Michał Krzykowski
Nadużywanie pozycji dominującej na
polskim rynku energetycznym w
świetle wybranego orzecznictwa
Prezesa Urzędu Ochrony
Konkurencji i Konsumentów
Studia Prawnoustrojowe nr 24, 127-145
UWM 2014 S tu d ia P ra w n o u s tro jo w e 24
M ich a ł K rzyk ow sk i
K a te d r a P r a w a G o sp o d a rcze g o W y d ział P r a w a i A d m in is tra c ji U W MNadużywanie pozycji dominującej
na polskim rynku energetycznym
w świetle wybranego orzecznictwa
Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji
i Konsumentów
W prow adzenie
S k u te c z n a k o n k u r e n c ja 1 n a r y n k u j e s t je d n y m z p o d s ta w o w y c h i n s t r u m e n tó w e fe k ty w n e j a lo k a c ji d o s tę p n y c h zasobów . T r u iz m e m w y d a je się szczegółow e u z a s a d n ia n ie te j tezy, n ie m n ie j w a r to p o d k re ś lić , że p r a k ty k i o g ra n ic z a ją c e k o n k u re n c ję (k tó re w ś w ie tle o b o w ią z u ją c y c h re g u la c ji p r a w n y c h ro z u m ia n e s ą ja k o a n ty k o n k u r e n c y jn e p o ro z u m ie n ia o ra z n a d u ż y w a n ie pozycji d o m in u ją c e j) m o g ą p ro w a d z ić w s k r a jn y m p r z y p a d k u n a w e t do m o n o p o liz a c ji r y n k u . Ze w z g lę d u n a sp e c y fik ę s e k to r a e n e rg e ty c z n e g o , k tó r y p rz e z d z ie się c io le c ia c h a r a k te r y z o w a ł się d o m in a c ją p r z e d s ię b io r s tw p a ń s tw o w y c h 2
1 Zgodnie z dorobkiem doktryny i orzecznictwa skuteczna konkurencja to taki poziom intensywności konkurencji na danym rynku, który nie odpowiada co prawda postulatom konku rencji doskonałej, ale pozwala stwierdzić, że uzyskiwane są w wystarczającym stopniu korzyści związane z konkurencją między przedsiębiorcami. T. Skoczny (red.), Ustawa o ochronie konku
rencji i konsumentów. Komentarz, C.H. Beck, Warszawa 2009, s. 39; zob. także Z. Brodecki
(red.), Traktat o Unii Europejskiej. Traktat ustanawiający Wspólnotę Europejską. Komentarz, Lexis Nexis, Warszawa 2006, s. 308.
2 Stan ten wynikał w przeważającej mierze z przypisywania energetyce strategicznego charakteru dla bezpieczeństwa państwa. Z jednej strony bowiem mamy do czynienia z kwestią zapewnienia odpowiedniego poziomu bezpieczeństwa energetycznego, z drugiej natomiast z prze świadczeniem, że energia elektryczna i gaz ziemny mają charakter usługi publicznej, a zatem powinny być dostępne na określonych warunkach, w praktyce nieuwzględniających rzeczywi stych kosztów jej dostawy. W przeszłości specyfika ta stanowiła uzasadnienie dla całkowitego jej wyłączenia spod reżimu konkurencji rynkowej i poddania jej kontroli z strony organów publicz nych, obecnie natomiast stanowi argument za wprowadzaniem regulacji umożliwiających kon kurencję.
o ra z p io n o w y m z in te g r o w a n ie m , j e s t o n szc zeg ó ln ie p o d a tn y n a p r a k ty k i p o le g a ją c e n a n a d u ż y w a n iu pozycji d o m in u ją c e j. T e m a ty k a a r t y k u ł u k o n c e n tr u je się n a n a d u ż y w a n iu pozycji d o m in u ją c e j n a r y n k u e n e rg e ty c z n y m ze sz c z e g ó ln y m u w z g lę d n ie n ie m o rz e c z n ic tw a P r e z e s a U r z ę d u O c h ro n y K o n k u re n c ji i K o n s u m e n tó w (U O K iK ) n a p r z e s tr z e n i l a t 2 0 0 8 -2 0 1 2 . P rz y ję c ie ta k ie g o z a k r e s u czaso w e g o z w ią z a n e j e s t z p o tr z e b ą w e ry fik a c ji s k u te c z n o ś c i p o d e jm o w a n y c h p rz e z P r e z e s a U O K iK d z ia ła ń n a p o d s ta w ie n o w eg o r e ż im u p ra w n e g o , tj. u s ta w y z d n ia 16 lu te g o 2 0 0 7 r. 0 o c h ro n ie k o n k u re n c ji i k o n s u m e n tó w 3 (d a le j: u .o .k .k .) o ra z sw ego ro d z a ju d ia g n o z y w z a k r e s ie p o d s ta w o w y c h te n d e n c ji, ja k ie to w a r z y s z ą n a d u ż y w a n iu p o zy cji d o m in u ją c e j n a r y n k u e n e rg e ty c z n y m .
N ad u żyw an ie p ozycji dom inującej
- u w aru n k ow an ia praw ne
J e d n ą z p o d s ta w o w y c h fu n k c ji u s ta w y o o c h ro n ie k o n k u r e n c ji i k o n s u m e n tó w , o b o k p o d e jm o w a n e j w in te r e s ie p u b lic z n y m 4 o c h ro n y in te r e s ó w p rz e d s ię b io rc ó w i k o n s u m e n tó w , j e s t o c h ro n a k o n k u r e n c ji. T y m s a m y m d o b r e m p r a w n ie c h ro n io n y m j e s t sa m o is tn ie n ie k o n k u r e n c ji ja k o a tm o sfe ry , w ja k ie j p ro w a d z o n a j e s t d z ia ła ln o ś ć g o sp o d a rc z a . R ó w n o c z e śn ie n ie ja k o p rz y o k a z ji fu n k c jo n o w a n ia sa m e j k o n k u r e n c ji p ro w a d z o n a j e s t o c h ro n a k o n s u m e n tó w ja k o n a b y w c ó w o fe ro w a n y c h d ó b r i u s łu g . N ie sp o só b p rz y ty m p o m in ą ć f a k tu , że u s ta w o d a w c a n ie d e fin iu je p o ję c ia k o n k u re n c ji, co s k u t k u je n ie je d n o k r o tn ie w ą tp liw o ś c ia m i in te r p r e ta c y jn y m i. Z a sa d n ic z o w d o k tr y n ie i o rz e c z n ic tw ie w s p ó łis tn ie ją d w a n u r ty : tz w . s t r u k t u r a l n y (podm iotow y, w o ln o śc io w y ) i tz w . f u n k c jo n a ln y (p o d m io to w y ). P ie r w s z y z n ic h n a le ż y r o z u m ie ć ja k o p ro c e s ry n k o w e j r y w a liz a c ji (w s p ó łz a w o d n ic tw a ry n k o w e g o ) s a m o d z ie ln y c h p rz e d się b io rc ó w . D ru g i n a t o m i a s t o p ie r a się n a u z n a w a n iu k o n k u r e n c ji z a m e c h a n iz m r e g u lu ją c y z a c h o w a n ia ry n k o w e p r z e d s ię b io r ców i p ro w a d z ą c y do m a k s y m a liz a c ji e fe k ty w n o śc i (a lo k a c y jn e j, p ro d u k c y jn e j 1 d y n a m ic z n e j) d z ia ła ń p rz e d s ię b io rc ó w 5. 3 Dz.U. z 2007 r., nr 50, poz. 331 ze zm.4 Interes publiczny w postępowaniu administracyjnym nie jest pojęciem jednolitym i sta łym i w każdej sprawie powinien on być ustalony i skonkretyzowany. Prezes UOKiK powinien być w toku postępowania i przy wydawaniu decyzji rzecznikiem tego interesu, albowiem wynika to z jego zadań w strukturze administracji publicznej. Ustawa o ochronie konkurencji i konsu mentów ma zastosowanie wówczas, gdy zagrożony lub naruszony jest interes publiczny, polega jący na zapewnieniu właściwych warunków funkcjonowania rynku. Zob. wyrok Sądu Antymo nopolowego z dnia 4 lipca 2001 r., sygn. XVII Ama 108/00; wyrok SN z dnia 29 maja 2001 r., sygn. I CJN 1217/98.
