W biegu wielu stuleci ró˝nie kszta∏towa∏y si´ zwiàzki me- dycyny z filozofià. Poczàtki tych wi´zi si´gajà staro˝ytno- Êci. DoÊç wspomnieç, ˝e mimo up∏ywu 25 stuleci, wspó∏- czesna medycyna ciàgle uznaje Hipokratesa za swego oj- ca, za wzór lekarza, a tak zwana przysi´ga hipokratesowa nadal pozostaje lekarskim przyrzeczeniem.
Autor w swej przedmowie podkreÊla symetrycznoÊç wi´zi medycyny i filozofii oraz trudnoÊç pomijania w oce- nie kultury staro˝ytnej Grecji zwiàzków mi´dzy obiema dziedzinami i to przewa˝nie w odniesieniu do lekarzy – fi- lozofów (jatros filosofos isodeos). Obszerne dzie∏o A. Bed- narczyka jest zbiorem materia∏ów monograficznego wyk∏adu Filozofia w szko∏ach lekarskich staro˝ytnoÊci, odbytego w Instytucie Filozofii Uniwersytetu Warszaw- skiego.
Rozdzia∏ pierwszy przedstawia kult boga Asklepiosa i medycyn´ sakralnà, omawiajàc szczegó∏owo asklepiejo- ny i stosowane w nich metody lecznicze. Drugi, obszerniej- szy, rozdzia∏ traktuje o koncepcjach teoretycznych Corpus Hippocraticum (jego dzieje, teori´ tetradowà, hipokrate- sowy model choroby, o naturze – physis, duszy i determi- niêmie). W trzecim rozdziale przedmiotem wyk∏adu sà Asklepiades i szko∏a metodyków (w pierwszej cz´Êci znaj- dujà si´ punkty: Korpuskularystyczna koncepcja Asklepia- desa, Szko∏a metodyków i Aneks, w drugiej – Czy Sekstus Empiryk by∏ empirykiem?
Czwarty rozdzia∏ jest poÊwi´cony pneumatykom i za- wiera nast´pujàce podrozdzia∏y: dzieje badaƒ tzw. szko∏y pneumatyków, dzieje medycyny pneumatycznej, dokso- grafia, pneuma, sympatia, hegemonikon, zastosowanie rzekomo stoickich poj´ç w medycynie pneumatycznej, Aretaios z Kapadocji, anonimowe teksty lekarskie (De alimento, De spiritu, De hebdomadibus, De corde) przypi- sywane tzw. szkole pneumatyków oraz szko∏a pneumaty- ków jako artefakt historyczny. Ostatni wyk∏ad to Zakoƒ- czenie – Spojrzenie wstecz.
Przedmowa i ka˝dy z rozdzia∏ów sà zaopatrzone w mnogie przypisy, których ogólna liczba zbli˝a si´ a˝ do 1100. Przytaczajà one liczne piÊmiennictwo. W monogra- fii spotyka si´ bia∏o-czarne reprodukcje (10 fotografii, 4 schematy). Po tekÊcie nast´pujà: index rerum, index no-
minum i spis cytowanego piÊmiennictwa (zajmujàcy 33 stron).
Dyspozycja wyk∏adu jest bardzo korzystna, czcion- ka wyraêna i zró˝nicowana, papier dobry – co dodatkowo u∏atwia przyswojenie tekstu, pisanego ∏adnym stylem i j´- zykiem. Ok∏adka kartonowa bia∏a, chroniona szaronie- bieskà obwolutà z danymi bibliograficznymi.
Jako recenzenci widzielibyÊmy ch´tnie w dziele s∏o- wo o autorze, podpisy pod rycinami, ich spis na koƒcu ksi´gi oraz obszerniejsze angielskie streszczenie ca∏oÊci lub angielski spis treÊci. Sàdzimy, ˝e Autor w lawinie pi- Êmiennictwa nie doceni∏ wk∏adu polskich filozofów i hi- storyków medycyny. W odró˝nieniu od pracy o Galenie, gdzie Autor wspomnia∏ o tak wybitnym badaczu historii medycyny antycznej, jak Lachs, w obecnej monografii jego nie przytacza. A przecie˝ Jan Lachs ca∏e swoje ˝ycie poÊwi´ci∏ antycznej medycynie, by przypomnieç prace
Ocena ksià˝ki
NOWOTWORY 2000/ tom 50 Zeszyt 4 / 420–421
"Medycyna i filozofia w staro˝ytnoÊci"
Andrzej Bednarczyk
Warszawa: Uniwersytet Warszawski, Wydzia∏ Filozofii i Socjologii, 1999, stron 684 ISBN 83–910113–2–1
421
o Galenie, Soranosie, Aretajosie i Dioskuridesie. By∏
Êwietnym t∏umaczem dzie∏a Soranosa, o czym z uzna- niem pisa∏ Wiktor Hahn na ∏amach Eosu. Polemizowa∏
te˝ z poglàdami Wellmanna, którego cz´sto wspomina dzie∏o A. Bednarczyka.*
Autorowi, wydawcy i fundatorowi (Ministerstwo Edukacji Narodowej) nale˝à si´ s∏owa du˝ego uznania za obszernà i ciekawà monografi´. Mimo trudnego (zw∏aszcza dla lekarzy) tematu ksià˝ka zaciekawi niewàt- pliwie wszystkich zainteresowanych staro˝ytnymi zwiàzka- mi medycyny i filozofii, a wi´c przede wszystkim adep- tów i przedstawicieli nauk medycznych oraz filozoficz- nych.
Henryk Gaertner, Stanis∏aw Zwolski Kraków
* Dzie∏o omawia zwiàzki medycyny i filozofii staro˝ytnej Grecji, a tytu∏ sugeruje przedstawienie tych zwiàzków na innych terenach m.in. Azji.
