Andrzej F. Dziuba
"Fenomenologia Edmunda Husserla,
Aleksandra Pfaendera, Maxa
Schelera", Jan Krokos, Warszawa
1991 : [recenzja]
Collectanea Theologica 63/1, 199-201
z e n ta w a n a k s ią ż k a b y ła ja k ą ś p o m o c ą w p o s z u k iw a n ia c h sieb ie i sw eg o m i e j sca w sp o łe c z n e j o d p o w ie d z ia ln o śc i za dziś i ju t r o sie b ie sam eg o , in n y c h i w sz y stk ie g o , co n a s o ta c z a . k s. A n d r z e j F. D ziu b a , W a r sza w a K s. J a n K R O K O S , F e n o m e n o lo g ia E d m u n d a H u sserla , A le k s a n d r a Pjaer, - d era . М а х а S c h e le ra , K a to lic k a A g e n c ja W y d a w n ic z a „M A G ” , W a rs z a w a 1991, s. 273. » O z n a c z e n iu filo zo fii d la te o lo g ii n ie tr z e b a p rz e k o n y w a ć . N ie tr z e b a te ż u d o w a d n ia ć , iż fe n o m e n o lo g ia z a g o śc iła w p o ls k ie j teo lo g ii, zw ła sz c z a m o r a l n e j. D w ie p r a c e h a b ilita c y jn e : ks. K a ro la W o j t y ł y , O cen a m o ż liw o ś c i
z b u d o w a n ia e t y k i c h r z e ś c ija ń s k ie j p r z y za ło że n ia c h s y s te m u M . S c h e le r a (L u
b lin 1959) i ks. P a w ła G ó r a l c z y k a SA C , M o ż liw o ść u w z g lę d n ie n ia z a
ło ż e ń s y s te m o w y c h e t y k i D ie tr ic h a v o n H ild e b r a n d a w te o lo g ii m o r a ln e j (P o
z n a ń 1989) o ty m d o b itn ie ś w ia d c z ą . T a k i s ta n rz e c z y u z a s a d n ia z a p re z e n to w a n ie w p e rio d y k u te o lo g ic z n y m k s ią ż k i ks. J a n a K r o k o s a, F e n o m e n o lo
gia E d m u n d a H u sserla , A le k s a n d r a P fa e n d e ra , М а х а S c h e le ra .
K s. K ro k o s p o d ją ł się p rz e d s ta w ie n ia k o n c e p c ji fe n o m e n o lo g ii ja k o o k r e ślo n e j d y s c y p lin y filo z o fic z n e j o r a z d a n ia o d p o w ie d z i n a p y ta n ie , czy w szk o le E d m u n d a H u s s e rla f u n k c j o n u je je d n a , czy te ż w ie le k o n c e p c ji fe n o m e n o logii. D la n a s is to tn ie js z y je s t p ie r w s z y cel p ra c y . D ą ż ą c do je g o o sią g n ię c ia , a u to r p o rz ą d k u je b o w ie m liczn e, ro z s ia n e po w ie lu p u b lik a c ja c h , d e k la r a c je m e to d o lo g ic z n e fe n o m e n o lo g ó w i r e k o n s tr u u j e k o n c e p c je fe n o m e n o lo g ii. T y m s a m y m p r a c a ta , b ę d ą c m e to d o lo g ic z n y m w p ro w a d z e n ie m d o fe n o m e n o lo g ii, je s t u ż y te c z n y m n a rz ę d z ie m . d la teo lo g a, c z e rp ią c e g o z d o ro b k u te g o n u r t u filo zo ficzn eg o . Co z a te m z n a jd u je się w re c e n z o w a n e j tu p ra c y ? P o sp isie tr e ś c i (s. 5— 7) n a s t ę p u je in te r e s u ją c y w s tę p , k tó r y z a w ie ra n ie ty lk o fo r m a ln e u w a g i m e to d o lo g ic z n e , lecz ta k ż e h is to rię te r m i n u „ fe n o m e n o lo g ia ” (s. 8— 17), c h y b a n a jo b s z e r n ie j p r z e d s ta w io n ą w p o ls k ie j lite r a tu r z e . T rz y k o le jn e ro z d z ia ły p o św ię c o n e z o sta ły tr z e m tw ó rc o m fe n o m en o lo g ii.
