Does mild preeclampsia cause arterial stiffness and ventricular remodeling through inflammation?
Pełen tekst
(2) Ginekol Pol. 2014, 85, 900-907. P R A C E. O R Y G I N A L N E g i n e kol og i a. Faika Ceylan Ciftci et al. Does mild preeclampsia cause arterial stiffness and ventricular remodeling through inflammation?. Streszczenie Wstęp: Istnieje powiązanie pomiędzy stanem przedrzucawkowym (PE) a nadmierną zachorowalnością i śmiertelnością. Ponadto, sugeruje się, że przewlekły stan zapalny udzielający się w PE przyczynia się do przyspieszenia miażdżycy. Istnieje również związek między PE przebudowy mięśnia sercowego ze strony matki i dwukomorową dysfunkcją rozkurczową. Zaplanowaliśmy ocenić w tym badaniu, czy nie została osłabiona wydolność mięśnia sercowego oraz zwiększenie sztywności tętnic u pacjentek, które pięć lat wcześniej miały łagodny przypadek PE. Metody: W badanie włączonych zostało czterdzieści pacjentek (40 kobiet; średnia wieku 33,75±7,95) oraz 27 zdrowych ochotniczek (27 kobiet: średnia wieku: 36,44±10,45). Każda z pacjentek została zbadana za pomocą echokardiografii przezklatkowej, w tym echokardiografii dopplerowskiej w połączeniu z tkankową echokardiografią dopplerowską (TDI). Zostały również zmierzone takie wartości, jak wskaźnik sztywności aorty (AoSI), rozciągliwość aorty, a także moduł sprężystości aorty (AoEM). Wyniki: Stwierdzono statystycznie istotny wzrost hsCRP, wskaźnika sztywności aorty i modułu sprężystości aorty u pacjentów z PE w porównaniu z grupą kontrolną (2,43±1,91vs. 3,80±2,06, p=0.007; 3,09±2,41 vs. 7,32±6,89, p=0,001; 2,89±2,11 vs. 7,00± 6,83, p=0,001), natomiast znaczne zmniejszenie zaobserwowano w odkształceniu aorty i jej rozciągliwości (odpowiednio 22,35±15,99 vs. 12,24±9,22, p= 0,005; 11,17±9,68 vs. 6,13±4,99, p=0.018). Nie wystąpiły różnice pomiędzy tymi dwoma grupami w odniesieniu do wskaźnika wydolności mięśnia sercowego lewej komory (0,55± 0,16 vs 0,53± 0,19, p=0,630). Wnioski: Stwierdziliśmy po raz pierwszy w tym badaniu, że wystąpiły osłabiona elastyczność aorty i niezmieniony wskaźnik wydolność mięśnia sercowego (MPI) u pacjentek z łagodnym PE, ponadto, efekty te były znacząco skorelowane ze stanem zapalnym.. Słowa kluczowe:
(3) / / / /. Introduction. Methods.
(4)
(5)
(6)
(7)
(8)
(9)
(10)
(11) causes of maternal morbidity and mortality, affecting between
(12)
(13)
(14)
(15)
(16) !
(17)
(18) "!
(19) #$
(20) #
(21)
(22) %
(23) !
(24) &'
(25) !
(26) !$
(27)
(28)
(29) $
(30)
(31)
(32) !
(33) $
(34) .
(35)
(36)
(37) '
(38) (
(39) !
(40) %
(41) ! !
(42) !
(43)
(44)
(45)
(46)
(47)
(48) )
(49)
(50) !%
(51) ! %
(52) !
(53)
(54)
(55) $
(56) *+'
(57) - !
(58)
(59) .
(60) !.
(61) ! !
(62)
(63) ! # $
(64)
(65) #
(66) /
(67)
(68) 0 ! !
(69) . '
(70) 3
(71) !4
(72)
(73)
(74) !
(75) #!
(76) .
(77) %
(78) !
(79) ! !
(80) $
(81) $
(82) !
(83) #%
(84) !
(85) !
(86) 5$
(87) .
(88)
(89) #
(90) . !
(91) 0
(92) !
(93)
(94) .
(95) 6'
(96) 78
(97) ! # $
(98) 79-
(99) .
(100) !5
(101)
(102) AoEM(aortic elastic modulus), tissue Doppler echocardiography !
(103) $!
(104)
(105) !5 <-
(106)
(107) !
