Tendencje współczesnej teologii sakramentu bierzmowania

(1)

Dariusz Z. Skrok

Tendencje współczesnej teologii

sakramentu bierzmowania

Studia Theologica Varsaviensia 42/2, 43-70

(2)

S t u d i a T h e o i o g i c a V a r s a v i e n s i a U K S W

42 ( 2 0 0 4 ) n r 2

KS. D A R IU S Z Z. S K R O K

TENDENCJE W SPÓŁCZESNEJ TEOLOGII SAKRAMENTU BIERZMOWANIA

T r e ś ć : W stęp; I. B ierzm ow anie ja k o sa k ra m e n t inicjacji chrześcijańskiej; II. T rynitarno-chrystologiczny w ym iar sa k ra m e n tu bierzm ow ania; III. P neum a- tologiczny w ym iar sa k ra m e n tu bierzm ow ania; IV. Eklezjologiczny w ym iar sa k ra m e n tu bierzm ow ania; V. T eologiczno-antropologiczny w ym iar sa k ra m e n tu bierzm ow ania; Podsum ow anie. Z u sam m enfassung.

W STĘP

S obór W atykański II wywarł znaczący wpływ na k ształt teologii sa k ra m e n tu bierzm o w ania. Z ap o c zątk o w a ł bow iem now e p a trz e nie na rzeczyw istość sa k ra m e n ta ln ą , w tym n a sak ram en t b ierz m o w a n ia .1 P otw ierd zen iem nau k i soborow ej stał się opublikow any w 1971 ro k u nowy O b rz ęd S ak ra m e n tu B ierzm o w ania.2 W K onsty tucji A po stolskiej D ivinae consortium naturae z dn ia 15 sierp n ia 1971 ro k u p ap ież P a w e ł V I p rzedstaw ił teolo g ię sak ram en tu bierzm o w an ia oraz określił isto tę o b rz ęd u tego sak ram en tu . Ta wy k ład n ia teo lo giczna sta ła się w oczywisty sposób obow iązująca w całym K ościele.

W tym k o n tek ście należy poczynić pew ną, ja k się w ydaje, isto tn ą obserw ację. N aw et p o b ieżn e zap o zn an ie się z lite ra tu rą teo log icz n ą dotyczącą sa k ra m e n tu b ierzm o w ania prow adzi do w niosku, że w przew ażającej m ierze dotyczy o n a w ym iaru teo lo giczno -pastoral- nego. Ja k wykaże poniższe o p racow anie, do rzadkości n ależą o p ra cow ania z zakresu teologii system atycznej (dogm atycznej). W n i

' Por. SC 71.

2 Ordo C onfirm ationis (O brzędy bierzm ow ania), W ydanie po lsk ie, K atow ice 1975 (sk ró t: О С ).

(3)

4 4 KS. D A R IU S Z Z . S K R O K

niejszym o p raco w an iu zo stan ą u k az an e ten d en c je w spółczesnej teologii sa k ra m e n tu b ierzm ow ania. W asp ek cie m etodologicznym należy ko n sek w en tn ie dążyć z je d n e j stro n y d o o d d zielen ia p łasz czyzny refleksji dogm atycznej od teo lo g iczn o -p asto raln ej, z drugiej zaś pokazyw ać w zajem ne pow iązania tych dziedzin. Z d aje się, że najw ażniejszym z tych pow iązań jest za d an ie p rz eło żen ia zasad d o gm atyki na język działań praktycznych.

W niniejszym op raco w an iu zo stan ie p o d ję ta p ró b a zb ud ow ania „zw ierciad ła”, rod zaju idealn eg o o b ra zu teologii sak ram en tu b ierz m ow ania, z którym n a stęp n ie m ożna sk o n fro n to w ać faktyczny stan św iadom ości ludzi w ierzących w zak resie w iedzy na te m a t b ierz m o w ania. P raktyczną w iedzę na tem at teg o sa k ra m e n tu , jego zn acze nie dla życia chrześcijan in a pozw alają u stalić b a d a n ia z zak resu so cjologii religii, p o d ejm o w an e p rzez ośro d k i teologii p asto raln ej w Polsce.

W ydaje się, że w spółczesną k atolicką teo lo g ię teg o sak ram en tu , rozp atry w an ą na płaszczyźnie refleksji teo retyczn ej (system atycz nej) m o żn a zaw rzeć w następu jących za gad nieniach : b ierzm o w an ie jak o sa k ra m e n t inicjacji chrześcijańskiej (I), tryn itarn o -ch ry sto lo - giczny w ym iar sa k ra m e n tu bierzm o w an ia (II), p neu m atolog iczn y w ym iar sa k ra m e n tu b ierzm ow ania (III), eklezjologiczny w ym iar sa k ra m e n tu b ierzm o w an ia (IV ) o ra z teolo giczno -an tro p o lo g iczn y w ym iar s a k ra m e n tu b ierzm o w ania (V ).

I. BIERZM OW ANIE JAKO SAK RAM ENT INICJACJI C H RZEŚC IJA ŃSK IEJ

W sw oim nauczaniu , najpóźniej od czasów S o b o ru W atykańskie go II, K ościół w yraźnie u p o m in a się o d ow artościo w an ie s a k ra m e n tów w tajem n iczenia chrześcijańskiego.3 Są nim i sak ram en ty chrztu, b ierzm o w an ia i E ucharystii. S ak ra m e n t b ierzm o w an ia n a b ie ra sw o jeg o znaczen ia w łączności z ch rztem i E uch arystią. D aw ał tem u w yraz P a w e ł V I w K onstytucji A po stolskiej o sak ram en cie

5 O brzęd bieizm ow ania należ}' rozpatrzyć i w ten sposób ująć, aby się ja sn o uwydatnił ścisły

zw iązek tego sakram entu z całym w tajem niczeniem chrześcijańskim. Dlatego wypada, aby o d n o  wienie przyneczeń, złożonych na chrzcie, poprzedzało przyjęcie tego sakram entu. Jeśli to wskaza ne, bierzm owania m ożna udzielać podczas M szy św. Dla tego obrzędu po za M szą należy przygo tow ać fo rm u łę wprowadzającą (SC 71).

(4)

bierzm ow ania, k tó ra u stanaw iała nowy ob rzęd b ierzm ow an ia w d u chu teologii p o soborow ej.4 A k c en tu je to d o b itn ie K atechizm K o

ścioła Katolickiego: S akram en t bierzm ow ania wraz z chrztem i E u  charystią należy do ‘sakram entów w tajem niczenia chrześcijańskiego’, którego je d n o ść po w inna być zachow ana. N ależy zatem wyjaśniać wiernym, że przyjęcie tego sakram entu jest konieczne ja k o dopełnienie laski chrztu. Istotnie, ‘przez sakra m ent bierzm ow ania (ochrzczeni) jeszcze ściślej wiążą się z Kościołem, otrzym ują szczególną m o c D u  cha Świętego i w ten sposób jeszcze m ocniej zobow iązani są, ja k o praw dziw i św iadkow ie Chrystusa, do szerzenia wiary słow em i uczyn kiem oraz do bronienia je j

1.1. Jed n ość sakram entów inicjacji chrześcijańskiej

Sens jedności sak ram en tó w w tajem niczenia chrześcijańskiego w yraża już sam nowy O b rzęd C hrztu dzieci, gdy stw ierdza: L u dzie

uwolnieni z m ocy ciem ności przez sakram enty chrześcijańskiego wta jem niczenia razem z Chrystusem umarli, razem z N im pogrzebani

i zmartwychwstali, otrzymują D ucha przybrania za synów i odprawiają z całym ludem B ożym p a m ią tkę Śmierci i Zm artwychw stania Pańskie g o !’ T rudno byłoby więc m ówić o teologii sak ram en tu bierzm ow ania

b ez zw rócenia uwagi na dwa p o zostałe sakram enty w tajem niczenia chrześcijańskiego. C hrzest i bierzm ow anie w łączają człow ieka w p asch aln ą tajem nicę C hrystusa i tw orzą Kościół, n ad ając m u o k reślo n ą stru k tu rę. C hrzest czerpie swoją skuteczność z tajem nicy m ęki i zm artw ychw stania Pańskiego, n ato m iast bierzm ow anie łączy już o chrzczonego z łaską Pięćdziesiątnicy, łaską C hrystusa uw ielbio nego, który ożywia swój K ościół przez D u c h a Świętego. C hrzest s ta nowi p u n k t wyjścia inicjacji, E uchary stia jej uk o ro n o w an ie - jest p ełn ią w p o rz ąd k u sakram entalnym . S ak ram en t bierzm ow ania to drugi e ta p na d ro dze do całkow itego zjednoczenia z C hrystusem w E ucharystii. Przyjm ując E ucharystię, człow iek p otw ierdza przy- m ierże zaw arte z B ogiem w chrzcie i bierzm ow an iu .7

[ 3 ] T E N D E N C J E W S P Ó Ł C Z E S N E J T E O L O G I I S A K R A M E N T U B IE R Z M O W A N IA 4 5

J Por. Obrzędy bierzm owania. Konstytucja A p o sto lska , K atow ice 1975, s. 12-13. 5 KKK 1285. A utorzy KKK cytują tu L G 11.

'' Obrzędy Chrztu dzieci, W prow adzenie ogólne n r 1, K atow ice 1987.

7 D. Z i m o ń, O dnowiona liturgia sakram entu bieizm ow ania, „Śląskie S tu d ia H istoryczno- -Teologiczne” V III (1975), s. 286.

