DOI: https://doi.org/10.26485/SW/2021/32/2
Krzysztof Januszkiewicz
https://orcid.org/0000-0002-1370-2023
PROTESTY WYBORCZE W WYBORACH PREZYDENTA RP.
TEORIA I PRAKTYKA
:67ĉ3
AUW\NXáVWDQRZLX]XSHáQLHQLHV]F]HJyáRZHGRWHNVWXSWÄ3UDZRGRSURWHVWX
SU]HFLZZ\ERURZLQD3UH]\GHQWD5]HF]\SRVSROLWHM3ROVNLHMQDWOHXVWDZRGDZ
VWZD5HSXEOLNL6áRZDFNLHML&]HVNLHM”(Studia Wyborcze2021W NDSLVDQLe
REHFQHJRRSUDFRZDQLDZ\QLNDzNRQLHF]QRĞFLVNRU\JRZDQLDSRGDQ\FKSU]H]H
PQLHGDQ\FKVWDW\VW\F]Q\FKGRW\F]ąF\FKSURWHVWyZZ\ERUF]\FKQDZ\EyU3UH
]\GHQWD53]EDGDQ\FKSU]H]6ąGNDMZ\ĪV]\ 61 ZURNXL3RQDGWR
Z\GDMHVLĊLVWRWQH]ZUyFHQLHXZDJLQD]DJDGQLHQLDSUDNW\NLUR]SDWU\ZDQLDWD
NLHJRSURWHVWXZ\ERUF]HJRSU]H]SU\]PDWMHJRIXQNFMLF]\OLVSHáQLDQLDHIHNW\Z
QHMRFKURQ\U]HWHOQRĞFLZ\ERUyZLSRF]XFLDVSUDZF]RĞFLSU]H]Z\ERUFĊNWyU\
WHQĞURGHN]DVNDUĪHQLDZQRVL3U]\RFHQLHZDĪQRĞFLZ\ERUyZSU]H]6ąG1DM
Z\ĪV]y,SRZLQQRERZLHPXZ]JOĊGQLüVLĊ]DU]XW\SRGQLHVLRQHZVNDUG]HNWyUH
]RVWDá\X]QDQH]D]DVDGQH=DWHP]DGDQLHPZVSRPQLDQHMSXEOLNDFMLMHVWRGSR
ZLHGĨQDS\WDQLHF]\SURWHVWZ\ERUF]\,ZREHFQ\PNV]WDáFLHIDNW\F]QLHVSHáQLD
FHOHMDNLHPXZ\]QDF]\áXVWURMRGDZFD?
-DNZ\QLND]GDQ\FK]DZDUW\FKZDUW\NXOH,VWDQGDUG]DVWRVRZDQ\SU]H]61
Z ]DNUHVLH UR]SDWU]HQLD SURWHVWyZ Z\ERUF]\FK ZQLHVLRQ\FK Z Z\ERUDFK
Z URNX SRND]Dá, QLHVWHW\ FR QDMPQLHM SRF]XFLH EH]VLOQRĞFL L LU\WDFML
zeVWURQ\ VNDUĪąFHJR NWyU\ MHGQRF]HĞQLH MHVW Z\ERUFą Z]JOĊGHP WHJR FR
0DJLVWHU DGPLQLVWUDW\ZLVWD SRGLQVSHNWRU Z 6WDURVWZLH 3RZLDWRZ\P Z :DáEU]\FKX
NU]\VLHNMDQXV]NLHZLF]#ZSSO
powinna gwarantować instytucja protestu wyborczego, czyli wzmacniać po- czucie partycypacji, sprawczości w odbiorze społecznym i tym samym obiek- tywnie umacniać Rzeczpospolitą Polską jako demokratyczne państwo prawne.
W artykule pominięto problematykę wadliwego ukształtowania instytucjonal- nego modelu weryfikacji zarówno wyborów, jak i protestów wyborczych, która nastąpiła od 2019 roku, przez przyznanie kompetencji do rozpatrywania spraw z zakresu protestów wyborczych i ważności wyborów na rzecz Izby Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych Sądu Najwyższego1.
INSTYTUCJA PROTESTU WYBORCZEGO W SYSTEMIE WAŻNOŚCI WYBORÓW
Protest wyborczy, w ogólnym ujęciu, jest podstawowym narzędziem umożli- wiającym judykacyjną kontrolę prawidłowości przeprowadzenia i ważności wy- borów. Prawo do jego wniesienia implikuje wszczęcie sądowej weryfikacji prze- biegu postępowania wyborczego na żądanie uprawnionego podmiotu. Istnienie krajowego systemu badania skarg indywidualnych i odwołań w sprawach doty- czących praw wyborczych jest również jedną z podstawowych gwarancji wol- nych i rzetelnych wyborów wskazywanych przez Europejski Trybunał Praw Człowieka. System taki zapewnia efektywne wykonywanie indywidualnych
1 Wątpliwości dotyczące powierzenia kompetencji w zakresie weryfikacji wyborów, jak i prote- stów wyborczych nowej izbie SN, zostały stanowczo wyrażone w doktrynie, iż „rzetelność wyborów staje pod znakiem zapytania, gdy Sąd [Izba Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych SN – K.J.]
ten – w swym składzie czy sposobie działania – przestaje dawać gwarancje bezstronnego orzekania”
[Garlicki 2019: 195]. Co więcej, w kontekście odebranych formalnie nominacji sędziowskich reko- mendowanych Prezydentowi RP, na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa (neo-KRS), ukształtowa- nej w trybie określonym przepisami ustawy z dnia 8.12.2017 roku o zmianie ustawy o Krajowej Radzie Sądownictwa oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. 2018 poz. 3). w ramach orzecznictwa Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej (TSUE), jak i Europejskiego Trybunału Praw Człowieka (ETPCz), wykształcił się jednolity, nowy europejski standard praw człowieka, jakim jest prawo do sądu, o czym mowa w wyroku TSUE z 19.11.2019 r. w sprawach połączonych C-585/18, C-624/18, C-625/18 oraz wyrokiem TSUE z 2.03.2021 r., C-824/18), opinii z 15.04.2021 r. Rzecznika Generalnego TSUE w dwóch sprawach C-487/19, C-508/19 (dostęp 25.09.2021), https://webcache.googleusercon- tent.com/search?q=cache:jEVtxRFb0dYJ:https://curia.europ.eu/jcms/jcms/p1_3488903/fr/+&cd=
3&hl=pl&ct=clnk&gl=pl&c lient=firefox-b-d1, wyroku TSUE z 15.07.2021 w sprawie C-791/19, wyroku ETPCz z 22.07.2021 r. w sprawie Reczkowicz przeciw Polsce, nr skargi 43447/19. Z powyż- szego, wynika jednoznacznie możliwość podważania orzeczeń wydanych przez sędziów, którzy zo- stali rekomendowani przez neo-KRS na stanowiska sędziowskie, ze względu na takie ukształtowanie neo-KRS, które powoduje, że każdy tak powołany sędzia nie daje gwarancji materialnych efektyw- nego zrealizowania prawa do sądu. W tym miejscu należy wyjaśnić, że materialny status sędziego (inaczej prawo do ustawowego sędziego) odnosi się jedynie do zachowania przez sąd cech niezależ- ności, niezawisłości i bezstronności z perspektywy obywatela. Nie chodzi tu bynajmniej wyłącznie o subiektywną ocenę strony, mediów czy samego sędziego. Więcej zob. P. Tuleja [2020: 60].
SUDZGRJáRVRZDQLDLGRNDQG\GRZDQLDZZ\ERUDFKXWU]\PXMHRJyOQH]DXIDQLH
SRNáDGDQHZSDĔVWZRZHMDGPLQLVWUDFMLSURFHVyZZ\ERUF]\FKLVWDQRZLZDĪQH
QDU]ĊG]LH NWyUHJR G\VSRQHQWHP MHVW SDĔVWZR XPRĪOLZLDMąFH Z\ZLą]DQLH VLĊ
SU]H] QLH ] RERZLą]NX Z\QLNDMąFHJR ] DUW pURWRNRáX QU GR .RQZHQFML
R RFKURQLHSUDZF]áRZLHNDLSRGVWDZRZ\FKZROQRĞFLVSRU]ąG]RQHMZ5]\PLH ZGQLu4OLVWRSDGD URNX]PLHQLRQHMQDVWĊSQLHpURWRNRáDPLQULRUD]
X]XSHáQLRQHMpURWRNRáHPQU GDOHM.RQZHQFMD 2ZSRVWDFLSU]HSURZDG]DQLD GHPRNUDW\F]Q\FKZ\ERUyZ
=JRGQLH]DUW .RQVW\WXFML5]HF]\SRVSROLWHM3ROVNLHM] NZLHWQLD
rRNX GDOHM.RQVW\WXFMD53 4ZDĪQRĞüZ\ERUX3UH]\GHQWD53VWZLHUG]D6ąG1DM
Z\ĪV]\8VWURMRGDZFDZVND]DáUyZQLHĪĪHÄ:\ERUF\SU]\VáXJXMHSUDZR]JáRV]H
QLDGR6ąGX1DMZ\ĪV]HJRSURWHVWXSU]HFLZNRZDĪQRĞFLZ\ERUX3UH]\GHQWD5]H
F]\SRVSROLWHMQD]DVDGDFKRNUHĞORQ\FKZXVWDZLH” DUW XVW.RQVW\WXFML53
8G]LDáVąGu]RVWDá]DJZDUDQWRZDQ\ZZLHOXPLHMVFDFKSRVWĊSRZDQLDZ\