(108)
(109) . .
(110) different aspects of heart diseases. Each of these tests is already !!
(111)
(112) #
(113) ! %
(114)
(115) ! %
(116) %
(117) #
(118) #
(119)
(120) $
(121) $ !
(122)
(123) %
(124)
(125) ! %
(126) %'
(127) -
(128)
(129) !$
(130) 0
(131) !!
(132)
(133) !
(134) 0
(135) <-
(136) !
(137)
(138) .
(139) 0
(140) !
(141)
(142)
(143)
(144) 0
(145) ! %
(146) )
(147) '
(148) >
(149)
(150)
(151) !
(152)
(153) !
(154)
(155)
(156) . !
(157)
(158)
(159) #!
(160) .
(161) ?
(162)
(163) *@.B@
(164)
(165) I
(166)
(167)
(168) 0
(169)
(170)
(171) @'.!$
(172)
(173) <-
(174) !
(175)
(176) .
(177) 0
(178)
(179)
(180) !
(181)
(182) ! %
(183) !
(184)
(185) $
(186) !%
(187)
(188)
(189) $
(190) % !
(191) !
(192)
(193)
(194) )
(195)
(196) <-
(197) !
(198)
(199) stiffness measurements [8]. K
(200) .
(201) 0
(202)
(203)
(204) 0
(205)
(206)
(207)
(208)
(209) %
(210) ! %
(211)
(212) $
(213) !
(214)
(215)
(216) .
(217)
(218) well as to impaired myocardial systolic and diastolic functions.. Study population. Nr 12/2014. L
(219) !$
(220)
(221) !!
(222) *@
(223)
(224) !
(225) N*@
(226) 0
(227) !
(228) #
(229) / !
(230) 0
(231)
(232) %
(233) $
(234) % $'
(235) L
(236)
(237)
(238) . !
(239)
(240) &6
(241) $
(242) 0
(243) !
(244)
(245)
(246) !
(247) 0
(248) #
(249) ?<-
(250) ?!$
(251) <.
(252) -!5
(253) 0
(254)
(255) $
(256)
(257) $. !
(258) $ '
(259) (
(260)
(261) $
(262) !
(263) hypertension and hyperlipidemia, smoking, diabetes, glucose intolerance, thyroid dysfunction, chronic alcohol use, coronary $
(264) !
(265)
(266)
(267)
(268) !
(269) %%
(270)
(271) !
(272) !
(273) $
(274)
(275)
(276) !
(277) ?<-
(278) P
(279) ). &
(280)
(281)
(282)
(283) %
(284) .
(285) !5
(286) >Q<-
(287) P@
(288) .&
(289) $
(290) .
(291)
(292) $
(293) $
(294) !
(295) # !
(296) !
(297) %$
(298)
(299)
(300)
(301) !
(302)
(303) I>>
(304) $!
(305) #
(306) 6
(307) 0)
(308)
(309) pregnancy, constituted exclusion criteria from the study. The study was conducted according to the principles of the 8
(310)
(311) I ) '
(312) -!
(313)
(314) 0
(315) # !
(316)
(317)
(318). !$
(319)
(320) !
(321) >
(322)
(323) R
(324) %!
(325)
(326)
(327). !$
(328)
(329)
(330) S7@B.6&' 7
(331) !
(332) ?<-
(333) %
(334)
(335)
(336) #!
(337)
(338)
(339)
(340) "$
(341)
(342)
(343) !
(344)
(345)
(346) I8>
(347) >8>
(348) !
(349) $ !
(350)
(351)
(352) #4
(353) 0
(354) !!'
(355) V
(356)
(357) )
(358) 0
(359) 7##7
(360) $"
(361) R
(362) ->
(363) V97
(364)
(365) #!
(366)
(367)
(368)
(369) I8>
(370) >8>
(371) !
(372) $ !
(373) %
(374) 0
(375) !'
(376) V
(377)
(378) 7##7
(379) $"
(380) R
(381) ->
(382) V97
(383) !
(384)
(385) $
(386) %
(387) !0
(388)
(389) W
(390)
(391)
(392) %
(393)
(394) R %
(395)
(396) 0
(397)
(398) ! !'. Echocardiographic examination Each case was assessed using an Acuson Sequoia C256® ! $
(399) 9$
(400) W !