(5)

4 6 KS. D A R IU S Z Z . S K R O K [ 4 ]

Je d n o ść pow stająca m iędzy sak ram en tam i w tajem n iczenia chrześcijańskiego m a c h a ra k te r więzi ontologicznej i eklezjaln ej.8 B ierzm ow an ie je st więc zgodnie z tradycją pierw szych w ieków d a l szym e ta p e m ch rześcijańskiego w tajem n iczen ia.9

W pierw szej więc kolejności uw idacznia się zw iązek bierzm o w a nia z sa k ram en tem chrztu św iętego. We w stępie do O b rzęd ów bierzm o w an ia czytamy: O chrzczeni przechodzą dalszy etap chrześci

jańskiego w tajem niczenia przez sakram ent bierzmowania. W nim otrzym ują D ucha Świętego, który w dzień Pięćdziesiątnicy został zesła ny przez Pana na A p o sto łó w ,10

W sam ym o b rzęd zie bierzm o w an ia zw iązek z sa k ra m e n te m c h rztu św. jaw i się w o d n o w ien iu przyrzeczeń chrzcielny ch 11. K a n dydaci do bierzm o w an ia p o ra z pierw szy w swoim życiu p ublicznie w yznają w iarę, w k tórej zostali ochrzczeni, a te ra z w yrażają g o to w ość trw an ia przy C hrystusie i Jego E w angelii.12 M a to d o n io słe

Por. W. Ś w i e r z a w s k i, Bierzm ow anie, W rocław 1987, s. 14n. A utor, w yjaśniając związek sa k ram en tó w w tajem niczenia chrześcijańskiego, p rzed staw ia teologiczne znaczenie tych sa k ram en tó w dla życia chrześcijańskiego: Każdy z nich na swój sposób i coraz pełniej w tajem ni

cza w m isterium Chrystusa, w Jego śm ierć i chwalebne zmartwychwstanie. Przez przyjęcie chrztu człowiek umiera i zm artwychwstaje w Chrystusie, ale w sposób niejako 'zaczątkow y’, nawet bo wiem p o chrzcie, ch o ć zostaliśm y zakoizenieni w Chiystusie, dalej żyje w nas stary człowiek ze skłonnościam i do grzechu i zdrady. Przez bierzm owanie te zaczątki świętości i zbawienia, ja k ie chrzest złoży! w duszy człowieka, zostają utwierdzone, um ocnione i ja k b y ochronione przed la rum ich utratą. Bierzm owanie i Eucharystia m ają ten sam cel, co chrzest: m ają doprow adzić do tego, byśm y jeszcze bardziej um arli dla grzechu i równocześnie jeszcze głębiej zakorzenili się we wspólnotę Kościoła, która jest żywa i dynam iczna, pom aga nam lepiej rozum ieć i tym sam ym bardziej się zagłębić w ow o paschalne przejście o d grzechu do świętości (...) Tak więc sakram en ty inicjacji - chrzest, bierzm owanie i Eucharystia - kształtują w nas dojizalą wiarę i dojrzałą m i łość. czyli to, co je st skrótem chrześcijaństwa, bo dopiero ten jest w p ełn i chrześcijaninem, kto m a taką wiarę i miłość. G dy m ów im y o dojrzalej wierze i dojrzalej miłości, m a m y na m yśli bar dzo ścisły zw iązek z Chrystusem, polegający przede wszystkim na więzi sakram entalnej i m o d li tewnej. W m odlitw ie bowiem, jeśli je st ona wyrazem miłości, m iło ść do Chrystusa przelewa się w kierunku człowieka; kto naprawdę m iłuje Boga, równocześnie m iłuje drugiego człowieka.

5 Por. S. C z e r w i k , Struktura i teologia odnowionej liturgii sakram entu bierzmowania, w:

M ateriały z kursów homiletyczno-katechetyczno-łituigicznych 1972-1974, W arszawa 1979, s. 249. " Por. Sakram enty wtajem niczenia chrześcijańskiego, red. J. K u d a s i e w i c z , W arszawa

1981, s. 156-168. Por. także: B. M o k r z y c k i , Droga chrześcijańskiego w tajem niczenia, W ar szawa 1981. s. 292-295; A. S k o w r o n e k , Sakram enty wiary. T. 1, W łocław ek 1995, s. 227-237: W. S c h e n k , Liturgia sakram entów świętych cz. I. L ublin 1964; W. H r y n i e w i c z , Nasza

Pascha z Chrystusem, Lublin 1987, s. 304-307; C. K r a k o w i a k , Bierzm owanie w kontekście inicjacji chrześcijańskiej, A K 68 (1977) t. 88 n r 409, s. 242-246.

O C . W stęp ogólny n r 1. " Por. O C 23.

(6)

[ 5 ] T E N D E N C J E W S P Ó Ł C Z E S N E J T E O L O G U S A K R A M E N T U B IE R Z M O W A N IA 4 7

zn aczenie dla k ształto w an ia w sposób św iadom y i wolny postaw ży ciowych, drogi po w o łan ia i o p ow iedzenia się za niezbyw alnym i w artościam i, ja k ie w inny stać się tw orzyw em do jrzałeg o życia chrześcijańskiego. B ierzm ow anie więc p rzedstaw ia się jak o sa k ra m e n t wiary: za k ła d a o n o w iarę otrzy m aną na chrzcie o raz rozw ija ną przez o sob istą w sp ó łp ra cę ochrzczonego z danym m u przez B o ga w K ościele d a re m w iary.13

N ie bez znaczenia p o zostaje rów nież zw iązek b ierzm ow ania z E u charystią. Już w stęp do O brzędów B ierzm ow ania w yraźnie zazn a cza, że Bierzm ow ania udziela się zwy>kle w czasie M szy s'w., aby jaśniej

ukazał się ścisły zw iązek tego sakram entu z całym w tajem niczeniem chrześcijańskim, które osiąga szczyt w przyjęciu Ciała i Krwi C hystusa. Dlatego właśnie bierzm ow ani uczestniczą w Euchaiystii, przez którą ich w tajem niczenie chrześcijańskie zostaje dopełnione (O C 13).

E u ch ary stia stanow i w ięc kulm inację p ro c esu w tajem n iczenia chrześcijańskiego. M im o, że w p raktyce duszpastersk iej kolejność sak ram en tó w w tajem n iczen ia zostaje zm ien io n a w po ró w n aniu z tym, co było w tradycji pierw szych wieków , to je d n a k nie chodzi tu jed y n ie o zachow anie chronologii, lecz p rz e d e wszystkim te o lo gicznego sensu.

A utorzy K atechizm u Kościoła K atolickiego dają wyraz staro ż y tn e m u p rz ek o n an iu K ościoła, iż siedem sak ram en tó w świętych, tak jak zatw ierdził je o statec zn ie S ob ó r Trydencki, towarzyszy ludzkiem u życiu i stanow i p ew n ą p a ra le lę do n a tu ra ln e g o życia człow ieka.14 Ci sam i auto rzy stw ierdzają też, że sak ram en ty w tajem niczen ia c h rze ścijańskiego stan o w ią fu n d a m e n t całego życia ch rześcijań skieg o.'5 C hrzest i bierzm o w an ie, w ich p rz ek o n an iu , uzd aln iają człow ieka w ierzącego do celebracji litu rgii.16

1.2. H istoryczne korzenie jed n ości sakram entów chrztu i bierzm owania

S p o śró d s a k ra m e n tó w inicjacji ch rześc ijań sk ie j w relacji szcze gólnej bliskości p o z o s ta ją c h rz e st i b ierz m o w an ie. W K o ściele

15 Por. Sakram enty, dz. cyt., s. 170. 14 Por. KK K 1210.

15 Por. KK K 1212. 16 Por. KKK 1119.

(7)

4 8 KS. D A R IU S Z Z. S K R O K _[6]

staro ż y tn y m istn ia ł zwyczaj u d z ie la n ia b ie rz m o w a n ia p rz ez gest w ło że n ia rąk i n a m a sz c z e n ia w b e z p o śre d n im n a stę p stw ie s a k ra m e n tu ch rztu . Z a c h o d n i zwyczaj n a k ła d a n ia rą k za sad n iczo p rz e z b isk u p a sp o w o d o w a ł czasow y d ystan s p o m ięd zy ch rztem a b ie rz m o w a n ie m , u d zielan y m w starszym w ieku. O ile K ościół zaw sze p o d k re ś la ł k o n iecz n o ść c h rz tu d o zb a w ien ia (u w z g lę d n ia ją c d o k try n ę o tzw. ch rzcie p ra g n ie n ia ), o tyle np. S o b ó r T ry d e n c ki n ie stw ierd z a, że s a k ra m e n t b ie rz m o w a n ia je s t k o n ieczn y do zb a w ien ia. N ie o z n a c z a to ż a d n ą m ia rą n egacji zw iązku ch rztu i b ierz m o w an ia. Z g o d n ie z trad y c y jn ą d o k try n ą b ie rz m o w a n ie w z m a cn ia w iarę, je s t d o p e łn ie n ie m c h rz tu i w sp o só b trw ały o k re śla sta tu s b ie rz m o w a n e g o w K ościele. Z tej racji n ie m o że być o n o p o w ta rz a n e .17

P oczątkow a łączność sak ram en tó w ch rztu i b ierzm o w an ia uległa je d n a k rozpadow i. Po raz pierw szy sak ram en ty te zo stają p o tra k to w an e w teologii ja k o o d d zieln e znaki św ięte w „ A d v ertam u s”, w hom ilii F a u s t u s a z R i e z . Użył on p o ró w n a n ia do u z b ro jo n e go żołn ierza, gotow ego do walki z w rogiem . Taka teo lo g ia b ie rz m o w ania staje się z biegiem czasu pod staw ą oficjalnej za cho dn iej te o logii tego sak ram en tu . W edług ś w . T o m a s z a z A k w i n u w sa k ra m e n cie bierzm o w an ia chrześcijanin otrzym uje d o d atk o w ą m oc D u c h a Św iętego, służącą zw alczaniu nieprzyjaciół w iary C h ry stu so wej. W sak ram en cie chrztu n a stę p u je duchow e o d ro d z e n ie , p o d o b n e do z ro d zen ia fizycznego. B ierzm ow anie zaś stanow i w ażny e ta p na d ro d z e n ad p rzy ro d z o n eg o dojrzew ania. Z racji teologicznych m otyw ów A k w in ata p o d k re śla zw iązek teologii b ierzm o w an ia z z a g ad n ien ie m ch rztu doro sły ch .18

R acje h isto ry czn e w sk azu ją je d n o z n a c z n ie na łącz n o ść genezy b ie rz m o w a n ia z s a k ra m e n te m ch rztu . B ierzm o w a n ie ro zw in ęło się z ch rztu . Ten zw iązek je s t w yraźnie d o strzeg aln y , ch oć nie m o żn a nie zauw ażyć o d rę b n o śc i p o m ięd zy o bu tym i s a k r a m e n ta m i.11-’ M im o to nikt nie w ątp i, że c h rzest i b ie rz m o w a n ie nie z n a j d u ją się na tym sam ym p o zio m ie w kw estii k o n ieczn o ści do z b a

” Por. K. R a h n e r , Sakram enty Kościoła. M edytacje, przel. J. Zychow icz, Kraków' 1997, s. 38n. Por. także: A. S k o w r o n e k , Sakram enty w ogólności. Chrzest - B ierzm ow anie. W ło  cław ek 1995, s. 227-244.