E d m u n d a H u sse rla k o n c e p c ja fe n o m e n o lo g ii to ty t u ł ro z d z ia łu p ie rw s z e g o
(s. 18—67). A u to r u k a z u je w n im n a jp ie r w d w ie id ee, p o d s ta w o w e d la k o n c e p c ji fe n o m e n o lo g ii H u s s e rla , a m ia n o w ic ie : id e e filo z o fii p ie r w s z e j i n a u k i ścisłej. N a s tę p n ie p o d e jm u je z a g a d n ie n ie n a o e z n o śc i i o c z y w isto śc i i z w ią z a n y z n im p ro b le m p u n k tu w y jś c ia . M ó w iąc o fe n o m e n o lo g ii ja k o n a u c e 0 isto c ie tr a n s c e n d e n ta ln ie z re d u k o w a n y c h fe n o m e n ó w , p r ó b u j e o k re ś lić p r z e d m io t fe n o m e n o lo g ii. W y ja ś n ia p rz y ty m , czy m w e d łu g H u s s e rla je s t fe n o m e n , is to ta i c z y sta św iad o m o ść. W k o le jn y m p a r a g r a f ie p ie rw s z e g o ro z d z ia łu je s t m o w a o p o s tu lo w a n y c h p rz e z H u s s e rla m e to d a c h fe n o m e n o lo g ii: o g lą d z ie 1 o p is ie tego, co i j a k d a n e , id e a c ji p ro w a d z ą c e j do o g lą d u e jd e ty c z n e g o i a n a liz ie is to tn o ś c io w e j, r e d u k c j i tr a n s c e n d e n ta ln e j i m e to d z ie ro z w a ż a ń k o n s ty tu ty w n y c h . P r o b le m r e la c ji fe n o m e n o lo g ii do in n y c h d y s c y p lin n a u k o w y c h : do filo zo fii, in n y c h n a u k e jd e ty c z n y c h o ra z do n a u k o f a k ta c h k o ń czy ro z d z ia ł .pośw ięcony H u s s e rlo w s k ie j k o n c e p c ji fe n o m e n o lo g ii.
R o z d z ia ł d ru g i (s. 68— 114) u k a z u je k n o c e p c ję fe n o m e n o lo g ii w u ję c iu A le x a n d r a P fa e n d e r a . D la n ie j p o d s ta w o w e zn a c z e n ie m a j ą d w a p o ję c ia : n a u k i i filo zo fii. Ic h e k s p lik a c ji o ra z k la s y fik a c ji filo z o fii p o ś w ię c o n y je s t p ie rw s z y p a r a g r a f . W d ru g im a u t o r w y c h o d z ą c o d P f a e n d e r a k r y ty k i p sy c h o fiz y c z n e j te o r ii s p o s trz e ż e n ia i filo z o fii im m a n e n c ji, p rz e d s ta w ia id e ę fe n o m e n o lo g ii ja k o p o d s ta w o w e j nauiki filo z o fic z n e j. N a s tę p n ie p o d e jm u je p ro b le m p u n k tu w y jś c ia fe n o m en o lo g ii, a d a le j —■ je j p rz e d m io tu i m e to d . Id ą c za d e k la r a c ja m i te g o fe n o m e n o lo g a i p r ó b u ją c b liż e j o k re ś lić p rz e d m io t fe n o m e n o lo g ii w k o n c e p c ji P fa e n d e r o w s k ie j, k s. K ro k o s ro z w a ż a św ia d o m o ść p rz e d m io tu , to,