(401) 0
(402)
(403) Q&
(404) #!#!
(405). © Polskie Towarzystwo Ginekologiczne. 901.
(406) Ginekol Pol. 2014, 85, 900-907. P R A C E O R Y G I N A L N E ginekolog i a. Faika Ceylan Ciftci et al. Does mild preeclampsia cause arterial stiffness and ventricular remodeling through inflammation?. transducer with second harmonic capability (Acuson, Mountain Q 0
(407) R7
(408) V97'
(409) -
(410)
(411)
(412) !#
(413)
(414) 0 !
(415) <!
(416) !!
(417) !
(418) \ !^
(419) .
(420) 8
(421) echocardiography was performed in each subject. The !
(422)
(423) 0
(424) !!
(425)
(426) QI9
(427) % ! '
(428) L
(429)
(430) %
(431) .
(432) !5
(433) >Q<-
(434) !
(435)
(436) %
(437) 4
(438)
(439) _
(440) 0
(441) !
(442)
(443) %
(444) '
(445) V
(446)
(447) 8
(448) %
(449)
(450) 0
(451) )
(452)
(453)
(454)
(455) !
(456) !
(457) %%
(458) '
(459) $
(460) !
(461) )
(462) /0
(463) % $
(464)
(465)
(466) !
(467) )
(468) /0
(469) % $
(470)
(471) .7
(472)
(473) !
(474)
(475) 0%
(476) !
(477)
(478) 8L
(479) 0
(480) !
(481)
(482)
(483) 8
(484) '
(485) L
(486) L.
(487) 8
(488) -
(489) L8-
(490)
(491) 0
(492)
(493)
(494)
(495)
(496) 0%
(497) 8
(498) !'
(499) K
(500)
(501) were performed to show the regional systolic function. The !
(502) %
(503) !!
(504) )
(505) % $
(506) .
(507) % $
(508)
(509)
(510)
(511) $!
(512) $
(513) 0%
(514) 9
(515) $!
(516) $
(517)
(518) !
(519)
(520) 7
(521) )
(522) %
(523) .
(524)
(525) .7
(526)
(527) !
(528)
(529) 9
(530)
(531)
(532) %
(533) %
(534) 5
(535) `
(536) -Q(L' -
(537)
(538) !
(539)
(540)
(541)
(542) %
(543) 0
(544) !!
(545)
(546)
(547) !
(548)
(549) 9
(550)
(551)
(552) #
(553)
(554) '
(555) L
(556) %
(557) ejection time (ET) was measured from the beginning of the left %
(558) /0
(559)
(560)
(561) !'
(562) L
(563)
(564) %
(565) %
(566)
(567)
(568) -QRL
(569)
(570)
(571)
(572) #0
(573)
(574) !
(575)
(576)
(577)
(578) /0
(579) !
(580)
(581) #
(582)
(583)
(584)
(585) %
(586) /0'
(587) L
(588) $!
(589)
(590) !5
(591)
(592)
(593)
(594) %
(595) <-
(596) 0
(597) calculated according to the formula: !"#$!%#&'#
(598) B' 7
(599)
(600) %
(601) !
(602) !
(603) L8-
(604)
(605) 0
(606) ! !
(607) #$
(608)
(609)
(610) %
(611)
(612)
(613)
(614)
(615) %
(616) !
(617) $ '
(618) L
(619) !
(620) 5
(621) 0
(622) %!
(623) #$
(624)
(625)
(626)
(627) # !!
(628)
(629)
(630)
(631) ! '
(632) L0
(633)
(634) !
(635) # !!
(636)
(637)
(638)
(639) %!
(640)
(641) !
(642) ! '
(643)
(644) Aortic Distensibility and Stiffness Calculations ( ) * ) measured by a single operator in at least three consecutive + #)
(645) ( )
(646) , - . ( ) ( ) + #) ( ( 01- 02 0'3 4567+ Aortic distensibility: [(Ds8d.8d.!. Aortic stiffness index: > sd. 8s8d.8d]. Elastic modulus: !. 8s8d.8d5@@. Where Ds is aortic diameter at systole, Dd is aortic diameter
(647) !
(648) !
(649)
(650) $ !
(651) .
(652)
(653) >
(654)
(655) logarithm base n, Ps is systolic blood pressure, and Pd is diastolic blood pressure.. Statistical analysis SPSS software (Statistical Package for Social Sciences, %
(656) @'@
(657) 0
(658) !