IS Por. U . S c h w a l b a c h , Firm ung undreligióse Sozialisation. In nsbruck 1979, s. 27-29. Por. A. S k o w r o n e k , Sakram enty w ogólności: Chtzest - Bierzmowanie, dz. cyt., s. 211-213.

(8)

w ienia. W ynika to z o gólniejszej reguiy, k tó ra mówi o tym , że nie w szystkie s a k ra m e n ty są je d n a k o w o w ażn e i w tym sam ym sto p n iu k o n iecz n e do zb a w ie n ia .20 N ależy się zgodzić z tw ierd z en iem , że ch rzest i b ie rz m o w a n ie są ak tam i, k tó re tw o rzą K ościół, stan o w ią 0 jeg o stru k tu rz e i o św iecają go, łącząc z Jez u sem C hrystusem . S ym boliczne d z ia ła n ie c h rztu w łącza człow ieka w za k res sk u te c z ności łaski p asc h aln ej, n a to m ia s t b ierz m o w an ie to akt sym b olicz ny, łączący o ch rzcz o n eg o z łask ą P ięćdziesiątnicy. Tak w ięc b ie rz m ow an ie stanow i św ięty z n a k p ełn ej tran sfo rm acji ludzkości. P o czątk iem tej p rz em ian y je st łask a p a sc h aln a. Z a ró w n o c h rzest ja k 1 b ierz m o w an ie są d ziała n ia m i K ościoła, k tó re o d n o szą się do człow ieka w je g o k o n k re tn e j sytuacji eg zy sten cjaln o -h isto ry czn ej. Ł ask a Je z u sa C h ry stu sa urzeczyw istnia się w histo rii, przyjm u jąc o k re ślo n e , uch w ytne form y. W te n sp o só b h isto ria zb aw ien ia ro z w ija się w k ie ru n k u o sta te c z n e j p ełn i, ja k ą je st p o n o w n e przyjście C h ry stu sa.21

W teo lo g ii, z a ró w n o m a g iste ria ln e j ja k i u p ra w ian ej p rz e z t e o logów , istn ie je w yraźn a zg o d a co do teg o , że b ie rz m o w a n ie s ta now i u z u p e łn ie n ie s a k ra m e n tu ch rztu . F ak t te n zn acząco rz u tu je n a te o lo g ię b ie rz m o w a n ia i sp raw ia, że rozw ija się o n a n ie ja k o w c ie n iu teo lo g ii ch rzcieln e j. D o k u m e n ty V atican u m II p o d k r e ślają w zajem ny n a tu ra ln y w ręcz zw iązek c h rz tu i b ie rz m o w a n ia ,22 je d n a k a u to rz y K K K n ie p o z o sta w ia ją w ątpliw o ści co do teg o, że b ie rz m o w a n ie je d y n ie „ u m a c n ia ” i d o p e łn ia n am a sz c z e n ie c h rz c ie ln e ,23 że p rzy jęcie b ie rz m o w a n ia je s t k o n ieczny m u z u p e ł n ie n ie m łaski c h rz tu .24 G e st n a m asz cze n ia, k o n firm ac ja, to d o p e łn ia ją c e p o tw ie rd z e n ie ch rz c ie ln e g o w ta je m n ic z e n ia , b ę d ą c e ró w noczesn ym u m o c n ie n ie m łaski c h rz tu , p e łn ią d aró w D u c h a Ś w ięteg o .25 D o p ie ro c h rzest i b ie rz m o w a n ie , w zięte ra zem , u z d a l n ia ją do ce le b rac ji litu rg ii.26

[ 7 ] T E N D E N C J E W S P Ó Ł C Z E S N E J T E O L O G I I S A K R A M E N T U B IE R Z M O W A N IA 4 9

211 Por. K. R a h n e r, Sakram enty K ościoła, dz. cyt., s. 37.

21 Por. L a confermazione. Probierni ep ro p o ste, trad. di M. C a r e , L eum ann-T orino 1975, s. 51-53. 22 Por. SC 71, L G 11. 23 Por. n r 1242. 24 Por. n r 1285. Por. KK K 1289. 2sPor. KK K 1119.

(9)

5 0 KS. D A R IU S Z Z . S K R O K _[8]

1.3. Specyfika bierzm ow ania ja k o sakram entu inicjacji chrześcijańskiej w aspekcie Chrztu i E ucharystii

S ob ó r W atykański II p o strzeg ał b ierzm ow an ie jak o d o p ełn ien ie chrztu. To oczywiste stw ierd zen ie teolog iczn e znalazło swój specy ficzny wyraz w p rz ek o n an iu , że b ierzm ow anie znosi i u zu p ełn ia braki chrztu . W czasie o b ra d soborow ych pow oli d ojrzew ało p rz e k o n an ie, że b ierz m o w an ie je st sa k ra m e n te m ch rześcijańskiego w ta jem niczen ia. D o d a ć należy, że p ojęcie to było stoso w ane w z ró żn i cow anym , n iejed n o ro d n y m zn aczen iu .27 O ryginalnym w k ład em S o b o ru W atykańskiego II do teologii bierzm o w an ia p o strze g an eg o ja ko sa k ra m e n t chrześcijańskiej inicjacji jest in te rp re ta c ja misji ch rześcijan in a w analogii do tro jakiej misji Jezu sa C hrystusa: p ro rockiej, k apłańskiej i królew skiej.

D u c h Święty, k tóry we chrzcie zapoczątk o w ał now e życie w czło w ieku, stał się je d n o c z e śn ie spraw cą u p o d o b n ie n ia do C hrystusa P ro ro k a , K a p ła n a i K róla. W sak ram en cie b ierzm o w an ia n a stęp u je now a in terw en cja D u c h a Św iętego i chrześcijanin zo staje d o sk o n a lej u p o d o b n io n y d o C hrystusa. P o tró jn a m isja o trzy m an a ju ż n a chrzcie zyskuje te ra z nowy dynam izm . Z n a k ie m teg o d zieła jest uczestnictw o w iernych ochrzczonych i bierzm ow anych w E u c h a ry stii, zw łaszcza w E u ch ary stii nied zieln ej.28

B ierzm ow any, u czestnicząc w p ro roczej m isji C hrystu sa, w sp o sób b ard ziej św iadom y uczestniczy w liturgii słow a B ożego. O b d a rzony zm ysłem w iary i łaską słowa, głębiej w nika w B oże ob jaw ie nie, w yznaje swą w iarę i staje się zdolny do u jaw n ien ia m ocy E w a n gelii w życiu codzienn ym , rodzinnym i społecznym , a tak że do o b ro n y w iary.29 J e st to za d an ie ściśle zw iązane z ap osto lstw em , z m isją ew angelizacyjną w obec św iata, w k tórym chrześcijanin bierzm ow any żyje.

P o d ejm u jąc k ap łań sk ą funkcję C hrystu sa b ierzm ow any łączy w E uch ary stii o fia rę w łasneg o życia, pracy, cierp ien ia, odpoczynku, obow iązków sta n u i zaw odu, przeżyw anych „w D u c h u ”, z o fiarą J e zusa C h rystusa.30 J e st to spraw dzian chrześcijańskiego życia, k tó re 27 Por. do sk o n a le analizy p ro b lem u w: J. Z e r n d l , Die Theologie der Firm ung in der Vorbe-

reitnug u n d in den A k te n des Zweiten Vatikanischen Konzils, P a d e rb o trn 1986, s. 46-48.

2S Por. Sakram enty w tajem niczenia chrześcijańskiego, dz. cyt., s. 175. N Por. tam że.

(10)

[ 9 ] T E N D E N C J E W S P Ó Ł C Z E S N E J T E O L O G U S A K R A M E N T U B IE R Z M O W A N IA 5 1

go isto ta polega na przeżyw aniu w szystkiego w łączności z C h ry stu sem , w pełni p o d d a n ia kierow nictw u D u c h a Świętego.

W reszcie funkcja królew ska, czyli służebn a, C hrystusa w życiu człow ieka ochrzczonego i b ierzm ow anego m a rów nież swoje o d n ie sienie do E ucharystii. W yrazem takiej postaw y służebnej w zg ro m a dzeniu liturgicznym b ęd zie p o d ejm o w an ie funkcji liturgicznych.51 P o n a d to o takiej postaw ie zaśw iadczą k o n k re tn e czyny ap ostolsk ie i życie w edle w ym agań Ew angelii.

Z aró w n o sam ob rzęd sa k ra m e n tu bierzm o w an ia ja k i w skazania d o k u m en tó w K ościoła o raz liczne wypowiedzi teologów je d n o znacznie u jm u ją b ierzm ow anie w ścisłej jed n o ści z sak ram en tem chrztu i E ucharystii, co spraw ia, że należy w idzieć je jak o etap y w tajem n iczenia chrześcijańsk iego.32 C h rzest i b ierzm ow anie są sa kra m e n tam i, k tó re tw orzą K ościół, n ad a ją c m u o k re ślo n ą stru k tu rę o ra z w łączają człow ieka w p asc h aln ą tajem nicę C hrystusa. C hrzest je st znak iem m iłości B oga d o up ad łej ludzkości i Jeg o uśw ięcającej mocy, p rzez za n u rz e n ie w śm ierć i zm artw ychw stanie Jezu sa C hry stusa (por. R z 6,4-5). Je st on sym bolicznym ak tem , p rzez który o d nosi O n zwycięstwo w grzesznym człow ieku i dalej chce w nim ro z w ijać swe dzieło pro w adząc go do jed n o ści (co m m u n io ) z B ogiem .33 B ierzm ow anie o tw iera człow ieka n a d a r P ięćdziesiątnicy, a p rz ez to bardziej św iadom ie i do jrzale w pro w adza go we w sp ó ln o tę

Kościo-31 Z o b . O W M R 58-64, dz. cyt. W arte przytoczenia są tu n astęp u jące w skazania: Każdy

z uczestników zgromadzenia euchaiystycznego m a praw o i obowiązek wnieść w kład we wspólne uczestnictwo, w zależności od stopnia święceń i od spełnianej funkcji. Wszyscy zatem, tak studzy liturgii, ja k wierni, pełniąc swoje funkcje, m ają czynić tylko to wszystko, co do nich należy, aby w ten sposób w sam ym porządku akcji liturgicznej ukazyw ał się Kościół ze swą strukturą różnych święceń i posług (n r 58). Podczas odprawiania M szy wierni tworzą społeczność świętą, lu d naby ty przez Boga i królewskie kapłaństw o, aby dziękow ać Bogu, składać w ofierze niepokalaną H o  stię nie tylko przez ręce kapłana, ale razem z nim, i uczyć się składania sam ych siebie w ofierze. Niech się tedy starają o ka za ć to przez głęboką p o b o żn o ść i m iło ść względem braci, którzy uczest niczą w tej sam ej akcji liturgicznej. N iech się też wystrzegają wszelkiego indywidualizm u i wyróż niania się, pam iętając o tym, że m ają wspólnego Ojca w niebie i że wobec tego wszyscy są sobie braćmi. Niech więc tworzą jed n o ciało, kiedy słuchają słowa Bożego czy też biorą udział w m o  dlitwach i w śpiewie, a szczególnie kiedy wspólnie składają ofiarę i wspólnie przystępują do stołu Pańskiego (...) Niech zatem wierni z radością służą ludow i B ożem u, ilekroć się ich zaprasza do pełnienia ja kiejś szczególnej fu n k c ji liturgicznej (n r 62).