co d a n e w e w ła s n e j o so b ie, o ra z is to tę fe n o m e n ó w . W śró d m e to d fe n o m e n o lo g ic z n y c h w y m ie n ia z a ś w y ja ś n ie n ie se n s u , r a d y k a l n ą ep o ch e, a n a liz ę fe n o m e n o lo g ic z n ą , u c h w y ty w a n ie i b a d a n ie is to t o ra z opis. R o z d z ia ł tr z e c i o S e h e le r a k o n c e p c ji fe n o m e n o lo g ii (e. 115— 171) ro z p o c z y n a w y ró ż n ie n ie tr z e c h z n a c z e ń te r m in u „ fe n o m e n o lo g ia ”, w y s tę p u ją c y c h w p is m a c h te g o fe n o m e n o lo g a . N a s tę p n ie a u to r p r z e d s ta w ia je g o ro z u m ie n ie ś w ia to p o g lą d u , n a u k i i filo zo fii — p o jęć, k tó r e są is to tn e d la je g o k o n c e p c ji fe n o m e n o lo g ii. Z a g a d n ie n ie p u n k tu w y jś c ia filo zo fii fe n o m e n o lo g ic z n e j, a w n im ta k ż e z a g a d n ie n ia n a o c z n o śc i i o c z y w isto śc i, to t e m a t k o le jn e g o p a r a g r a fu . P o n im p rz e d m io te m a n a liz y jest* p rz e d m io t filo z o fii fe n o m e n o lo g ic z n e j, a w ięc fe n o m e n ja k o z a w a rto ś ć b e z p o ś re d n ie j n ao c z n o śc i, fe n o m e n ja k o f a k t a p rio ry c z n y i is to ta . W śró d m e to d filo zo fii fe n o m e n o lo g ic z n e j n a p ie rw s z y m m ie js c u je s t o m a w ia n a m e to d a n o o lo g ic z n a , z a p ro p o n o w a n a p rz e z S e h e le ra w jeg o p r a c y h a b ilita c y jn e j D ie tr a n s z e n d e n ta le u n d d ie p sy c h o lo g isc h e M e
th o d e , w d ziele, d z ię k i k tó r e m u m o że o n b y ć n a z w a n y tw ó rc ą fe n o m e n o lo g ii.
N a s tę p n ie m o w a j e s t o m e to d z ie o g lą d u is to ty i r e d u k c j i fe n o m e n o lo g ic z n e j. O s ta tn i, szó sty p a r a g r a f te g o ro z d z ia łu a n a liz u je r e la c ję filo z o fii fe n o m e n o lo g ic z n e j do in n y c h d y sc y p lin filo zo ficzn y ch .
W ro z d z ia le c z w a rty m , z a ty tu ło w a n y m : J e d n a c z y w ie le k o n c e p c ji fe n o
m e n o lo g ii (s. 172— 248), ks. K ro k o s p o d e jm u je te n w ła ś n ie p ro b le m . P o d s ta w ę
d la ty c h ro z w a ż a ń s ta n o w ią p rz e d s ta w io n e w tr z e c h p ie rw s z y c h ro z d z ia ła c h s ta n o w is k a H u s s e rla , P fa e n d e r a i S e h e le r a o d n o ś n ie do k o n c e p c ji fe n o m e n o logii, u z u p e łn io n e w y p o w ie d z ia m i ic h w a ż n ie js z y c h u c z n ió w i w s p ó łp r a c o w n i k ó w (R e in a c h a , H ild e b r a n d a , C o n r a d -M a rtiu s , H e rin g a , In g a r d e n a , S te in , F in k a i L a n d g re b e g o ). U k ła d teg o ro z d z ia łu w s k a z u je , iż w w y n ik u p r z e p r o w a dzo n y ch a n a liz a u to r d o k o n a ł k o r e k ty s c h e m a tu p r e z e n to w a n ia k o n c e p c ji f e n o m en o lo g ii. N a p o c z ą tk u je s t co p r a w d a m o w a o id e i filo zo fii w zgl. filo zo fii p ie r w s z e j ja k o id e i p o d s ta w o w e j, w y z n a c z a ją c e j k o n c e p c ję fe n o m e n o lo g ii, o ra z o p o z n a n iu n a o c z n y m i o c z y w isty m ja k o je j p u n k c ie w y jś c ia , lecz w d a l szy ch c z ę