ERUF]HJR–RGUHMHVWUDFMLZ\ERUFyZSU]H]NDPSDQLHZ\ERUF]ąDĪGRRU]HNDQLD
ZVSUDZLH SURWHVWyZ Z\ERUF]\FK L ZDĪQRĞFL Z\ERUyZ >*U]\ERZVNL
@&HOHPWDNLHJRUR]ZLą]DQLDMHVW]DJZDUDQWRZDQLHGHPRNUDW\F]QHJRSUR
FHVX Z\ERUF]HJR >'DXWHU @ 3RGVWDZą GR ZQLHVLHQLD DQDOL]RZDQHM
VNDUJLZ\ERUF]HMMHVWZVND]DQLH]DU]XWyZ MDNLLFKXGRZRGQLHQLH NWyUHXVWD
ZRGDZFDRNUHĞOLáV]HURNRZDUWXVWDZ\]VW\F]QLDURNXKodeks wy- borczy GDOHMWDNĪHNZ)ERZLHPPRJąRGQRVLüVLĊMHG\QLHGRSU]HVWĊSVWZ
SU]HFLZZ\ERURP PDMąF\FKFKDUDNWHUnumerus clausus LQDUXV]HQLDSU]HSL
VyZNZ(EĊGąF\FK]DJDGQLHQLHPV]HUV]\P),DOHW\ONRÄGRW\F]ąF\FKJáRVRZD
QLDXVWDOHQLDZ\QLNyZJáRVRZDQLDOXEZ\QLNyZZ\ERUyZ´DSRQDGWRÄPDMą
FHJRZSá\Z´QDZ\QLNZ\ERUyZ7DNVIRUPXáRZDQ\SURWHVWSRGOHJDRFHQLH
SU]H]6ąG1DMZ\ĪV]\QDMSLHUZQDHWDSLHSU]HGSURFHVRZ\PZNWyU\PEDGDVLĊ
VSHáQLHQLHZDUXQNyZIRUPDOQ\FKSURWHVWX DUWkZ DNLHG\]RVWDQąVSHá
QLRQHWDNLHSLVPRQDVWĊSQLHRFHQLDQeMHVWMXĪPHU\WRU\F]QLH DUWNZ)
SRGNąWHP]DVDGQRĞFLSU]H]SU\]PDWIDNWRUyZRNUHĞORQ\FKZDUWKodeksu wyborczegoRNWyU\PPRZDZ\ĪHM3RUR]SDWU]HQLXZV]\VWNLFKSURWHVWyZ61,
SRGHMPXMąFXFKZDáĊZVSUDZLHZDĪQRĞFLZ\ERUyZ,GRNRQXMeRFHQ\,F]\ÄSU]H
VWĊSVWZR SU]HFLZ Z\ERURP OXEQDUXV]HQLH SU]HSLVyZ NRGHNVXPLDáR ZSá\Z
QDZ\QLNZ\ERUyZ´ DUW2§NZ 8VWDZRGDZFDZ\]QDF]\áF]DVQDZ\
dDQLHXFKZDá\DPLDQRZLFLHGQLRGGQLDSRGDQLDZ\QLNyZZ\ERUyZGR
2']8] UQUSR]
:LĊFHM]RE/*DUOLFNL> – @
4']8] QUSR] ']8]QUSR] ']8]QUSR]
']8] QUSR]
7M']8SR]
SXEOLF]QHMZLDGRPRĞFLSU]H]3DĔVWZRZą.RPLVMĊ:\ERUF]ą DUWNZ
:UD]LH X]QDQLD SU]H] 6ąG 1DMZ\ĪV]\ QLHZDĪQRĞFL Z\ERUX 3UH]\GHQWD 53
SU]HSURZDG]DVLĊQRZHZ\ERU\ DUWNZ)6
=DWHPUHJXODFMDLQVW\WXFMLSURWHVWXZ\ERUF]HJRSRZLQQDMDZLüVLĊMDNRĞUR
GHNNRQWUROLSUDZLGáRZRĞFLSU]HSURZDG]RQ\FKZ\ERUyZL]]DáRĪHQLDLPSOL
NRZDüHIHNWSRF]XFLDXG]LDáXZ\ERUF\ NWyU\MHGQRF]HĞQLHMHVWVNáDGDMąF\P
SURWHVW ZW\P,DE\Z\ERU\E\á\SU]HSURZDG]DQHU]HWHOQLHLOHJDOQLH:REHF
SRZ\ĪV]HJR SRGPLRWZ\EUDQ\ZWDN]RUJDQL]RZDQ\FKZ\ERUDFKMHVWX]QD
ZDQ\MDNRZáDĞFLZ\GRVSUDZRZDQLDZáDG]\SXEOLF]QHMZLPLHQLXQDURGX=UH
DOL]RZDQLHNDĪGHJR]SRZ\ĪV]\FKHWDSyZLPSOLNXMHWRĪHSURWHVWZ\ERUF]\
SRWHQFMDOQLHSRZLQLHQSHáQLüIXQNFMĊOHJLW\PL]XMąFąZ]JOĊGHPZDĪQRĞFLZ\
ERUyZRVLąJDMąFSR]RVWDáHFHOHZ\ERUyZ>&KPDM6]\GáR @'ODWHJR
WDNLVWRWQąUROĊXVWURMRGDZFDSRZLHU]\á6ąGRZL1DMZ\ĪV]HPXNWyU\ZRVWD
WHF]QRĞFLVWZLHUG]DZDĪQRĞüZ\ERUXRSLHUDMąFVLĊPLQQDXZ]JOĊGQLHQLX]D
U]XWyZREMĊW\FKZSURWHVWDFKZ\ERUF]\FK6NRURMHGHQ]QDMZDĪQLHMV]\FKRU
JDQyZ VąGRZ\FK Z KLHUDUFKLL V\VWHPX Z\PLDUX VSUDZLHGOLZRĞFL VSUDZXMH
NRQWUROĊQDGZ\ERUDPL DUW.RQVW\WXFML53 SRZLQQRWRSHWU\ILNRZDü
VSRáHF]QH]DXIDQLHĪHZ\ERU\EĊGą]RUJDQL]RZDQHRUD]VNRQWURORZDQHZVSR
VyEU]HWHOQ\ F]\OLSUDZLGáRZRSU]HSURZDG]RQH >-DVNLHUQLD @
1DWRPLDVWZVND]DQDUHJXODFMDNRGHNVRZDQDVWUĊF]DSHZQ\FKSUREOHPyZQD
WXU\SUDNW\F]QHMERZLHPFRGODSURWHVWXMąFHJRÄPLDáR´XFK\ELüZ\QLNXZ\ER
UyZWRRFHQDZW\P]DNUHVLHSU]H]61PRĪHE\üRGPLHQQD7DNDVZRLVWDGZX
ELHJXQRZRĞüZ\QLND]NRQVWUXNFMLDUWKodeksu wyborczegoNWyU\Z\PDJD
Z\ND]DQLDĪHSRGQLHVLRQHZ]DU]XFLHSU]HVWĊSVWZROXEGHOLNtZ\ERUF]\VSRZR
GRZDá IDNW\F]QLH QLHSUDZLGáRZRĞFL Z ]DNUHVLH Z\QLNyZ Z\ERUyZ9 'ODWHJR
6:LĊFHM QD WHPDW SRVWĊSRZDQLD Z SU]HGPLRFLH ZHU\ILNDFML SURWHVWyZ Z\ERUF]\FK ]RE
$5DNRZVND7UHOD>@ .6NRWQLFNL$5DNRZVND>@ %XF]NRZVNL>@
1DWHPDWIXQNFMLZ\ERUyZ]RE.6NRWQLFNL>@
:W\PPLHMVFXQDOHĪ\SRF]\QLüXZDJĊĪHRU]HNDQLH61ZVSUDZDFKZDĪQRĞFLZ\ERUyZQLH
MHVWX]QDZDQH]DVSUDZRZDQLHZ\PLDUXVSUDZLHGOLZRĞFLOHF]WDNRPSHWHQFMDQDOHĪ\GRLQQ\FK
F]\QQRĞFLRNUHĞORQ\FKZ.RQVW\WXFML53QDOHĪąF\FKGRZáDĞFLZRĞFL61 DUWXVW.RQVW\WX
FML53 3RQLHZDĪVSHF\ILNąSRVWĊSRZDQLDSU]HG61MHVWEUDNVWDQXIDNW\F]QHJRNWyU\E\áE\XVWD
ODQ\QDSRGVWDZLH]DVDGSU]HSURZDG]DQLDLGRSXV]F]DQLDGRZRGyZ1LHZ\VWĊSXMHUyZQLHĪVSyU
RSUDZRNWyU\QDWOH]DVWRVRZDQLDNRQNUHWQHMQRUP\SUDZQHMGRLQG\ZLGXDOQHMV\WXDFMLMHVWFKD
UDNWHU\VW\F]Q\GODVąGRZHJRPRGHOXVWRVRZDQLDSUDZDOHF]VXPDU\F]QDRFHQDQDUXV]HĔSUDZD
LMHJRZSá\ZXQDZ\QLNZ\ERUyZNWyUHM61GRNRQXMHQDSRGVWDZLHVSUDZR]GDQLD3.:>:UyEHO
– @
9:GRNWU\QLHPRĪQDVSRWNDüVLĊ]GZRPDNRQFHSFMDPLUR]VWU]\JDQLDRZDĪQRĞFLZ\ERUyZ
3LHUZV]ąPRĪQDQD]ZDüIRUPDOLVW\F]QąERZLHPZP\ĞOWHJRPRGHOXVWZLHUG]HQLHQLHZDĪQRĞFL
Z\ERUyZQDVWĊSXMHQDSRGVWDZLHQDUXV]HQLDSUDZD GHOLNWZ\ERUF]\DOERSU]HVWĊSVWZR RGG]LDáX
MąFHJR QD Z\QLN Z\ERUyZ =DWHP R LOH QDUXV]HQLH SUDZD Z RPDZLDQHM NZHVWLL MHVW NZHVWLą
Z]JOĊGQą PRĪHWRE\üUDĪąFHQDUXV]HQLHDOHQLHPXVL RW\OH]DVDGQLF]HXVWDOHQLHZSá\ZXGHOLNWX
QDZ\QLNZ\ERUyZMHVWVSRUQH-DNVWZLHUG]RQRZSRVWDQRZLHQLX61] UV\JQDNW,,,
6: 2613 ÄPRĪOLZ\ZSá\ZPXVLRGQRVLüVLĊGR Z\QLNXZ\ERUyZF]\OLGR
NRQLHF]QLHMHVWSU]HGVWDZLHQLHSU]\F]\QRZRVNXWNRZHMDUJXPHQWDFMLZW\P]D
krHVLHNWyUDEĊG]LHSUDFRFKáRQQD3RQDGWRNROHMQeLVWRWQeLQHZUDOJLF]QH]DJDG
QLHQLH Z\VWąSL MXĪ ] NROHL QD HWDSLH PHU\WRU\F]QHM NRQWUROL VąGRZHM SURWHVWX
:SRVWĊSRZDQLXVNDUJRZRZ\ERUF]ymLVWQLHMHSUHVMDF]DVXQDXSRUDQLHVLĊ]GXĪą
OLF]EąVNDUJZ\ERUF]\FKL LFKRFHQ\SRGNąWHP]DVDGQRĞFL-DNZVND]XMH(ZD
àĊWRZVND>@Ä:V]\VWNRERZLHPZUHJXODFMLNZHVWLLSURWHVWyZ EUDNWUDQVSD
UHQFMLSU]HVáDQHNPDUJLQHVVZRERG\SU]\]QDQ\UR]SDWUXMąFHPXSURWHVW\Z\NR
U]\VWDQLH QDWXUDOQHM VNáRQQRĞFL VąGX GR RSRUWXQLVW\F]QHJR RU]HNDQLD SU]HFLZ
ZQLRVNRZLWUXGQRĞFLGRZRGRZHZNZHVWLLXVWDOHQLDZSá\ZXXFK\ELHQLDQDZ\QLN
Z\ERUyZ VNáDQLDVąGGRSR]RVWDZLHQLDSURWHVWXEH]ELHJXOXEX]QDQLDJR]DQLH
]DVDGQ\6ąGRSLQLXMąF\UR]SDWUXMąF\SURWHVW\–PRĪH]WHMVZRERG\NRU]\VWDü–
OXEQLH2EVHUZDFMDSUDNW\NLVNáDQLDGRSRJOąGX–LĪU]HF]\ZLĞFLHNRU]\VWD6WąG
ZDUWRSU]\MU]HüVLĊMDNLREUD]UR]SDWU\ZDQ\FKSURWHVWyZZ\ERUF]\FKLZDĪQRĞFL
Z\ERUyZZ\áRQLVLĊZĞZLHWOHSUDNW\NL 6ąGX 1DMZ\ĪV]HJR, QD NDQZLH GZyFK
RVWDWQLFKZ\ERUyZSUH]\GHQFNLFKZLURNX6]F]HJyOQLHSUREOHPD
W\NDWDZ\GDMHVLĊZDĪQD]SHUVSHNW\Z\]RUJDQL]RZDQ\FKZ\ERUyZZF]DVLH
SDQGHPLLNWyUeZ\ZRáDá\W\OHNRQWURZHUVMLVSRáHF]Q\FK
=(67$:,(1,(3527(67Ï::<%25&=<&+
1$:<%Ï535(=<'(17$53:,5OKU :8&+:$à$&+6Ą'81$-:<ĩ6=(*2
:LURNXRGE\á\VLĊZ\ERU\SUH]\GHQFNLHZNWyU\FKWHQGHQFMDGR
VNáDGDQLDSURWHVWyZZ\ERUF]\FKZURNXZVWRVXQNXGRURNXODZL
QRZRZ]URVáD ]REWDE
SU]\MĊFLDWH]\ĪHPRĪOLZHMHVWXVWDOHQLHĪHJG\E\QLHVWZLHUG]RQHQDUXV]HQLHSUDZDGDQDRVRED
QLH]RVWDáDE\Z\EUDQDZZ\ERUDFK´:NRQVHNZHQFMLÄMHG\QLHZLDU\JRGQ\XGRNXPHQWRZDQ\
LVSUDZG]DOQ\ZSá\ZQDUXV]HĔSUDZD´QDZ\QLNZ\ERUyZGDMHSRGVWDZĊGRVWZLHUG]HQLDQLHZDĪ
