a © G & QD Dû 0 W © ff © 0 ß a ß В © D ® (al S 0 ® 00 © 0 © —
2002
—---Folia B iol ogica et O e co l o g i ca 1: 1 3 9 - 1 5 5 (A cta Univ. Lodz., Folia Biol. et Oecol.)
Ba r b a r a M a r c i n i a k
Koszówki (Psychidae, Lepidoptera) Wyżyny Łódzkiej
Bag moths (Psychidae, Lepidoptera) o f the Łódź Upland
Abstract: Results of the investigations o f Psychidae (Lepidoptera) of the Łódź U pland were presented. In total 15 species (41.7% o f fauna o f our country) were found. Their distribution was analysed.
Treść: 1. Wstęp
2. Teren i m etoda badań 3. Wyniki i wnioski 4. Literatura 5. Sum mary
1. Wstęp
Do rodziny Psychidae należą motyle o małych i średnich rozmiarach. W Palearktyce opisano do tej pory 396 gatunków i 30 podgatunków ( S a u t e r , H a t t e n s c h w i l l e r 1991). Występują na wszystkich kontynen-tach, z wyjątkiem obszarów arktycznego i antarktycznego. W Polsce Psychidae są słabo zbadane. Na podstawie danych literaturowych stwierdzono wy-stępowanie 37 gatunków ( M a r c i n i a k 1994). W Polsce nie prowadzono jak dotychczas szeroko zakrojonych prac taksonomicznych, faunistycznych i chorologicznych dotyczących gatunków tej rodziny. Jedynie G r o m y s z (1960a, b) zajmowała się instynktem budowlanym gatunku Psyche viciella (Den. & Schiff.). Nietypowa metoda zbierania tych motyli, ze względu na sposób życia, to — jak przypuszczam - jedna z przyczyn braku zainteresowania tą rodziną. Natom iast w tym czasie w Europie szereg autorów ( H a t t e n -s c h w i l l e r 1977, 1981, 1989; S a u t e r 1958; S i e d e r 1955, 1961, 1962
i H e r r m a n n 1984) opisało wiele nowych gatunków. W świetle badań tych autorów pilne stają się dalsze badania terenowe, a także weryfikacja zbiorów muzealnych dla ustalenia w miarę pełnej listy gatunkowej.
Celem niniejszej pracy było poznanie rozmieszczenia gatunków Psychidae występujących na terenie Wyżyny Łódzkiej oraz próba analizy zróżnicowania ich siedlisk.
2. Teren i metoda badań
M ateriał do niniejszej pracy zbierano na terenie Wyżyny Łódzkiej, w granicach opisanych przez D y l i k a (1948). Granice te wyznacza od północy Pradolina W arszawsko-Berlińska, od wschodu - dolina Pilicy i Rawki, od zachodu - dolina Warty, a od południa - nasada półwyspu wyżynnego przebiegającego szerokimi dolinami górnej Luciąży i górnej Widawki.
Według K o n d r a c k i e g o (1977), na obszar ten składa się: pięć mezo- regionów należących do dwóch makroregionów: Niziny Południowowiel- kopolskiej, w skład której wchodzą Wysoczyzna Łaska i Kotlina Szczercowska, oraz Wzniesień Południowomazowieckich dzielących się na Wysoczyznę Bełchatowską, Wzniesienia Łódzkie i Równinę Piotrkowską.
Obszar Wyżyny Łódzkiej został podzielony na 102 kwadraty, o boku 10 km każdy. M apa ta jest zgodna z siatką systemu UTM (Universal Transverse M erkator). System ten jest powszechnie stosowany w Europie i zalecany przez European Invertebrate Survey ( D ą b r o w s k i 1973; M r o -c z k o w s k i 1976). W pra-cy terenowej posługiwano się mapam i Polski w skali 1 : 100 000 i 1 : 200 000 posiadającymi siatkę topograficzną zgodną z siatką kwadratów UTM ( B u s z k o 1992). Badania prowadzone były w 97 kwadratach siatki UTM. Koszyczki Psychidae zbierano na 169 powierz-chniach wielkości 200 m 2 każda, w różnych środowiskach: w borze sosnowym, w grądzie, na łące, w parku miejskim i na przydrożach. Ze względu na dużą różnorodność środowisk leśnych, koszyczki zbierano n a polanach, porębach i w strefie ekotonu. Powierzchnie te traktowane były jako podpróby w obrębie wyróżnionych biotopów.