śc ia c h ro z d z ia łu n ie z n a jd u je m y ju ż d w ó c h o so b n y c h części, p o ś w ię c o n y ch k o le jn o p rz e d m io to w i i m e to d o m fe n o m e n o lo g ii. G d y a u to r m ó w i o fe n o m e n ie ja k o p rz e d m io c ie o g lą d u i o p is u tego, co i ja k d a n e , w z ię c iu w n a w ia s re a ln o ś c i i p o lu c z y s te j św ia d o m o śc i, p o z n a n iu e jd e ty c z n y m i is to cie ja k o jeg o p rz e d m io c ie o ra z o m e to d z ie b a d a ń k o n s ty tu ty w n y c h , to p r z y p o rz ą d k o w u je .sobie o k re ś lo n y p rz e d m io t i w ła ś c iw ą d la teg o p rz e d m io tu m e to d ę. S y g n a liz u ją c to, z a tr z y m a jm y się jeszcze n a d w y n ik a m i, do k tó r y c h d o szed ł ks. K ro k o s.
I ta k w z a k o ń c z e n iu c z y ta m y , że w szk o le H u s s e r la f u n k c jo n u je z a s a d n i czo je d n a k o n c e p c ja fe n o m e n o lo g ii ja k o o k re ś lo n e j d y s c y p lin y w ied zy . P o d s ta w o w ą id e ą , k tó r a p o sz c z e g ó ln e m o m e n ty k o n c e p c ji fe n o m e n o lo g ii s c a la w je d n o , je s t id e a filo z o fii p ie r w s z e j w zgl. filo zo fii. J e j p u n k te m w y jś c ia w p o r z ą d k u u z a s a d n ia n ia je s t p o z n a n ie n a o c z n e i o c z y w iste . Z a k re s p o la b a d a ń fe n o m e n o lo g ic z n y c h o b e jm u je sa m s tr u m ie ń św ia d o m o śc i, je j p o d m io t o ra z p rz e d m io t, czy li w sz y stk o to, co m o ż e b y ć p rz e d m io te m w sz e lk ie g o m o ż liw e go p o z n a n ia . P rz e d m io t t e n m o ż n a b liż e j o k re ś lić tr z e m a te r m in a m i: f e n o m e n , is to ta i c z y sta św ia d o m o ść . S p o śró d m e to d fe n o m e n o lo g ic z n y c h p o d s ta w o w e z n a c z e n ie m a o g ląd . O pis m a zd ać s p r a w ę z teg o , co i ja k je s t d a n e w o g lą d z ie . W śró d m e to d p rz y p o r z ą d k o w a n y c h b a d a n io m is to t w y ró ż n ia się d w ie m e to d y p a r e x c e lle n c e e jd e ty c z n e : id e a c ję p ro w a d z ą c ą do o g lą d u e jd e - ty czn e g o i o g lą d e jd e ty c z n y o r a z a n a liz ę is to tn o ś c io w ą . Z a ró w n o w fe n o m e nologii o n to lo g ic z n e j, ja k i tr a n s c e n d e n t a ln e j w y s tę p u je p o w s tr z y m a n ie się o d s tw ie rd z e n ia (re a ln e g o ) is tn ie n ia b ą d ź n ie is tn ie n ia ś w ia ta czy to ja k o c ało ści, czy jeg o p o sz c z e g ó ln y c h p rz e d m io tó w (epoche). R e d u k c ja tr a n s c e n d e n ta l n a zaś, m o ty w o w a n a c h ę c ią d o ta r c ia do tego, co a b s o lu tn ie d a n e , je s t p rz y p o r z ą d k o w a n a p r o b le m a ty c e k o n s ty tu ty w n e j. W ra z z o g lą d e m w zgl. o g lą d e m e jd e ty c z n y m teg o , co i j a k d a n e , o ra z o p is e m tw o rz y m e to d ę b a d a ń k o n s ty tu ty w n y c h .
