138. Acer platanoides L.
—Klon
zwyczajnyGatunek holarktyczny, pospolity w całej środkowej Europie (Pawłowska, 1972, w: Szata roślinna Polski, 1). Na zachodzie występuje po środkową Francję i Pireneje, a na wschodzie po środkowy Ural.
W Skandynawii dociera do 63° szerokości geograficznej północnej, podczas gdy na Nizinie Wschodnio- Europejskiej nie przekracza 60°. Południowa granica zasięgu klonu przebiega przez środkowe Włochy, środkową Grecję, południowo-wschodnią Bułgarię oraz środkową Ukrainę. Ponadto występuje w górach Krymu, na wybrzeżu Morza Kaspijskiego w Północnym Iranie, na Kaukaziei w rozproszeniuna terenie całej Turcji (Pojarkova, 1949, Flora SSSR, 14).
A. platanoides rośnie głównie w lasach liściastych i mieszanych na bogatych glebach murszowych, gliniastych igliniasto-piaszczystych. Nigdzie nie tworzy litych drzewostanów, a pojawia się jedynie w pos
taci domieszki i to najczęściej pojedynczo. Rzadko wchodzi w skład drzewostanu głównego, a znacznie pospolitszy jest w dolnympiętrzedrzew i w podszyciu. Chętnie rośniena południowych, ciepłych zboczach, a na wschodzie Europy osiąga w tych warunkach swoje optimum.
Występuje na nizinach i w niższych położeniach górskich. Najwyższe jego stanowiska notowane są z Alp — 1620 m n.p.m. (Hegi, 1925, Ulustrierte Flora vonMittel-Europa, 5, 1), z gór Albanii — 1800 m (Mitrushi, 1966, Dencłroflora e Shąiperise) oraz z Nemrud dagi w Turcji — 2400 m (Yaltirik, 1967, w:
Davis, Flora ofTurkey, 2). Mapę ogólnego rozmieszczenia A. platanoideswykreślił ostatnio H. Meusel i A. Buhl (1962, Wiss. Ztschr. Univ. Halle, Math. Nat., 11, 11).
Dla Polski klon zwyczajny jest gatunkiem przechodnim, spotyka się gow obrębie całego kraju. Dokład ne ustaleniejego naturalnego rozmieszczenia jest obecnie niemożliwe,ponieważ oddawna sadzony (głównie przy drogach), łatwo rozsiewa się i dziczeje, dając w konsekwencjiszereg stanowisk wtórnych.
A. platanoides jest gatunkiem charakterystycznym dla ca’ego rzędu Fagetalia silnaticae, lecz nie wy
kazujeszczególnegoprzywiązania do jednego zespołu leśnego.Rośnie włęgach — Circaeo-Alnetum i Fraxino- Ulmetum (Matuszkiewicz, Borowik, 1957, Acta Soc. Bot. Pol., 26, 4), często spotkać go można w grą
dach — Tilio-Carpinetum i Galio {silvatici)-Carpinetum oraz w lesie jaworowo-jcsionowym — Phyllitido- Aceretum (Medwecka-Kornaś, 1972, w: Szata roślinna Polski, 1). Nic należy do rzadkości w borach mieszanych świerkowo-dębowych — Querco-Piceetum i sosnowo-dębowych Pino-Quercetum (Matuszkie
wicz, Polakowska, 1955, ActaSoc. Bot. Pol., 24, 2), a także w buczynie karpackiej — Fagetum, carpa- ticum i buczynie pomorskiej — Alelico-Fagetum (Matuszkiewicz, 1958, Acta Soc. Bot. Pol., 27, 4).
Największą dynamikę wzrostową wykazuje w zespołach grądów, a szczególnie w tych fragmentach, które porastają cieniste zbocza lessowych jarów. Napołudniukrajuwystępujewpiętrze pogórzy, rzadziejwreglu dolnym. W obu przypadkach najchętniej rośnie w resztach grądów oraz w buczynach, zwłaszcza na te renach źródliskowych.