(659)
(660) $
(661)
(662)
(663)
(664) $ '
(665) L
(666)
(667) % #
(668) 0
(669) 5 . !
(670)
(671)
(672) }
(673) !!
(674) !%
(675) 98
(676) !
(677)
(678)
(679) % #
(680) 0
(681) 5 . !
(682)
(683) the form of percentages. To test the normality of the distribution,
(684) S%9 %
(685)
(686) 0
(687) !'
(688) R
(689)
(690)
(691)
(692) 9!
(693)
(694) 0
(695) !
(696)
(697)
(698) % #
(699) !
(700)
(701) R . W
(702)
(703)
(704)
(705) % # '
(706) ^
(707)
(708)
(709) 0
(710) !
(711)
(712) )
(713) '
(714) Q
(715)
(716) p ~
(717) @'@
(718) 0
(719) !!
(720)
(721) #
(722) $
(723) '. 902. Results Clinical characteristics of the study population Table 1 shows general characteristics and risk factors of the study population for coronary artery disease. The two groups 0
(724)
(725) 0
(726) !
(727)
(728)
(729) ?<-
(730)
(731)
(732) $
(733) #!
(734) .
(735) !
(736) ?
(737) !
(738)
(739) !
(740) %
(741) !
(742)
(743) !
(744)
(745)
(746) % '
(747) -
(748)
(749)
(750)
(751) % $
(752) R %
(753)
(754) R(
(755) %
(756) 0
(757)
(758) 'N@}&'@+
(759) % '
(760) &'*}'B`
(761)
(762) @'@@6
(763)
(764) !
(765)
(766) '. Analysis of the echocardiographic measurements The PE group and the controls were similar with regard to
(767)
(768) %
(769) 4
(770)
(771) _
(772)
(773)
(774)
(775) !
(776) >78
(777) !
(778) >Q<-
(779) L#
(780) &'. 2 . 1
(781)
(782) )
(783) ) . L
(784) 0
(785)
(786) 0
(787)
(788) 0
(789) !
(790)
(791)
(792) 0%
(793)
(794) 70%
(795)
(796) 0%
(797) 8L
(798)
(799) -Q(L
(800) !
(801)
(802) .7
(803)
(804) L#
(805) --'
(806) 7
(807)
(808)
(809) .
(810) 8
(811) !
(812) $
(813) the two groups were similar as far as the standard Doppler
(814) 0
(815) !'
(816) > )0
(817)
(818) !
(819) 0
(820) !
(821) between the groups in systolic (Sm), early (Am), and late (Em) !
(822) 0%
(823)
(824)
(825)
(826) .7
(827)
(828) -Q(L
(829) !
(830) -QRL
(831)
(832) 0
(833)
(834)
(835)
(836) $!
(837)
(838) !5
(839) <-
(840) !
(841) .^
(842) L#
(843) --'. Analysis of the aortic parameters The two groups were similar with regard to systolic and !
(844)
(845) !
(846) &'6B}@'*&
(847) % '
(848) &'N@}@'&`
(849) &'}@'*
(850) %
(851) &'&}@'*&'
(852) P@'@'
(853)
(854)
(855) 0
(856) )!
(857) #$
(858) 0
(859)
(860)
(861) &'&*}B'&&
(862) % '
(863) &&'}'BB`
(864) @'@@
(865) !
(866) 78
(867) +'}*'BB
(868) % '
(869) '6}B'+N`
(870) @'@N'
(871) !
(872)
(873) 79-
(874) 6'&}+'NB
(875) % '
(876) '@B}&'*'
(877) @'@@
(878) !
(879) 7<
(880) 6'@@}+'N
(881) % '
(882) &'NB}&''
(883) @'@@
(884)
(885) !
(886)
(887)
(888) L#
(889) '. #) )
(890) 8 ) "% ) * 8. L
(891) 0
(892)
(893) %
(894)
(895) #0
(896) R(
(897)
(898)
(899)
(900) !
(901) !
(902)
(903)
(904)
(905) @'*N`
(906) @'@@6
(907)
(908) ! # $
(909) @'**+`
(910) @'@@*
(911) !
(912) 9
(913) @'&`
(914) @'@@
(915)
(916)
(917)
(918) !