32 Por. A. C e c c h i a t o , Celebrate la confeim azione, Padova 1987, s. 112-118.

P or. U . S c h w a l b a c h , F innung u n d religiöse Sozialisation, In nsbruck - W ien - M ünchen 1979, s. 132-135.

33 C. K r a k o w i a k, Bierzm ow anie w kontekście inicjacji chrześcijańskiej, art. cyt., s. 247. Por. W. H a n c, Bierzm owanie - sakram entem ekum enicznym , A K 74 (1983) t. 100, s. 231.

(11)

5 2 KS. D A R I U S Z Z. S K R O K

ta i pozw ala m u w sposób czynny włączyć się w za d an ia ew an geliza cyjne. Szczególnym znakiem tej św iadom ości staje się przeżyw anie E ucharystii, k tó ra stanow i kulm inację w cześniejszych etap ó w (nie chodzi o p o rz ą d e k czasowy) w tajem n iczen ia chrześcijańskiego. P rzyjm ując E uch ary stię człow iek p o tw ierd z a p rzym ierze zaw arte z B ogiem w chrzcie i w bierzm ow aniu. E u ch ary stia je st tak że trw a łym znak iem przym ierza B oga ze swoim lu dem w Jezu sie C h ry stu sie.34 D la pełności tła teologicznego sa k ra m e n tu b ierzm o w an ia jak o je d n e g o z etap ó w w tajem n iczen ia należy p od kreślić, że praw d ę tę w p ełn i od zw ierciedla liturgia teg o s a k ra m e n tu .35

W szystkie sak ram en ty inicjacji chrześcijańskiej, w p rz ek o n an iu teologii katolickiej, są w ew nętrznie tak ściśle ze so b ą p ow iązane, że p ro w a d zą chrześcijan ina do tak ieg o sto p n ia d ojrzałości w w ierze, dzięki k tó re m u są oni zdolni spełn ić w świecie funkcję przew id zia n ą dla K ościoła ja k o pielgrzym ującego L u d u B o żeg o.36

W zajem ny zw iązek sak ram en tó w chrześcijańskiej inicjacji m o ż n a najlepiej zauw ażyć na przykładzie ch rztu i b ierzm o w an ia. S o b o row a intuicja dotycząca nau k i o K ościele ja k o p ra sa k ra m e n c ie , o d noszonym p rzez analogię do Jez u sa C h rystusa ja k o sa k ra m e n tu podstaw ow ego, u o b ec n ia jące g o tajem n icę O jca, uw olniła teo lo gię od gorączkow ych poszukiw ań biblijnego u z a sa d n ie n ia tezy o u s ta now ien iu wszystkich p o kolei siedm iu sak ram en tó w K ościoła przez Jez u sa C hrystusa. Z w iększą sw obodą m o żn a było p o d ejść do ro z g ran iczen ia ch rztu i b ierzm ow ania jak o w praw dzie p ołączonych ze sobą, lecz różnych rytów inicjacji. O ile nie m a w ątpliw ości co do te go, że Jezu s b ez p o śred n io ustano w ił chrzest, o tyle należy m ówić o im m a n e n tn e j obecności b ierzm o w an ia w u stan o w ien iu chrztu. Inicjacja nosi rysy chrystologiczne i try n itarn e . S tanow i o n a b o w iem w p ro w ad zen ie człow ieka w p a sc h aln ą tajem n icę C hrystusa, sp ow o dow aną p rzez O jca, w m ocy D u c h a Ś w iętego.37

14 Tamże.

35 Z ob. S. C i c h y, D uch Święty w tekstach odnow ionej liturgii, art. cyt., s. 126-128.

M' Por. L. S o r a v j 1 o , 11 sacram ento della confermazione. R ifflessioni teologiche e proposte

pastorali, L eum ann-T orino 1986, s. 44.

■" Tezy te, w odw ołaniu głów nie d o K . R a h n e r a i E . S c h i l l e b e e c k x a , obszernie ro z wija i u zasadnia: B. S n e l a , Chrzest i bierzm owanie ja k o sakram ent inicjacji chrześcijańskiej, „ C o llec ta n ea T h eo lo g ic a” 39 (1969) z. 2, s. 5-24. W arto tu zauważyć, że S n e l a przejaw ia te n d en cję do łącznego trak to w an ia sa k ram en tó w chrztu i bierzm ow ania. W ynika to z k o n se kw entnego p o p ro w ad zen ia idei inicjacji w o d n iesie n iu do tych sak ram en tó w . P astorałno-li- turgiczne aspekty p ro b lem u om aw iają: C. K r a k o w i a k , Bierzm ow anie w aspekcie inicjacji

(12)

[ U ] T E N D E N C J E W S P Ó Ł C Z E S N E J T E O L O G II S A K R A M E N T U B IE R Z M O W A N IA 5 3

W ew nętrzny zw iązek trzech sak ram en tó w inicjacji chrześcijań skiej u k azuje w sposób czytelny dla człow ieka w ierzącego od n o w io na liturgia. Z w iązek ten jest najbardziej w idoczny w obrzędzie chrztu dorosłych, przyjm ujących w ram ach jed n eg o o b rzęd u trzy sakram enty: chrzest, b ierzm ow anie i E u charystię. Praw dy wiary, k tó re p o rz ąd k u je teo lo g ia system atyczna, p rz ek ład ają się n a język gestów , sym boli i rytów tych sakram en tó w . Zw iązek bierzm ow ania z ch rztem ukazuje odnow ienie przyrzeczeń chrzcielnych, k tó re te raz ochrzczeni w ypow iadają św iadom ie, obiecu jąc k on sek w entnie pozostaw ać przy Jezusie C hrystusie. D o ch rztu odw ołuje się też m odlitw a p rzed w k ład an iem rąk oraz sam a m odlitw a o D ucha Św iętego, b ezp o śred n io p o p rz ed za ją ca ryt udzielen ia b ierzm ow a nia. N a to m iast zw iązek b ierzm ow ania z E uch ary stią ujaw nia się p rzez fakt, że bierzm o w an ia udziela się zwykle p odczas spraw ow a nia E uch arystii, co zaleca nowy o b rz ęd teg o sa k ra m e n tu .38

II. TRYNITARNO-CHRYSTOLO G ICZNY W YMIAR SAKRAM ENTU BIERZM OW ANIA

T ry n itarn o -ch ry sto lo g iczn y asp e k t system atycznej reflek sji te o logicznej, o becny żywo w teo lo g ii O jców K ościo ła, z b ieg iem cza su z a tra c a ł sw oje zn a cze n ie dla teo lo g ii. D o p ie ro p o w ró t do ź ró d eł biblijnych, a zw łaszcza p rzy w ró cen ie teo lo g ii c h a ra k te ru r e fleksji n a d h isto rią zbaw ien ia, zaow ocow ały d o w a rto ścio w an iem teg o niezw ykłe d o n io słe g o i p ło d n e g o dla teo lo g ii k o n te k stu . W teo lo g ii X X w ieku do o d ro d z e n ia a sp e k tu try n ita rn o -c h ry sto - log iczn ego przyczynili się n a jb a rd z ie j dwaj teo lo g o w ie katoliccy: K arl R a h n e r 39 i H a n s U r s v o n B a l t h a s a r 40. A sp ek ty try n ita

r-chrześcijańskiej, A K 58 (1966) t. 69, z. 1, s. 242-256; A. C e c c h i n a t o , Celebrare la conferm a- zione. Rassegna critica d ell’attuale dibattito teologico sul sacram ento, Padova 1987, s. 103-123.

“ Por. D. Z i m o ń , O dnowiona liturgia sakram entu bierzm owania, „Śląskie S tu d ia H isto  ryczno-Teologiczne” V III (1975), s. 285-287.

” Por. K. R a h n e r , D er dreifältige G ott als transzendenter Ursprung der Heilsgeschichte.

M ethode u n d Struktur des Traktats „De D eo Trino”, w: „M ysterium S alu tis” II, hrsg. von J.

F e i n e r u. M. L ö h r e r , E insiedeln 1967, s. 317-347; I. B o k w a , Christologie als A n fa n g u n d

E nde der Anthropologie. Uber das gegenseitige Verhältnis zwischen Christologie u n d A n th ro p o  logie bei Karl Rahner.; F ra n k fu rt am M ain - B ern - N ew York - Paris 1990.

in Por. H. U . v o n B a l t h a s a r , G laubhaft ist nur L iebe, E insiedeln 1963 ( Wiarygodna jest

tylko m iłość, przel. E. Piotrow ski, K raków 1997); I. B o k w a , Tiynitam o-chiystologiczna inter pretacja eschatologii w ujęciu H ansa Ursa von Balthasara, R a d o m ! 998.

(13)

ny i chry stolo giczny w y stęp u ją w łączności z tej racji, iż histo ry cz n e o b jaw ien ie B oga ja k o Trójcy O só b d o k o n a ło się w Jez u sie C h ry stu sie, a T rójca im m a n e n tn a je s t to ż sa m a z T rójcą e k o n o m iczną (h isto rio zb a w czą ).