Nadużywanie pozycji dominującej na polskim rynku energetycznym... 129 K a z im ie rz S trz y c z k o w s k i w s k a z u je , że z a s a d a k o n k u r e n c ji „ je st z a s a d ą p r a w a g o sp o d a rc z e g o p u b lic z n e g o , g dyż k o n k u r e n c ja ja k o p o d s ta w o w y m e c h a n iz m g o s p o d a rk i ry n k o w e j o r ie n tu je p ro c e s o d d z ia ły w a n ia o rg a n ó w w ła d zy p u b lic z n e j n a g o s p o d a r k ę ”6. N a le ż y p rz y ty m n a d m ie n ić , że w św ie tle K o n s ty tu c ji R P 7 k o n k u r e n c ja n ie s ta n o w i ex p e rssis v e rb is je d n e j z z a s a d p o lsk ie g o u s tr o ju g o sp o d a rc z e g o . W o ce n ie a u t o r a l u k a p r a w n a w ty m o b s z a rz e n ie p ro w a d z i je d n a k ż e exp icite do w y łą c z e n ia k o n k u re n c ji z k a ta lo g u z a s a d u stro jo w y c h . M o żliw e j e s t b o w ie m je j z r e k o n s tr u o w a n ie w o p a rc iu o in n e p o s ta n o w ie n ia K o n s ty tu c ji, w ty m p r z e d e w s z y s tk im a r t. 76, zg o d n ie z k tó r y m „ w ład z e p u b lic z n e c h r o n ią k o n s u m e n tó w , u ż y tk o w n ik ó w i n a je m ców p r z e d d z ia ła n ia m i z a g r a ż a ją c y m i ic h z d ro w iu , p r y w a tn o ś c i i b e z p ie c z e ń s tw u o ra z p r z e d n ie u c z c iw y m i p r a k ty k a m i ry n k o w y m i”. W a rto ta k ż e zw rócić u w a g ę n a z w ią z e k , j a k i z a c h o d z i p o m ię d z y w a r to ś c ia m i le ż ą c y m i u p o d s ta w sp o łe c z n e j g o s p o d a rk i ry n k o w e j ja k o f u n d a m e n tu u s tr o ju g o sp o d a rc z e g o RP, tj. w o ln o śc ią d z ia ła ln o ś c i g o sp o d a rc z e j i w ła s n o ś c ią p r y w a tn ą 8. W ty m k o n te k ś c ie k o n k u r e n c ja z o s ta ła z a g w a r a n to w a n a k o n s ty tu c y jn ie ja k o k o n s e k w e n c ja p o w y ż sz y c h w a rto ś c i o ra z z w ią z a n y c h z n im i in s ty tu c ji p ra w n y c h , a w szczeg ó ln o ści sw o b o d y u m o w n e j, k tó r e tw o r z ą u s tr ó j g o s p o d a r k i k o n k u r e n c y jn e j9. Z a ró w n o w ś w ie tle p r a w a U n ii E u r o p e js k ie j, j a k i k ra jo w e g o n a d u ż y w a n ie pozycji d o m in u ją c e j to j e d n a z d w ó ch z a k a z a n y c h p r a k t y k o g r a n ic z a ją cy ch k o n k u re n c ję . N a g r u n c ie p r a w a p o lsk ie g o z a k a z n a d u ż y w a n ia pozycji d o m in u ją c e j z o s ta ł u s ta n o w io n y w a r t. 9 u .o .k .k . J e d n o c z e ś n ie w w y n ik u d e c e n tr a liz a c ji u p r a w n ie ń w z a k r e s ie s to s o w a n ia u n ijn e g o p r a w a k o n k u re n - c ji10 k r a jo w e o r g a n y o c h ro n y k o n k u r e n c ji o ra z s ą d y z o s ta ły w y p o sa ż o n e w k o m p e te n c je do s to s o w a n ia a r t. 102 T r a k t a t u o f u n k c jo n o w a n iu U n ii E u r o p e js k ie j11, s ta n o w ią c e g o o d p o w ie d n ik a r t. 9 u .o .k .k . N o r m ą o c h a r a k te r z e k o liz y jn y m , k tó r a p r z e s ą d z a o z a s to s o w a n iu p r a w a u n ijn e g o , j e s t p o te n c ja ln y lu b rz e c z y w is ty o d c z u w a ln y w p ły w n a h a n d e l m ię d z y p a ń s tw a m i członkow - s k im i12. P u n te m c ię żk o ści j e s t w ty m p r z y p a d k u u s ta le n ie , czy s t r u k t u r a
6 K. Strzyczkowski, Prawo gospodarcze publiczne, Lexis Nexis, Warszawa 2011, s. 112. 7 Dz.U. z 1997 r., nr 78, poz. 483 ze zm.
8 Zob. art. 20 Konstytucji RP. 9 K. Strzyczkowski, op. cit., s. 113.
10 Potrzeba wprowadzenia zamian w tym obszarze podyktowana była przede wszystkim koniecznością modyfikacji dotychczasowego systemu, który utrudniał stosowanie wspólnoto wych reguł konkurencji przez sądy i organy ochrony konkurencji państw członkowskich, unie możliwiając jednocześnie efektywne przeciwdziałanie naruszeniom konkurencji przez Komisję Europejską. Zob. pkt 3 Preambuły do Rozporządzenia Rady (WE) nr 1/2003 z dnia 16 grudnia 2002 r. w sprawie wprowadzenia w życie reguł konkurencji ustanowionych w art. 81 i 82 Traktatu (Dz.U. WE z dnia 4 stycznia 2003 r., L 1/1).
11 Dz.U. UE z dnia 9 maja 2008 r., C 115/47.
12 Obwieszczenie Komisji - Wytyczne dotyczące koncepcji handlu zawartej w art. 81 i 82 Traktatu (Dz.Urz. WE z dnia 27 kwietnia 2004, C 101).
k o n k u r e n c ji n a w s p ó ln y m r y n k u w ja k ik o lw ie k sp o só b u le g a ła z m ia n ie w w y n ik u z a c h o w a ń d o m in a n ta 13, ergo w s y tu a c ji, g d y c z y n n ik t e n n ie w y s tą p i, a z a c h o w a n ie o k re ś lo n y c h p o d m io tó w b ę d z ie z m ie rz a ć (celem lu b s k u t k ie m ) do w y e lim in o w a n ia , o g ra n ic z e n ia lu b n a r u s z e n ia k o n k u re n c ji, w ów cz a s z a s to s o w a n ie z n a jd z ie u s ta w o d a w s tw o k ra jo w e . P o d s ta w ą s to s o w a n ia p rz e p is ó w z a k a z u ją c y c h n a d u ż y w a n ia pozycji d o m in u ją c e j j e s t w p ie rw s z e j k o le jn o śc i u s ta le n ie p o s ia d a n ia p rz e z p r z e d s ię b io rc ę pozycji d o m in u ją c e j n a o k re ś lo n y m r y n k u w ła ś c iw y m . W p rz e c iw ie ń s tw ie do p ra w o d a w c y u n ijn e g o p o ls k i u s ta w o d a w c a w p ro w a d z a n o r m a ty w n ą d e fin ic ję pozycji d o m in u ją c e j14 w a r t. 4 p k t 10 u .o .k .k ., o k r e ś la ją c j ą ja k o „pozycję p rz e d się b io rc y , k tó r a u m o ż liw ia m u z a p o b ie g a n ie s k u te c z n e j k o n k u r e n c ji n a r y n k u w ła ś c iw y m p r z e z s tw o r z e n ie m u m o ż liw o ś c i d z i a ł a n i a w z n a c z n y m z a k r e s ie n ie z a le ż n ie od k o n k u re n tó w , k o n tr a h e n tó w o ra z k o n s u m e n tó w ; d o m n ie m y w a się , że p r z e d s ię b io rc a m a pozycję d o m in u ją c ą , je ż e li je g o u d z ia ł w r y n k u w ła śc iw y m p r z e k r a c z a 40% ”. Z p o w y ższeg o w y n ik a , że c z y n n ik ie m d e c y d u ją c y m o is t n i e n i u pozycji d o m in u ją c e j j e s t n ie ty le k r y t e r iu m ilościow e - u d z ia łu w r y n k u , a ra c z e j ja k o śc io w e - m o żliw o ść z a p o b ie g a n ia s k u te c z n e j k o n k u r e n c ji p o p rz e z d z ia ła n ie w d u żej m ie rz e n ie z a le ż n e od in n y c h p o d m io tó w . W ty m k o n te k ś c ie p o ja w ia się p y ta n ie o s e n s p r a w n y ta k ie g o u ję c ia te j k w e s tii. J a k się w y d a je , p o d y k to w a n e j e s t to n ie d o s k o n a ło ś c ią t e s t u u d z ia łu w r y n k u . N ie o b e jm u je o n b o w ie m s y tu a c ji, w k tó ry c h m a m y do c z y n ie n ia z w y so k im ro z p ro s z e n ie m k o n k u r e n tó w n a r y n k u , n p . n a p o zio m ie 1 -2 % . W ta k ic h s t a n a c h f a k ty c z n y c h u d z ia ł p rz e d s ię b io rc y n a p o z io m ie n iż s z y m n iż 40% n ie w y k lu c z a p o s ia d a n ia p rz e z n ie g o p o zy cji d o m in u ją c e j, o ile r e a ln ie u d o w o d n io n e z o s ta n ie , że n a je g o z a c h o w a n ie n ie m a w p ły w u o to c z e n ie ry n k o w e .
F u n d a m e n ta ln e z n a c z e n ie w p ro c e sie w ery fik a c ji, czy doszło do n a d u ż y c ia p rz e z p rz e d się b io rc ę pozycji d o m in u ją c e j, j e s t w y z n a c z e n ie r y n k u w łaściw eg o ( r e le w a n tn e g o ) 15. O d te g o b o w ie m , j a k i z a k r e s a s o rty m e n to w y i g e o g ra fic z n y b ę d z ie o b e jm o w a ł ów ry n e k , u z a le ż n io n e je s t , czy w ogóle p rz e d s ię b io rc y
13 Zob. orzeczenie ETS w sprawie 30/87, Bodson v. Pompes funebres des régions libérées, [online] <www.curia.europa.eu/en/content/juris/c1.htm>, dostęp: 2.05.2013.
14 Konieczne jest zaakcentowanie, że choć brak legalnej definicji w prawie UE, to jednak została ona sformułowana w orzecznictwie Trybunału Sprawiedliwości UE. W istocie definicja ta została w niemalże dosłownej formie przeniesiona do ustawy o ochronie konkurencji i konsu mentów. Samo orzecznictwo Trybunału Sprawiedliwości UE stanowi szczególną kategorię źró deł prawa unijnego. Zob. orzeczenie ETS w sprawie 85/76, Hoffman v. La Roche & Co. AG
v Commission, [line] <www.curia.europa.eu/en/content/juris/c1.htm>, dostep: 2.05.2013.
15 W polskim systemie prawnym pojęcie to zostało uregulowane w art. 4 pkt 9 u.o.k.k. Przez rynek właściwy rozumie się rynek towarów, które ze względu na ich przeznaczenie, cenę oraz właściwości, w tym jakość, są uznawane przez ich nabywców za substytuty oraz oferowane na obszarze, na którym ze względu na ich rodzaj i właściwości, istnienie barier dostępu do rynku, preferencje konsumentów, znaczące różnice cen i koszty transportu panują zbliżone warunki konkurencji.