Najwyżej położone stanowisko w Polsce podawane jest z Beskidu Sądeckiego, gdzie A. platanoides osiąga 1140 m n.p.m. (Pawłowski, 1925, Geobotaniczne stosunki Sądecczyzny). WTatrach występuje do 1050m (Pawłowski, 1956, Flora Tatr, 1), w Bieszczadach Zachodnich — do 1030m (Jasiewicz, 1965, MonografiaeBotanicae, 20), wpaśmie Policy wBeskidzie Wysokim—-do lOOOm(Stuchlikowa, Stuchlik, 1962, Fragm. Flor, et Geobot., 8, 3), a w Gorcach — do 800m (Kornaś, 1957. Monografiae Botanicae, 5). Z Babiej Góry podawany jest z wysokości 730m (Zarzycki, 1959, Flora Polski, 8), a z Beskidu Żywieckiego z 700 m (Bernadzki, 1963, Prace IBL, 262).
Mapy rozmieszczenia A. platanoideswPolscedotychczas nie opracowano.
This is a holoarctic species, commonthroughout Central Europę (Pawłowska, 1972, in: Szata roślinna Polski, 1). In the west itoccurs incentralFrance and in the Pyrenees andin the eastit extends to central Urals. In Scandinavia itreaclies 63° Lat. N, wliilein the East Europeanlowlandsit doesnot excecd 60°
Lat. N. The Southern limit of the rangęofNorway mapie runs through central Italy, central Greece,south- eastern Bułgaria and central Ukrainę. Besides it can also be found in the mountains of Crimea, on tlie shores of the Caspian Seain northem Iran, on the Caucasus and scatteredthroughoutTurkey(Pojarkova, 1949, Flora SSSR, 14).
A. platinoides grows primarilyin the deciduous and mixed forests on rich boggysoils, clay soils and sandy-clay soils. Nowhere does it form pure stands and can be found only in mixtureusually as single treesonly. It very rarely belongs to themain tree species ofa stand, anditis much morę common in the understorey and the thicket layer. It readily grows on Southern warm slopes, and in Eastern Europę it attains its optimalgrowthin such conditions.
It grows in the lowlands and in the lower reaches of the mountains. The most elevatedstands have been reportedfrom the Alps - 1620 m (Hegi, 1925, Illustrierte Floravon Mittel-Europa, S, 1), from the mountains of Albania — 1800 m (Mitrushi, 1966, Dendroflora e Shąiperise), and from Nemruddagi in Turkey — 2400 m (Yaltirik, 1967, in: Davies, Flora of Turkey, 2). A map of generał distribution of A. platanoideshas been drawn recently by H. Meusel and A. Bulił (1962, Wiss. Ztschr. Univ. Halle, Math.-Nat., 11, 11).
In Poland Norway mapieis a transitoryspecies. It can be found throughout the country. An accurate delimitation of its natural rangę is presently impossible becauses it has been planted for a long time, particularily along roads, and it goes wild readily distributing its seed easily, and thus there are many standsof the species of secondary origin.
A. platanoides is a characteristic species for the whole order Fagetalia silvaticae, however it does not exibit preference for any particularforest association. It grows in carrs — Circaeo-Alnetum andFraxino- Ulmetum (Matuszkiewicz, Borowik, 1957, Acta Soc. Bot. Pol., 26, 4), it can freąuently be found in hornbeam forests Tilio-Carpinetum and Galio (silvatici)-Carpinetum and in sycamore-ash forests _ Phyllitido-Aceretum (Medwecka-Kornaś, 1972, in: Szata roślinna Polski, 1). It is not rare to find in mixed spruce-oak, Querceto-Piceetumor pine-oak,Pino-Quercetumforests (Matuszkiewicz,Polakowska, 1955, ActaSoc. Bot. Pol., 24, 2) as well asin theCarpathian beechforests, Fagetumcarpaticum and in the Pomeranian beechwoods, Melico-Fagetum (Matuszkiewicz, 1958, Acta Soc. Bot. Pol., 27, 4). It demon- strates the greatest growth dynamics in hornbeam associations and particularilyin those parts that over- grow shaded slopes of loess gorges.Inthe southof the country,itoccurs particularilyin the prealpine region, and morę rarely inthe lower mountain zonę. In both cases it can most readily be found in remnants of hornbeamforests and beechwoods, particularily in regions abunadant in water springs.