II. 1. Trynitarny wym iar sakram entu bierzm ow ania

D o k o n u ją c przeg ląd u polskiej lite ra tu ry teologicznej nt. s a k ra m e n tu b ierzm ow ania należy z b ólem skon statow ać, że jedynym teo lo giem , któ ry poru sza trynitarn y asp e k t sa k ra m e n tu b ierz m o w a nia, je st ks. prof. A lfons S k o w r o n e k . 41 F akt ten ujaw nia pow ażny b ra k w teologicznej refleksji, który po w inien zostać ja k najrychlej uzupełnio ny .

A. S k o w r o n e k stw ierdza, że w szystkie sak ram en ty stanow ią ak tu alizację życia B ożego, k tó re jest w B ogu O jcu, Synu i D uchu Świętym . C złow iek uczestniczy w tym życiu na m ocy zasług zbaw czego d zieła Jez u sa C hrystusa. Ta naczelna, try n itarn o -ch ry sto lo - giczno-eklezjologiczna zasada, je s t p u n k te m wyjścia dla innych z a sad, m ających c h a ra k te r pom ocniczy i uzupełn iający. J e d n a z nich dotyczy konieczności p rz e b a d a n ia tekstó w znanych z tra k ta tu o Trójcy Św iętej, a odnoszących się do D u c h a Św iętego jak o T rze ciej O soby Trójcy Świętej. Pojaw iająca się tu taj tru d n o ś ć p o leg a na n iem ożn ości ro z ró ż n ie n ia pom iędzy w ypow iedziam i n a te m a t C hrystusa u w ielbio nego a danym i o D u c h u Świętym . Sytuację p o garsza fakt, że ja sn e objaw ienie o istn ie n iu D u c h a Św iętego jak o Trzeciej O soby Trójcy Św iętej pojaw ia się d o p ie ro w o statn im o k re sie N ow ego T estam en tu i je st p o łącz o n e z n iem ały m i tru d n o ściam i interp retacyjny m i. Z tych stw ierdzeń w ynika pew ien p o stu la t do ty czący sa k ra m e n tu b ierzm o w an ia, m ianow icie ten, że nie należy szu kać w N ow ym T estam encie w ypow iedzi b e z p o śre d n io dotyczących sa k ra m e n tu b ierzm o w an ia ja k o tak iego, lecz trz e b a p o d d a ć an a li zie teksty o d n o szą ce się do D u c h a Ś w iętego.42

In te rp re ta c ja sa k ra m e n tu b ierzm o w an ia ja k o sa k ra m e n tu D u c h a Św iętego im p likuje arg u m e n tację try n ita rn ą w o d n iesien iu do sa k ra m e n tó w inicjacji chrześcijańskiej. W tej persp ek ty w ie chrzest

54 KS. D A R IU S Z Z . S K R O K [12]

Jl Por. A. S k o w r o n e k , Z teologii bieizm ow ania, „S tu d ia T h eo lo g ic a V arsaviensia” 13 (1975) n r 1, s. 25-42; ten że, Sakram enty w ogólności. Chrzest - Bierzm owanie, dz. cyt.

(14)

je st postrzegany jak o sa k ra m e n t O jca o b d arzająceg o dziecięctw em Bożym , E uch ary stia - ja k o sa k ra m e n t Syna, który ja k o ofiarow any o d d aje się O jcu i nam , zaś bierzm ow anie - ja k o sa k ra m e n t D u ch a Św iętego. A. S k o w r o n e k p o d k re śla je d n a k , że każdy z siedm iu sak ram en tó w m a w ym iar trynitarny: S a m o odw ołanie się do Trzeciej

Osoby nie p>z)>bliża n a m bierzmowania.*7.

N ie uleg a w ątpliw ości, że b ierz m o w an ie je st sa k ra m e n te m szczególnego u d ziela n ia D u c h a Św iętego. W y darzen ie to m a je d n ak w yraziste tło try n itarn e : w sak ra m e n c ie b ierz m o w an ia Jezus C hrystus sp ełn ia swoją o b ietn icę dotyczącą D u c h a Ś w iętego i w raz z O jcem posyła K ościołow i T rzecią O so b ę Trójcy Św iętej. D o p ie ro trynitarn o -ch ry sto lo g iczn y asp e k t teg o p o słan ia objaw ia specyficz n ą isto tę sa k ra m e n tu b ierzm ow ania: je st to sa k ra m e n t p o słan ia, u zasad n iający i um ożliw iający p o słan n ictw o chrześcijan w s to su n ku do św iata.44

II.2. C hrystologiczny wym iar sakram entu bierzm ow ania

U z a sa d n io n a w ypow iedź na te m a t chrystologicznego w ym iaru sa k ra m e n tu bierzm o w an ia pow inna odw ołać się do fu n d a m e n ta l nych stw ierdzeń sakram en to lo g ii. S tanow ią on e, że w Jezu sie C hry stusie w sposób w idzialny ukazało się p o d a ro w a n e lu dziom przez B oga zbaw ienie. Z tej racji refleksja sak ram en to lo g ic zn a mówi o Jezu sie C hrystusie ja k o sak ram en cie zbaw ienia danym p rzez O j ca. W cielo ne Słow o o k re śla n e jest m ianem p ra s a k ra m e n tu zbaw ie nia, n a to m ia st K ościół, pojm ow any jak o społecznie ustanow iona

obecność Chrystusa,45 je st nazyw any sak ram en tem podstaw ow ym .

Jeg o k o n k retyzację stanow i siedem sak ram en tó w , w sensie o k re ślo nym p rzez S o b ó r Trydencki. O rzeczen ia tego so b o ru ja k i p ó źn iej sze w ypow iedzi kościelnego M ag isteriu m p o d k re śla ją je d n o z n a c z nie, że Jezu s C hrystus je st pierw szym D ziałającym we wszystkich sak ra m e n ta c h , w tym w sak ram en cie b ierzm o w an ia.46

D o gm atyczne w ypow iedzi na te m a t chrystologicznego w ym iaru sa k ra m e n tu b ierzm o w an ia zyskują swój teologiczny fu n d a m e n t

[ 1 3 ] T E N D E N C J E W S P Ó Ł C Z E S N E J T E O L O G II S A K R A M E N T U B IE R Z M O W A N IA 5 5

43 A. S k o w r o n e k , Sakram enty w ogólności. Chrzest - Bierzm owanie, dz. cyt., s. 218. 44 Por. tam że, s. 223.

45 K. R a h n e r, Sakram enty Kościoła, dz. cyt., s. 15.

(15)

w fakcie, że D uch Święty byt obecny w życiu historycznego Jezusa. D o tych teo lo g u m en ó w naw iązują autorzy K atechizm u K ościoła K a 

tolickiego'. Jezus jest N am aszczonym Boga w sposób zupełnie w yjątko wy, p o n iew a ż człowieczeństwo, które przyjm uje Syn, jest całkow icie ‘n am a szczone D uchem Ś w iętym ’ (...) On napełnia Chrystusa i Jego m o c w ychodzi z Chrystusa, gdy uzdrawia i leczy choroby. O n wreszcie wskrzesza Jezusa z martwych.*1 Zstąpienie D ucha Świętego na Jezusa, kiedy Jan udzielał M u chrztu, było znakiem , że jest On tym, któ iy m iał przyjść, że jest M esjaszem, Synem Bożym . Jezus poczęty za sprawą D u 

cha Świętego urzeczywistnia całe swoje życie i całe swoje p osianie w p ełn ej jedności z D u ch em Świętym, którego Ojciec daje M u ‘z nie zm ierzonej o b fito ści’ (J 3 ,3 4 ).ĄS

Isto tn y m ele m e n te m chrystologicznej refleksji n ad sa k ra m e n te m b ierzm o w an ia je st p o d k re śle n ie , iż sa k ra m e n t te n stanow i m o m e n t i m ożliw ość p ełn eg o u p o d o b n ie n ia b ierzm ow an ego do C hrystusa. Ju ż ch rzest w łącza w los Jezusa. O znacza to, że C hrystus zaczyna żyć w chrześcijaninie, ten zaś rozpoczyna żyć ja k C hrystus. U p o d o b n ie n ie do N iego o b ejm u je tak że śm ierć i zm artw y chw sta nie. B ierzm o w an ie u dziela p rzy jm u jącem u je głęb o k ieg o u p o d o b nien ia do C hrystusa. W tym m o m en cie refleksji po jaw ia się naw ią zan ie d o p n eu m ato lo g iczn e g o w ym iaru sa k ra m e n tu b ierzm o w ania: analog icznie w sto su n k u do Jez u sa C hrystusa i do roli, ja k ą w Jego życiu o d e g ra ł D u ch Święty, m o żn a m ów ić o u p o d ab n iają cej d o J e zusa obecności D u c h a Św iętego w życiu indyw idualnego ch rześcija nina, a tak że w spólnoty w ierzących w C hrystu sa.41' B ierzm o w an ie to sym boliczny akt, łączący bierzm o w an eg o z łaską P ięćdziesiątnicy. W sak ra m e n c ie tym zostaje u m o cniony osobisty zw iązek z C h ry stu sem , k tó ry ja k o jeg o G łow a ożywia K ościół do służby n a rzecz całej ludzk ości.50

Jed n y m z doniosłych osiągnięć S o b o ru W atykańskiego II było o tw arcie K ościoła n a świat, w którym urzeczyw istnia on w łaściw ą sobie m isję zbaw ienia. S ztandarow ym d o k u m e n te m w tym w zglę dzie je s t K on sty tu cja D u sz p a ste rsk a o K ościele w św iecie w sp ó łcze

56 KS. D A R I U S Z Z. S K R O K [14]

47 K K K n r 695.

48 K K K n r 1286. Por. A. S k o w r o n e k , Sakram enty w ogólności. Chrzest - Bierzm owanie. dz. cyt., s. 223.

" Por. L. S o r a v i t o, II sacram ento della conferm azione, dz. cyt., s. 52-57. S[| Por. L a conferm azione, dz. cyt., s. 51. Por. też: A A 3.