QRĞFLZ\ERUyZ XFKZDáD61] UV\JQDNW,,,6: 2613 (IHNWHP
WDNLHJRVWDQRZLVNDMHVWQLHPRĪOLZRĞüVWZLHUG]HQLDQLHZDĪQRĞFLZ\ERUyZJG\SRSHáQLHQLHdHOLNWX
SRPLPRUDĪąFHJRQDUXV]HQLDpUDZDQLHZSá\QĊáRQDZ\QLNZ\ERUyZRUD]ĪHSRWHQFMDOQLHZ\NOX
F]RQHMHVWVWZLHUG]HQLHQLHZDĪQRĞFLZ\ERUyZMHĪHOLQLHZ\NDĪHVLĊĪHZVNXWHNQDUXV]HQLDSUDZD
GRV]áRGR]PLDQ\Z\QLNyZZ\ERUX>*HEHWKQHU @'UXJLPRGHOVWZLHUG]HQLDQLHZDĪQRĞFL
Z\ERUyZRSLHUDVLĊQDNRQVWUXNFMLNZDOLILNRZDQHJR UDĪąFHJRSRZDĪQHJR QDUXV]HQLDSUDZDGR
NRQDQLDRFHQ\ZDJLLVWRSQLDQDUXV]HQLDQDSUDZDLZROQRĞFLFKDUDNWHU\VW\F]Q\FKGODZ\ERUyZ
=DWHPLVWRWąWHMLGHLMHVWRGSRZLHGĨQDS\WDQLHMDNSRSHáQLRQ\GHOLNWQHJDW\ZQLH RJUDQLF]\áOXE
SR]EDZLá ZSá\QąáQDZVND]DQHSUDZDSRGPLRWRZHZ\ERUFyZQDZHWMHĞOLQLHGRV]áRGR]PLDQ\
Z\QLNXZ\ERUyZ>:UyEHO – @
7DE HO D/LF]EDSURWHVWyZZ\ERUF]\FKZ]áRĪRQ\FKZ\ERUDFKSUH]\GHQFNLFK
ZURNXL
5RN /LF]EDSURWHVWyZ =DVDGQHSURWHVW\
LRGGDORQH 2GU]XFRQH
6
2020
ħUyGáR RSUDFRZDQLHZáDVQHQDSRGVWDZLH XFKZDáD61]GQLDUV\JQDNW,,,
6: XFKZDáD61]GQLDUV\JQDNW,16:
:URNXZĞUyG]áRĪRQ\FKSURWHVWyZZ\ERUF]\FKV]HĞüX]QDQR]D
]DVDGQHOHF]QLH]RVWDá\RQHXZ]JOĊGQLRQH]SRZRGXEUDNXZSá\ZXQDZ\QLN
JáRVRZDQLDOXEZ\ERUyZ=DU]XW\NWyUHWDPSRGQLHVLRQRRSLHUDá\VLĊQDQDVWĊ
SXMąF\FKSU]HVáDQNDFK
QLHGRSXV]F]HQLHZ\ERUF\GRSRQRZQHJRRGGDQLDJáRVXZPLHMVFXMHJR]D
PLHV]NDQLDSRPLPRĪH]áRĪ\áRĞZLDGF]HQLHZROLRZSLVDQLXJRGRVSLVXZ\ERU
FyZZREZRG]LHJáRVRZDQLDJPLQ\ZNWyUHMF]DVRZRSU]HE\ZDáZ\áąF]QLHRG
QRĞQLHGRSLHUZV]HJRJáRVRZDQLD
Z\NUHĞOHQLH ]H VSLVX Z\ERUFyZ Z\ERUF\ Z NWyU\P ]RVWDá XPLHV]F]RQ\
ZSLHUZV]\P
JáRVRZDQLXSU]HGRGHEUDQLHP]DĞZLDGF]HQLDZSU]HGPLRFLHSUDZDGRJáR
VRZDQLD
XPLHV]F]HQLHVNáDGDMąFHJRSURWHVWZVSLVLHZ\ERUF]\FKZGZyFKUyĪQ\FK REZRGDFKJáRVRZDQLDZNRQVHNZHQFML]RVWDáXMĊW\ZSLHUZV]HMWXU]HJáRVRZDQLD
GRVSLVXZ\ERUFyZZPLHMVFXMHJRF]DVRZHJRSRE\WXOHF]EH]Z\NUHĞOHQLDJR]H
VSLVXZPLHMVFXVWDáHJR]DPLHV]NDQLD
SRGHMU]HQLD ĪH NRSHUW\ QD NDUW\ GR JáRVRZDQLD E\á\ WDN SU]HMU]\VWH ĪH PRĪQDE\áRGRZLHG]LHüVLĊQDNRJRRGGDQRJáRV
SRPLQLHFLHZSURWRNROHSU]H]ZáDĞFLZą2EZRGRZą.RPLVMĊ:\ERUF]ąZ\
QLNyZJáRVRZDQLDZREZRG]LHVWZLHUG]HQLDĪHVNDUĪąF\JáRVRZDáQDSRGVWDZLH
]DĞZLDGF]HQLDRSUDZLHGRJáRVRZDQLD
QLHGRSXV]F]HQLDGRJáRVRZDQLDZ\ERUF\XMDZQLRQHJRZVSLVLHZ\ERUFyZ Z]DNáDG]LHRSLHNL]GURZRWQHMNWyU\SU]HGGDWąJáRVRZDQLD]RVWDáZ\SLVDQ\]QL
QLHMV]HMSODFyZNLDQDVWĊSQLHZGQLXSRQRZQHJRJáRVRZDQLD]JáRVLáFKĊüRGGDQLD
JáRVXZREZRG]LHZ\ERUF]\PZáDĞFLZ\P]HZ]JOĊGXQDMHJRSRE\WVWDá\
'ZDSR]RVWDáH]DU]XW\6ąG1DMZ\ĪV]\X]QDá]DQLH]DVDGQH]XZDJLQDSRG
QLHVLRQąRNROLF]QRĞü,F]\OL
QLHPRĪOLZRĞü SRQRZQHJR RGGDQLD JáRVX SU]H] Z\ERUFĊ Z PLHMVFX ]D
PLHV]NDQLDSRXSU]HGQLP]áRĪHQLXZQLRVNXRGRSXV]F]HQLHJRGR]DJUDQLF]
QHJRVSLVXZ\ERUFyZ
SURWHVWyZSR]RVWDZLRQREH]UR]SDWU]HQLD]XZDJLQDQDVWĊSXMąFHRNROLF]
QRĞFL
SU]HGZF]HVQHZQLHVLHQLH SURWHVWyZ WMSU]HGGQLHPSRGDQLDZ\QLNyZ
Z\ERUyZ GR SXEOLF]QHM ZLDGRPRĞFL SU]H] 3DĔVWZRZą .RPLVMĊ :\ERUF]ą
3.: OXEQLHGRFKRZDQLHWHUPLQX
EUDNVIRUPXáRZDQLD]DU]XWyZSROHJDMąF\FKQDGRSXV]F]HQLDVLĊF]\QXNDUDO
QHJRSU]HFLZNRZ\ERURPDOER]DU]XWyZQDUXV]HQLDSU]HSLVyZ.RGHNVXZ\ERU
F]HJR GRW\F]ąF\FK JáRVRZDQLD XVWDOHQLD Z\QLNyZ JáRVRZDQLD OXE Z\QLNyZ
Z\ERUyZ SURWHVWyZ 3RZRGHPVIRUPXáRZDQLD]DU]XWyZE\áRQDUXV]HQLHVWDQ
GDUGyZ]DND]XDJLWDFMLZ\ERUF]HMZGQLXJáRVRZDQLDLQDGREĊSU]HGWąGDWą
EUDNXPLHV]F]HQLDZ\ERUF\ZUHMHVWU]HZ\ERUFyZLVSLVLHZ\ERUFyZ GZD
SURWHVW\
EUDNGRáąF]HQLDGRSURWHVWX]DZLDGRPLHQLDRXVWDQRZLHQLDSHáQRPRFQLND
OXESHáQRPRFQLNDGRGRUĊF]HĔ]DPLHV]NDáHJRZNUDMX MHGHQSURWHVW
1DWRPLDVWZURNXZĞUyGZQLHVLRQ\FKSURWHVWyZZ\ERUF]\FKDĪ
6ąG1DMZ\ĪV]\RGU]XFLáMXĪQDHWDSLHSU]HGSURFHVRZ\P]XZDJLQDQDVWĊ
SXMąFHEUDNLIRUPDOQH
QLHGRFKRZDQLHWHUPLQX]áRĪHQLDVNDUJL
EUDNOHJLW\PDFMLSRGPLRWRZHM
Z\NURF]HQLH]DU]XWyZSR]DSU]HVáDQNL]áRĪHQLDSURWHVWX QSRGQRV]ąF\FK
VLĊPLQGRSUREOHPDW\NLILQDQVRZDQLDNDPSDQLLZ\ERUF]HMLPHWRG\SURPRFML
NDQG\GDWyZQD pUH]\GHQWD5]HF]\SRVSROLWHM3ROVNLHMZPHGLDFKSXEOLF]Q\FK
SU]HELHJXSURFHVXVWDQRZLHQLDSUDZD]JRGQRĞFLIXQNFMRQRZDQLDRUJDQyZSDĔ
VWZDRUD]WUHĞFLXVWDZLDNWyZQRUPDW\ZQ\FK].RQVW\WXFMą53F]\EUDNGRZR
GyZSRWZLHUG]DMąF\FKSHWLWXP)
3R]RVWDáDF]ĊĞü]áRĪRQ\FKSURWHVWyZ X]QDQR]D]DVDGQHOHF]SRGQLH
VLRQHWDPQLHSUDZLGáRZRĞFLQLHPLDá\ZSá\ZXQDZ\QLNZ\ERUyZ'RW\F]\áRWR
PLQ
]DU]XWyZEUDNXZ\V\áNLSDNLHWXZ\ERUF]HJR
RP\áNRZHMZ\V\áNLSDNLHWXGRJáRVRZDQLDNRUHVSRQGHQF\MQHJRZV\WXDFML
JG\Z\ERUFDZQRVLáRZ\GDQLH]DĞZLDGF]HQLDRSUDZLHGRJáRVRZDQLD
GRUĊF]HQLDQLHSHáQHJRSDNLHWXZ\ERUF]HJR
Z\GDQLD]DĞZLDGF]HQLDRSUDZLHGRJáRVRZDQLDZWHUPLQLHXQLHPRĪOLZLD
MąF\PVNRU]\VWDQLHSU]H]Z\ERUFĊ]SU]\VáXJXMąFHJRPXF]\QQHJRSUDZDZ\
ERUF]HJR
EUDNuRGHEUDQLDSU]H]NRQVXODNRUHVSRQGHQFML]ZURWQHMSRPLPRZ\VáDQLD
MHMZWHUPLQLHSU]H]Z\ERUFĊ
VWRVRZDQLD SU]\ JáRVRZDQLX QD W\OH SU]H]URF]\VW\FKNRSHUW ĪHPRĪOLZH
E\áR]ZHU\ILNRZDQLHRGGDQHJRJáRVX
EUDNXSU]\VWRVRZDQLDORNDOXZ\ERUF]HJRGRSRWU]HERVyEQLHSHáQRVSUDZ
Q\FK
SU]\MĊFLDSU]H]F]áRQNyZREZRGRZHMNRPLVMLZ\ERUF]HMRGZ\ERUF\RP\á
NRZHJR]DĞZLDGF]HQLDRSUDZLHGRJáRVRZDQLD
QLHSUDZLGáRZRĞFLZ]DEH]SLHF]HQLXXUQZ\ERUF]\FK RWZDUFLHL]DPNQLĊ
FLH SU]H]F]áRQNDNRPLVML
QLHGRSXV]F]DOQRĞFLVWZLHUG]HQLDSU]H]F]áRQNDNRPLVMLZ\ERUF]HMĪH]D
ĞZLDGF]HQLHRXWUDFLHGRZRGXRVRELVWHJRMHVWDNWHPVWZLHUG]DMąF\PWRĪVDPRĞü
Z\ERUF\
SUREOHPX]ZLą]DQHJR]H]QDNLHPÄ;´ QLHSUDZLGáRZHX]QDQLH]DZDĪQ\
JáRVRGGDQ\QDNDUFLHGRJáRVRZDQLDEH]XPLHV]F]HQLD]QDNXÄ;´
ZDGOLZLHZ\VWDZLRQHJR]DĞZLDGF]HQLDRSUDZLHGRJáRVRZDQLDLPSOLNXMą
FHJRQLHGRSXV]F]HQLHPZ\ERUF\GRJáRVRZDQLD
3R]RVWDáH WZLHUG]HQLD ]DZDUWH Z SURWHVWDFK Z\ERUF]\FK 6ąG 1DMZ\ĪV]\
X]QDá]DEH]]DVDGQH]XZDJLQDLFKQLHXGRZRGQLHQLHEáĊGQąZ\NáDGQLĊSU]HSL
VyZGRNRQDQDSU]H]VNDUĪąFHJRF]\SyĨQLHMV]HVWZLHUG]HQLHZWRNXUR]SR]QD
ZDQ\FKSURWHVWyZSUDZLGáRZHJRZ\ZLą]\ZDQLDVLĊ]RERZLą]NyZSU]H]RUJDQ\
Z\ERUF]HLNRQVXOyZ
2VWDWHF]QLHRELHSU]\ZRáDQHXFKZDá\61VWZLHUG]Lá\ZDĪQRĞüZ\ERUX3UH
]\GHQWD53
2&(1$:$ĩ12ĝ&,:<%25Ï:
:8&+:$/(6Ą'81$-:<ĩ6=(*2=5OKU
:\ERU\ SUH]\GHQFNLH Z URNX E\á\ zRUJDQL]RZDQH Z VSHF\ILF]Q\FK
RNROLF]QRĞFLDFKIDNW\F]Q\FK QDJáHLQLHSU]HZLG\ZDOQH]PLDQ\OHJLVODFMLZ\ERU
F]HM QLHNRQWURORZDQH UR]SU]HVWU]HQLHQLH VLĊ SDQGHPLL L EUDN RJáRV]HQLD
Z]ZLą]NX]W\PVWDQXNOĊVNLĪ\ZLRáRZHMNWyU\REOLJRZDáE\PLQZVWU]\PDQLH
SU]HSURZDG]HQLDZ\ERUyZ DUW.RQVW\WXFML53 FR]UHV]WąE\áRSRGNUH