Nadużywanie pozycji dominującej na polskim rynku energetycznym... 131 m o ż n a p rz y p is a ć pozycję d o m in u ją c ą , a w r e z u lta c ie z a k a z a ć je j n a d u ż y w a n ia . Ze w z g lę d u n a u w a r u n k o w a n ia te c h n ic z n e s e k to r a e n e rg e ty c z n e g o j e s t to z a sa d n ic z o o b s z a r p ro w a d z e n ia d z ia ła ln o ś c i g o sp o d a rc z e j p rz e z p o szczeg ó l n y c h o p e ra to ró w s y s te m ó w (n p . d y s try b u c y jn y c h e n e r g ii e le k tr y c z n e j lu b g a z u ziem n eg o ). W p r a k ty c e b ę d z ie o n o g ra n ic z o n y is tn ie ją c ą i n f r a s t r u k t u r ą sie c io w ą (n p . e le k tr o e n e rg e ty c z n ą lu b g azow ą). T rz e b a ró w n ie ż z a z n a c z y ć , że a n i p rz e p is y k ra jo w e , a n i u n ijn e n ie z a k a z u ją p o s ia d a n ia pozycji d o m in u ją c e j p e r se (choć p o d m io ty te p o w in n y z a c h o w a ć sz c z e g ó ln ą o s tro ż n o ś ć w sw o im z a c h o w a n iu ), n ie d o z w o lo n e n a to m ia s t j e s t je j n a d u ż y w a n ie n a r y n k u w ła śc iw y m (z a k a z t e n m a c h a r a k t e r b e z w z g lęd n y ). P o d o b n ie j a k w p r z y p a d k u p o ję c ia pozycji d o m in u ją c e j, je j n a d u ż y w a n ie m a n ie d o o k re ś lo n y c h a r a k t e r p ra w n y . P u n k te m o d n ie s ie n ia j e s t t u p o g o rsz e n ie e fe k ty w n y c h s t r u k t u r k o n k u re n c ji, k tó r e m o g ą z o s ta ć z a g ro ż o n e p rz e z pozycję d o m in u ją c ą p rz e d się b io rc y . Z g o d n ie z o rz e c z n ic tw e m , n a d u ż y w a n ie p o zy cji d o m in u ją c e j o b e jm u je z a c h o w a n ia p rz e d s ię b io rc ó w m o g ące w p ły n ą ć n a s t r u k t u r ę r y n k u , n a k tó r y m k o n k u r e n c ja w ła ś n ie z p o w o d u o b ec n o ści d o m in a n ta j e s t ju ż o s ła b io n a 16.
P r z e p is a r t. 9 u s t. 2 u .o .k .k . fo rm u łu je o tw a r ty k a ta lo g n a jc ię ż s z y c h z p e rs p e k ty w y k o n k u re n c ji i n a jb a rd z ie j ty p o w y c h p r a k ty k p o le g a ją c y c h n a n a d u ż y w a n iu pozycji d o m in u ją c e j17. J a k m o ż n a d o m n ie m y w a ć , że ra tio legis ta k ie g o r o z w ią z a n ia z w ią z a n e j e s t z p o s tę p u ją c ą e w o lu c ją ry n k ó w , n a k tó ry c h z a c h o w a n ia p rz e d s ię b io rc ó w p r z y b ie r a ją n ie u s ta n n ie n o w ą fo rm ę. Toteż o tw a r ty k a ta lo g m a z a g w a r a n to w a ć p e łn ą o c h ro n ę s k u te c z n e j k o n k u re n c ji.
16 Na tle dorobku orzeczniczego można przyjąć także podział na praktyki wykluczające (antykonkurencyjne) - szkodliwe dla konkurentów oraz eksploatacyjne - szkodliwe dla kontra hentów, a w konsekwencji dla konsumentów. Zob. orzeczenia ETS w sprawie 85/76, Hoffman
v. La Roche & Co. AG v Commission oraz w sprawie 27/76, United Brands v. Commission,
[online] <www.curia.europa.eu/en/content/juris/c1.htm>, dostęp: 2.05.2013.
17 W świetle przytoczonego przepisu nadużywanie pozycji dominującej może podlegać w szczególności na:
- bezpośrednim lub pośrednim narzucaniu nieuczciwych cen, w tym cen nadmiernie wygó rowanych albo rażąco niskich, odległych terminów płatności lub innych warunków zakupu albo sprzedaży towarów;
- ograniczeniu produkcji, zbytu lub postępu technicznego ze szkodą dla kontrahentów lub konsumentów;
- stosowaniu w podobnych umowach z osobami trzecimi uciążliwych lub niejednolitych warunków umów, stwarzających tym osobom zróżnicowane warunki konkurencji;
- uzależnianiu zawarcia umowy od przyjęcia lub spełnienia przez drugą stronę innego świadczenia, niemającego rzeczowego ani zwyczajowego związku z przedmiotem umowy;
- przeciwdziałaniu ukształtowaniu się warunków niezbędnych do powstania bądź rozwoju konkurencji;
- narzucaniu przez przedsiębiorcę uciążliwych warunków umów, przynoszących mu nie uzasadnione korzyści;
W ybrane o rzeczn ictw o P rezesa UOKiK w spraw ach
d otyczących n ad u żyw an ia p ozycji dom inującej
n a rynku en ergetyczn ym
P ro w a d z o n e p rz e z P r e z e s a U O K iK w o s ta tn ic h l a t a c h p o s tę p o w a n ia s k ie ro w a n e p rz e c iw k o d o m in a n to m n a r y n k u e n e rg e ty c z n y m w s k a z u ją z a s a d n ic z o , że n ie d o z w o lo n e p r a k ty k i n a jc z ę śc ie j p rz e ja w ia ły się w:
• o g r a n ic z a n iu z b y tu ze s z k o d ą d la k o n tr a h e n tó w i k o n s u m e n tó w ( a r t. 9 u s t. 2 p k t 2 u .o .k .k .);
• p r z e c iw d z ia ła n iu u k s z ta łto w a n ia się w a r u n k ó w n ie z b ę d n y c h do p o w s ta n ia b ą d ź ro z w o ju k o n k u r e n c ji ( a r t. 9 u s t.2 p k t 5 u .o .k .k .);
• n a r z u c a n iu p rz e z p rz e d s ię b io rc ę u c ią ż liw y c h w a r u n k ó w um ó w , p r z y n o s z ą cy ch m u n ie u z a s a d n io n e k o rz y śc i ( a r t. 9 u s t 2 p k t 6 u .o .k .k .); • o g r a n ic z a n iu sw o b o d y w y b o ru s p r z e d a w c y e n e r g ii e le k try c z n e j ( a r t. 9 u s t . 1 u .o .k .k .). D o k o n u ją c p r z e g lą d u o rz e c z n ic tw a w s p r a w a c h d o ty c z ą c y c h n a d u ż y w a n i a pozycji d o m in u ją c e j w s e k to rz e e n e rg e ty c z n y m , w a r to n a w s tę p ie o d n ie ść się do p o s tę p o w a n ia , w k tó r y m P r e z e s U O K iK r o z p a tr y w a ł zg o d n o ść z p r z e p is a m i u s ta w y o o c h ro n ie k o n k u r e n c ji i k o n s u m e n tó w p r a k ty k i sto so w a n e j p rz e z E N E A O P E R A T O R Sp. z o.o. n a lo k a ln y m r y n k u d y s try b u c ji e n e rg ii e le k tr y c z n e j18. W ybór t e n n ie j e s t p rz y p a d k o w y , b o w ie m n a te g o p r z e d s ię b io rc ę z o s ta ły n a ło ż o n e d w ie k a r y p ie n ię ż n e (w sto s u n k o w o k r ó tk im o d s tę p ie c z a s u ) w z a w ią z k u z n a d u ż y w a n ie m pozycji d o m in u ją c e j n a r y n k u e n e r g e ty c z n y m .
P ie rw s z e p o s tę p o w a n ie z o sta ło w sz c z ę te w z w ią z k u z p o d e jrz e n ie m n a r u s z e n ia a r t . 9 u s t . 2 p k t 5 u .o .k .k . O p e r a to ro w i z a rz u c o n o s to s o w a n ie p ro c e d u r u tr u d n ia ją c y c h p ro c e s p r z y łą c z a n ia do siec i e le k tr o e n e rg e ty c z n e j f a r m w ia tro w y c h , z a k łó c a ją c w t e n sp o só b rozw ój k o n k u r e n c ji n a r y n k u w y tw a r z a n ia e n e r g ii z O Z E (k tó re g o fu n k c jo n o w a n ie j e s t z a le ż n e od z a c h o w a ń d y s tr y b u to r a e n e r g ii e le k try c z n e j). W ty m k o n te k ś c ie tr z e b a p o d k re ś lić , że o b s z a r p r z e s y łu i d y s try b u c ji e n e r g ii e le k try c z n e j s ta n o w i sfe rę , w k tó re j p o d m io ty te p r o w a d z ą d z ia ła ln o ś ć g o s p o d a rc z ą w w a r u n k a c h m o n o p o lu n a tu r a ln e g o . T a k i s t a n rz e c z y p o d y k to w a n y j e s t w y so k im i b a r ie r a m i w e jśc ia n a r y n e k , w ty m k o s z ta m i budow y, d łu g o trw a ło ś c ią in w e s ty c ji i n ie e fe k ty w n o ś c ią w z n o s z e n ia ró w n o le g ły c h sieci e n e rg e ty c z n y c h . J e d n o c z e ś n ie sp e c y fik a t a s p r a w ia , że n a tz w . o p e ra to ró w sy s te m ó w z o s ta ły n a ło ż o n e o b o w ią z k i o c h a r a k te r z e p u b lic z n o p r a w n y m . J e d n y m z n ic h j e s t o b lig a c ja o c h a r a k te r z e w z g lę d n y m (u n o rm o w a n a w a r t. 7 u s t. 1 p r .e n .19) do z a w a r c ia u m o w y o p rz y łą c z e n ie do sieci
18 Decyzja Prezesa UOKiK 30 września 2008 r., RPZ 34/2008.
19 Ustawa z dnia 10 kwietnia 1997 r. - Prawo energetyczne (Dz.U. z 2006 r., nr 89, poz. 625 z późn. zm.) - dalej: pr.en.
Nadużywanie pozycji dominującej na polskim rynku energetycznym... 133 e le k tro e n e rg e ty c z n e j (z p o d m io ta m i u b ie g a ją c y m i się o p rz y łą c z e n ie do sieci). S ed n o s p ra w y s ta n o w ił z a r z u t n ie d o tr z y m a n ia te r m in ó w w y d a n ia in w e s to ro w i w a r u n k ó w p rz y łą c z e n ia do sie c i e le k tr o e n e rg e ty c z n e j20. E N E A u z a s a d n i a ła z a i s t n i a ł ą s y tu a c ję m .in . la w in o w y m w z ro s te m liczb y s k ła d a n y c h w n io s k ó w o w y d a n i e w a r u n k ó w p r z y ł ą c z e n i a w o s t a t n i c h l a t a c h . T a k a a r g u m e n ta c ja n ie s p o tk a ła się je d n a k z a k c e p ta c ją o r g a n u a n ty m o n o p o lo w e go. W s k a z a ł o n m .in ., że z n a c z ą c e o p ó ź n ie n ia w y s tę p o w a ły ju ż w 2 0 0 5 r., a z a te m je s z c z e p r z e d o k re s e m , w k tó ry m ów w z r o s t m ia ł n a s tą p ić . Z e b ra n e in fo rm a c je s k u tk o w a ły w y d a n ie m p rz e z P r e z e s a U O K iK decyzji u z n a ją c e j p r a k ty k ę s to s o w a n ą p rz e z E N E A z a o g r a n ic z a ją c ą k o n k u r e n c ję i n a r u s z a ją c ą z a k a z o k re ś lo n y w a r t. 9 u s t. 2 p k t 5 u .o .k .k ., tz n . p r z e c iw d z ia ła n ie ro zw o jo w i k o n k u r e n c ji n a k ra jo w y m r y n k u w y tw a r z a n ia e n e r g ii e le k try c z n e j p o p rz e z r a ż ą c e n a r u s z a n ie o k re ś lo n y c h w a k ta c h w y k o n a w c z y c h w y d a n y c h n a p o d s ta w ie u s ta w y - P ra w o e n e rg e ty c z n e te r m in ó w w y d a n ia w a r u n k ó w p rz y łą c z e n ia o ra z o k r e ś la n ia z a k r e s u e k s p e r ty z y w p ły w u p r o je k to w a n e j f a rm y n a s y s te m e le k tro e n e rg e ty c z n y . R ó w n o c z e śn ie n a s p ó łk ę n a ło ż o n a z o s ta ła k a r a p ie n ię ż n a w w y so k o ści 11 626 160 zł.