Rozmieszczenie gatunków przedstawiono w postaci punktów w sieci kwadratów UTM. D la scharakteryzowania zróżnicowania miejsc przepo-czwarzania oraz zróżnicowania wybiórczości biotopowej poszczególnych gatunków wyliczono względne wartości dla stwierdzeń w badanych próbach. Do określenia stopnia częstości i liczności występowania przyjęto kryterium
według systemu zaproponowanego przez D o b r o w o l s k i e g o (1963), za Г o m a l a k i e m (1977).
Dla potrzeb niniejszej pracy wykorzystany został również prywatny zbiór Z. Śliwińskiego, którem u w tym miejscu pragnę złożyć serdeczne p o -dziękowanie.
Panu prof. J. Markowskiemu dziękuję za pomoc w zredagowaniu tej pracy.
3. Wyniki i wnioski
Na 169 wyznaczonych powierzchniach, na terenie Wyżyny Łódzkiej zebrano 2568 koszyczków Psychidae. Na podstawie materiałów własnych i zbioru Z. Śliwińskiego wykazano obecność 15 gatunków. Stanowią one 41,7% fauny krajowej. W wykazie podano również, opracowane na podstawie wyników ze 169 powierzchni, określenia stopni frekwencji i abundancji. Rozmieszczenie wykazanych gatunków Psychidae w sieci kwadratów UTM na terenie Wyżyny Łódzkiej przedstawiono na ryc. 1A i IB.
Lista gatunków Psychidae Wyżyny Łódzkiej (* gatunki wykazane wcześniej przez Ś l i w i ń s k i e g o i M a r c i n i a k (1991); n-r - gatunek nieliczny, rzadki; 1-r - gatunek liczny, rzadki; 1-c - gatunek liczny, częsty):
1. Diplodoma laichartingella (Goeze, 1783) (n-r) 2. Narycia duplicella (Goeze, 1783) (1-r)
*3. Dahlica tńąuetrella (Hübner, 1813) (1-c) f. tetraploidalna partenogenetyczna 4. Siederia pined (Zeller, 1852) (1-c) *5. Talepoha tubulosa (Retzius, 1783) (1-c) *6. Bacotia claustrella (Bruand, 1845) (1-r)
7. Proutia betulina (Zeller, 1839) (1-c) *8. Psyche casta (Pallas, 1786) (1-c)
9. Bijugis bombycella (Denis & Schiffermüller, 1775) (n-r) 10. Epichnopterix plumella (Denis & Schiffermüller, 1775) (n-r) 11. Acanthopsyche atra (Linnaeus, 1767) (n-r)
12. Canephora unicolor (Hufnagel, 1766) (1-r) 13. Pachythelia villosella (Ochsenheimer, 1810) (n-r)
14. Megalophanes viciella (Denis & Schiffermüller, 1775) (1-r) 15. Sterrhopterix fusca (Haworth, 1809) (-с)
Diplodoma laichartingella (G oez e, 1783)
Narycia duplicella (G o ez e, 1783)
Dahlica triąuetrella (Hiibner, 1813)
Taleporia tubulosa (R etziu s,17 8 3) Proutia betidina (Z eller, 1839)
tli
Psyche casta (Pallas, 1786) Siedeńa pineti (Z eller, 1852)
Ryc. 1A. Rozmieszczenie gatunków Psychidae n a terenie Wyżyny Łódzkiej Fig. 1А. The distribution o f Psychidae species on the Łódź U pland
Megalophanes viciella (D e nis & Schifferm üller, 1775) Bijugis bombycella (D e nis &
Schifferm üller, 1775)
Epichnopterix plumella (D e nis & Schifferm üller, 1775)
Canephora unicolor (H ufna gel, 1766)
Pachythelia villosella (O chsenheim er, 1810) Sterrhopterix fusca (H aworth, 1809)
Acanthopsyche atra (L innaeus, 1767)
Ryc. IB. Rozmieszczenie gatunków Psychidae na terenie Wyżyny Łódzkiej Fig. IB. The distribution o f Psychidae species on the Łódź U pland