(919)
(920) %
(921)
(922) #0
(923) R(
(924)
(925)
(926)
(927) !
(928) !
(929)
(930) .
(931) !5
(932) @'B+`
(933) @'@&
(934)
(935)
(936) !
(937) @'+`
(938) @'@&
(939) !
(940)
(941) 5
(942) -Q(L
(943) @'*@`
(944) @'@&
(945) on the other (Table 4).. %
(946) 8 ( ) )
(947) ) . _
(948)
(949)
(950)
(951) # %
(952) !
(953) # %
(954) .
(955)
(956) 0
(957) !
(958)
(959) #
(960) @'NB
(961) ~@'@@
(962) !
(963) P@'B&
(964) ~@'@@
(965) %$'. Discussion L
(966)
(967) #
(968)
(969)
(970) )0!
(971)
(972) !$
(973)
(974) #
(975)
(976)
(977)
(978)
(979) %
(980)
(981)
(982)
(983) !
(984)
(985) $
(986) and unaffected myocardial performance index in patients with !
(987) '
(988) <%
(989)
(990)
(991) !
(992)
(993)
(994) #
(995) $
(996) !
(997) 0
(998) / ' !
(999) !
(1000) %
(1001) $
(1002) 0
(1003)
(1004) )
(1005) #0
(1006)
(1007) !
(1008) !
(1009) )
(1010)
(1011) ! %
(1012) !
(1013)
(1014)
(1015) $
(1016) +
(1017)
(1018) &'
(1019) ? !
(1020)
(1021) )
(1022)
(1023) !
(1024)
(1025) ! %
(1026)
(1027) 0
(1028) !
(1029)
(1030) #
(1031) N&
(1032)
(1033)
(1034)
(1035) 0
(1036) 0
(1037)
(1038) !
(1039)
(1040) ! %$
(1041)
(1042) !
(1043)
(1044) %
(1045) peers [6]. -
(1046) !
(1047) #
(1048) !
(1049)
(1050)
(1051)
(1052)
(1053)
(1054)
(1055) mortality and morbidity in such cases is ischemic heart disease. © Polskie Towarzystwo Ginekologiczne. Nr 12/2014.
(1056) Ginekol Pol. 2014, 85, 900-907. P R A C E. O R Y G I N A L N E g i n e kol og i a. Faika Ceylan Ciftci et al. Does mild preeclampsia cause arterial stiffness and ventricular remodeling through inflammation?. Table I. Demographic and baseline biochemical measurements of patient and control groups. Preeclampsia (n=40). Control (n=27). p. 33.75±7.95. 36.44±10.45. 0.262. Total cholesterol (mg/dl). 187.55±32.48. 182.77±30.77. 0.545. HDL cholesterol (mg/dl). 47.20±8.42. 49.96±11.02. 0.276. LDL cholesterol (mg/dl). 115.77±25.49. 108.03±22.35. 0.194. Triglyceride (mg/dl). 113.50±52.71. 125.29±62.44. 0.424. Age (year). hsCRP(mg/L). 3.80±2.06. 2.43±1.91. 0.007. Creatinin(mg/dl). 0.79±0.12. 0.78±0.08. 0.591. Fasting Glucose(mg/dl). 93.27±6.89. 95.18±7.40. 0.292. ALT. 21.20±11.84. 20.25±7.92. 0.698. Uric acid(mg/dl). 4.01±.77±. 3.65±.87. 0.099. Hemoglobin (g/dL). 13.59±3.81. 13.39±1.27. 0.762. A bbre v i a t io ns: HDL – high density lipoprotein cholesterol. LDL – low density lipoprotein cholesterol. hsCRP – high sensitive C-reactive protein. ALT – Serum Alanine Amino Transferase. Data was presented as mean ± standard deviation.. Table II. Left ventricular systolic and diastolic function measurements.. Emax (cm/s). Preeclampsia. Control. p. 83.52± 17.83. 82.22± 16.09. 0.757. Amax (cm/s). 70.45± 19.43. 63.55± 11.89. 0.077. E DT (ms). 209.20± 32.53. 223.43± 41.39. 0.219. Mitral IVRT(ms). 91.30± 15.34. 88.41± 15.26. 0.488. Emax/Amax ratio. 1.23± 0.29. 1.32± .28. 0.213. Sm (cm/s). 14.31± 2.71. 14.44± 2.93. 0.853. Em (cm/s). 20.35± 3.97. 18.70± 4.67. 0.138. Am (cm/s). 15.83± 3.31. 15.37± 3.31. 0.579. Em/Am ratio IVRT (ms). 1.32± 0.30. 1.28± .47. 0.741. 98.19± 26.71. 104.40± 38.16. 0.468. IVCT (ms). 53. 73± 12.06. 49.51± 11.46. 0.153. ET (ms). 282.74± 36.55. 299.88± 44.43. 0.103. MPI. 0.55± 0.16. EF. 69.02± 4.59. 67.03± 5.57. 0.53± 0.19. 0.630 0.133. E/e’. 4.22±1.23. 4.61±1.27. 0.214. A bbre v i a t io ns: Sm – systolic peak velocity; Em – early peak velocity; Am – atrial peak velocity; IVRT – isovolumic relaxation time; IVCT – isovolumic contraction time; ET – ejection time; MPI: myocardial performance index; EF – left ventricular ejection fraction.; EDT – Mitral Emax wave deceleration time. E/e’ – ratio of the mitral velocity to the early-diastolic velocity of the mitral annulus. Data was presented as mean ± standard deviation..