P r o b le m a ty k a p r z y łą c z a n ia do s y s te m u e le k tro e n e rg e ty c z n e g o f a r m w ia tro w y c h b y ła je s z c z e w ie lo k r o tn ie p r z e d m io te m p o s tę p o w a n ia z a ró w n o p rz e d P r e z e s e m U O K iK , j a k i P r e z e s e m U r z ę d u R e g u la c ji E n e r g e ty k i21. P o m im o iż k a ż d y p r z y łą c z a n y do s y s te m u e le k tro e n e rg e ty c z n e g o p o d m io t to p o te n c ja ln y k o n t r a h e n t , o s ią g n ię c ie k o n s e n s u s u je s z c z e n a e ta p ie w y d a n ia w a r u n k ó w p r z y łą c z e n ia do sie c i e le k tr o e n e rg e ty c z n e j j e s t w w ie lu p r z y p a d k a c h o b w a ro w a n e lic z n y m i tr u d n o ś c ia m i, p rz e d e w s z y s tk im n a t u r y te c h n ic z n e j. Z p e r s p e k ty w y o p e r a to r a s y s te m u f u n d a m e n ta ln e z n a c z e n ie m a w p ły w p o te n c ja l n ej e le k tr o w n i w ia tro w e j n a s y s te m e le k tro e n e rg e ty c z n y . W isto c ie z tego p u n k t u w id z e n ia o b a w y p o d m io tu z a rz ą d z a ją c e g o i n f r a s t r u k t u r ą sie c io w ą o b e z p ie c z e ń s tw o fu n k c jo n o w a n ia s y s te m u w y d a ją się b y ć u z a s a d n io n e . E le k tro w n ie n a p ę d z a n e s iłą w i a t r u s ą p rz e c ie ż u z a le ż n io n e od z m ie n ia ją c y c h się w a r u n k ó w a tm o s fe ry c z n y c h . W s k r a jn e j s y tu a c ji pogodow ej m o g ą w p r o w a d zić do s y s te m u e le k tro e n e rg e ty c z n e g o z n a c z n ą ilo ść e n e r g ii e le k try c z n e j, czego k o n s e k w e n c ją m o że b yć je g o a w a r ia (tzw . b la c k o u t). J e d n o c z e ś n ie k a ż d a z w ło k a w w y d a n iu w a r u n k ó w p rz y łą c z e n ia n ie ty lk o p o g a r s z a s y tu a c ję in w e sto ró w , a le ró w n ie ż b e z p o ś re d n io w p ły w a n a s t a n a k tu a ln e j i p o te n c ja l n ej k o n k u r e n c ji n a r y n k u w y tw a r z a n ia e n e r g ii e le k try c z n e j. N ie m o ż n o ść
20 Warunki te określają aspekty techniczne przyłączenia konkretnego podmiotu do sieci z uwzględnieniem bezpieczeństwa jej funkcjonowania. W istocie stanowią one warunek przyłą czenia do sieci energetycznej. Podstawowymi aktem wykonawczym do ustawy - Prawo energe tyczne, normującym przyłączenie do sieci elektroenergetycznej, jest tzw. rozporządzenie syste mowe - rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 4 maja 2007 r. w sprawie szczegółowych warunków funkcjonowania systemu elektroenergetycznego (Dz.U. nr 93, poz. 623 z późn. zm.).
21 Zob. wyroki SOKiK z dnia 25 czerwca 2009 r., sygn. XVII AmE 206/08 oraz z dnia 23 marca 2010 r., sygn. XVII AmE 113/09.
u z y s k a n ia w a r u n k ó w p r z y łą c z e n ia w z a g w a r a n to w a n y c h p ra w e m te r m in a c h p ro w a d z i b o w ie m do o g ra n ic z a n ia in w e s ty c ji w ty m o b s z a r z e . T ym s a m y m k o n k u r e n c ja n a r y n k u z o s ta je z n ie k s z ta łc o n a p o p rz e z i s t n i e n i e b a r i e r y u tr u d n ia ją c e j w e jśc ie n a r y n e k n o w y c h p o d m io tó w , k tó r e m o g ły b y p o d ją ć k o n k u r e n c ję z in n y m i, fu n k c jo n u ją c y m i ju ż n a r y n k u w y tw ó rc a m i e n e r g ii. W obec p o w y ższeg o k o n ie c z n a j e s t n ie je d n o k r o tn ie o c e n a s p rz e c z n y c h ze s o b ą in te re s ó w . Z je d n e j s tr o n y m a m y b o w ie m do c z y n ie n ia z d y s p o n e n te m i n f r a s t r u k t u r y k lu c z o w e j, k tó r y j e s t u s ta w o w o o b o w ią z a n y do u tr z y m a n ia z d o ln o ści u r z ą d z e ń sie cio w y ch do re a liz a c ji z a o p a tr z e n ia w sp o só b c ią g ły i n ie z a w o d n y p r z y z a c h o w a n iu w y m a g a ń ja k o ś c io w y c h 22, z d r u g ie j n a t o m i a s t z p o tr z e b ą z a g w a r a n to w a n ia s k u te c z n e j k o n k u r e n c ji p r z e d n ie d o z w o lo n y m i p r a k ty k a m i. D e c y z ja o r g a n u a n ty m o n o p o lo w e g o m u s i b y ć z a te m w y p a d k o w ą w s z y s tk ic h ty c h e le m e n tó w , p rz y czym w p ie rw s z e j k o le jn o śc i p o w in n a z a p e w n ia ć r e a liz a c ję p o d sta w o w e g o c e lu u s ta w y o o c h ro n ie k o n k u re n c ji i k o n su m e n tó w , tj. ro z w o ju i o c h ro n y k o n k u r e n c ji o ra z p o d e jm o w a n e j w in te r e s ie p u b lic z n y m o c h ro n y in te r e s ó w p rz e d s ię b io rc ó w i k o n s u m e n tó w . J a k ju ż p o d k re ś lo n o , n ie j e s t to je d y n a s p r a w a p rz e c iw k o sp ó łce E N E A O P E R A T O R Sp. z o.o. w a n a liz o w a n y m p rz e d z ia le cz a so w y m , j a k a b y ła p rz e d m io te m z a in te r e s o w a n ia P r e z e s a U O K iK . W p a ź d z ie r n ik u 2 0 0 9 r. po in fo rm a c ja c h u z y s k a n y c h od P r e z e s a U r z ę d u R e g u la c ji E n e r g e ty k i w szc zęto k o le jn e p o s tę p o w a n ie w o b lic z u p o d e jr z e n ia o s to s o w a n ie p rz e z s p ó łk ę p r a k t y k o g ra n ic z a ją c y c h k o n k u r e n c ję 23. W tr a k c ie p ro w a d z o n e g o p o s tę p o w a n ia o r g a n o c h ro n y k o n k u r e n c ji u s ta lił, że s p ó łk a t a n a r z u c a ła sw o im k o n t r a h e n to m u c ią ż liw e w a r u n k i um ów , p rz y n o s z ą c e je j n ie u z a s a d n io n e k o rz y ś c i24. P r e z e s U O K iK (fo rm a ln ie d y r e k to r d e le g a tu r y U O K iK w P o z n a n iu ) 25 z a k w e s tio n o w a ł w ty m p r z y p a d k u p o s ta n o w ie n ia u m o w y o p rz y łą c z e n ie do sieci e le k tro e n e rg e ty c z n e j, z g o d n ie z k tó r y m i w s y tu a c ji o k r e ś le n ia w u m o w ie d y s try b u c ji (z a w ie r a n e j ta k ż e ze s p ó łk ą E N E A ) m o cy u m o w n e j n iż sz e j n iż p rz y łą c z e n io w a , t a n iż s z a w a rto ś ć s ta w a ła się a u to m a ty c z n ie m o c ą p r z y łą c z e n io w ą , m im o iż z a p rz y łą c z e n ie do sieci z o s ta ła p o b r a n a o p ła ta od w y ższej m o cy p rz y łą c z e n io w e j (je d n y m ze s k ła d n ik ó w o p ła ty p rz y łą c z e n io w e j j e s t w ie lk o ść m ocy p rz y łą c z e n io w e j)26. J e d n o c z e ś n ie p o d m io t, k tó r y p o n ió sł d o
22 Art. 4 ust. 1 pr.en.
23 Decyzja Prezesa UOKiK z dnia 4 sierpnia 2010 r., RPZ 17/2010.
24 W świetle orzecznictwa uciążliwym warunkiem umowy/transakcji jest każdy warunek oznaczający dla jednej ze stron ciężar większy od powszechnie przyjętych w stosunkach danego rodzaju, a także warunek, którego dominant w hipotetycznej sytuacji istnienia konkurencji na danym rynku właściwym, tj. realizacji swobody zawierania umów i kształtowania ich treści, nie byłby w stanie wynegocjować dla danej umowy. Zob. wyroki SOKiK z dnia 29 grudnia 1993 r., sygn. XVII Amr 68/93 oraz z dnia 23 czerwca 1999 r., sygn. XVII Ama 28/99.