(16)

snym G audium et spes. O jcow ie soborow i w ielo k ro tn ie pow racali do c e n traln eg o p ro b lem u chrześcijańskiego p o słann ictw a w świe- cie. Żywy, osobisty zw iązek z Jezu sem C hry stusem stanow i ko n ieczne zało żen ie w iarygodnego św iadectw a w obec św iata. Podczas S o b o ru p o d ję to szero k ą dyskusję p ro b lem u sak ram en taln eg o zw iązku b ierzm ow aneg o z C hrystusem , staw iając pytanie o różnice i p o d o b ień stw a po m iędzy kapłaństw em sak ram en taln y m a k a p ła ń stw em w spólnym , m ającym swoje u zasad n ien ie w sak ram en tach chrztu i bierzm o w ania. Tzw. „ c h a ra k te r sak ra m e n ta ln y ” tłu m a czo no nie tylko w sensie pneum atologicznym (sphragis), lecz i chrysto  logicznym , ak c en tu jąc n ie u tra c a ln ą o rien ta cję życia na C hrystusa, p o siad ającą zn aczenie spirytualne i esch ato lo giczn e.” P o n ad to sa k ra m e n t bierzm ow an ia należy pojm ow ać ja k o egzystencjalne w k ro czenie b ierzm ow anego w los i św iadectw o Jezu sa, dotyczące n a d e j ścia K rólestw a B ożego.52 N ie je st to m ożliw e bez ustaw icznego p rz y p o m in an ia Jezu sa C hrystusa, bez u o b ec n ia n ia b ard zo o so b iste go zw iązania z N im , d o m agająceg o się całkow itej reo rien tacji życia n a N iego. Treści te skupiają się w po jęciu „n a w ró ce n ia”. M a o n o c h a ra k te r p e rm a n e n tn y .53

III. PNEUM ATO LO G ICZN Y WYMIAR SAKRAM ENTU BIERZM OW ANIA

B ierzm ow anie jest o k re śla n e m ianem sakram entu D ucha Św ięte

go. N azw a ta im plikuje, że w raz z niniejszym p u n k tem teologiczna

refleksja system atyczna n ad sa k ram en tem b ierzm o w an ia osiąga swój p u n k t kulm inacyjny.

I I I .l. B iblijne podstawy sakram entu bierzm owania

Pierw szym k ro k iem je s t odw o łanie się do biblijnych p od staw sa k ra m e n tu b ierzm ow ania. S tanow ią je wszystkie teksty m ów iące 0 Trzeciej O so b ie B ożej. W raz z p o czątk iem historii stw orzen ia 1 zbaw ienia Izrael m ówi o D u ch u Bożym (R d z 1,2) i p ostrzeg a losy

[15J T E N D E N C J E W S P Ó Ł C Z E S N E J T E O L O G I I S A K R A M E N T U B I E R Z M O W A N I A 57

51 Por. Z e r n d 1, Die Theologie der Firmung..., dz. cyt., s. 187. 286-289. 5: Por. Z e r n dl , dz. cyt., s. 323.

55 Por. H . V o r g r i m 1 e r, dz. cyt., s. 148; G. K o c h, Sakramentologia. Zbawienie przez sa

(17)

ludzkości ja k o ściśle z N im pow iązane (rd z 2,7). S tary T estam ent w ielo k ro tn ie p o w tarza praw dę, że ludzki duch uczestniczy w B o żym D uch u. D a r D u c h a zostaje obiecany M esjaszow i. P ro ro ctw o to spełniło się w Nowym T estam encie, który zaśw iadcza, że Jezus zo stał poczęty z D u c h a (M t 1,18). Początek, ja k rów nież cała p u b licz n a działalność Jez u sa (J 1,33) stały po d zn akiem D u c h a Św iętego (M t 12,28). Z m artw ychw stały Pan w ielo k ro tn ie ob iecu je swoim uczniom , że po sw oim odejściu do O jca ześle na nich sw ojego D u cha, k tóry jest też D u c h em O jca (np. J 20,22). D zień P ię ćd zie sią tn i cy je st dniem , w którym wszyscy otrzym ują d a r D u c h Św iętego (D z 2,1-4). Nowy T estam en t nie pozostaw ia w ątpliw ości co do tego, że każdy chrześcijanin je st n ap e łn io n y D u ch em Świętym (R z 8,14-17). To n a p e łn ie n ie D u c h em m a c h a ra k te r zarów no nadzw yczajnego d aru ja k i niejak o co d z ie n n eg o w yposażenia człow ieka w ierzącego. Bóg d a ru je swego D u c h a kom u, kiedy i ja k chce. O b d a ro w an ie D u chem m oże m ieć c h a ra k te r nadzw yczajnego w ydarzenia (np. D z 2), a tak że m oże stać się u działem człow ieka p rzez gest w k ład a n ia rąk. D ary D u c h a są b o g a te i zróżn icow an e, d o stoso w an e do życiowej sy tuacji człow ieka w ierząceg o i p ro p o rc jo n a ln e do za d ań , ja k ie otrzy m uje o n w K ościele i w św iecie (por. 1 K o r 12,11). Z g o d n ie ze św ia dectw em N ow ego T estam e n tu człow iek o trzy m u je D u c h a p rzez w iarę i ch rzest (M k 16,16; D z 2,38).

C h rze st u d ziela D u c h a Św iętego. P ośw iadcza to np. k az a n ie P io tra w d n iu P ię ćd zie sią tn ic y (D z 2,38). W szyscy w łączeni w C h ry stu sa m a ją u d z ia ł w je d n y m i tym sam ym D u c h u (1 K o r 12,13). W p ism ach Paw łow ych n ie m a w zm iank i o geście w k ła d a n ia rą k ja k o o d rę b n e j części ry tu inicjacji. Ł u k asz p re fe ru je fo r m u łę u d z ie le n ia D u c h a p rz ez c h rzest w im ię Jez u sa . W yraźny n a cisk k ład zie on n a p o staw ę n aw ró cen ia i zw iązanej z nim w iary. O d gryw ają o n e z n a czn iejsz ą ro lę niż ch rzest. U Ł u k asz a z n a jd u ją się dw a teksty, n a k tó re p o w o łu je się k o ścieln a T radycja, kiedy chce u d o w o d n ić w zajem n y zw iązek ch rztu i b ierz m o w an ia: D z 8,14-17 i D z 19,1-7. Ł u k asz ro z ró ż n ia ł p o m ięd zy c h rz te m z w ody a u d z ie le n ie m D u c h a . C h rze st z w ody o zn a cza ł k o n ty n u a c ję h is to rii zbaw ien ia. W u ję c iu J a n a k o n te k st historio zbaw czy je s t o becny p rz ez to, że D u c h Św ięty z a stę p u je Jez u sa , k tó ry w stę p u je do sw e go O jca. To D u c h k o n ty n u u je zbaw cze d zieło Jez u sa. W N im J e zus je s t ob ecn y w sw ojej w sp ó ln o cie w ierzących (J 15,26). Tryni- ta rn a fo rm u ła c h rz tu (M t 28,19) je st zb liżo n a w swojej istocie do

(18)

Jan o w e j m en taln o ści teo lo g iczn e j, jeśli in te rp re tu je się ją ja k o u d z ie le n ie D u c h a B ożego p rz ez chrzest.

A n a liza danych biblijnych prow adzi do w niosku, że nie w spom i n ają o n e o dalszym akcie inicjacji, ta k jak stosu je go K ościół przez zn ak b ierzm ow ania. D ow odam i n a bierzm o w an ie m ogą być jed n ak , po dogłęb n ej in terp re tacji, trzy teksty N ow ego T estam entu: H b r 6,2; D z 8,14-17 oraz D z 19,5n. W ydaje się, że w ażniejszym i d ow o dam i na istn ie n ie b ierzm ow ania ja k o ponow neg o rytu u d zielenia D u ch a Ś w iętego są teksty z D ziejów A postolskich. S zczególną ro lę odgryw a tu pierw szy z nich - D z 8,14-17. Tekst ten ro z ró żn ia b o w iem w yraźnie m iędzy ch rztem z w ody a udzielającym D u c h a w ło żeniem rą k .54

J. Z e r n d l zauw aża, że te biblijne d an e nie zostały należycie uw zględnion e w trak c ie przygotow ania soborow ych d o k u m en tó w dotyczących sa k ra m e n tu b ierzm ow ania. Z tej racji wielu ojców so borow ych zw racało na to uw agę, co w końcu znalazło odbicie w tek stac h V aticanum II.55 W tej kwestii nie m ają ju ż wątpliw ości autorzy K atechizm u Kościoła Katolickiego, którzy tw ierdzą, że gest w k ład a n ia rą k o znacza sa k ra m e n ta ln e u d zielen ie D u c h a Św iętego w sak ra m e n c ie bierzm ow ania, p rzez co n a stę p u je p rz ed łu żen ie wy d a rz e n ia P ięćdziesiątnicy.56

III.2. S akram ent bierzm ow ania ja k o sakram ent D ucha Świętego

F o rm u ła ta stan o w i stre sz c z e n ie całej teo lo g ii b ierz m o w an ia, ja k ą z n a T rady cja i litu rg ia . O d m ia n a m i tej fo rm u ły są p recyza- cje: D u c h Św ięty ja k o d a r, p e łn ia , za m ieszk iw an ie. P rzy g o to w u ją c d o k u m e n ty S o b o ru W aty k ań sk ieg o II, K o n g re g acja ds. D yscy pliny S a k ra m e n tó w , o p ie ra ją c się n a s tw ie rd z e n ia c h ś w . T o m a s z a z A k w i n u , z a p ro p o n o w a ła tw ierd z en ie: W b ie rz m o w a n iu z o sta je u d z ie lo n a p e łn ia D u c h a .57 L G n r 11 i A A n r 3 stw ie rd z a ją zg o d n ie (n ie p re cy zu jąc je d n a k ), że b ierz m o w an ie d aje szc zeg ó ln ą m o c D u c h a Ś w iętego.

[ 1 7 ] T E N D E N C J E W S P Ó Ł C Z E S N E J T E O L O G I I S A K R A M E N T U B I E R Z M O W A N I A 5 9

54 Por. U . S c h w a l b a c h , Firm ung u n d religiöse Sozialisation, dz. cyt., s. 11-17; H. V o r - g r i m l e r , Sakram ententheologie, dz. cyt., s. 141-144.