ĞODQHSU]H]F]ĊĞüSUDZQLNyZ-HGQDN6ąG1DMZ\ĪV]\]GHF\GRZDáVLĊVWZLHUG]Lü
ZDĪQRĞüZ\ERUyZ,PLPROLF]QLHSRGQRV]RQ\FKJáRVyZZĞUyGRSLQLLSXEOLF]QHM
RF]\PEĊG]LHPRZDZGDOV]HMF]ĊĞFLSUDF\ 'ODWHJRZ\GDMHVLĊQLH]EĊGQH
VLĊJQLHFLHGRX]DVDGQLHQLDMDNUyZQLHĪ]ZHU\ILNRZDQLDSUDZG]LZRĞFLWH]WDP
SU]HGVWDZLRQ\FK]XZDJLQDLFKZąWSOLZRĞFL
:X]DVDGQLHQLX61SRGDáĪHZ\ERU\ZSDĔVWZLHGHPRNUDW\F]Q\PVąMHJRLVWRW
Q\PZDUXQNLHPSR]ZDODMąFymZ\áRQLüSU]HGVWDZLFLHOLNWyU]\VSUDZXMąZáDG]Ċ
ZLPLHQLXVXZHUHQD=XZDJLQDNRQLHF]QRĞü]DSHZQLDQLDFLąJáRĞFLZáDG]\SDĔ
VWZRZHMQDSRGVWDZLHX]\VNDQHMOHJLW\PDFMLGHPRNUDW\F]QHMLFK]RUJDQL]RZDQLH
MHVWSULRU\WHWHPUyZQLHĪZZDUXQNDFKZ\MąWNRZ\FK'ODWHJRQLHGRSXV]F]DOQeE\
áRE\QLH]LV]F]HQLHVLĊZDUXQNyZSUDZQ\FKLIDNW\F]Q\FKWDNDE\DNWZ\ERUF]\
QLH]RVWDáZ\UDĪRQ\0LPRQLHRGE\FLDVLĊZ\ERUyZSUH]\GHQFNLFKZGQLXPDMD
URNXQDVNXWHN]DLVWQLDáHJRVWDQXSDQGHPLLQLHZSURZDG]HQLDĪDGQHJR]NRQ
VW\WXF\MQ\FKVWDQyZQDG]Z\F]DMQ\FK NLHUXMąFVLĊ]DSHZQLHQLHPZDUXQNyZGR
JáRVRZDQLDLNRQLHF]QRĞFLąXV]DQRZDQLDNRQVW\WXF\MQ\FKWHUPLQyZX]QDQR]D]D
VDGQHSRQRZQH]DU]ąG]HQLHZ\ERUyZSU]H]0DUV]DáND6HMPX
=XZDJLQD]DLVWQLDáąV\WXDFMHHSLGHPLF]QąLQLHRGE\FLHPVLĊZ\ERUyZ61
ZXFKZDOHVWZLHUG]LáĪHREHFQHUHJXODFMHKodeksu wyborczegoQLHVąDGHNZDWQH
GRZVSRPQLDQHMRNROLF]QRĞFL'ODWHJRX]QDQR]D]DVDGQH]RUJDQL]RZDQLHZ\
ERUyZZHGáXJSU]HSLVyZXVWDZy]GQLDF]HUZFDURNXRV]F]HJyOQ\FK
]DVDGDFKRUJDQL]DFMLZ\ERUyZSRZV]HFKQ\FKQD3UH]\GHQWD5]HF]\SRVSROLWHM
3ROVNLHM]DU]ąG]RQ\FKZURNX]PRĪOLZRĞFLąJáRVRZDQLDNRUHVSRQGHQF\M
QHJR NWyUD ]RVWDáD XFKZDORQD QD GQL SU]HG Z\ERUDPL GDOHM VSHFXVWDZD
Z\ERUF]D 103RQDGWR6ąG1DMZ\ĪV]\ZVND]DáĪHVSHFXVWDZDZ\ERUF]DZSUR
ZDG]LáD ZLHOH NRU]\VWQ\FK UR]ZLą]DĔ JáRVRZDQLe NRUHVSRQGHQF\MQH F]\ GR
SXV]F]HQLHPRĪOLZRĞFLNDQG\GRZDQLDZZ\ERUDFK]DU]ąG]RQ\FKQDF]HUZFD
URNXSU]H]RVRE\NWyUH]DUHMHVWURZDá\VZHNDQG\GDWXU\ZZ\ERUDFK]D
U]ąG]RQ\FKQDPDMDURNXEH]NRQLHF]QRĞFLSRQRZQHJR]JáDV]DQLDLFK
NDQG\GDWXU :NRĔFRZ\PDNDSLFLHXFKZDá\61VWZLHUG]LáĪHÄ1LHUyZQ\GR
VWĊSNDQG\GDWyZGRĞURGNyZPDVRZHJRSU]HND]XQLHZSá\ZDQDZDĪQRĞüZ\
ERUyZGRSyNL]DSHZQLRQ\MHVWQLHVNUĊSRZDQ\ SUDZQLHLIDNW\F]QLH SOXUDOL]P
PHGLyZ´1DWRPLDVWPLPRZVND]DQ\FKQLHSUDZLGáRZRĞFLZĞUyGRSLQLLSXEOLF]
QHMLSURWHVWDFKZ\ERUF]\FKQLHZSá\ZDá\RQHQDZROQRĞüZ\ERUX
STAN 35=(675=(*$1,$ 67$1'$5'Ï:25*$1,=$&-,:<%25Ï:
,352:$'=(1,$.$03$1,,:<%25&=(-::<%25$&+
35(=<'(1&.,&+:5OKU ::<%5$1<&+5$3257$&+
$E\U]HWHOQLHRFHQLüZ\ZRG\SRF]\QLRQHZXFKZDOH61]URNXQDOHĪ\
SU]\WRF]\üNLONDRNROLF]QRĞFLIDNW\F]Q\FK]UDSRUWyZRUJDQL]DFMLVSRáHF]Q\FK
>+HOVLĔVND)XQGDFMD3UDZ&]áRZLHND@LRUJDQyZZáDG]\SXEOLF]QHM>%LXUR
5]HF]QLND3UDZ2E\ZDWHOVNLFK %LXUR,QVW\WXFML'HPRNUDW\F]Q\FKL3UDZ
&]áRZLHND 2',+5 11 1DMZ\ĪV]D,]ED.RQWUROL@NWyUHZ\GDMąVLĊ
10']8SR]]H]P
11%LXUR,QVW\WXFML'HPRNUDW\F]Q\FKL3UDZ&]áRZLHNDWRZ\VSHFMDOL]RZDQDNRPyUNDDGPLQL
VWUDF\MQD2UJDQL]DFML%H]SLHF]HĔVWZDL:VSyáSUDF\Z(XURSLH F]\OLRUJDQL]DFMLPLĊG]\QDURGRZHM
]DMPXMąFHMVLĊPRQLWRULQJLHPZ\ERUyZ-DNZ\QLND]MHGQHJR]JáyZQ\FKDNWyZIXQNFMRQRZDQLD
2'+,5 F]\OL 'RNXPHQWX VSRWNDQLD NRSHQKDVNLHJR Z VSUDZLH OXG]NLHJR Z\PLDUX .RQIHUHQFML
LVWRWQHGODNZDOLILNDFML]RUJDQL]RZDQ\FKZ\ERUyZMDNRU]HWHOQ\FKLOHJDOQ\FK
DRGQRV]ąF\FKVLĊGRPDWHULLRUJDQL]DF\MQRSUDZQHMRUD]GRVWĊSXGRQLH]DOHĪ
Q\FKLSOXUDOLVW\F]Q\FKPHGLyZ
:\ERU\ SUH]\GHQFNLH ]RVWDá\ RJáRV]RQH SRVWDQRZLHQLHP 0DUV]DáND 6HMPX
zGQLDOXWHJRURNXQDG]LHĔPDMDURNX121DWRPLDVWQDVNXWHNRJáR
V]HQLDJOREDOQHJRVWDQXSDQGHPLLMLQLVWHUZGURZLDZSURZDG]LáVWDQSDQGHPLLQD
WHU\WRULXP 53 RG PDUFD URNX 1D VNXWHN QRZHOL]DFML XVWDZ\ ] GQLD
PDUFDURNXR]PLDQLHXVWDZ\RV]F]HJyOQ\FKUR]ZLą]DQLDFK]ZLą]DQ\FK
]]DSRELHJDQLHPSU]HFLZG]LDáDQLHPL]ZDOF]DQLHP&29,' LQQ\FKFKRUyE]D
NDĨQ\FK RUD] Z\ZRáDQ\FK QLPL V\WXDFML NU\]\VRZ\FK RUD] QLHNWyU\FK LQQ\FK
XVWDZ GDOHMXVWDZD&29,'19)14,SRV]HU]RQRNDWDORJZ\ERUFyZNWyU]\PRJOL
]DJáRVRZDüNRUHVSRQGHQF\MQLHF]\OLRVRE\QLHSHáQRVSUDZQHRUD]Z\ERUF\NWyU]\
ZGQLXJáRVRZDQLDSRGOHJDOLNZDUDQWDQQLHL]RODFMLOXEL]RODFMLZZDUXQNDFKGR
PRZ\FKRUD]FLNWyU]\VNRĔF]\OLZGQLXJáRVRZDQLDODW DUW
:GQLX16NZLHWQLDURNX3UH]HV5DG\0LQLVWUyZSROHFLá3RF]FLH3RO
VNLHM 33 L3ROVNLHM:\WZyUQL3DSLHUyZ:DUWRĞFLRZ\FK 3:3: SRGMĊFLHG]LD
áDĔSU]\JRWRZXMąF\FKRUJDQL]DFMHZ\ERUyZPHWRGąNRUHVSRQGHQF\MQąRUD]Z\
GUXNRZDQLHSDNLHWyZZ\ERUF]\FK1DWRPLDVW PDMDURNXZHV]áDZĪ\FLH
VSHFXVWDZDZ\ERUF]D]NZLHWQLDURNXNWyUDZDUWXVWSR]ZDODáD
3RF]FLH3ROVNLHMQDGRUĊF]HQLHSDNLHWyZZ\ERUF]\FK
:GQLXPDMDURNXZ\ERU\SUH]\GHQFNLHQLHRGE\á\VLĊ3DĔVWZRZD
.RPLVMD:\ERUF]DZXFKZDOHVWZLHUG]LáDĪHÄZZ\ERUDFK3UH]\GHQWD5]HF]\
SRVSROLWHM3ROVNLHM]DU]ąG]RQ\FKQDG]LHĔPDMDURNXEUDNE\áRPRĪOL
ZRĞFLJáRVRZDQLDQDNDQG\GDWyZ)DNWWHQUyZQRZDĪQ\MHVWZVNXWNDFK]SU]H
ZLG]LDQ\PZDUW XVWDZ\]GQLDVW\F]QLDURNX–Kodeks wyborczy
EUDNLHPPRĪOLZRĞFLJáRVRZDQLD]HZ]JOĊGXQDEUDNNDQG\GDWyZ´-XĪZW\P
PLHMVFXQDOHĪ\]DXZDĪ\üĪHZVND]DQDSRGVWDZDSUDZQDZĞZLHWOHRNROLF]QRĞFL
IDNW\F]Q\FKQLHPD]DVWRVRZDQLDSRQLHZDĪWDNDV\WXDFMDQLHZ\VWąSLáD–ZZ\
ERUDFK Z]LĊáR XG]LDá 10 NDQG\GDWyZ 1DWRPLDVW JáRVRZDQLD QLH SU]HSURZD
G]RQRZVNXWHNQLHSU]HZLG\ZDOQ\FK]PLDQOHJLVODF\MQ\FKZ]DNUHVLHZ\ERUyZ
:\PDJD SRGNUHĞOHQLD ĪH NRPSHWHQFMD 0DUV]DáND 6HMPX GR ]DU]ąG]DQLD
%H]SLHF]HĔVWZDL:VSyáSUDF\Z(XURSLHSDĔVWZDÄ]DSUDV]DMąREVHUZDWRUyZ]MDNLFKNROZLHNLQQ\FK
SDĔVWZXF]HVWQLNyZ.%:(LMDNLFKNROZLHNRGSRZLHGQLFKLQVW\WXFMLLRUJDQL]DFMLSU\ZDWQ\FKNWyUH
PRJąZ\UDĪDüVWRVRZQHĪ\F]HQLHGRREVHUZRZDQLDSU]HELHJXLFKNUDMRZ\FKSURFHGXUZ\ERUF]\FK
ZJUDQLFDFKGRSXV]F]DQ\FKSU]H]SUDZR´>.XPRFK – @
12']8SR]
5R]SRU]ąG]HQLH0LQLVWUD=GURZLD]GQLDUZVSUDZLHRJáRV]HQLDQDREV]DU]H
5]HF]\SRVSROLWHM3ROVNLHMVWDQXHSLGHPLL ']8SR] ]H]P
14']8SR]]H]P
8FKZDáDQU 3DĔVWZRZHM.RPLVML:\ERUF]HM]GQLDUZVSUDZLHVWZLHU
G]HQLDEUDNXPRĪOLZRĞFLJáRVRZDQLDQDNDQG\GDWyZZZ\ERUDFK3UH]\GHQWD5]HF]\SRVSROLWHM3RO
VNLHM 03SR]
Z\ERUyZSUH]\GHQFNLFK DUWXVW.RQVW\WXFML53 PDFKDUDNWHUMHGQRUD
]RZ\DWRR]QDF]DĪH]GH]DNWXDOL]RZDáDVLĊZPRPHQFLHZ\GDQLDSRVWDQRZLH
QLDZSU]HGPLRFLH]DU]ąG]HQLDZ\ERUyZQDG]LHĔPDMDURNX
6DPRZ\GDQLeSROHFHQLDSU]H]3UH]HVD5DG\0LQLVWUyZZVSUDZLHRUJDQL]D
FMLZ\ERUyZZ\áąF]QLHZWU\ELHNRUHVSRQGHQF\MQym,ZSURVWQDUXV]DáRNRQVW\
WXF\MQH ]DVDG\ UyZQRĞFL EH]SRĞUHGQLRĞFL L WDMQRĞFL Z\ERUyZ DUW XVW
.RQVW\WXFML 53 RUD] E\áR QLH]JRGQH ] SUDZHP SRQLHZDĪ Z FKZLOL Z\GDQLD