25 Zob. art. 33 ust. 6 u.o.k.k.
26 Warto przy tym wskazać, że w umowach (przyłączeniowej i dystrybucyjnej) zawiera nych ze spółką określana jest moc przyłączeniowa i moc umowna. Pierwsza z nich to moc planowana do pobierania lub wprowadzania do sieci służąca do zaprojektowania przyłącza. Moc
Nadużywanie pozycji dominującej na połskim rynku energetycznym... 135 ty c h c z a so w y k o s z t o p ła ty p rz y łą c z e n io w e j z u w z g lę d n ie n ie m o k re ś lo n e j w ie l k o ści m o cy p rz y łą c z e n io w e j i z a m ie r z a ł u z y s k a ć j ą w p rz y sz ło śc i, b y ł zob lig o w a n y do p o n o w n ej o p ła ty z a z w ię k s z e n ie m ocy p rz y łą c z e n io w e j do p ie rw o tn e j w ie lk o śc i. „ P r a k ty k a t a b y ła sz czeg ó ln ie s z k o d liw a d la p rz e d s ię b io rc ó w ro z p o c z y n a ją c y c h d o p ie ro s w o ją d z ia ła ln o ś ć . Z a z w y c z aj n ie s ą o n i b o w ie m w s ta n ie w y k o rz y s ty w a ć p e łn y c h m ocy p ro d u k c y jn y c h w p ie rw s z y m ro k u sw ojej d z ia ła ln o ś c i (n p . w z w ią z k u z ro z b u d o w ą sw ojego z a k ła d u czy p o z y s k i w a n ie m k o n tr a k tó w ) . O k re ś le n ie w ię k sz e j m o cy p rz y łą c z e n io w e j p o w in n o im g w a ra n to w a ć , że po o k re s ie tz w . r o z r u c h u b ę d ą m o g li p o b ie ra ć w ięcej e n e rg ii b e z p o n o s z e n ia sz c z e g ó ln y c h n a k ła d ó w fin a n s o w y c h ”27. W k o n s e k w e n c ji P r e z e s U O K iK u z n a ł p r a k ty k ę s to s o w a n ą p rz e z E N E A O P E R A T O R z a n a d u ż y w a n ie pozycji d o m in u ją c e j n a re g io n a ln y m r y n k u d y s tr y b u c ji e n e r g ii e le k try c z n e j (o k re ś lo n ą w a r t . 9 u s t . 1 i 2 p k t 6 u .o .k .k .) p o p rz e z n a r z u c a n ie u c ią ż liw y c h w a r u n k ó w u m o w y o p rz y łą c z e n ie do sieci e le k tro e n e rg e ty c z n e j (w ś w ie tle k tó ry c h n a s tę p u je z m n ie js z e n ie m o cy p r z y łą czen io w ej do w y so k o ści m ocy u m o w n e j w p r z y p a d k u z a m ó w ie n ia n a p o d s ta w ie u m o w y d y s tr y b u c ji e n e r g ii e le k try c z n e j m ocy u m o w n e j n iż sz e j n iż od m o cy p rz y łą c z e n io w e j) i n a ło ż y ł n a s p ó łk ę k a r ę p ie n ię ż n ą w w y so k o śc i 4 7 7 9 7 6,50 zł.
P o z o s ta ją c w te m a ty c e z w ią z a n e j ze s to s o w a n ie m u c ią ż liw y c h w a r u n k ó w w u m o w a c h p rz y łą c z e n io w y c h , n ie sp o só b n ie o d n ie ś ć się do p o s tę p o w a n ia w sz c z ę te g o w s ie r p n iu 2 0 1 0 r. p rz e c iw k o P G E Z a k ła d y E n e rg e ty c z n e O k rę g u R a d o m sk o -K ie le c k ie g o D y s tr y b u c ja S p. z o.o. ( p r z e k s z ta łc o n a w P G E D y s tr y b u c ja S .A .)28. P o d e jrz e n ie n a d u ż y w a n ia pozycji d o m in u ją c e j n a re g io n a ln y m r y n k u d y s try b u c ji e n e r g ii e le k try c z n e j o b ejm o w ało n a r z u c a n ie w u m o w a c h z o d b io rc a m i w ię k sz e j m o cy p rz y łą c z e n io w e j od z g ła s z a n e j p rz e z p o d m io ty u b ie g a ją c e się o p rz y łą c z e n ie do sie ci e le k tr o e n e rg e ty c z n e j. P r a k t y k a t a w y r a ż a ł a się w a u to m a ty c z n y m u s t a l a n i u p rz e z p rz e d s ię b io r c ę w u m o w ie 0 p rz y łą c z e n ie do sie c i e le k tr o e n e rg e ty c z n e j m in im a ln e j m ocy p rz y łą c z e n io w ej n a p o z io m ie 6 k W .
W y ja ś n ie n ia p r z e d s ię b io r c y w s k a z y w a ły , iż p r z y łą c z a n y p o d m io t we w n io s k u o w y d a n ie w a r u n k ó w p r z y łą c z e n ia w y b ie ra w a rto ś ć m o cy p rz y łą c z e nio w ej z g o d n ą z w a r to ś c ią p r z y p is a n e g o do n ie j z a b e z p ie c z e n ia p rz e d lic z n ik o - w ego. M in im a ln a w a r to ś ć z a b e z p ie c z e n ia p rz e d lic z n ik o w e g o p ro p o n o w a n a p rz e z p rz e d s ię b io rc ę w y n o s iła n a to m ia s t 16 A d la m ocy p rz y łą c z e n io w e j n a p o zio m ie m in . 6 kW . I n te r e s u ją c y b y ł f a k t, że s p ó łk a p r z y z n a ła , że z te c h n ic z n eg o p u n k t u w id z e n ia is tn ie je m o żliw o ść ro z s z e r z e n ia s z e re g u m ocy p r z y łą umowna natomiast to moc pobierana lub wprowadzana do sieci. Określenie wielkości mocy przyłączeniowej wpływa na koszty przyłączenia, jakie ponosi potencjalny odbiorca. Zob. § 2 pkt 9 1 10 rozporządzenia Ministra Gospodarki z dnia 4 maja 2007 r. w sprawie szczegółowych warunków funkcjonowania systemu elektroenergetycznego (Dz.U. nr 93, poz. 623 z późn. zm.).
27 Dokument kp_06_10_10, [online] <www.uokik.gov.pl>, dostęp: 7.05.2013. 28 Zob. decyzję Prezesa UOKiK z dnia 21 września 2011 r., RŁO 27/2011.
c z e n io w y c h o m n ie js z e w a rto ś c i. Z d a n ie m je d n a k P G E , p rz y ję te ro z w ią z a n ia b y ły k o r z y s tn e d la p o d m io tó w u b ie g a ją c y c h się o p rz y łą c z e n ie , n p . p rz y n o m i n a ln e j m ocy p rz y łą c z e n io w e j 6 kW i s to s o w a n y m z a b e z p ie c z e n iu 16 A w y so k o ść m ocy c z y n n e j fa k ty c z n ie m o żliw ej do p o b ie r a n ia (bez z a d z ia ła n ia b e z p ie c z n ik a ) w y n o si 11,1 kW, czyli o 85% w ięcej (w u k ła d z ie tró jfa z o w y m ).
W obec p o w y ższej a r g u m e n ta c ji P r e z e s U O K iK zw ró cił się do P r e z e s a U r z ę d u R e g u la c ji E n e r g e ty k i o o p in ię w z a k r e s ie o cen y p rz y ję ty c h p rz e z p rz e d s ię b io rc ę z a s a d o k r e ś la n ia m o cy p rz y łą c z e n io w e j. Z in fo rm a c ji u z y s k a n y c h p rz e z r e g u la to r a w y n ik a ło , że n ie is tn ie ją ta k i e r o z w ią z a n ia p ra w n e , k tó r e u m o ż liw ia ły b y je d n o z n a c z n e p o w ią z a n ie w ie lk o śc i z a b e z p ie c z e ń z m o c a m i p rz y łą c z en io w y m i lu b u m o w n y m i. W ed łu g U rz ę d u R e g u la c ji E n e r g e ty k i p ro p o n o w a n e z a b e z p iec z e n ie 16 A o d p o w ia d a ją c ej m ocy p rz y łą c z en io w e j 6 kW ja k o m in im a ln e j m o że b y ć u z n a n e z a n a r z u c a n ie u c ią ż liw y c h w a r u n k ó w um ów . Z o b o w ią z u ją c y c h p rz e p is ó w (tzw . ro z p o r z ą d z e n ia sy ste m o w e g o ) w y n i k a b o w ie m , że m oc p rz y łą c z e n io w a u s t a l a n a j e s t p rz e z p rz y sz łe g o o d b io rcę e n e r g ii e le k try c z n e j n a p o d s ta w ie je g o fa k ty c z n e g o z a p o trz e b o w a n ia i n ie m o że b yć z m ie n ia n a p rz e z o p e r a to ra .
O tr z y m a n a o p in ia , łą c z n ie z a n k ie ta m i s k ie r o w a n y m i do in n y c h o p e r a to ró w d y s try b u c y jn y c h , k tó r e w p rz e w a ż a ją c e j m ie rz e p o tw ie rd z iły , iż n ie m a p rz e s z k ó d d la p rz y łą c z e ń o n is k i m o cac h , s k u tk o w a ła u z n a n ie m p rz e z P r e z e s a U O K iK k o m e n to w a n e j p r a k ty k i z a o g r a n ic z a ją c ą k o n k u re n c ję i n a r u s z a j ą c ą z a k a z , o k tó r y m m o w a w a r t. 9 u s t. 2 p k t 6 u .o .k .k . N a d u ż y w a n ie pozycji d o m in u ją c e j p rz e z P G E p o le g a ło n a n a r z u c a n iu u c ią ż liw y c h w a r u n k ó w u m o w y p o p rz e z o k r e ś le n ie w u m o w a c h o p rz y łą c z e n ie do siec i e le k tr o e n e rg e ty c z n e j m in im a ln e j w a r to ś c i m ocy p rz y łą c z e n io w e j 6 k W (w u k ła d z ie z a s ila n ia tró jfa z o w e g o ), p o m im o is t n i e n i a w a r u n k ó w te c h n ic z n y c h i p r a w n y c h do p r z y łą c z e ń o m o c a c h n iż sz y c h . N a p o d s ta w ie a r t. 106 u s t. 1 p k t 1 u .o .k .k . o rg a n o c h ro n y k o n k u r e n c ji n a ło ż y ł k a r ę g rz y w n y w w y so k o ści 2 6 0 7 9 4 zł. O c e n y p r z e d s ta w io n e j w yżej s p r a w y n a le ż y d o k o n a ć p rz e z p r y z m a t o p ła t y p rz y łą c z e n io w e j. T rz e b a z a u w a ż y ć , że w y so k o ść m o cy p rz y łą c z e n io w e j j e s t je d n y m ze s k ła d n ik ó w te jż e o p łaty . C h o c ia ż s to s o w a n a p r a k t y k a w p e w n y c h o k o lic z n o śc ia c h b y ła p o z o rn ie k o r z y s tn a d la odbiorcy, to w rz e c z y w isto śc i o g r a n ic z a ła je g o sw o b o d ę do o k r e ś le n ia z a p o tr z e b o w a n ia n a m oc p r z y łą c z e n io w ą , p ro w a d z ą c do o s ią g a n ia n ie u z a s a d n io n y c h k o rz y śc i p rz e z d o m in a n ta w p o s ta c i w y ż sz y c h o p ła t p rz y łą c z en io w y c h .