55 Por. dz. cyt., s. 182-184. 56 Por. K KK 1288.

(19)

6 0 K.S. D A R I U S Z Z. S K R O K [ 1 8 ]

D o tych sform ułow ań naw iązuje ch ę tn ie w spółczesna teologia. Czyni to np. K. R a h n e r, kiedy tw ierdzi, że ch rzest i b ierzm ow an ie to sak ram en ty ud zielen ia D u ch a Św iętego. U d zielon y na chrzcie d a r D u c h a Św iętego zostaje w b ierzm ow aniu p o m n ożo ny i w zm oc niony, u kieru n k o w an y ku u m acn ia n iu w iary w św iecie.5S

A. C e c c h i n a t o nie zgłasza za strz e ż e ń pod a d resem form uły: B ierzm o w an ie to sa k ra m e n t D u c h a Ś w iętego, lecz w skazuje n a jej pro b lem aty czn o ść. D u ch Święty zo staje bow iem u dzielo ny ju ż na chrzcie, p o n a d to Jeg o d a r w iąże się z każdym innym s a k ra m e n tem . N ależy też w yraźnie sprecyzow ać, na czym p o leg a ro la D u c h a Św iętego we chrzcie, n a czym zaś w b ierz m o w an iu .59 W tym k o n tekście w ydają się słu szn e dw a za strz e ż e n ia H . V o r g r i m l e r a . P rze strzeg a on po pierw sze p rz ed n ie p o ro z u m ie n ie m , jak im b yło by p o jm o w an ie b ierz m o w an ia ja k o zasad n iczeg o u d z ie le n ia D u ch a Ś w iętego. M am y tu bow iem do czynienia z niezaw isłą, suw e re n n ą w olą B oga. Po d ru g ie należy się w ystrzegać m ów ien ia 0 b ierz m o w an iu ja k o o sa k ra m e n c ie a p o sto la tu św ieckich, w łaśn ie z racji u d ziele n ia D u c h a św ię te g o p rz ez B oga w sp osó b darm ow y 1 ab so lu tn ie w olny.60

N a u k ę o pełni D u c h a Św iętego w b ierzm o w an iu p oszerza KKK, kiedy tw ierdzi, że p e łn ia ta nie była z a strzeż o n a jed y n ie Jezusow i, lecz dotyczy całego lu du m esjań sk ieg o .61

T rudno byłoby znaleźć system atyczne opracow anie na te m a t te o logii, a zwłaszcza p neum atolo gii bierzm ow ania, k tó re pom ijałoby kwestię tzw. c h a rak teru sak ram en talnego, rodzaju niew idzialnej, d u chowej pieczęci (gr. sphragis). Ów sakram en talny c h a ra k te r pojaw ia się ze szczególną wyrazistością przy sakram en cie b ierzm ow ania.62 L G n r 11 stw ierdza wręcz: speciali Spiritus Sancti robore ditantur.

D z ia ła n ie D u c h a Św iętego w niep ow tarzalny ch sak ra m e n ta c h wyciska n ie z a ta rte znam ię na duszy człow ieka, aby ustaw icznie

55 Por. K. R a h n e r , Sakram enty Kościoła, dz. cyt., s. 35-38.

55 Por. A. C e c c h i n a t o , Celebrare la conferm azione, dz. cyt., s. 58. Pastoralno-liturgiczne aspekty zagadnienia omawia: L. S o r a v i t o, II sacramento dełła confermazione, dz. cyt., s. 48-52.

“ Por. H . V o r g r i m l e r , dz. cyt., s. 149. 61 Por. nr 1287.

D o k u m en ty S oboru W atykańskiego II (m. in.) m ów ią o ch a ra k te rz e sa k ram en taln y m w związku z trzem a sa k ram en tam i: chrztu (SC 6; L G 7; LG 48), b ierzm ow ania (L G 11) i św ięceń (kapłańskich - P O 2; sakry biskupiej - L G 21). Por. K K K 698 (pieczęć D u ch a Św iętego w sa k ram en c ie bierzm ow ania).

(20)

uzdalniać do w ypełniania kierow anej p rzez D u ch a misji K ościoła w świecie oraz by co raz m ocniej wiązać z tajem n icą C hrystusa w K ościele będącym dziełem B ożego D u c h a.“

C h a ra k te ru sa k ram en taln eg o nie m ożna pojm ow ać ja k o w ielk o ści statycznej, lecz jak o dynam iczną zdolność w zrostu w w ierze. D u ch Święty prow adzi do chrztu. S ak ra m e n t ten d aje łaskę wiary, k tó ra rozw ija się, p o m n aża i u m acn ia dzięki działan iu D u c h a Świę tego. U m o cn ien ie D u c h em w bierzm o w an iu prow adzi do św iadec tw a żywej wiary w Jezu sa C hrystusa. M oc D u c h a Św iętego jest siłą ożyw iającą i o d m ład za ją cą w iarę K ościoła. O d no si się to do o b o w iązku św iadectw a tak poszczególnych osób ja k i całej w spólnoty w ierzących w C h ry stusa.64

K atechizm y religii katolickiej, w k o ntekście sak ram en tu b ierz m ow ania, ch ę tn ie m ów ią o darach D u c h a Św iętego. C. K r a k o w i a k słusznie przy po m ina, że najw iększym i właściwym darem t e go sak ram en tu jest sam D uch Święty.65

In te re su ją c ą kw estię p o d n o si K. R a h n e r , który staw ia pytanie, czy i w jakim sto p n iu sa k ra m e n t b ierzm ow ania pokryw a się d ziałal nością ruchów odnow y K ościoła, łączących sw oje istn ien ie i d ziałal ność z aktyw nością D u c h a Św iętego. Pyta on: Czy je st to szansa o d ro d z en ia sa k ra m e n tu b ierzm o w ania? N ie ulega bow iem w ątp liw o ści, że ruchy te po zw alają egzystencjalnie dośw iadczyć D u c h a Świę tego ja k o m ocy.66

IV. EK LEZJO LO G ICZNY WYMIAR SAKRAM ENTU BIERZM OW ANIA

K atechizm Kościoła Katolickiego, wyliczając skutki b ierzm ow a

nia, p o d k re śla w śród nich u d o sk o n alen ie więzi z K ościo łem .67 W szystkie sak ram en ty u m acn ia ją więź z K o ścio łem .68 K ażdy z nich w yraża je d n a k nowy sto su n ek przyjm ujących do K o ścio ła.69

"5 Por. sc 6. M Por. L G 34.

' Por. Z problem atyki teologicznej sakram entu b ie m n o w a n ia , „R oczniki T eologiczno-K a- n o n iczn e” 21 (1974), z. 6, s. 38-45.

“ Por. Sakram enty K ościoła, dz. cvt., s. 33-42. 67 Por. n r 1303.

“ Por. SC 59, 69; LG 11. “ Por. L G 31.

(21)

E k lezjalny c h a ra k te r b ierzm o w an ia w idoczny je st szczególnie w ścisłym p o w iązaniu tego sa k ra m e n tu z ch rztem i E u ch a ry stią j a ko e ta p a m i w tajem n iczen ia ch rześc ijań sk ie g o .70 C h rze st i b ie rz m o w an ie k o n sty tu u ją kapłański L ud Boży i p rzez to u zd a ln ia ją do u d ziału w E uch ary stii o ra z do przy jm ow ania i u d ziela n ia innych sa k ra m e n tó w .71

IV. 1. Związek bierzm owanych z K ościołem

B ie rz m o w a n ie d a je n ie tylko d o sk o n a ls z ą w ięź z Je z u se m C h ry s tu se m , ale i ze w s p ó ln o tą K o ścio ła. W d o k u m e n ta c h V ati- c a n u m II e k lez jaln y zw iązek b ie rz m o w a n y c h z o s ta ł w yrażon y p rzy p o m o cy te o lo g u m e n o n u tzw. c h a ra k te r u s a k ra m e n ta ln e g o . L G n r 11 i A A n r 3 m ów ią o d o sko n a lszym zw ią za n iu z K o śc io 

łem , m o żliw em u d zięki w y p o sa ż e n iu w sz c zeg ó ln ą m o c D u c h a

Ś w ięteg o . Z w ią z e k te n p o le g a p rz e d e w szystkim n a zw ią zan iu z K o śc io łe m ja k o w s p ó ln o tą k u ltu .72 Z a s a d n ic z e w łą c z e n ie w K o ściół je s t k o ja rz o n e z s a k ra m e n te m c h rz tu , zaś cz ąstk o w e, d o s k o n a lą c e w łą c z a n ie w e w s p ó ln o tę k o śc ie ln ą , ja k o s k u te k p o szczeg ó ln y ch s a k ra m e n tó w inicjacji c h rz e śc ija ń sk ie j, aż po szczyt o sią g a n y w E u c h a ry stii, p o ja w ia się w p ra w d z ie w d o k u m e n ta c h so b o ro w y c h , b ra k u je je d n a k sp ecy ficzn ej re fle k sji n a d ro lą , ja k ą w tym w zg lęd zie odg ry w a s a k r a m e n t b ie rz m o w a n ia . O w ie le w yraźniejszy je s t zw iązek b ie rz m o w a n ia z p o s ła n n ic tw em w iern y ch a d extra, ch o ć b a rd z o w a żn e by łoby z a s ta n o w ie  n ie się n a d p o sła n n ic tw e m ad intra, zw łaszcza w a s p e k c ie p o  p ra w n y c h re la c ji m ięd zy d u ch o w n y m i i św ieckim i w w y p e łn ia n iu specy ficzn y ch z a d a ń K o ścio ła. W y d aje się, że K o śc ió ł p o lsk i sto i je sz c z e p rz e d tym i p ro b le m a m i, zw ażywszy, że św ieccy o d g ry w a ją w nim n a d a l zbyt o g ra n ic z o n ą ro lę . P rz e d m io te m re fle k sji te o lo g ic z n e j n a le ż a ło b y te ż u czyn ić b a rd z o szc zątk o w e d o św ia d c z e n ie w łą c z e n ia w K o śció ł, co - ja k się z d a je - sk u tk u je nik ły m n a o g ó ł z a a n g a ż o w a n ie m św ieckich w życie lo k a ln e j w sp ó ln o ty k o śc ie ln e j.

6 2 KS. D A R IU S Z Z . S K R O K [ 2 0 ]

711 Por. A . S k o w r o n e k , Wokół eklezjalnego aspektu chrztu i bierzm owania, A K 58 (1966) t. 69, z. 1, s. 6.

71 C. K r a k o w i a k, Z problem atyki teologicznej sakram entu bierzm owania, art. cyt., s. 46. 72 Por. L a co n feim a zio n e, dz. cyt., s. 51n.