J a k z p o w y ższeg o w id a ć , r o z p r a w a ks. K r о к o s a s ta n o w i in te r e s u ją c ą p ró b ą p rz y b liż e n ia k o n c e p c ji fen o m en o lo g ia. W śró d lic z n y c h p r a c n a te m a t fe n o m e n o lo g ii ta w y ró ż n ia się p r ó b ą u c h w y c e n ia p o d s ta w o w e g o z a g a d n ie n ia m e to d o lo g ic z n e g o d la t e j d y s c y p lin y filo z o fic z n e j. S z e ro k i z a k re s w z ię ty c h p od u w a g ą ź ró d e ł p o z w a la ży w ić n a d z ie ję , iż o tr z y m u je m y do r ą k rz e te ln e s tu d iu m p ro b le m u . O b fite p rz y p is y z a m ie sz c z o n e p o p o szczeg ó ln y ch ro z d z ia ła c h s ą n ie je d n o k r o tn ie u z u p e łn ie n ia m i i w y ja ś n ie n ia m i w ła ś c i w e j n a r r a c ji. D o b rz e , że a u t o r tłu m a c z ą c te k s ty n ie m ie c k ie p o d a je w n a w ia sie ic h o ry g in a ln e b rz m ie n ie , co je s t p o m o c n e w k o r z y s ta n iu z teg o o p r a c o w a n ia p rz y sa m o d z ie ln y m s tu d io w a n iu te k s tó w fe n o m e n o lo g ic z n y c h .
P o z o s ta je je d n a k p y ta n ie , c z y . a u t o r p o p ra w n ie o d c z y ta ł i ro z e z n a ł m y ś l a n a liz o w a n y c h w y p o w ie d z i. W y d a je się, że w y s ta r c z a ją c o u z a s a d n ił sw e p r z e m y ś le n ia i k ie r u n k i a n a liz . W y d a je się też, że d z ię k i t e j p r a c y k o n c e p c ja fe n o m e n o lo g ii s ta je się b a r d z i e j z ro z u m ia ła d la c z y te ln ik a , k tó r y sp o ty k a się z fe n o m e n o lo g ią , a n ie je s t filo zo fe m . S tą d w a r to p o le c ić ją teologom .
k s. A n d r z e j F. D ziu b a , W a r sza w a
J o s e p h A. F IT Z M Y E R S. J ., A n I n tr o d u c to r y B ib lio g r a p h y jo r th e S t u
d y o f S c r ip tu r e , S u b s id ia B ib lic a 3, w y d . 3 z m ie n io n e i ro z s z e rz o n e , P o n
tific io I s tit u to В m l ico, R o m a 1990, s. 217.
K s ią ż k a ta je s t k o le jn ą w e r s ją a d n o to w a n e j p o d s ta w o w e j b ib lio g r a f ii do- s tu d ió w b ib lijn y c h , k tó r e j p o p rz e d n ie w y d a n ia u k a z a ły s ię w 1961 i 1981. D o b rz e z n a n a b ib lis to m i re n o m o w a n a , d o c z e k a ła się n o w e g o w y d a n ia , is to t n ie — o o k . 200 p o z y c ji — p o sz e rz o n e g o w z g lę d e m p o p rz e d n ie g o (z 555 p o z y c ji do 706, p rz y czy m część p o z y c ji z w y d a n ia d a w n ie js z e g o w o b e c n y m opu szczo n o ). O d z w ie rc ie d la to z n a c z n ą ilo ść w a ż n y c h p u b lik a c ji p rz y b y ły c h w c ą ig u d z ie s ię c io le c ia . N a jp e łn ie j u w z g lę d n io n o p r a c e w ję z y k u a n g ie lsk im ,, ch o ć z a m ia r e m a u to r a b y ło o b ję c ie ta k ż e l i te r a t u r y n ie m ie c k ie j i f r a n c u s k ie j. I n n e ję z y k i w y s tę p u ją s p o ra d y c z n ie .