Na terenie Wyżyny Łódzkiej występują gatunki reprezentujące wszystkie stopnie specjalizacji samic. Samice uskrzydlone, składające jaja w szczeliny lub zagłębienia kory, reprezentowane są przez Diplodoma laichartingella i Narycia duplicella. Samice bezskrzydłe składające jaja do wnętrza koszyczka reprezentują rodzaje: Taleporia Hb., Bacotia T utt, Proutia T utt, Psyche Sehr. Bezskrzydłe samice, które m ają zredukowane nogi i czułki, reprezen-towane są przez gatunki z rodzajów: Bijugis Heyl., Psychidea Ram b., Epichnopterix Hb., Acanlhopsyche Heyl., Canephora Hb., Pachythelia Westw. i Megalophanes Heyl. Samice tych gatunków opuszczają egzuwium poczwarki, przez całe życie pozostając w koszyczku. Samice gatunku Sîerrhopterix fusca nigdy nie opuszczają egzuwium poczwarki.
Imagines - zarówno samce, jak i samice gatunków należących do rodziny Psychidae - są afagiczne. Pokarm pobierany jest jedynie przez gąsienice, które są polifagiczne. Na podstawie prowadzonych przez autorkę hodowli empirycznie stwierdzono szeroką tolerancję pokarmową; np. gąsienice Psyche cas ta hodowano między innymi na Lolium perenne L., Festuca rubra L. Setaria viridis L., Polygonium aviculare L. i Poa compressa L. Gąsienice Canephora unicolor w pierwszym roku życia żerowały na Salix L., Betula L. i Ainus Mill., w drugim roku - na Rubus idaeus L., Frangula alnus L. i innych roślinach. Gąsienice Sterrhopterix fusca hodowano na liściach Quercus sp., Betula sp. i roślinach zielnych.
Według danych z piśmiennictwa ( K o z h a n t s c h i k o v 1956), gąsienice ostatniego stadium wędrują na wyniesione powierzchnie w celu zapewnienia odpowiednich warunków przewiewności i wilgotności dla procesu przepo-czwarzania.
Wśród gatunków stwierdzonych na obszarze Wyżyny Łódzkiej bazę pokarmową Diplodoma laichartingella, Narycia duplicella, Dahlica triquetrella, Siederia pineti, Taleporia tubulosa, Bacotia claustrella (Bruand) i Proutia betulina stanowią porosty. Psyche casta, Bijugis bombycella, Epichnopterix plumella, Canephora hirsuta, Megalophanes viciella żerują na trawach i niskiej
roślinności, natom iast Sterrhopterix fusca (Haw.) - na drzewach (tab. 1). Dla scharakteryzowania zróżnicowania miejsc przepoczwarzania wyliczono względne częstości stwierdzeń poszczególnych osobników na określonym substracie. Najwięcej informacji uzyskano odnośnie do gatunku Psyche casta. Jest to związane z licznym występowaniem tego m otyla na terenie Wyżyny Łódzkiej. Koszyczki Psyche casta zbierane były na pniach różnych drzew, a także na martwym drewnie. Gąsienice tego gatunku często przy-czepiają się również do liści, gałęzi drzew i do kamieni (ryc. 2). W o c k e (1872) i K o z h a n c h i k o v (1956) podają w swoich pracach takie samo siedlisko dla gąsienic Psyche casta. Informacje te są niezwykle istotne, ponieważ gąsienice ostatniego stadium często rozpoczynają wędrówkę przed zakończeniem żerowania. Samice tego gatunku składają jaja do wnętrza koszyczka. Po wylęgu młode gąsienice budują swoje koszyczki z koszyczka