N a tle o rz e c z n ic tw a n ie z w y k le in te r e s u ją c e w y d a ją się ta k ż e d ecyzje o r g a n u a n ty m o n o p o lo w e g o d o ty c z ą c e n a d u ż y w a n ia pozycji d o m in u ją c e j n a r y n k u i n f r a s t r u k t u r y o św ie tle n io w e j. P r o b le m a ty k a t a j e s t o ty le is to tn a , że do z a d a ń w ła s n y c h g m in y n a le ż y m .in . p la n o w a n ie i f in a n s o w a n ie o ś w ie tle n i a m ie js c p u b lic z n y c h i d ró g z n a jd u ją c y c h się n a te r e n ie g m in y 29, k tó ry c h
Nadużywanie pozycji dominującej na połskim rynku energetycznym... 137 n ie je d n o k ro tn ie w ła ś c ic ie le m lu b d y s p o n e n te m j e s t o p e r a to r s y s te m u d y s tr y b u c y jn e g o . W w ie lu s y tu a c ja c h ów f a k t s k u tk u je k o n flik te m in te r e s ó w p o sz c z e g ó ln y c h s tr o n .
A n a liz y w y m a g a ją w szczeg o ln o ści d w a p o s tę p o w a n ia a n ty m o n o p o lo w e p ro w a d z o n e w l a t a c h 2 0 0 9 -2 0 1 1 . P ie r w s z e z n ic h d o ty czy ło p o d e jrz e n ia n a d u ż y w a n ia p rz e z E n e r g ia P r o S .A . pozycji d o m in u ją c e j n a lo k a ln y m r y n k u o ś w ie tle n ia u lic , p la c o w i d ro g p u b lic z n y c h n a te r n ie je d n e j z g m in 30. P r a k t y k a d o m in a n ta m ia ła p o le g a ć n a n a r z u c a n iu u c ią ż liw y c h w a r u n k ó w u m ó w w s p ra w ie w y k o n y w a n ia , e k s p lo a ta c ji i k o n s e rw a c ji o p ra w o ś w ie tle n ia u lic z n eg o p o p rz e z n a k ła d a n ie n a g m in ę o b o w ią z k u p o n o s z e n ia k o sz tó w u s u w a n ia n ie s p ra w n o ś c i in s ta la c ji o ś w ie tle n ia u lic z n e g o n ie z w ią z a n y c h z a w a r ia m i p u n k to w ś w ie tln y c h . W p rz e d m io to w e j s p r a w ie p rz e d s ię b io rc a tw ie rd z ił, że g m in a p o w in n a p o n o sić n ie ty lk o k o s z ty b u d o w y i u t r z y m a n ia p u n k tó w ś w ie tln y c h , lecz ró w n ie ż zo b o w ią z a ć się do p o n o s z e n ia k o sz tó w e k s p lo a ta c ji i u s u w a n ia u s z k o d z e ń całej in s ta la c ji o św ie tle n io w e j z a lic z n ik o w e j. G m in a p o d n o s iła n a to m ia s t, że ta k ie p o s ta n o w ie n ia u m o w y m ia ły c h a r a k t e r n a r z u cony ze w z g lę d u n a b r a k m o żliw o ści s k o r z y s ta n ia z a lte r n a ty w n e g o r o z w ią z a n ia n iż z w ró c e n ie się do s p ó łk i- d o m in a n ta i w ła ś c ic ie la u r z ą d z e ń o u s u n i ę cie a w a r ii.
W c e lu w ła śc iw e g o z r o z u m ie n ia o m a w ia n e j s p r a w y n ie z b ę d n e j e s t o d n ie s ie n ie się do p rz e p is ó w u s ta w y - P ra w o e n e rg e ty c z n e . N a g ru n c ie a r t. 18 u s t. 1 p r.e n . „do z a d a ń w ła s n y c h g m in y w z a k r e s ie z a o p a tr z e n ia w e n e rg ię e le k tr y c z n ą , ciepło i p a liw a g azo w e n a le ż y :
1) p la n o w a n ie i o r g a n iz a c ja z a o p a tr z e n ia w ciep ło , e n e rg ię e le k tr y c z n ą i p a liw a g azo w e n a o b s z a rz e g m in y ;
2) p la n o w a n ie o ś w ie tle n ia m ie jsc p u b lic z n y c h i d ró g z n a jd u ją c y c h się n a te r e n ie g m in y ;
3) f in a n s o w a n ie o ś w ie tle n ia u lic , p la c ó w i d ró g p u b lic z n y c h z n a jd u ją c y c h się n a te r e n ie g m in y [...]”.
J e d n o c z e ś n ie n a p o d s ta w ie a r t . 3 p k t 22 p r .e n . o k r e ś le n ie „ fin a n s o w a n ie o ś w ie tle n ia ” o z n a c z a „ fin a n s o w a n ie k o sz tó w e n e r g ii e le k tr y c z n e j p o b ra n e j p rz e z p u n k ty ś w ie tln e o ra z k o s z ty ic h b u d o w y i u t r z y m a n ia ”. Z po w y ższeg o w y n ik a , iż g m in a p o w in n a p o n o sić k o s z ty b u d o w y i u tr z y m a n ia tzw . p u n k tó w św ie tln y c h . E rg o g m in a b ę d z ie z o b o w ią z a n a n ie z a le ż n ie od tego, czy ją w ła sn o ść s ta n o w ią te u r z ą d z e n ia , do p o n o sz e n ia k o sz tó w d o s ta w e n e rg ii e le k tr y c z n ej n ie z b ę d n e j do o ś w ie tla n ia u lic , p la c ó w i d ró g p u b lic z n y c h z n a jd u ją c y c h się n a je j te r e n ie , j a k ro w n ie ż k o sz tó w ic h e k s p lo a ta c ji łą c z n ie z in s ta la c ja m i z w ią z a n y m i z ty m o ś w ie tle n ie m . J a k w s k a z a ł P r e z e s U O K iK , k lu czo w e z n a cz e n ie w s p ra w ie m a pojęcie p u n k t u ś w ie tln e g o . W e d łu g d e fin ic ji z a w a rte j w I n s tr u k c ji e k s p lo a ta c ji u r z ą d z e ń o ś w ie tle n ia z e w n ę trz n e g o p u n k t ś w ie tln y
to j e d n a o p r a w a o ś w ie tle n io w a ze ź ro d łe m ś w ia tła o ra z k o n s tr u k c ją w sp o rc z ą (n o ś n ą ). W o ce n ie o r g a n u a n ty m o n o p o lo w e g o (d o k o n a n e j po z a s ię g n ię c iu o p i n ii P r e z e s a U O K iK ) p rz y b r a k u le g a ln e j d e fin ic ji te g o p o ję c ia n a le ż y k ie r o w a ć się d e fin ic ją te c h n ic z n ą , k to r a z o s ta ła o k r e ś lo n a p rz e z P o ls k i K o m ite t O ś w ie tle n io w y S to w a r z y s z e n ia E le k tr y k o w P o ls k ic h . W e d le n ie j p u n k t ś w ie tln y to k o m p le tn a o p r a w a o ś w ie tle n io w a , a o p r a w ą o ś w ie tle n io w ą j e s t u r z ą d z e n ie s łu ż ą c e do ro z s y ła n ia , f iltr o w a n ia lu b p r z e k s z ta łc a n ia ś w ia tła w y sy ła n e g o p rz e z ź ro d ło ś w ia tła , z a w ie ra ją c e e le m e n ty n ie z b ę d n e do m oco w a n ia i o c h ro n y ź ro d ła ś w ia tła o ra z do p r z y łą c z a n ia go do o b w o d u z a s ila ją c e go (n ie z a w ie r a m .in . s łu p o w o św ie tle n io w y c h ).
T a k ie u ję c ie w is to c ie w s k a z u je , że n a g m in ie c ią ż y o b o w ią z e k f in a n s o w a n ia k o sz tó w o ś w ie tle n ia , w ty m e n e rg ii, b u d o w y i u t r z y m a n ia p u n k tó w ś w ie tln y c h , do k tó ry c h e n e r g ia t a j e s t d o s ta r c z a n a . P o d m io t t e n p o n o si z a sa d n ic z o ró w n ie ż k o s z ty z w ią z a n e z u s u w a n ie m a w a r ii p u n k tó w ś w ie tln y c h . P o z o s ta łe n a to m ia s t o b o w ią z k i z w ią z a n e z b u d o w ą i e k s p lo a ta c ją i n f r a s t r u k t u r y e n e rg e ty c z n e j k o n iec zn ej do s p ra w n e g o fu n k c jo n o w a n ia p u n k tó w ś w ie tl n y c h , w ty m k o s z ty u s u w a n ia n ie s p ra w n o ś c i w in s ta la c ji o ś w ie tle n ia u liczn eg o c ią ż ą n a p rz e d się b io rc y , k tó r y w z n o si się w ra z z u r z ą d z e n ia m i u m o ż liw ia ją c y m i d y s try b u c ję do ty c h p u n k tó w e n e r g ii e le k try c z n e j. N a k ła d a n ie z a te m n a g m in ę d o d a tk o w y c h obow iązków , a z w ła sz c z a k o n ie c z n o śc i p o n o s z e n ia p rz e z n i ą k o sz tó w u s u w a n ia n ie s p ra w n o ś c i n ie z w ią z a n y c h z a w a r ia m i p u n k tó w ś w ie tln y c h j e s t n ie w ą tp liw e w y k o r z y s ty w a n ie m u p rz y w ile jo w a n e j po zy cji E n e r g ia P r o . N a le ż y d o m n ie m y w a ć , że c elem s to s o w a n e j p r a k ty k i było u z y s k a n ie d o d a tk o w y c h k o rz y śc i w p o s ta c i p r z e n ie s ie n ia o b c ią ż e ń fin a n s o w y c h z w ią z a n y c h z n a p r a w a m i i n f r a s t r u k t u r y sieciow ej n a k o n t r a h e n t a - g m in ?. J e d n o c z e ś n ie n ie o z n a c z a to b r a k u m o żliw o ści u r e g u lo w a n ia k w e s tii k o n s e r w a c ji i u t r z y m a n ia o ś w ie tle n ia u lic z n e g o w o d rę b n e j u m o w ie m ię d z y s t r o n a m i, p o d w a r u n k ie m z a c h o w a n ia z a s a d y ro w n o śc i s tr o n .