(22)

D lateg o należy z naciskiem podkreślić, że d osko nalsze w łączenie b ierzm ow anego do K ościoła n astęp u je w ram ach k o n k retn ej, lo kal nej w spólnoty kościelnej. U dzielający b ierzm ow an ia biskup jest znak iem i g w aran tem jed n o ści K ościoła lokalneg o z K ościołem p o w szechnym . K ościół pow szechny ukazuje się światu na danym teryto

rium ja k o wspólnota odrodzonych p iz e z chrzest i D ucha Świętego, którzy grom adzą się na sprawowanie Eucharystii. Cząstką Kościoła pow szechnego jest K ościół lokalny. K ościół partykularny, na czele k tó 

rego stoi biskup, m a specyficzną rolę do spełnienia w czasie sprawo wania sakram entów inicjacyjnych. Przede wszystkim m a on tworzyć sprzyjające środowisko, w którym ochrzczeni będą przeżywali swój zw iązek z Chrystusem i K ościołem poprzez udział w liturgii i w dziele apostolstw a.13

Teologow ie p o d k re śla ją zw iązek b ierzm ow ania z chrztem , jeśli chodzi o w łączenie w K ościół. W ynika to z oczywistego faktu, że chrzest stanow i inicjację w sto su n k u do eschatologicznej w spólnoty zbaw ionych. Inicjacja w chrzcie m a c h a ra k te r bardziej chrysto lo giczny (w łączenie w tajem n icę p asch aln ą Jezu sa C hrystusa, w półu- m iera n ie i w spółzm artw ychw stanie z N im ), zaś inicjacja w sa k ra m encie bierzm o w an ia m a c h a ra k te r raczej p n eu m ato lo g iczn o -ek lezjalny (K ościół ja k o dzieło D u ch a Ś w iętego).74 W łączenie w K o ściół przez bierzm o w an ie do k o n u je się w w ieku pozw alającym b ierz m o w an em u św iadom ie p o d jąć w ynikające z tego fak tu o b o wiązki, a m ianow icie o d pow iedzialność za aktyw ne uczestnictw o w eklezjalnej tajem nicy Paschy, u o b ecn ian ej w każdej E ucharystii. B ierzm ow anie je st rów nież zw iązane z o dpow iedzialn ością za zbaw cze dzieło K ościoła.75

W artościow ą te z ę staw ia C. S. B a r t n i k , któ ry p ro p o n u je ro z w inięcie idei b ie rz m o w a n ia K ościoła ja k o ta k ie g o .76 O p ie ra ją c się na b o g atej b az ie b ib lijn ej, lubelski te o lo g dow odzi, że N ow y Te s ta m e n t u p ra w n ia do w ysunięcia h ip o tezy b ierz m o w an ia K o ścio ła. O p ie ra się tu n a tro ja k im w ątku: Ł ukaszow ym , Paw iow ym i J a

” D. Z i m o ń , O dnowiona liturgia sakram entu bierzm owania, dz. cyt., s. 289.

7J Por. C. K r a k o w i a k , Z problem atyki teologicznej sakram entu bierzmowania, dz. cyt., s. 45-51.

” Por. A. S k o w r o n e k , W okół eklezjalnego aspektu chrztu i biem n o w a n ia , dz. cyt., s. 5-7; G. K o c h , Sakram entologia, dz. cyt., s. 188.

Poniższe refleksje w o p arciu o: C. S. B a r t n i k , B ierzm owanie Kościoła, C T 48 (1978) z. 3, s. 19-30.

(23)

nowym . Ł u k asz naw iązuje do w ielo k ro tn y ch ze sła ń D u c h a Św ię teg o na Je z u sa C h ry stu sa i K ościół, np. Łk 3,21n.; 1,15.17; 1,41; 1,67; 4,14; D z 2,1-36. W ersja Paw iow a p rzynosi in te rp re ta c ję o c h a ra k te rz e p asto ra ln y m i teologiczn ym . B ierzm o w a n ie to dla P aw ła k o m u n ijn a je d n o ść D u c h a O jca (R z 8,11), D u c h a C h ry stu sa (R z 8,9) i D u c h a B ożego (R z 8,14). K ażdy człow iek staje się dzięki b ierz m o w an iu sp ec ja ln ą św iątynią D u c h a Ś w iętego, a j e d n o cz eśn ie wszyscy są je d n ą św iątynią (1 K o r 12,13). U Paw ła p o ja w ia się trynito lo g iczn y w ą te k b ierz m o w an ia. R o z u m ie on je ja k o ro d zaj m iejsca, w którym objaw ia się T rójca B oskich O só b (1 K or 13,13). N a jb a rd z ie j teo lo g iczn a i m istyczna je s t n a to m ia s t w ersja Jan o w a . K ościół je s t dziełem i o b jaw ien ie m w szystkich trze ch O só b B ożych. W ątek try n ita rn y pojaw ił się n a tle daw niejszej te o logii c h rz tu o m ocnym m otyw ie p n eu m ato lo g iczn y m . D zięki b ie rz m o w an iu K ościół o trzy m ał sw oje życie i sw oją d uszę. S yste m aty zu jąc m a te ria ł biblijny, C. S. B a r t n i k stw ierd za: Chrystus

bierzm uje najpierw sw ój K ościół oraz sw oje K ościoły lokalne, a d o  piero w K ościele - każd ą je d n o s tk ę .11

P e łn ie jsz e w łąc zen ie w K ościół, ja k ie m a m iejsce w s a k r a m e n cie b ie rz m o w a n ia , sta je się bliższe i z ro z u m ia łe , jeśli u w zg lędn i się g e n e ra ln ą p e rsp e k ty w ę K o śc io ła ja k o s a k ra m e n tu . W o b ja śn ia n ie tej p ra w d y dał swój w k ład K. R a h n e r . P o jm u je on sa k ra m e n t ja k o k o n k re ty z a c ję B ożej łaski. Jeśli C h ry stu s je s t p ra - s a k ra m e n te m O jca, to K ościół je s t s a k ra m e n te m p o dstaw ow ym , gdyż a n g a ż u je s ie b ie i p rz y jm u je w e w n ę trz n ą d y n a m ik ę łask i J e z u sa C h ry stu sa. S k o n k re ty z o w a n a w K o ście le w p o s ta c i sied m iu s a k ra m e n tó w ła sk a u k a z u je n ajg łęb sz ą e n te le c h ię lu d zk ich d z ie jów . J e s t n ią sam B óg. P o c h o d z ą c e od C h ry stu sa sa k ra m e n ty p o zw alają z ro z u m ie ć K o śció ł ja k o hojny z n a k b ezw arunkow ego sa-

m oprzyrzeczenia B oga w Jego Duchu.™ W tym z n a c z e n iu n ależy

po jm o w ać p e łn ie jsz e w łąc zen ie w K o śció ł w s a k ra m e n c ie b ie rz m o w an ia ja k o in te rio ry z a c ję je g o k o n k re tn e j rzeczyw istości - tak w w y m iarze n ad p rz y ro d z o n y m ja k i w idzialny m , ja k o p rzy jęcie u rz ecz y w istn io n ej, a je d n o c z e ś n ie sta le u rz ecz y w istn ian e j w iary K o ścio ła.

6 4 KS. D A R I U S Z Z. S K R O K [ 2 2 ]

77 Tam że, s. 30.

(24)

IY.2. O dpow iedzialność za K ościół i jego m isję w świecie

T em at K ościoła był w ielo k ro tn ie i pod różnym i aspektam i dysku tow any podczas S oboru W atykańskiego II. Jed nym z istotnych te m atów było u stalen ie relacji m iędzy h iera rch ią a świeckim i. P o ja wiały się np. głosy m ów iące o tym, że przyznanie świeckim zbyt d u żych up raw n ień m oże zachw iać rów now agę kościelnych stru k tu r. Z drugiej strony chodziło je d n a k o um otyw ow anie świeckich do z a angażow ania w m isję K ościoła w coraz bardziej zdechrystianizow a- nym świecie.

W tym k o ntekście sa k ra m e n t b ierzm ow ania jaw ił się niektórym ojcom S o b o ru ja k o n ieo g ran iczo n a w ręcz m ożliw ość zaan g ażo w a nia świeckich w dzieło ew angelizacji. L egitym ację do p od jęcia tego d zieła m iały stanow ić sak ram en ty ch rztu i b ierzm o w an ia, u z d a ln ia ją c e do uśw ięcania św iata. P odstaw ę do p ojm ow an ia zw łaszcza sa k ra m e n tu b ierzm ow ania ja k o podstaw y a p o sto la tu świeckich s ta n o wiły słow a ś w . T o m a s z a z A k w i n u : com m unicare actiones su-

as ad alios.n D o k to r A nielski w yrażał w ręcz p rz ek o n an ie, że b ie rz 

m ow anie urzędo w o zobow iązuje do ro z p rze strzen ian ia wiary. S o b ó r W atykański II ok reślił ch rzest i b ierz m o w an ie s a k ra m e n ta ln ą p o d sta w ą ap o sto lstw a św ieckich. M ów i o tym L G n r 33.80 D la w yrażen ia isto ty ap o sto lsk iej misji św ieckich S o b ó r używ a t e r m in u vocatio, p o w o łan ie, do tej p ory z a strz e ż o n e g o je d y n ie dla osób d uchow nych. T erm in te n m a b e z p o śre d n ie o sa d z e n ie w ży wej p rzy n ależn o ści do w sp ó ln o ty k ościelnej i ozn acza za ró w n o zo b o w iązan ie ja k i praw o. S o b ó r ro z u m ie K ościół ja k o rzeczyw istość ze swej n a tu ry m isyjną, co m a u z a sa d n ie n ie w tryn ito lo g ii. F o rm a mi ap o sto lsk ieg o za an g aż o w an ia b ierzm o w any ch w św iecie m ają być g ło szen ie C h ry stu sa w ra m a c h k atechezy , chrześcijań sk ie św iadectw o w śro d o w isk u życia i pracy, u rzeczy w istn ian ie p rz y k a z a n ia m iłości B oga i b liźniego. N ad m isją św ieckich w św iecie m a sp raw ow ać p iecz ę h ie ra rc h ia ko ścielna. U d z ia ł św ieckich w a p o stolskim za d a n iu K o ścio ła m a sw oje u z a sa d n ie n ie s a k ra m e n ta ln e . S o b ó r nie o d w o łu je się tu do a rg u m e n tu o u d ziale św ieckich w k a p łań stw ie h iera rch icz n y m , lecz w p ro w ad za d o k try n ę o trzech u rz ę d a c h C h ry stu sa (tria m u n e ra ): k ap łań sk im , p ro ro c k im i k ró

-79 S. T h. III q. 72 a. 2.