SROHFHQLD QLH LVWQLDáD GR WHJR VWRVRZQD SRGVWDZD SUDZQD : kRQVHNZHQFML
SU]HGPLRWRZDGHF\]MDSUHPLHUD]RVWDáDX]QDQDSU]H]:RMHZyG]NL6ąGAGPLQL
VWUDF\MQ\Z:DUV]DZLH :6$ ]DQLHZDĪQąSRQLHZDĪGRV]áRGRUDĪąFHJRQDUX
V]HQLDSUDZD16:DUWRSRGNUHĞOLüJáyZQHSRZRG\QDNWyU\FKRSDUáVLĊ:6$SRG
F]DV Z\GDZDQLD QLQLHMV]HJR RU]HF]HQLD SRQLHZDĪ WH]\ WDP SRGQLHVLRQH EĊGą
VWDQRZLüLVWRWQ\NZDQW\ILNDWRUZ]DNUHVLHRFHQ\Z\ERUyZSU]HSURZDG]RQ\FK
ZURNXMDNRU]HWHOQ\FKLOHJDOQ\FK
: GQLX Z\GDQLD LQG\ZLGXDOQHJR DNWX DGPLQLVWUDF\MQHJR SU]H] SUHPLHUD,
PRĪOLZRĞüRGGDQLDJáRVXZIRUPXOHNRUHVSRQGHQF\MQHMSU]\VáXJLZDáDMHG\QLH
SRGPLRWRPRNUHĞORQ\PZDUWuVWDZ\&29,' DSRQDGWRLVWQLDáDZyZF]DV
UHJXODFMDZVND]XMąFDĪHRUJDQHP]DSHZQLDMąF\PZDUXQNLRUJDQL]DF\MQRDGPL
QLVWUDF\MQHILQDQVRZHLWHFKQLF]QHRGQRĞQLHGRRUJDQL]DFMLZ\ERUyZLUHIHUHQ
GyZMHVW.UDMRZH%LXUR:\ERUF]H DUWNZ ,DQLH33F]\3:3:
=JRGQLH]DUWXVW.RQVW\WXFML53,Z\ERU\QDXU]ąG3UH]\GHQWD53Vą
SRZV]HFKQHUyZQHEH]SRĞUHGQLHLWDMQH3RZV]HFKQRĞüR]QDF]DJHQHUDOQąGR
VWĊSQRĞüGRZ\ERUyZGODRVyEXSUDZQLRQ\FKGRJáRVRZDQLDNDWRPLDVWZGQLX
Z\GDQLDGHF\]MLJáRVRZDQLHNRUHVSRQGHQF\MQHE\áRSU]HZLG]LDQHW\ONRGODJUXS
RNUHĞORQ\FKZDUWLNZLDUWXVWDZ\&29,' 5yZQRĞüSROHJD
QDW\PĪHNDĪG\JáRVPDMHGQDNRZHRGG]LDá\ZDQLHQDZ\QLNZ\ERUyZ0HFKD
QL]PHP]DEH]SLHF]DMąF\PZVND]DQą]DVDGĊMHVWSURFHGXUDZHU\ILNDFMLWRĪVDPR
ĞFLZ\ERUFyZRGELHUDMąF\FKNDUWĊGRJáRVRZDQLDSU]H]ZáDĞFLZąNRPLVMĊZ\
ERUF]ą DUWNZ SU]H]URF]\VWDNRQVWUXNFMDXUQZ\ERUF]\FKF]\VSRVyE
OLF]HQLDJáRVyZ:HIHNFLHVWRVRZDQLDW\FK]DVDGZ\ERU\PRJąE\üX]QDQH]D
XF]FLZH'\UHNW\ZDEH]SRĞUHGQLRĞFL DUWNZ XPRĪOLZLDRVRELVWHRGGDQLH
JáRVXQDNDUFLHGRJáRVRZDQLDZORNDOXZ\ERUF]\PSRXSU]HGQLPXUHJXORZDQLX
IRUPDOQRĞFLZNROHLQDND]JáRVRZDQLDNRUHVSRQGHQF\MQHJRMDNRMHG\QHJRGR
SXV]F]DOQHJRVSRVREX]DJáRVRZDQLD,SU]HZLG]LDQRQRZHOL]DFMąXVWDZ\&29,'
=NROHLQDG]LHĔZ\GDQLDSU]H]SUHPLHUDSROHFHQLDMHG\Q\PLSRGPLRWDPL
XSUDZQLRQ\PLGR]DDSOLNRZDQLDNRUHVSRQGHQF\MQHMPHWRG\E\á\WHRNUHĞORQH
ZDUWXVWDZ\&29,' =DVDGDWDMQRĞFL]DNáDGDĪHZ\ERUFDSRZLQLHQPLHü
VZRERGĊZWUDNFLHRGGDZDQLDJáRVX]JRGQLH]HVZRMąZROąMDNUyZQLHĪPRĪOL
ZRĞüZHU\ILNDFMLRGGDQHJRJáRVXLSU]\SLVDQLDJRGRNRQNUHWQHJRZ\ERUF\SU]H]
16:\URN:RMHZyG]NLHJR6ąGX$GPLQLVWUDF\MQHJRZ:DUV]DZLH] UV\JQDNW9,, 6D$:$ >/(;@
F]áRQNyZNRPLVML*ZDUDQFMLRVLąJQLĊFLDZVND]DQHJRHIHNWXQLHGDZDáRZW\P
SU]\SDGNXVSUDZG]HQLHSRF]\QLRQHSU]H]GRUĊF]\FLHODSRF]W\NWyU\QLHSRVLDGD
NRPSHWHQFMLLGRĞZLDGF]HQLDZWHMNZHVWLL
2GQRV]ąF VLĊ GR GUXJLHM RNROLF]QRĞFL SRGQLHVLRQHM Z XFKZDOH 61 ]
rRNXF]\OLGRVWĊSXGRZROQ\FKLSOXUDOLVW\F]Q\FKPHGLyZQDOHĪ\ZVND]DüQD
G\VNU\PLQXMąFHZ\SRZLHG]LRVyESHáQLąF\FKZ\VRNLHIXQNFMHZSDĔVWZLHNWyUH
SRMDZLá\VLĊZSU]HND]DFKPHGLDOQ\FK,ZW\P7HOHZL]ML3ROVNLHMPLQRGQRV]H
QLHVLĊGRNZHVWLLNVHQRIRELF]Q\FKDQW\VHPLFNLFKMDNLUyZQLHĪGHKXPDQL]DFML
RVyE QLHKHWHURQRUPDW\ZQ\FK >%LXUR 5]HF]QLND 3UDZ 2E\ZDWHOVNLFK
– +HOVLĔVND)XQGDFMD3UDZ&]áRZLHND –@
%H]SUHFHGHQVRZHE\áRUyZQLHĪ]DDQJDĪRZDQLHZNDPSDQLHZ\ERUF]ąZyZ
F]DVXU]ĊGXMąFHJR3UH]\GHQWD53NWyU\XELHJDáVLĊRUHHOHNFMĊQLHNWyU\FKRUJD
QyZDGPLQLVWUDFMLU]ąGRZHM QS0LQLVWHUVWZR6SUDZ:HZQĊWU]Q\FKSU]\JRWRZDáR
NDPSDQLĊSURIUHNZHQF\MQąSU]H]QDF]RQąGODPDá\FKVDPRU]ąGyZZNWyUHMGRZ\
JUDQLDE\á\ZR]\VWUDĪDFNLHFRZHGáXJPHGLyZR]QDF]DáR]ZLĊNV]HQLHV]DQV\QD
SRQRZQ\Z\EyUGODZyZF]DVXU]ĊGXMąFHMJáRZ\pDĔVWZD ,DQDZHWNRQVW\WXF\M
QHJRRUJDQXSDĔVWZD–3UH]HVD5DG\0LQLVWUyZ QSZUDPDFKSURPRFMLNDQG\GD
WXU\XU]ĊGXMąFHJRpUH]\GHQWDSUHPLHURGZLHG]DáQLHNWyUHJPLQ\LRELHF\ZDáLP
ZVSDUFLHILQDQVRZH]SURJUDPX,NWyU\MHV]F]HQLH]RVWDáXFKZDORQ\ZSURFHGXU]H
OHJLVODF\MQHM>+HOVLĔVND)XQGDFMD3UDZ&]áRZLHND –@
:PHGLDFKSXEOLF]Q\FKZ\UDĨQLHGRPLQRZDáDQHJDW\ZQDSUH]HQWDFMDNRQWU
NDQG\GDWyZXU]ĊGXMąFHJR pUH]\GHQWD 'RGDWNRZRZ7HOHZL]ML3XEOLF]QHMF]DV
DQWHQRZ\SRĞZLĊFRQ\QDSRV]F]HJyOQ\FKNDQG\GDWyZUR]NáDGDáVLĊQLHUyZQRQD
NRU]\ĞüREHFQLHXU]ĊGXMąFHJRpUH]\GHQWD>%LXUR5]HF]QLND3UDZ2E\ZDWHOVNLFK
@:W\PPLHMVFXZDUWRSU]\WRF]\üIUDJPHQWRSLQLLPLVML2UJDQL]DFML
%H]SLHF]HĔVWZD L :VSyáSUDF\ Z (XURSLH NWyUH E\áR REVHUZDWRUHP Z\ERUyZ
ÄVWURQQLF]RĞüPHGLyZZSRáąF]HQLX]EUDNLHPVNXWHF]QHJRQDG]RUX]HVWURQ\.UD
MRZHM5DG\5DGLRIRQLLL7HOHZL]MLVSUDZLá\ĪHZ\ERUF\PLHOLRJUDQLF]RQ\GRVWĊS
GRZ\F]HUSXMąF\FKLQIRUPDFMLNWyUHPRJá\E\SRPyFLPZGRNRQDQLXZ\ERUX”
>%LXUR,QVW\WXFML'HPRNUDW\F]Q\FKL3UDZ&]áRZLHND 2',+5 @
:REHFSRZ\ĪV]HJRNRQLHF]QHMHVWZVND]DQLHMDNLMHVWHXURSHMVNLVWDQGDUG
ZROQRĞFLLSOXUDOL]PXPHGLyZZ\QLNDMąF\]EH]Z]JOĊGQLHZLąĪąF\FK5]HF]SR
VSROLWą3ROVNąDNWyZQRUPDW\ZQ\FKF]\OLDUWXVW.DUW\3UDZ3RGVWDZR
Z\FK8QLL(XURSHMVNLHMSU]\MĊWHMJUXGQLDURNXZ1LFHLSU]H]3DUODPHQW
(XURSHMVNL5DGĊL.RPLVMĊLDUW.RQZHQFML:DUW.DUW\]DJZDUDQWR
ZDQRSUDZRGRZROQRĞFLZ\SRZLHG]LNWyUH]DZLHUDZVRELHVZRERGĊSRVLDGD
QLD SRJOąGyZ RWU]\P\ZDQLD SU]HND]\ZDQLD LQIRUPDFML L LGHL EH] LQJHUHQFML
ZáDG]RUD]EH]Z]JOĊGXQDJUDQLFHSDĔVWZRZH1DVWĊSQLHDUWXVW.DUW\
VWDWXXMHSRV]DQRZDQLHGODZROQRĞFLLSOXUDOL]PXPHGLyZ:DUWHSRGNUHĞOHQLDMHVW
']8U]8(& ]U
WRĪHDUWXVW.DUW\]DZLHUDSUDZR MDNRSRGVWDZĊURV]F]HQLD DQLH]DVDGĊ
7DNLVWDWXVQRUPDW\ZQ\ZVND]DQHJRSU]HSLVXLPSOLNXMH]RERZLą]DQLHZ]JOĊGHP
SDĔVWZF]áRQNRZVNLFKGRSRV]DQRZDQLDSUDZD DUWXVW.DUW\ NWyUHZ\
UDĪDVLĊZ]DND]LHLQJHUHQFMLZáDG]SXEOLF]Q\FKZMHJRUHDOL]DFMĊ RERZLą]HN
QHJDW\ZQ\ Z\QLNDMąF\MXĪ]VDPHMLVWRW\SUDZSRGVWDZRZ\FKLQLHZ\PDJD
VSHáQLHQLD GRGDWNRZ\FK ZDUXQNyZ >:UyEHO –@ 1DWRPLDVW
DUW10.RQZHQFML]DSHZQLDZROQRĞüZ\SRZLHG]LNWyUDREHMPXMHVZRERGĊSR
VLDGDQLDSRJOąGyZRUD]RWU]\P\ZDQLDLSU]HND]\ZDQLDLQIRUPDFMLLLGHLEH]LQ
JHUHQFMLZáDG]RUD]EH]Z]JOĊGXQDJUDQLFHSDĔVWZRZH:NRQWHNĞFLHWHJRSU]H
SLVX VWDQRZF]R QDOHĪ\ SRGNUHĞOLü, LĪ ]DSHZQLHQLH SOXUDOL]PX PHGLyZ PRĪH
QDVWąSLüW\ONRZWHG\NLHG\PHGLDSXEOLF]QHEĊGąPLDá\]DSHZQLRQ\SOXUDOL]P
ZHZQĊWU]Q\RGQRV]ąF\VLĊGRG]LDáDOQRĞFLLXSRZV]HFKQLHQLDWUHĞFLSURJUDPR
Z\FKNWyUHSRZLQQ\]DZLHUDüSU]\QDMPQLHMWZRU]HQLHSU]HVWU]HQLGRGHEDW\SX
EOLF]QHM Z\PLDQ\ UyĪQ\FK SRJOąGyZ SU]HVWU]HJDü VWDQGDUGyZ ]DZRGRZ\FK
SURPRZDQLH ZVSyOQLH X]QDQ\FK ZDUWRĞFL QS JRGQRĞü RFKURQD G]LHFL SU]HG
DJUHV\ZQ\PLWUHĞFLDPLF]\QLHG\VNU\PLQDFMD:Z\URNX(XURSHMVNLHJR7U\
EXQDáX3UDZ&]áRZLHND (73&])zGQLDZU]HĞQLD URNXZVSUDZLH0D
QROH L LQ SU]HFLZNR 0RáGDZLL (VNDUJD QU )7U\EXQDá SRWZLHUG]Lá LĪ
SDĔVWZRPD]DSHZQLüWDNLSOXUDOL]PPHGLyZSU]H]SUDZRLSUDNW\NĊĪeDXG\WR