P r e z e s U O K iK u z n a ł z a c h o w a n ie E n e r g ia P r o w k o m e n to w a n e j s p ra w ie z a n a d u ż y w a n ie pozycji d o m in u ją c e j p o p rz e z n a r z u c a n ie u c ią ż liw y c h w a r u n k ó w ( a r t. 9 u s t. 2 p k t 6 u .o .k .k .), w efe k c ie k tó r y c h n a g m in ę n a ło ż o n y z o s ta ł o b o w ią z e k p o n o s z e n ia k o sz to w u s u w a n ia n ie s p ra w n o ś c i in s ta la c ji o ś w ie tle n i a u lic z n e g o n ie z w ią z a n y c h z a w a r ia m i p u n k tó w ś w ie tln y c h . J e d n o c z e ś n ie o r g a n o c h ro n y k o n k u r e n c ji n a ło ż y ł n a s p ó łk ę k a r ę p ie n ię ż n ą w w y so k o ści 8 4 591 zł.
D r u g a z k o m e n to w a n y c h s p r a w o d n o s iła się do p o s tę p o w a n ia p ro w a d z o n eg o w 2 0 1 0 r. i z a k o ń c z o n eg o w y d a n ie m p rz e z o r g a n a n ty m o n o p o lo w y d e c y zji a d m in is tr a c y jn e j w g r u d n iu 2011 r.31 O d m ie n n y c h a r a k t e r te j s p ra w y p r z e ja w ia się w b r a k u m o ż liw o śc i je d n o z n a c z n e g o z a k w a lif ik o w a n ia z a c h o w a n ia d o m in a n ta do k tó re jk o lw ie k z z a k a z a n y c h p r a k t y k w s k a z a n y c h
Nadużywanie pozycji dominującej na połskim rynku energetycznym... 139 w a r t. 9 u s t. 2 u .o .k .k . K lu czo w y m z a r z u te m było o g r a n ic z a n ie je d n e j z g m in p r a w a w y b o ru s p rz e d a w c y e n e r g ii e le k tr y c z n e j32 d o s ta rc z a n e j do u r z ą d z e ń o św ie tle n io w y c h n a le ż ą c y c h do E N E R G A O P E R A T O R S.A ., a w y k o rz y s ty w a n y c h n a p o trz e b y o ś w ie tle n ia m ie jsc p u b lic z n y c h . J a k się w y d a je , p r a k ty k a t a n o s i z n a m io n a z a ró w n o z a c h o w a ń u tr u d n ia ją c y c h u k s z ta łto w a n ie się w a r u n k ó w n ie z b ę d n y c h do p o w s ta n ia b ą d ź ro z w o ju k o n k u re n c ji, t j . m a ją c y c h c h a r a k t e r d y s k ry m in a c y jn y , j a k i n a r z u c a ją c y c h u c ią ż liw e w a r u n k i u m ó w p rz y n o s z ą c y c h p rz e d s ię b io rc y n ie u z a s a d n io n e k o rz y ś c i. Z p e w n o ś c ią p r a k t y k a t a m a n a to m ia s t c h a r a k t e r w y k lu c z a ją cy . A by u c h w y c ić s e n s k o m e n to w a n e j sp ra w y , n ie z b ę d n e j e s t w p ie rw sz e j k o le jn o śc i w y ja ś n ie n ie is to ty p r a w a w y b o ru s p rz e d a w c y e n e r g ii e le k try c z n e j, p o to c z n ie o k re ś la n e g o ja k o z a s a d a d o s tę p u s tr o n tr z e c h ( T h ir d P a r ty A ccess - TPA). W ś w ie tle a r t. 4j u s t. 1 p r.e n . o d b io rc a p a liw g a z o w y c h lu b e n e rg ii m a p ra w o z a k u p u ty c h p a liw lu b e n e r g ii od w y b ra n e g o p rz e z sie b ie s p r z e daw cy. N ie w ą tp liw ie p r z y z n a n ie o d b io rc y p r a w a do w y b o ru s p rz e d a w c y e n e r g ii e le k tr y c z n e j lu b g a z u z ie m n e g o , a w ła ś c iw ie p r a w a do je g o z m ia n y (w p r z y p a d k u , g d y o fe ru je o n k o rz y s tn ie js z e w a r u n k i tr a n s a k c ji) j e s t je d n y m z k lu c z o w y c h e le m e n tó w z a s a d y d o s tę p u s tro n . N a d u ż y c ie m b y ło b y je d n a k s tw ie r d z e n ie , że p ra w o w y b o ru s p rz e d a w c y w p e łn i w y c z e rp u je z n a m io n a z a s a d y T P A . W o cen ie a u t o r a m o ż liw o ść w y b o ru s p rz e d a w c y s ta n o w i k o n s e k w e n c ję z a s a d y d o s tę p u s tr o n trz e c ic h , u re g u lo w a n e j a r t. 4 u s t. 2 u s ta w y p r .e n .33 T a k ie p o d e jście w y d a je się n a t u r a l n e , b o w ie m do re a liz a c ji p r a w a w y b o ru /z m ia n y s p rz e d a w c y k o n ie c z n e j e s t z a g w a r a n to w a n ie w p ie rw s z e j k o le jn o śc i p r a w a d o s tę p u s tr o n trz e c ic h o d b io rc o m (c e le m ś w ia d c z e n ia u s łu g p r z e s y ła n ia / d y s try b u c ji p a liw g a z o w y c h lu b e n e r g ii n a n ie d y s k ry m in a c y j- n y c h z a s a d a c h ). J e g o p o d s ta w o w y m z a ło ż e n ie m j e s t u d o s tę p n ie n ie i n f r a s t r u k t u r y (n p . sie c i e n e rg e ty c z n e j) n ie z b ę d n e j do p ro w a d z e n ia o k re ś lo n e j d z ia ła ln o ś c i g o sp o d a rc z e j (n p . h a n d l u e n e r g ią e le k try c z n ą ) in n y m u c z e s tn i k o m r y n k u (n p . s p rz e d a w c o m e n e r g ii e le k try c z n e j) p rz e z je j w ła ś c ic ie la lu b d y s p o n e n ta . J e s t to k o n ie c z n e ze w z g lę d u n a z in te g r o w a n ą p ionow o s t r u k t u rę u n ijn e g o r y n k u e n e rg e ty c z n e g o , n a k tó r y m k o n k u r e n c ja n ie b y ła b y m o ż li w a b e z w p ro w a d z e n ia do p o rz ą d k ó w p ra w n y c h p a ń s tw c z ło n k o w sk ic h k o m e n to w a n e j z a s a d y . U k o n s ty tu o w a n ie z a s a d y T P A w p o ls k im s y s te m ie p ra w n y m j e s t n a s tę p s tw e m im p le m e n ta c ji p o s ta n o w ie ń d y re k ty w II p a k ie tu
32 Problematyka ograniczania prawa wyboru sprzedawcy była przedmiotem postępowania antymonopolowego wszczętego jeszcze w 2006 r. Postępowanie przeprowadzone po skardze spółki Polenergia wykazało, że RWE Polska S.A., wykorzystując swoją przewagę rynkową, od 2004 do 2007 r. narzucała swoim kontrahentom na rynku dystrybucji energii elektrycznej i jednocześnie konkurentom na rynku obrotu niekorzystne warunki umów, które ograniczały pośrednio prawo wyboru sprzedawcy energii elektrycznej. Zob. decyzję Prezesa UOKiK z dnia 28 grudnia 2011 r., RWA 26/2011.
33 Zob. szerzej M. Krzykowski, Zasada dostępu stron trzecich w prawie Unii Europejskiej
le g isla c y jn e g o d la e n e r g e ty k i (2 0 0 3 /5 4 /W E i 2 0 0 3 /5 5 /W E )34. Z tr e ś c i w s p o m n ia n e g o ju ż a r t. 4 u s t 2 p r.e n . w y n ik a z o b o w ią z a n ie po s tr o n ie o p e ra to ró w s y s te m ó w do z a p e w n ie n ia w s z y s tk im o d b io rc o m ś w ia d c z e n ia u s łu g p rz e s y łu lu b d y s try b u c ji e n e r g ii i p a liw g azo w y ch . U s łu g a t a p o w in n a u w z g lę d n ia ć p o n a d to z a s a d ę ró w n e g o t r a k to w a n ia , o d b y w a ć się n a z a s a d a c h i w z a k re s ie o k re ś lo n y m w u s ta w ie i p o d leg ać p o sta n o w ie n io m u m o w y o św ia d c z e n ie u s łu g p r z e s y łu i d y s try b u c ji35.