The most elevated stand of the species in Poland has been reported from the Sądecki Beskid, where A. platanoides attains 1140 m (Pawłowski, 1925, Geobotaniczne stosunki Sądecczyzny). In theTatrasit grows up to 1050 m (Pawłowski, 1956, Flora Tatr, 1), in western Bieszczady to 1030 m (Jasiewicz, 1965, Monografiae Botanicae, 20), inthe Polica Rangę ofthe Upper Beskid up to 1000 m (Stuchlikowa’
Stuchlik, 1962, Fragm. Flor, et Geobot., 8, 3), and in Gorce up to 800 m (Kornaś, 1957, Monografiae Botanicae, 5). From Babia Góra it has been reported at 730 m (Zarzycki, 1959, Flora Polski, 8)and from the Żywiec Beskidfrom 700 m (Bernadzki, 1963, PraceIBL, 262).
A map of distribution of A. platanoides has not ben prepared in Poland before.
PojiapKTHMecKMH Bu/i, innpoKOpacnpocTpaHeHHBiiłnoBceił neHTpajiBHoił EBpone (Pawłowska, 1972, Szata roślinna Polski, 1). Ha 3ana,ąe aoxoaht flo HeHTpajiBHoii OpaHUHH u nnpeHeeB, Ha boctokc— a o Cpe^Hero Ypajia. B CKaHflHHaBHHnoflHHMaeTca ao 63° c.m., b to BpeMs xax Ha BocroHHo-EBponencKon paBHUHe He nepexo/iHT 60°. łOxnas rpannua apeajia npoxoAHT nepea IJ,eHTpajiBHyło HrajiMio, If,eHTpajn>Hyio Tpeimio, łoro-BOCTOHHyio EojirapHio h cpeAmoio YKpaimy. KpoMe Toro, BCTpenaeTCs b ropax KptiMa,HanoGepeacse KacnuMCKoro Mops b CeBepHOM UpaHe, Ha KaBKa3e h pa36pocaHHO no Teppnropnn Bcefi Typujui (nospKOBa 1949, (Pjiopa CCCP, 14),
18
KjieHnjiaTaHOBHAHbifi pacTeT npeHMymecTBeHHO bjmcTBeHHŁix u CMemaHHbix jiecax Ha 6oraTbix6ojiothmx
(c cHjibHO pa3Jio»HBniMMca top4>om), rjiHHHCTŁix h TJiHHHCTO-necHaHbix noHBax. Har^e He o6pa3yeT ijejibHbix ApeBocroeB, a noaBjiaeTca TOJibKO b BH^e npuMecH, npHHeM Bcero c,hhhmmhbimh 3K3eMnjmpaMH. PenKo bxo«ht
B^cocraB BepxHeroapyca, ropa3AO name —bcocTaB HHXHero jipyca h no/uiecKa. Oxotho npoM3pacTaeT Ha Tenjibix K)XHbix cKjiOHax, a b Boctohhoh EBpone ara ycJiOBMa ajih Hero onTHMajibHbi.
BhasBjmeTca oGmaTejieMpaBHHH h hh3ihhx apycoB rop. Ero caMbie BbicoKne 3aperncTpHpOBaHHbie MecTO- Haxoxjj,eHHa: b Ajibnax — 1620 m Hafl yp. m. (Hegi, 1925, Illustrierte Flora vonMittel-Europa, 5, 1), crop AjiGaHMM— 1800m(Mitrushi, 1966, Dendroflora e Shqiperise), b Typmin (r. HeMpyn)— 2400 m (Yaltirik,
1967, Davis, Flora ofTurkey, 2). KapTa o6mero pacnpocTpaHeHHM Bbinepnena nenaBHO (Meusel, Bulił, 1962, Wiss. Ztschr. Univ. Halle, Math.-Nat.. 11, 11).