ULXPEĊG]LHRWU]\P\ZDáRSUDZG]LZąLQIRUPDFMĊRUD]PLDáRGRVWĊSdRUyĪQ\FK
RSLQLL]DSRĞUHGQLFWZHPPHGLyZDG]LHQQLNDU]HLLQQLSUDFRZQLF\PHGLyZQLH
EĊGąRJUDQLF]HQLZSU]HND]\ZDQLXOXENRPHQWRZDQLXWDNLFKLQIRUPDFML=DJZD
UDQWRZDQLHWDNĞFLVáHMRFKURQ\ZROQRĞFLSUDV\ELHU]HVLĊ]SRGNUHĞOHQLDSU]H]
7U\EXQDáMHMUROLMDNRÄSXEOLF]QHJRVWUDĪQLND´ public watchdog)MDNLUyZQLHĪ
IXQNFMLSU]HND]\ZDQLDLQIRUPDFMLLLGHLRVSUDZDFKSXEOLF]Q\FK
: NRQVHNZHQFML IXQNFMą QLH]DOHĪQ\FK L SOXUDOLVW\F]Q\FK PHGLyZ MHVW DN
W\ZQHLVNXWHF]QHXF]HVWQLF]HQLHMHGQRVWNLZĪ\FLXVSRáHF]Q\PSROLW\F]Q\P
JRVSRGDUF]\PLNXOWXURZ\PSU]H]GRVWĊSGRU]HWHOQHMSOXUDOLVW\F]QHMLQIRUPD
FMLDW\PVDP\PZ\URELHQLHVRELHNRQNUHWQHJRSRJOąGXNWyU\LPSOLNXMHPRĪOL
ZRĞüEUDQLDXG]LDáXZG\VNXUVLH7DNSRMPRZDQDZDUWRĞüVWDQRZLFHQQHĨUyGáR
SUDZF]áRZLHNDMHVWWDNĪHZDUXQNLHPNRQLHF]Q\PLVWQLHQLDSDĔVWZDGHPRNUD
W\F]QHJR 3U]HVWU]HJDQLH VWDQGDUGyZ ZROQHM L SOXUDOLVW\F]QHM SUDV\ Z GDQ\P
SDĔVWZLHSURPLHQLXMHQDVWDQGHPRNUDFMLZSR]RVWDá\FKSDĔVWZDFK19
=DOHFHQLH&05HF .RPLWHWX0LQLVWUyZGODSDĔVWZF]áRQNRZVNLFKZVSUDZLHQR ZHJRSRMĊFLDPHGLyZSU]\MĊWHSU]H].RPLWHW0LQLVWUyZZGQLX UQDSRVLHG]HQLX
.RPLWHWX'HOHJDWyZ0LQLVWUyZ:VND]DQH]DOHFHQLHÄQDOHĪ\XZ]JOĊGQLüSU]\WZRU]HQLXSROLW\NL
GRW\F]ąFHMPHGLyZLVWRSQLRZDQLXMHMRERZLą]\ZDQLD]DZV]H]]DVWU]HĪHQLHPZDUXQNXĞFLVáHMNR
QLHF]QRĞFLLPLQLPDOQHMLQWHUZHQFML´
190RW\ZQULRSLQLL.RPLVML.XOWXU\L(GXNDFML]GQLDUVSRU]ąG]RQHMGOD.R
PLVML:ROQRĞFL2E\ZDWHOVNLFK6SUDZLHGOLZRĞFLL6SUDZ:HZQĊWU]Q\FKZVSUDZLHSOXUDOL]PXPH
GLyZLZROQRĞFLPHGLyZZ8QLL(XURSHMVNLHMV\JQ ,1, :LĊFHMQDWHPDWVWDQGDUGyZ
SURZDG]HQLDNDPSDQLLZ\ERUF]HM]RE$5DNRZVND7UHOD>@
32'6802:$1,(
$QDOL]DGRW\FKF]DVRZ\FKUR]ZDĪDĔRSDUW\FKQD]HEUDQ\PZDUW\NXOHPDWH
ULDOH ZSURVW SURZDG]L GRZQLRVNX, Īe LVWQLHMH SHZLHQ G\VRQDQV PLĊG]\ MHGQą
zIXQNFMLSUDZDZ\ERUF]HJR–VSUDZRZDQLDHIHNW\ZQHMNRQWUROLQDGSURFHVHP
Z\ERUF]\PSU]H]VDP\FKZ\ERUFyZDLQVW\WXFMąZDĪQRĞFLZ\ERUyZ,ERZLHP
SU]HVáDQNLSRGQLHVLRQHZSURWHĞFLHZ\ERUF]\PNWyU\FKNRQVWUXNFMDOHJLVODF\MQD
]DFKĊFD GR MHJR DSOLNDFML MDNR MHGQHJR ] PHFKDQL]PX ZHU\ILNDFML Z\ERUyZ
:U]HF]\ZLVWRĞFLMHGQDNPDMąQLHZLHONLZSá\ZQDLFKXZ]JOĊGQLHQLHF]\WHĪ
JáĊEV]ąDQDOL]ĊSU]H]6ąG1DMZ\ĪV]\ZWUDNFLHLFKUR]SR]QDZDQLDFR]RVWDáR
XQDRF]QLRQHZXFKZDOH61]URNX:\ZRáXMHWRFRQDMPQLHMLU\WDFMĊL]QLH
FKĊFHQLHGRLFKVNáDGDQLD'RVNRQDá\PWHJRSU]\NáDGHPE\á\]áRĪRQHSURWHVW\
QDZ\EyU3UH]\GHQWD53ZURNXNWyU\FK]DU]XW\RGQRV]ąFHVLĊGRQLHSUD
ZLGáRZRĞFLXMDZQLRQ\FKZF]DVLHWZRU]HQLDREUD]XQRUPDW\ZQHJRSUDZDZ\
ERUF]HJRZF]DVLHHSLGHPLLMDNLIDNW\F]QHJRGRVWĊSXGRNDPSDQLLZ\ERUF]HM
RF]\PPRZDE\áDZSRSU]HGQLHMF]ĊĞFLSUDF\ XQDRF]QLá\UR]GĨZLĊNPLĊG]\
tym,FRMHVW sein)DW\P,FRSRZLQQR sollen
6ąG 1DMZ\ĪV]\ Z XFKZDOH VWZLHUG]DMąFHM ZDĪQRĞü Z\ERUyZ Z URNX
VWZLHUG]LáĪHRU]HNDMąFRZDĪQRĞFLZ\ERUyZELHU]HSRGXZDJĊZV]HONLHÄRNROLF]
QRĞFLNWyUHPRJąPLHü]QDF]HQLHGODZDĪQRĞFLZ\ERUyZUyZQLHĪW\FKNWyUHQLH
PRJá\E\üSU]HGPLRWHP]DU]XWyZSURWHVWXZ\ERUF]HJR´3RF]\PMDNE\QLH]DX
ZDĪRQRF]\QLHSRFK\ORQRVLĊQDGNZHVWLąW]ZZ\ERUF]HJRXVWDZRGDZVWZDFR
YLGRZHJRNWyUeVSRZRGRZDáRLĪZ\ERU\QDXU]ąG3UH]\GHQWD53QLHVSHáQLDá\
NRQVW\WXF\MQ\FKVWDQGDUGyZSRZV]HFKQRĞFLUyZQRĞFLEH]SRĞUHGQLRĞFLLWDMQRĞFL
DUWXVW.RQVW\WXFML53 FR]RVWDáRSRWZLHUG]RQHZSU]\WRF]RQ\PZ\URNX
:6$Z:DUV]DZLH2GQRV]ąFVLĊGRGUXJLHMRNROLF]QRĞFL–SUREOHPXVWDQGDUGyZ
ZROQRĞFLLSOXUDOL]PXPHGLyZZF]DVLHNDPSDQLL61VWZLHUG]Lá
1LHUyZQ\dRVWĊSNDQG\GDWyZGRĞURGNyZPDVRZHJRSU]HND]XQLHZSá\ZDQDZDĪQRĞü
Z\ERUyZ GRSyNL ]DSHZQLRQ\ MHVW QLHVNUĊSRZDQ\ SUDZQLH L IDNW\F]QLH SOXUDOL]P me
GLyZ 6ąG 1DMZ\ĪV]\ ]ZUDFD XZDJĊ ĪH GREUą SUDNW\Ną RGQRV]ąFą VLĊ GR SURFHVX Z\
ERUF]HJR SRZLQQR E\ü QHXWUDOQH SRGHMĞFLH ZáDG] SXEOLF]Q\FK GR NDPSDQLL Z\ERUF]HM
.DPSDQLDSRZLQQDE\üUHODFMRQRZDQDZHZV]\VWNLFKPHGLDFK]ZáDV]F]DSXEOLF]Q\FK
ZVSRVyEU]HWHOQ\6\JQDOL]RZDQHZSU]HVWU]HQLSXEOLF]QHMLZSURWHVWDFKZ\ERUF]\FKQDU
XV]HQLD W\FK VWDQGDUGyZ QLH SU]\EUDá\ MHGQDN SRVWDFL Z NWyUHM RJUDQLF]RQD ]RVWDáDE\
PRĪOLZRĞüZROQHJRZ\ERUX
:SU]\WRF]RQHMVHQWHQFMLEUDNMHVWSRGMĊFLDRFHQ\ZNZHVWLLIDNW\F]QHJR]D
FKRZDQLDQHXWUDOQRĞFLZáDG]SXEOLF]Q\FKZWUDNFLHNDPSDQLLZ\ERUF]HM3RPL
QĊWRUyZQLHĪWRQDF]\PSROHJDüPDSOXUDOL]PPHGLyZRNUHĞORQ\ZXFKZDOH
LF]\ZRJyOHE\áRQ]DFKRZDQ\0LPRWRVWZLHUG]RQRĪHSRGQLHVLRQHQDUXV]H
QLDQLHZSá\ZDá\QDZROQRĞüZ\ERUX5DSRUW\ZVND]DQHZSRSU]HGQLHMF]ĊĞFL
SUDF\GRELWQLHZVND]XMąQD]DDQJDĪRZDQLHDGPLQLVWUDFMLU]ąGRZHMDQDZHWRU
JDQX NRQVW\WXF\MQHJR 3UH]HVD 5DG\ 0LQLVWUyZ Z NDPSDQLH Z\ERUF]ą QD
NRU]\ĞüXU]ĊGXMąFHJRpUH]\GHQWD53NWyU\XELHJDáVLĊRUHHOHNFMĊ0HGLDSX
EOLF]QHQLH]DSHZQLDá\U]HWHOQHJRSU]HND]\ZDQLDLQIRUPDFMLRNDQG\GDWDFKXELH
JDMąF\FKVLĊRXU]ąG3UH]\GHQWD53LQDF]HMQLĪZSU]\SDGNXGRW\FKF]DVVSUD
ZXMąFHJR IXQNFMH JáRZ\ SDĔVWZD SRQLHZDĪ UR]NáDG F]DVX DQWHQRZHJR E\á
QLHUyZQ\ QD QLHNRU]\Ğü SR]RVWDá\FK NDQG\GDWyZ7UHĞFL SURJUDPRZH VNLHUR
ZDQH SU]HFLZNR RVRERP QLHKHWHURQRUPDW\ZQ\P E\á\ GHKXPDQL]XMąFH 8ZL
GRF]QLRQDSUDNW\NDQLHVWHW\MDVNUDZRQDUXV]DVWDQGDUGPHGLDOQ\Z\NV]WDáFRQ\
]DUyZQR ZUDPDFK 5DG\ (XURS\ MDN L 8QLL (XURSHMVNLHM NWyU\FK 3ROVND MHVW
F]áRQNLHP$QDOL]RZDQDSUDNW\NDRU]HF]QLF]D6ąGX1DMZ\ĪV]HJRSRGF]DVSR
GHMPRZDQLDXFKZDá\VWZLHUG]DMąFHMZDĪQRĞüZ\ERUyZSUH]\GHQFNLFK]
rRNXQLHVWHW\QLHSU]HNRQXMHRVáXV]QRĞFLSRGQLHVLRQ\FKWDPUDFMLLW\PVDP\P
QLHGDMHSHZQRĞFLF]\Z\ERU\E\á\U]HWHOQHLW\PVDP\PZDĪQHELRUąFSRG
XZDJĊVSHáQLHQLHPDWHULDOQ\FKZDUXQNyZRNUHĞORQ\FKZDUWXVW.RQVW\
WXFML53 ERZLHPIRUPDOQLHZ\ERU\]U]RVWDá\X]QDQH]DZDĪQH
: Z\URNX 768( ] GQLD OLVWRSDGD URNX (V\JQ DNW &
&&)ZSURVWZVND]DQRĪHZ\PLDUVSUDZLHGOLZRĞFLIXQNFMRQX
MąF\ZSDĔVWZDFKF]áRQNRZVNLFKSRZLQLHQE\üSRVWU]HJDQ\VSRáHF]QLHMDNRQLH
]DOHĪQ\LQLH]DZLVá\DZNRQVHNZHQFMLEXG]Lü]DXIDQLH1DWRPLDVWWDNLVWDQU]HF]\
PRĪHE\üRVLąJQLĊW\]DSRPRFąZáDĞFLZLHVWRVRZDQHMSUDNW\NLMXG\NDF\MQHMNWyUD
PLQQLHSRPLMDIDNWyZSRGQLHVLRQ\FKSU]H]VWURQ\ OXELQQ\FKXF]HVWQLNyZSR
VWĊSRZDQLD XVWRVXQNRZXMHVLĊU]HWHOQLHLGRNáDGQLHGRNDĪGHJRSRGQLHVLRQHJR
GRZRGXNWyU\SRGOHJDRFHQLHLSRWHPXZ]JOĊGQLHQLX OXEQLH ZXVWDOHQLXSUDZG\
PDWHULDOQHMNWyUDMHVWSRGVWDZąUR]VWU]\JQLĊFLD20'RGDWNRZRZNZHVWLDFKUR]
VWU]\JDQLDVSUDZSUDZQRZ\ERUF]\FK ZW\PSURWHVWyZZ\ERUF]\FKLZDĪQRĞFL
Z\ERUyZ LVWRWQHMHVWU]HWHOQHLZ\F]HUSXMąFHX]DVDGQLDQLHRU]HF]HĔZVSUDZDFK