W k o m e n to w a n e j s p ra w ie s p ó r p o m ię d z y p rz e d s ię b io rc ą a j e d n ą z g m in z o s ta ł z a in ic jo w a n y w r e z u lta c ie d ecy zji je d n o s tk i s a m o r z ą d u te r y to r ia ln e g o o p r z y s tą p ie n iu do p r z e p r o w a d z e n ia p r z e t a r g u n a w y b ó r d o sta w c y e n e rg ii e le k try c z n e j do o ś w ie tle n ia d ró g (n a je j te r e n ie i w y p o w ie d z e n iu d o ty c h c z a s o w ej um o w y ). G m in a a r g u m e n to w a ła sw oje p o s tę p o w a n ie w y m o g a m i p r a w a z a m ó w ie ń p u b lic z n y c h , o bligującego j ą do w y ło n ie n ia d o sta w c y e n e rg ii e le k try c z n e j w ła ś n ie w ty m try b ie . N ie m n ie j p rz e d s ię b io rs tw o e n e rg e ty c z n e n e g o w ało to sta n o w isk o , p o d n o sz ąc, że i n f r a s t r u k t u r a o ś w ie tle n io w a p o z o s ta w a ła je j w ła s n o ś c ią , co w y k lu c z a ło ja k ą k o lw ie k m o żliw o ść in g e re n c ji w p r z y s łu g u ją c e je j w z w ią z k u z ty m p r a w a . S p ó łk a p o n a d to k w e s tio n o w a ła p rz y z n a n ie g m in ie s t a t u s u odbiorcy, a ty m s a m y m p r a w a w y b o ru s p rz e d a w c y ze w z g lę d u n a b r a k t y t u ł u p ra w n e g o do p rz e d m io to w e j in f r a s tr u k tu r y . W obec ta k ie j p o s ta w y p r z e d s ię b io rc y o r g a n a n ty m o n o p o lo w y zw ró cił się do P r e z e s a U r z ę d u R e g u la c ji E n e r g e ty k i o w y ra ż e n ie o p in ii w b u d z ą c y c h w ą tp liw o ś c i k w e s tia c h . K lu czo w y w ty m k o n te k ś c ie j e s t p o g lą d r e g u la to r a , „zg o d n ie z k tó r y m b r a k j e s t u z a s a d n ie n ia d la p o z b a w ie n ia g m in y (n ie z a le ż n ie od o k o liczn o ści czy ją w ła s n o ś ć s ta n o w i i n f r a s t r u k t u r a o św ie tle n io w a ) p r a w a w y b o ru s p rz e d a w c y e n e r g ii e le k try c z n e j n a b y w a n e j w c e la c h o św ie tle n io w y c h . N a le ż y b o w ie m z a u w a ż y ć , że - sto s o w n ie do a r t. 18 u s t. 1 p k t 3 u s ta w y P ra w o e n e rg e ty c z n e - to g m in a p o n o si k o s z ty z ty m z w ią z a n e (w y d a ją c n a t e n cel p u b lic z n e p ie n ią d z e ). Z a te m ir r a c jo n a ln e b y ło b y p rz y ję c ie , że n ie m o że m ie ć ża d n e g o w p ły w u n a c e n ę n a b y w a n e j e n e rg ii, w szczeg ó ln o ści, że po lib e ra liz a c ji r y n k u c e n y te p o z o s ta ją p o z a k o n tr o lą P r e z e s a U R E ”.
P rz y to c z o n e s ta n o w is k o r e g u la to r a w s k a z u je n a b r a k p o d sta w , k tó r e u z a s a d n ia ły b y a r g u m e n ta c je p rz e d się b io rc y . P ró b u ją c o d n a le ź ć i o c en ić r z e c z y w iste źró d ło z a c h o w a ń d o m in a n ta b ę d ą c y c h p r z e d m io te m p o w y ższej a n a lizy, n ie m o ż n a n ie o d n ie ść się do k o n te k s tu , j a k i to w a rz y s z y ł te j s p ra w ie . C h o d z i w ty m p r z y p a d k u o p o w ią z a n ia k a p ita ło w e , ja k i e łą c z ą s p ó łk ę E N E R - GA O P E R A T O R z p o d m io te m , k tó r y d o s ta r c z a ł e n e r g ię e le k tr y c z n ą (i z k tó r y m g m in a m ia ła z a w a r tą u m o w ę k o m p le k s o w ą o b e jm u ją c ą s p rz e d a ż i d y s
34 Ustawa z dnia 4 marca 2005 r. o zmianie ustawy - Prawo energetyczne oraz ustawy - Prawo ochrony środowiska (Dz. U. nr 62, poz. 552).
35 Zob. M. Pawełczyk, B. Pikiewicz, Funkcjonowanie zasady TPA w elektroenergetyce
w prawie polskim, [w:] M. Wierzbowski, R. Stankiewicz (red.), Współczesne problemy prawa energetycznego, Warszawa 2010, s. 92.
Nadużywanie pozycji dominującej na polskim rynku energetycznym... 141 try b u c ję e n e rg ii) - s p ó łk ą E N E R G A O B R Ó T S.A. P o d m io ty te , choć n ie z a le ż n e p o d w z g lę d e m p r a w n y m 36, f u n k c jo n u ją w r a m a c h je d n e j g r u p y k a p ita ło w ej E N E R G A S .A . i p o z o s ta ją w s t r u k t u r z e p r z e d s ię b io r s tw a z in te g r o w a n e go p io n o w o . T y m s a m y m m o ż n a d o m n ie m y w a ć , że p rz e d s ię b io r c a , k tó r e m u z a rz u c o n o s to s o w a n ie n ie d o z w o lo n e j p r a k t y k i , ś w ia d o m ie u n ie m o ż liw ia ł w e jśc ie n a r y n e k s ą s ie d n i - o b r o tu e n e r g i ą e le k tr y c z n ą - n o w y c h k o n k u r e n tó w c e le m o c h ro n y p r z e d p o te n c ja ln ą k o n k u r e n c ją p o w ią z a n e j k a p i t a ł o wo s p ó łk i. O s ta te c z n ie P r e z e s U O K iK u z n a ł s to s o w a n ą p rz e z E N E R G Ę O P E R A T O R p r a k t y k ę z a n a r u s z a j ą c ą o k r e ś lo n y w a r t . 9 u s t . 1 u .o .k .k . z a k a z n a d u ż y w a n ia pozycji d o m in u ją c e j i n a ło ż y ł k a r ę p ie n ię ż n ą w w y so k o ści 2 6 0 4 1 5 zł.
I n fin e w a r to zw ró cić u w a g ę n a o rz e c z n ictw o P r e z e s a U O K iK d o ty czące
r y n k u g a z u z ie m n e g o . O d m ie n n a sp e c y fik a te c h n ic z n a te g o r y n k u s p r a w iła , że je g o lib e r a liz a c ja p o s tę p o w a ła z n a c z n ie w o ln iej n iż r y n k u e n e r g ii e le k t r y c z n e j . K o r o n n y m d o w o d e m n a p o t w ie r d z e n ie p o s ta w io n e j t e z y j e s t ok. 98% u d z ia ł w r y n k u sp rz e d a ż y g a z u ziem nego w P olsce je d n eg o p rz e d się b io r s tw a e n e rg ety czn e g o - P olskiego G ó rn ic tw a N aftow ego i G azo w n ictw a S .A .37 N a sz c z e g ó ln ą u w a g ę z a s łu g u ją d w ie d ecy zje P r e z e s a U O K iK d o ty c z ą c e tej sp ó łk i w y d a n e w 2 0 1 2 r.38 W p ie rw s z e j ze s p r a w w ą tp liw o ś c i o r g a n u a n ty m o n o p o lo w eg o w z b u d z iły p o s ta n o w ie n ia um ów , k tó r e u t r u d n i a ł y n ie k tó r y m k o n tr a h e n to m w y p o w ie d z e n ie u m o w y d o s ta r c z a n ia p a liw a w s y tu a c ji z m ia n y sp rz e d a w c y . Z g o d n ie z n im i, z ło ż e n ie o ś w ia d c z e n ia o w y p o w ie d z e n iu u m o w y po 30 w r z e ś n ia d a n e g o r o k u p o w o d u je, że u le g a o n a r o z w ią z a n iu z k o ń c e m n a s tę p n e g o r o k u . T a k d łu g ie te r m in y w y p o w ie d z e n ia , k tó r e w s k r a jn y c h p r z y p a d k a c h s ię g a ły 15 m iesięcy , m o g ły p o te n c ja ln ie z n ie c h ę c a ć p a r tn e r ó w h a n d lo w y c h p rz e d s ię b io rc y do re z y g n a c ji z u m o w y i s k o r z y s ta n ia z u s łu g in n y c h p o d m io tó w . W to k u p ro w a d z o n e g o p o s tę p o w a n ia u p ra w d o p o d o b n io n o , że s to s o w a n e p r a k ty k i n a r u s z a ły a r t. 9 u s t. 2 p k t 5 u .o .k .k . o ra z 102 T r a k t a t u o f u n k c jo n o w a n iu U n ii E u r o p e js k ie j. Ze w z g lę d u je d n a k n a d o b ro w o ln e z o b o w ią z a n ie się P G N iG S .A . do z m ia n y k w e s tio n o w a n y c h p o s ta n o w ie ń u m o w y P r e z e s U O K iK z d e c y d o w a ł się w y d a ć tzw . d ecy zję z o b o w ią z u ją c ą ( a r t . 12 u s t . 2 u .o .k .k .). N a je j p o d s ta w ie s p ó łk a z o b lig o w a ła się sk ró c ić o k re s w y p o w ie d z e n ia u m o w y w s y tu a c ji, g d y k o n t r a h e n t z a m ie r z a z m ie n ić sp rz e d a w c ę g a z u do k o ń c a n a s tę p n e g o m ie s ią c a , po k tó r y m z o s ta ła zło ż o n a re z y g n a c ja ,
36 Zob. art. 9d pr.en.
37 Udziały rynkowe PGNiG S.A. wynoszą: 97% w łącznej sprzedaży gazu; 98% w sprzeda ży gazu odbiorcom indywidualnym; 100% (prawie) w krajowym wydobyciu gazu; 100% w maga zynowaniu gazu. Poza Grupą Kapitałową PGNiG S.A. działa ok. 30 innych niedużych niezależ nych podmiotów zajmujących się dystrybucją i obrotem gazem, z których największe znacze nie mają: Media-Odra-Warta, G.EN GazEnergia S.A., Gaz Technologia i Energia Sp. z o.o., KRI Sp. z o.o. zob. Struktura polskiego rynku gazu, [online] <www.cire.pl>, dostęp: 22.05.2013.
38 Zob. decyzje Prezesa UOKiK z dnia 13 kwietnia 2012 r., DOK - 1/2012 i z dnia 5 lipca 2012 r., DOK - 2/2012.
