. Abnormal psychology. Chichester: John Wiley & SonsO. 2005.
24. Allen S. A qualitative analysis of the process, mediating variables and impact of trau- matic childbirth.J Reprod Infant Psychol. 1998, 16, 107-132.
25. Zar M, Wijma K, Wijma B. Pre- and postpartum fear of childbirth in nulliparous and parous women. Scand J Behav Ther. 2001, 30, 75-84.
26. Saisto T, Salmela-Aro K, Nurmi J, [et al.].A randomized controlled trail of intervention in fear of childbirth. Obstet Gynecol. 2001, 98, 820-826.