I a b e la I: R o śl in y p o k a rm o w e , śr o d o w is k a w y st ę p o w a n ia , m ie js c a z n a jd o w a n ia o st a tn ie g o st a d iu m la rw a ln e g o p o sz c z e g ó ln y ch g a tu n k ó w k o sz ó w ek (L e p id o p te ra , P sy c h id ae ) n a o b sz a rz e W y ż y n y Ł ó d zk ie j la b ie 1: H o st p la n ts , e n v ir o n m e n ts , fi n d in g p la c e o f th e la st st a d iu m o f th e b a g m o th s sp e ci e s (L e p id o p te ra , P sy c h id a e ) o f th e Ł ó d ź U p la n d G a tu n e k S p ec ie s R o śl in y p o k a rm o w e H o st p la n ts Ś ro d o w is k o * E n v ir o n m e n t* M ie js c e z n a jd o w a n ia o st a tn ie g o st a d iu m la rw al n eg o * * T h e la st st a d iu m fi n d in g p la c e* * Z L m B s W T Ł Z r P a P rz s b d к g t id m m d st rz ś D ip lo d o m a la ic h a rt in g e ll a (G o ez e) p o ro st y / l ic h e n s (n a / o n : Q u er e u s, B e tu la ) + + + + + + N a ry c ia d u p li c el la (G o e z e) p o ro sł y / l ic h e n s + + + + + + + + + + D a h li ca tr iq u et re U a (H b n .) p o ro st y / l ic h en s: C h lo ri d u m vi ri d e, D e rm a ti u m vi re sc en s + + + + + + + + + + + + + + + + + + S ie d er ia p in e ti (Z e ll .) p o ro st y / l ic h e n s: C h lo ri d u m vi ri d e, D e rm a ti u m vi re sc en s + + + + + + + + + + + + + T a le p o ri a tu b u lo sa (R e tz .) p o ro st y / l ic h e n s: (n a /o n : B e tu la , Q u er cu s, P in u s, F a g u s) + + + + + + + + + + + + + + + + B a c o ti a c la u st re ll a (B ru a n d ) p o ro st y / l ic h e n s + + + + + + + + + P ro u ti a b et u li n a (Z el l. ) p o ro st y / l ic h e n s (n a / o n : B e tu la , Q u er q u s, A in u s, P o p u lu s tr em u la ) + + + + + + + + + + + + + + + + P sy c h e c a st a (P a ll .) tr a w y , li śc ie / g ra ss e s, le a v e s: Q u er cu s, C o ry lu s + + + + + + + + + + + + + + + + + B ij u g is b o m b yc el la (D e n . & S c h if f. ) tr a w y / g ra ss es + + + + + + + + E p ic h n o p te ri x p lu m el la ( D e n . & S ch iff. ) tr a w y / g ra ss e s + + + + + + C a n ep h o ra h ir u st a (P o d a ) P o a c ea e + + + + M e g a lo p h a n e s vi ci el la ( D e n . & S ch if f. ) R u m e x , Ju n c u s, S a li x , P o ly g o n u m , V a cc in iu m , Ca ll u n a , R h a m n u s, E u p h o rb ia , A ri st o lo ch ia + + + + + + S te rr h o p te ri x f u sc a (H a w .) B e tu la , C o ry lu s, Q u er cu s, T il ia , S a li x , R u b u s + + + + + + + + + + + + + + * Ś R O D O W IS K O : Z z a b u d o w a n ia , I m l a s m ie sz a n y , B s b ó r so sn o w y , W w rz o so w is k a , T t o rf o w is k o , L ł ą k a , Z r z rą b , P a p a rk , P rz p rz y d ro ż e ; * * M IE JS C E : s so sn a, b b rz o z a , d -d ą b , к k a sz ta n o w ie c , g -g ra b , t t o p o la , id -in n e d rz e w o , m -m u r, m d m a rt w e d re w n o , s1 - sł u p tr a k c y jn y , rz - ro śl in a z ie ln a, ś -św ia tł o . * E N V IR O N M E N T : Z w al ls , L m m ix ed fo re st , B s p in e fo re st , W h ea th ( m o o rs ), T p e a l-b o g , L - m e a d o w , Z r cl e a ri n g , P a p a rk , P rz w ay si d es ; ** P L A C E : s P in u s, b B et u la , d Q u e r e u s, к A es cu lu s, g -C a rp in u s, t -P o p u lu s, id -o th e r tr ee , m - w al l, m d d e a d w o o d , si e n e rg e ti c p il a r, rz -p la n t, 4 - li g h t.