(1057)
(1058)
(1059)
(1060) '
(1061) -
(1062)
(1063) 0
(1064) %
(1065)
(1066)
(1067)
(1068) !
(1069)
(1070) .
(1071)
(1072)
(1073) 0
(1074) $
(1075) #
(1076) !
(1077) !
(1078) %
(1079)
(1080) after preeclamptic pregnancies. The magnitude of this increase tends to be greater in more serious cases of preeclampsia, as 0
(1081)
(1082)
(1083) $
(1084) '
(1085) _
(1086)
(1087)
(1088)
(1089)
(1090) be suggested that arterial stiffness contributes to the increased )
(1091)
(1092) ! %
(1093)
(1094) !%
(1095)
(1096) 0
(1097) with a history of preeclampsia. Furthermore, arterial stiffness
(1098) %
(1099) #
(1100) %
(1101)
(1102) #
(1103)
(1104)
(1105)
(1106) !
(1107) the onset of preeclampsia [14]. According to recent reports,. Nr 12/2014. endothelial dysfunction might stem from abnormal placentation, insofar as the latter can cause placental ischemia and stimulate the
(1108)
(1109)
(1110) !
(1111) !
(1112)
(1113)
(1114)
(1115) %
(1116) endothelium [15, 16]. A study by Chambers et al., showed that impaired endothelial function in women with preeclampsia was not linked to maternal obesity, hypertension, metabolic disturbances associated with
(1117) .
(1118) !$ !
(1119)
Powiązane dokumenty
W niniejszej pracy na podstawie analizy parame- trów doplera tkankowego (Sm, Em, Em/Am oraz IRTm) stwierdzono istotne upośledzenie funkcji skurczowej i rozkurczowej LV w grupie
Sex differences in predictors of increased VA among cardiovascular (CV) risk factors and arterial stiffness (AS) parameters were identifi ed.. Methods: In 187 asymptomatic
MATERIAŁ I METODY. Obser- wowane różnice w insulinowrażliwości także wiązały się z wiekiem, jednakże w tym przypadku zależność była odmienna. Insulinowrażliwość,
Stan urodzeniowy noworodków nie różnił się istotnie po- między badanymi grupami w ocenie w skali Apgar (śred- nia oraz odsetek wyników złych, średnich i dobrych).. Oce-
Pocz¹wszy od okresu ¿ycia p³odowego liczba oocytów sukcesywnie zmniejsza siê, wzra- sta natomiast odsetek komórek ulegaj¹cych apoptozie.. Roœnie ryzyko zaburzeñ genetycznych
Dla têtnic krêgowych charakterystyczny jest prze- p³yw niskooporowy: przep³yw przez ca³y cykl pracy serca odbywa siê w kierunku obwodowym, z gwa³tow- nym
Programem redukcji masy cia³a objêto 81 kobiet w wieku oko³omenopauzalnym i 107 kobiet w wieku 18–44 lat, wszystkim kobietom zaproponowano dietê redukuj¹c¹ masê cia³a,
Celem pracy było porównanie wybranych czynników ryzyka sercowo-naczyniowego u pacjentów powyżej 75 roku życia z nadciśnieniem tętniczym oraz po- równanie