SRGGDQ\FKNRJQLFMLMXG\NDF\MQHM]XZDJLQDZ\VWĊSXMąFąNU\W\NĊXZLNáDQLDVLĊ
VąGXZNZHVWLHVSRUXSROLW\F]QHJRF]\URG]ąF\VLĊQDFLVNVSRáHF]Q\RGQRĞQLHGR
SRGMĊFLD NRU]\VWQHM GHF\]ML = WHJR SRZRGX VZRLVWą WDUF]ą SU]HG ZVND]DQ\PL
ZSá\ZDPL MHVW ]DVDGD QLH]DZLVáRĞFL VĊG]LyZ DUW XVW .RQVW\WXFML 53
ZNWyUHMUDPDFKSRZLQQRQDVWąSLüUR]ZDĪQHU]HWHOQHLQLHZąWSOLZHZ\WáXPDF]H
QLHVSRáHF]HĔVWZXGODF]HJR]DSDGáDWDNDDQLHLQQDGHF\]MD>:UyEHO @
6NRUR61ZX]DVDGQLHQLXXFKZDá\]URNXZVND]DáĪHUR]SDWUXMąFV\WXDFMH
ZDĪQRĞFL Z\ERUyZ SUH]\GHQFNLFK ELHU]H SRG UR]ZDJĊ ÄRNROLF]QRĞFL NWyUH
PRJąPLHü]QDF]HQLHGODZDĪQRĞFLZ\ERUyZUyZQLHĪW\FKNWyUHQLHPRJá\E\ü
SU]HGPLRWHP]DU]XWyZSURWHVWXZ\ERUF]HJR´R]QDF]DWRĪHZVND]DQHQLHSUD
ZLGáRZRĞFL]ZLą]DQH]OHJLVODFMąZ\ERUF]ą ]DNZHVWLRQRZDQHSU]H]VąGDGPL
QLVWUDF\MQ\ MDN L GRVWĊSHP GR SOXUDOLVW\F]Q\FK PHGLyZ Z F]DVLH NDPSDQLL
20=REDUW1XVWDZ\]GQLD U.RGHNVSRVWĊSRZDQLDF\ZLOQHJR WM']8 SR]RUD]SR]
NWyU\]RVWDáVNU\W\NRZDQ\ZSU]HGVWDZLRQ\FKUDSRUWDFK QLHPLDá\]QDF]HQLD
:REHFWHJRSU]\FKRG]LP\ĞOMDNEDUG]RUDĪąFHDV\PHWU\F]QHQLHSUDZLGáRZRĞFL
PXV]ąQDVWąSLüDE\U]HWHOQLH]RVWDá\SU]HDQDOL]RZDQHZXFKZDOHSU]H]61
:W\PPLHMVFXSRMDZLDVLĊNROHMQ\]ZLHOXG\OHPDWyZSUDZDZ\ERUF]HJR
>&LDSDáD3\U]\ĔVND@–F]\WDNLPRGHOUR]SDWU\ZDQLDZDĪQRĞFLZ\ERUyZ
NWyU\]RVWDá]DDSOLNRZDQ\SU]H]6ąG1DMZ\ĪV]\ZXFKZDOH]URNXPRĪH
Z]PDFQLDüSRF]XFLHVSUDZF]RĞFLLSDUW\F\SDFMLZ\ERUF\ZSURFHVZ\ERUF]\m
LZNRQVHNZHQFMLSHWU\ILNRZDüSU]HNRQDQLHĪHZ\ERU\E\á\U]HWHOQHLOHJDOQH"
'RGDWNRZRELRUąFSRGXZDJĊ]DFKRZDQLHZUDPDFKVZRLFKNRPSHWHQFMLRUJD
QyZZáDG]\SXEOLF]QHM,]DDQJDĪRZDQ\FKZWUDNFLHZ\ERUyZZURNX,WDN
NRQVW\WXF\MQ\FK SDUODPHQW3UH]HV5DG\0LQLVWUyZLQLHNWyU]\PLQLVWURZLHRUD]
3UH]\GHQW53MDNL6ąG1DMZ\ĪV]\ MDNLSDĔVWZRZ\FK 3.: PRĪQDVWZLHU
G]LüLĪVSRáHF]QH]DXIDQLHGRSDĔVWZDLVWDQRZLRQHJRSU]H]QLHJRSUDZDQLH
]RVWDáRVSHWU\ILNRZDQH a contrario GRDUW.RQVW\WXFML53 3RZ\ĪV]HRNROLF]
QRĞFL Z]PDFQLDMą SDWRORJL]DFMĊ L GDOV]\ UHJUHV VWDQX GHPRNUDFML GODWHJR QLF
G]LZQHJR ĪH 5]HF]\SRVSROLWD 3ROVND Z UDSRUFLH (FRQRPLVW ,QWHOOLJHQFH 8QLW
MHGQRVWNDEDGDZF]D]ZLą]DQD]W\JRGQLNLHPThe Economist)]DURNMHVW
XSODVRZDQDQD0PLHMVFXQDSDĔVWZ:ĞZLHWOHZVND]DQ\FKGDQ\FKXVWUyM
53]RVWDáRNUHĞORQ\MDNRÄGHPRNUDFMDZDGOLZD´
%,%/,25$),$
%XF]NRZVNLàXNDV]0 6WZLHUG]HQLHZDĪQRĞFLZ\ERUyZSDUODPHQWDUQ\FKLSUH]\GHQFNLFK
w polskim prawie konstytucyjnym3U]HJOąG3UDZD.RQVW\WXF\jnego3U]HP\ĞO :\GDZQLF
WZR:\ĪV]HM6]NRá\3UDZDL$GPLQLVWUDFMLZ3U]HP\ĞOX
&KPDM 0DUHN 6NU]\GáR :LHVáDZ System wyborczy w Rzeczypospolitej Polskiej. :DU
V]DZD :ROWHUV.OXZHU3ROVND
&LDSDáD-HU]\3\U]\ĔVND$JDWD:Dylematy polskiego prawa wyborczego5HG-erzy
&LDSDáD$JDWD3\U]\ĔVND:DUV]DZD &+%HFN
'DXWHU%RJXVáDZ3URWHVW\Z\ERUF]HDZDĪQRĞüZ\ERUyZRUJDQyZVDPRU]ąGXWHU\WRULDO
nego : Demokratyczne standardy prawa wyborczego Rzeczypospolitej Polskiej. Teoria i praktyka 5HG)HUG\QDQG 5\PDU] :DUV]DZD :\GDZQLFWZR .UDMRZHJR %LXUD :\ERU
F]HJR
*DUOLFNL/HFK.RQZHQFMDR2FKURQLH3UDZ&]áRZLHNDL3RGVWDZRZ\FK:ROQRĞFL7RP,,
Komentarz do DUW\NXáyZ – RUD]3URWRNRáyZGRGDWNRZ\FK:DUV]DZD :\GDZQLFWZR
&+%HFN
*DUOLFNL/HFK Polskie prawo konstytucyjneZarys Z\NáDGX:DUV]DZD :ROWHUV.OXZHU
3ROVND
*HEHWKQHU6WDQLVáDZ :\ERU\QDXU]ąG3UH]\GHQWD5]HF]\SRVSROLWHM3ROVNLHM. Komentarz GRXVWDZ\RZ\ERU]H3UH]\GHQWD537HNVWMHGQROLW\] F]HUZFDURUD]DNW\Z\NRQDZ
cze.:DUV]DZD 6FKRODU
*U]\ERZVNL0DUFLQ5RODVąGyZLFKDUDNWHURU]HF]HĔVąGRZ\FKZVSUDZDFKZ\ERUF]\FK
:7U]HFLDZáDG]D6ąG\L7U\EXQDá\Z3ROVFH0DWHULDá\-XELOHXV]RZHJR/2JyOQRSROVNLHJR
=MD]GX.DWHGUL=DNáDGyZ3UDZD.RQVW\WXF\MQHJR*G\QLD–NZLHWQLDURNX5HG
$QGU]HM6]P\W*GDĔVN
-DVNLHUQLD-HU]\6\VWHPZ\ERUyZGRMHGQRVWHNVDPRU]ąGXWHU\WRULDOQHJRZĞZLHWOH.R
GHNVXZ\ERUF]HJR]VW\F]QLD: Administracja publiczna. 7RP ,,,. 8VWUyMDGPLQL
VWUDFMLVDPRU]ąGRZHM.RPHQWDU]5HG%RJXPLá6]PXOLN.DWDU]\QD0LDVNRZVND'DV]NLH
ZLF]:DUV]DZD :\GDZQLFWZR&+%HFN
.XPRFK -DNXE Misje REVHUZDFML Z\ERUyZ 8QLL (XURSHMVNLHM MDNR LQVWUXPHQW G]LDáDĔ
]HZQĊWU]Q\FK8(:DUV]DZD–3HNLQ SUDFDGRNWRUVND
5DNRZVND$QQDÄ3RVWĊSRZDQLHZVSUDZDFK]SURWHVWyZZ\ERUF]\FK´3DĔVWZRL3UDZR
5DNRZVND$QQD6NRWQLFNL.U]\V]WRIÄ8G]LDáNRPLVDU]\Z\ERUF]\FKZUR]SDWU\ZDQLX
SURWHVWyZZ\ERUF]\FK´3U]HJOąG:\ERUF]\9–
5DNRZVND7UHOD$QQDKampania wyborcza w regulacji prawnej i praktyceàyGĨ :\
GDZQLFWZR8QLZHUV\WHWXàyG]NLHJR
6NRWQLFNL.U]\V]WRIÄ:Sá\ZIXQNFMLZ\ERUyZQDSUDZRZ\ERUF]HLV\VWHPZ\ERUF]\
=DU\VSUREOHPDW\NL´3U]HJOąG6HMPRZ\2
7XOHMD3LRWUÄ8VWURMRZH]QDF]HQLHXFKZDá\61]U´3DĔVWZRL3UDZR10
:UyEHO$QGU]HM1LHNWyUHSUREOHP\UR]VWU]\JDQLDRZDĪQRĞFLZ\ERUyZSU]H]6ąG1DMZ\Ī
szy : Iudices electionis custodes VĊG]LRZLH NXVWRV]DPL Z\ERUyZ .VLĊJD PDPLąWNRZD
3DĔVWZRZHM.RPLVML:\ERUF]HM:DUV]DZD :\GDZQLFWZR.UDMRZHJR%LXUD:\ERUF]HJR
:UyEHO $QGU]HM Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej. Komentarz :DUV]DZD
:ROWHUV.OXZHU3ROVND
$.7<1250$7<:1(
.DUWD3UDZ3RGVWDZRZ\FK8QLL(XURSHMVNLHMSU]\MĊWDJUXGQLDUZ1LFHLSU]H]3DUODPHQW
(XURSHMVNL5DGĊL.RPLVMĊ(XURSHMVNą ']8U]8(& ]PDUFDU
Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej]GQLDNZLHWQLD U ']8] U,QUSR]
']8]U,QUSR] ']8]U,QUSR] ']8] UQU
SR]
.RQZHQFMDRRFKURQLHSUDZF]áRZLHNDLSRGVWDZRZ\FKZROQRĞFLVSRU]ąG]RQDZ5]\PLHGQLD
OLVWRSDGD U]PLHQLRQDQDVWĊSQLHSURWRNRáDPLQULRUD]X]XSHáQLRQDSURWRNRáHP
QU ']8] UQUSR]
8VWDZD]GQLDOLVWRSDGD U.RGHNVSRVWĊSRZDQLDF\ZLOQHJR WM']8SR]
']8SR]
8VWDZD]GQLDVW\F]QLDU–Kodeks wyborczy WM']8SR]
8VWDZD]GQLDJUXGQLDUR]PLDQLHXVWDZ\R.UDMRZHM5DG]LH6ąGRZQLFWZDRUD]QLHNWy
U\FKLQQ\FKXVWDZ ']8SR]
8VWDZD]GQLDPDUFDUR]PLDQLHXVWDZ\RV]F]HJyOQ\FKUR]ZLą]DQLDFK]ZLą]DQ\FKz]D
SRELHJDQLHP SU]HFLZG]LDáDQLHP L ]ZDOF]DQLHP &29,' LQQ\FK FKRUyE ]DNDĨQ\FK RUD]
Z\ZRáDQ\FKQLPLV\WXDFMLNU\]\VRZ\FKRUD]QLHNWyU\FKLQQ\FKXVWDZ ']8SR]
8VWDZD]GQLDF]HUZFDURV]F]HJyOQ\FK]DVDGDFKRUJDQL]DFMLZ\ERUyZSRZV]HFKQ\FK
QD3UH]\GHQWD5]HF]\SRVSROLWHM3ROVNLHM]DU]ąG]RQ\FKZU]PRĪOLZRĞFLąJáRVRZDQLD
NRUHVSRQGHQF\MQHJR ']8SR]]H]P
5R]SRU]ąG]HQLH0LQLVWUD=GURZLD]GQLDPDUFDUZVSUDZLHRJáRV]HQLDQDREV]DU]H
5]HF]\SRVSROLWHM3ROVNLHMVWDQXHSLGHPLL ']8SR] ]H]P
ORZECZNICTWO
Wyrok Trybunaáu SprawiedliwoĞci Unii Europejskiej z dnia 19 listopada 2019 r. w sprawach poáą- czonych C-585/18, C-624/18, C-625/18.