Ben TeppHTopHM IIojibmH bxoahtb rpaHHijbi apeana BH.na. ToHHoe BOccTaHOBJieHHeero ecTecTBeHHoro pac- npocTpaHeHHM b nacToamee BpeMa hcbo3Mo>kho, tukxax oh H3AaBHa KyjibTHBHpyeTca (ocoóeHHO B/iojib nopor), jienco pacceHBaeTca h /mnaeT, o6pa3ya b pe3yjibTaTe MHorouHCjieHHbie BTopHHHbie MecTOHaxo»neHHa.
KjieH njiaTaHOBHAHbiił — bhh, xapaKTepHbiił /yia Bcero oTpa.ua Fagetalia silvaticae, ho 6e3 ocoGoh Bep-
hocth KaKoii-TO onpenejieHHOH jiecHOH accomiauMH. PacTeT b 3anHBHbix jiecax — Circaeo-Alnetum, Fraxino- Ulmetum (Matuszkiewicz, Borowik, 1957, Acta Soc. Bot. Pol., 26, 4), aacTO ero możkho BCTpeTHTb
b rpoHnax — Tilio-Carpinetum, Galio (silvatici)-Carpinetum h b aBopoBO-aceHeBbix necax—Phyllitido-Acere- tum (Medwecka-Kornaś, 1972, Szata roślinna Polski, 1). He pe^KUM ecTb b cMeuiaHHbix ejioBo-/jy6oBbix
— Querco-Piceetum h b cocHOBO-ny6oBbix — Pino-Quercetum—necax (Matuszkiewicz, Polakowska, 1955, Acta Soc. Bot. Pol. 24, 2), a TaKxe b KapnaTCKoń — Fagetum carpaticum —h b noMopcKoii — Melico-Fagetum — 6yHHHax (Matuszkiewicz, 1958, Acta Soc. Bot. Pol., 27, 4). HaH6ojibinaa AHHaMHKa poora npoaBjiaeTca b coo6mecTBax rpoH/iOB, oco6chho Ha Tex ynacTKax, KOTopbie noKpbiBaioT 3aTeHeHHbie CKJiOHbi JieccoBbix OBparoB. Ha iore CTpaHbi oGbiHHee Bcero Ha 3pon,HpoBaHHbix BO3BbimeHHOCTax, peace — b HHUCHeM apyce ropHbix JiecoB. B o6ohx cjiyaaax oxoTHee Bcero pacTeT b ocTaTKax rponflOBh b 6yHHnax, ocoCeHHO Ha yHacTKax, npHJieraionmx k poHHHKaM.
CaMoe BbicoKoeMecTOHaxoacjj,eHHe b nojibine 3aperncTpnpoBaHOb EecKH/je CoH/ieiiKOM — 1140m nan yp. m. (Pawłowski, 1925, GeobotanicznestosunkiSądecczyzny). B TaTpax noAHHMaeTca po 1050 m (Pawłowski, 1956, Flora Tatr., 1), b 3ana/iHbix Bema/jax — ho 1030 m (Jasiewicz, 1965, Monografiae Botanicae, 20),
b nacbMe nojinubi b BecKH/ie Bbicokom— po 1000 m (Stuchlikowa, Stuchlik, 1962, Fragm. Flor, et Geobot., 8, 3), abropnax— po 800 m (Kornaś, 1957, Monografiae Botanicae, 5). HaBaGbeii Type yKa3bi- BaeTca c bbicotm 730 m (Zarzycki, 1959, Flora Polski, 8), a b BecKHfle 5Khbchkom — c 700 m (Ber- nadzki, 1963, Prace IBL, 262).
KapTbi pacnpocTpaneHHa Buna b nojibuie po HacTosmero BpeMenn He óbuio.
Atlas rozmieszczenia drzew i krzewów w Polsce z. 17,
Kaunas
BERLIN!
^Lublirr
PRAHA