B ib lio g ra fia d z ie li się te m a ty c z n ie : b ib lio g ra fie , p e rio d y k i, se rie , in t r o d u k c je do te k s tu , te k s t b ib lijn y , p rz e k ła d y s ta ro ż y tn e , p rz e k ła d y n o w o ż y tn e , sło w n ik i, g r a m a ty k i (u w z g lę d n io n o p o z a b ib lijn e ję z y k i se m ick ie), k o n k o r- d a n c je , e n c y k lo p e d ie , in tro d u k c je , k o m e n ta rz e , te o lo g ie b ib lijn e , a rc h e o lo g ia , g e o g ra fia , h is to ria , l i t e r a t u r a m ię d z y te s ta m e n ta ln a , a p o k ry f y N T, g n o sty c y z m , ju d a iz m ra b in ic z n y , k u lt u r a g re c k a i rz y m s k a , h e r m e n e u ty k a , ró ż n e (tu te k sty ze sta ro ż y tn e g o W sch o d u , in s ty t u c je ST, eg zeg eza p a tr y s ty c z n a ). R o z d z ia ły d z ie lą się jeszcze n a lic z n e p o d p u n k ty .
W sz y s tk ie p r a w ie p o z y c je o p a tr z o n o z w ię z ły m k o m e n ta r z e m lic z ą c y m od k ilk u do ok. 30 w ie rs z y d r u k u , a o p is u ją c y m z w y k le u k ła d i k o n c e p c ję k sią ż k i, z p a ro m a s ło w a m i o c e n y n a k o ń c u , g d z ie c zęsto a u to r w y ty k a b r a ki. P o d a n o b ib lio g ra fię o b s z e rn ie js z y c h re c e n z ji d a n e j p o z y c ji w p e rio d y k a c h n a u k o w y c h . P o z y c je n a jw a ż n ie js z e o z n a c z o n o g w ia z d k a m i ( je d n ą lu b d w ie m a).
B y ło b y in t e r e s u j ą c e z o b aczy ć, ja k ie k s ią ż k i z l a t o s ie m d z ie s ią ty c h o tr z y m a ły d w ie g w ia z d k i: co w ty c h la ta c h u k a z a ło się a b s o lu tn ie p o d sta w o w e g o , w e d le o ce n y b ib lis ty t a k w y b itn e g o j a k J o s e p h F itz m y e r ? S ą t o — p o m ija ją c w y d a w n ic tw a c ią g łe , n o w e to m y czy w y d a n ia — K . i B. A l a n d , D er T e x t
d es N e u e n T e s ta m e n ts : E in fü h r u n g i n d ie w is s e n c h a fftlic h e n A u s g a b e n so w ie i n T h e o r ie u n d P r a x is d e r m o d e r n e n T e x tk r i ti k , S t u t t g a r t 1982 (po
a n g L e id e n 1987); J . H . C h e r l e i s w o r t h (w yd.), T h e O ld T e s ta m e n t P se u d e p ig r a p h a , t. 1—2, G a r d e n C ity 1983— 85; H. F. D. S p a r k s (w yd.), T h e A p o c r y p h a l O ld T e s ta m e n t, O x fo rd 1984; do te g o jeszcze n ie d o ty k a j ą
ca w p ro s t B ib lii T h e C a m b r id g e H is to r y o f C la ssica l L ite r a tu r e (cz. I, G r e e k
L ite r a tu r e , 1985; cz. II , L a tin L it e r a tu r e , 1982). J e s t to d o ść n ie w ie le w p o