Wyrok Trybunaáu SprawiedliwoĞci Unii Europejskiej z dnia 2 marca 2021 r. w sprawie C-824/18.
Wyrok Trybunaáu SprawiedliwoĞci Unii Europejskiej z dnia 15 lipca 2021 r. w sprawie C-791/19.
Wyrok Europejskiego Trybunaáu Praw Czáowieka z dnia 17 wrzeĞnia 2009 r. w sprawie Manole i in. przeciwko Moádawii, skarga nr 13936/02.
Wyrok Europejskiego Trybunaáu Praw Czáowieka z dnia 22 lipca 2021 r. w sprawie Reczkowicz przeciwko Polsce, skarga nr 43447/19.
Uchwaáa Sądu NajwyĪszego z dnia 4 grudnia 1995 r., sygn. akt III SW 1102/95, OSNP 1996/1/1.
Uchwaáa Sądu NajwyĪszego z dnia 23 czerwca 2015 r., sygn. akt . III SW 66/15.
Uchwaáa Sądu NajwyĪszego z dnia 3 sierpnia 2020 r., sygn. akt I NSW 5890/20.
Postanowienie Sądu NajwyĪszego z dnia 4 grudnia 1995 r., sygn. akt III SW 43/95 (OSNP 1996/1/8).
Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z 15 wrzeĞnia 2020 r., sygn. akt VII SaA/WA/ 992/20.
ħRÓDàA INTERNETOWE
Biuro Instytucji Demokratycznych i Praw Czáowieka (ODIHR), RZECZPOSPOLITA POLSKA WYBORY PREZYDENCKIE, 28.06. i 12.07. 2020 r. Misja specjalna obserwacji wyborów ODIHR. Sprawozdanie koĔcowe, https://www.osce.org/files/f/documents/7/f/471351.pdf (dostĊp: 25.08.2021).
Biuro Rzecznika Praw Obywatelskich, Informacja o dziaáalnoĞci Rzecznika Praw Obywatelskich oraz o stanie przestrzegania wolnoĞci i praw czáowieka i obywatela w roku 2020. Warszawa 2021, https://bip.brpo.gov.pl/sites/default/files/Informacja_RPO_za_2020.pdf (dostĊp 25.08.2021).
HelsiĔska Fundacja Praw Czáowieka, Pandemia, kryzys praworządnoĞci, wyzwania dla praw czáowieka, https://www.hfhr.pl/wp-content/uploads/2021/02/2020.Pandemia-kryzysprawo- rzadnosci-wyzwania-dla-praw-czlowieka-01-02.pdf (dostĊp 11.09.2021).
https://www.euractiv.pl/section/demokracja/news/demokracja-pandemia-polska-autorytaryzm- usa-wegry-unia-europejska-reformy-rzady-nieliberalne-prawa-czlowieka (dostĊp 11.09.2021).
àĊtowska Ewa. 2021. Protesty wyborcze a waĪnoĞü wyborów – znaki zapytania, https://monitor- konstytucyjny.eu/archiwa/19215#sdfootnote25anc (dostĊp 4.09.2021).
NajwyĪsza Izba Kontroli. Dziaáania wybranych podmiotów w związku z przygotowaniem wy- borów powszechnych na Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej zarządzonych na dzieĔ 10 maja 2020 r. z wykorzystaniem gáosowania korespondencyjnego. Warszawa 2021, file:///C:/Users/48784/AppData/Local/Temp/NIK-D-20-502-informacja-WYBORY.pdf (dostĊp 25.08.2021).
Opinie z 15 kwietnia 2021 r. Rzecznika Generalnego TSUE w dwóch sprawach C-487/19, C- 508/19 https://webcache.googleusercontent.com/search?q=cache:jEVtxRFb0dYJ:https://curia.europa.eu/
20jcms/jcms/p1_3488903/fr/+&cd=3&hl=pl&ct=clnk&gl=pl&client=firefox-b-d1%20 (dostĊp 25.09.2021).
WyjaĞnienie do art. 11. https://fra.europa.eu/pl/eu-charter/article/11-wolnosc-wypowiedzi-i-in- formacji#TabExplanations (dostĊp 25.08.2021).
,11( ħ5Ï'à$
0RW\ZQULRSLQLL.RPLVML.XOWXU\L(GXNDFML]GQLDPDUFDUVSRU]ąG]RQHMGOD.RPLVML
:ROQRĞFL 2E\ZDWHOVNLFK 6SUDZLHGOLZRĞFL L 6SUDZ :HZQĊWU]Q\FK Z VSUDZLH SOXUDOL]PX
PHGLyZLZROQRĞFLPHGLyZZ8QLL(XURSHMVNLHMV\JQ ,1,
3RVWDQRZLHQLH0DUV]DáND6HMPX]GQLDOXWHJRU ']8SR]
8FKZDáDQU 3DĔVWZRZHM.RPLVML:\ERUF]HM]GQLDPDMDUZVSUDZLHVWZLHU
G]HQLDEUDNXPRĪOLZRĞFLJáRVRZDQLDQDNDQG\GDWyZZZ\ERUDFK3UH]\GHQWD5]HF]\SRVSR
OLWHM3ROVNLHM 03SR]
=DOHFHQLH&05HF .RPLWHWX0LQLVWUyZGODSDĔVWZF]áRQNRZVNLFKZVSUDZLHQRZHJR
SRMĊFLDPHGLyZSU]\MĊWHSU]H].RPLWHW0LQLVWUyZZGQLXZU]HĞQLDUQDSR
VLHG]HQLX.RPLWHWX'HOHJDWyZ0LQLVWUyZ
Streszczenie
AUW\NXá MHVW X]XSHáQLHQLHm V]F]HJyáRZym GR WHNVWX SW Ä3UDZR GR SURWHVWX SU]HFLZ Z\
ERURZL QD 3UH]\GHQWD 5]HF]\SRVSROLWHM 3ROVNLHM QD WOH XVWDZRGDZVWZD 5HSXEOLNL 6áRZDFNLHM
L&]HVNLHM Studia Wyborcze2021W 1DSLVDQLHRSUDFRZDQLDUyZQLHĪELHU]HVLĊ]NRQLHF
]QRĞFL SRFK\OHQLD VLĊQDG ]DJDGQLHQLHP SUDNW\NL UR]SDWU\ZDQLDWDNLHJR SURWHVWX Z\ERUF]HJR
SU]H]SU\]PDWMHJRIXQNFMLF]\OLVSHáQLDQLDHIHNW\ZQHMRFKURQ\U]HWHOQRĞFLZ\ERUyZLSRF]XFLD
VSUDZF]RĞFLSU]H]Z\ERUFĊNWyU\WHQĞURGHN]DVNDUĪHQLDZQRVL&HOHPQLQLHMV]HJRRSUDFRZDQLD
EĊG]LHRGSRZLHGĨQDS\WDQLHF]\SURWHVWZ\ERUF]\ZREHFQ\PNV]WDáFLHIDNW\F]QLHZ\SHáQLD
FHOHMDNLHPXSU]\G]LHOLáXVWURMRGDZFD":QLRVHNSá\QąF\]WHJRWHNVWXQLHMHVWRSW\PLVW\F]Qy
ERZLHP VWDQGDUG ]DVWRVRZDQ\ SU]H] 6ąG 1DMZ\ĪV]\, Z ]DNUHVLH UR]SDWU]HQLD SURWHVWyZ Z\
ERUF]\FK ZQLHVLRQ\FK Z Z\ERUDFK Z URNX SRND]Dá, QLHVWHW\ FR QDMPQLHM SRF]XFLH
EH]VLOQRĞFLLLU\WDFML]HVWURQ\VNDUĪąFHJR
6áRZDNOXF]RZH:SURWHVWZ\ERUF]\QDZ\EyU3UH]\GHQWD5]HF]\SRVSROLWHM3ROVNLHMIXQNFMH
SURWHVWXZ\ERUF]HJRZDĪQRĞüZ\ERUyZ
ELECTION PROTESTS IN THE ELECTION OF THE PRESIDENT OF THE REPUBLIC OF POLAND. THEORY AND PRACTICE VXPPDU\
7KLVDUWLFOHLVDGHWDLOHGVXSSOHPHQWWRWKHWH[WHQWLWOHG“7KHULJKWWRSURWHVWDJDLQVWWKHHOHF
WLRQRIWKH3UHVLGHQWRIWKH5HSXEOLFRI3RODQGRQWKHEDVLVRIWKHOHJLVODWLRQRIWKH6ORYDNDQG
&]HFK5HSXEOLF”(Studia Wyborcze2021YRO :ULWLQJWKHVWXG\DOVRVWHPVIURPWKHQHFHV
VLW\WRFRQVLGHUWKHSUDFWLFHRIFRQVLGHULQJVXFKDQHOHFWLRQSURWHVWWKURXJKWKHSULVPRILWVIXQF
WLRQWKDWLVWKHHIIHFWLYHSURWHFWLRQRIHOHFWLRQLQWHJULW\DQGWKHVHQVHRIDJHQF\E\WKHYRWHUZKR
EULQJVWKHDSSHDO7KHDLPRIWKLVVWXG\ZLOOEHWRDQVZHUWKHTXHVWLRQZKHWKHUWKHHOHFWLRQSUR
WHVWLQLWVSUHVHQWVKDSHDFWXDOO\IXOILOOVWKHJRDOVDVVLJQHGWRLWE\WKHFRQVWLWXWLRQPDNHU"8Q
IRUWXQDWHO\WKHFRQFOXVLRQWKDWDSSHDUVIURPWKLVWH[WLVQRWRSWLPLVWLFDVWKHVWDQGDUGDSSOLHG
E\WKH6XSUHPH&RXUWLQWKHVFRSHRIFRQVLGHULQJHOHFWLRQSURWHVWVEURXJKWLQWKHHOHFWLRQVLQ
XQIRUWXQDWHO\VKRZHGDWOHDVWDIHHOLQJRIKHOSOHVVQHVVDQGLUULWDWLRQRQWKHSDUWRIWKH
FRPSODLQDQW
.H\ZRUGV:HOHFWLRQSURWHVWDJDLQVWWKHHOHFWLRQRIWKH3UHVLGHQWRIWKH5HSXEOLFRI3RODQGIXQF
WLRQVRIHOHFWLRQSURWHVWYDOLGLW\RIHOHFWLRQV