matki, jeszcze przed rozpoczęciem żerowania (obserwacje własne), które rozpoczynają w miejscu przepoczwarzania. Zakładając nawet, że młode gąsienice są narażone na działanie wiatrów i następuje dyspersja wczesnych stadiów rozwojowych, m ożna wnioskować, że bazę pokarm ową - zarówno dla gąsienic ostatniego stadium tego gatunku, jak i pierwszych stadiów rozwojowych - stanowią porosty.
Ryc. 2. Psyche casta - miejsce znajdow ania larw ostatniego stadium (w % ) dla N = 1247 Fig. 2. Psyche casta - of the last larvae stadium finding place (expresed in % ) for N = 1247
Proutia betulina najliczniej łowiono na brzozie (57%) i na sośnie (15%) (ryc. 3). Sporadycznie gatunek ten spotykano na pniach innych drzew, zwłaszcza liściastych. Gdyby ograniczyć analizę badanego m ateriału tylko do środowisk leśnych, procent stwierdzeń tego gatunku na brzozie wzrasta. Biorąc pod uwagę, że brzoza stanowiła od 10 do 30% zadrzewienia na badanych powierzchniach, uzyskane wyniki wskazują na wyraźną preferencję środowiska, a tym samym preferencje pokarm owe gąsienic ostatniego stadium tego gatunku. Samice Proutia betulina są bezskrzydłe i tak jak samice poprzedniego gatunku składają jaja do wnętrza koszyczka. Za-stanawiające jest stwierdzenie tego gatunku na sośnie, zwłaszcza że żaden z badaczy nie podaje sosny jako środowiska występowania tego gatunku. R o m a n i s z y n i S c h i l l e (1929), U r b a h n (1937) oraz F ö r s t e r i W o h l f a h r t (1960) znajdowali koszyczki na brzozie, dębie, olszy, osice i wierzbie.
Ryc. 3. Proutia belulina - miejsce znajdow ania larw ostatniego stadium (w % ) dla N = 303 Fig. 3. Proutia betulina - of the last larvae stadium Fmding place (expresed in % ) for N = 303
Koszyczki T. tubulosa znajdowano na grabie (34% ), sośnie (29%) i brzozie (21%) a także na korze innych drzew liściastych (ryc. 4). Taleporia tubulosa była znajdowana przez W o l f a (1927) na brzozie, dębie, buku i skałach. K o z h a n t s c h i k o v (1956) jak o miejsce występowania podaje korę drzew liściastych i iglastych. Gąsienice tego gatunku żerują na porostach. Porosty są również materiałem wykorzystywanym, obok ziaren piasku, do budowy koszyczka.
Sterrhopterix fusca, Narycia duplicella i Bacotia claustrella (odpowiednio ryc. 5, 6 i 7) łowiono nielicznie. Na terenie Wyżyny najczęściej koszyczki znajdowano na porębach, na podrostach dębowych. M a s ł o w s c y (1929) podają, że S. fusca występuje na mokrych łąkach, na słupach przy torowiskach i na wrzosowiskach. Buszko (inform, ustna) znajdował koszyczki na torfowisku wysokim, na pniach drzew. R o m a n i s z y n i S c h i l l e (1929) zaznaczają, że gąsienice tego gatunku odżywiają się młodymi pędami i liśćmi dębu i dopiero ta informacja wydaje się tłumaczyć miejsca znajdowania tego gatunku na badanym obszarze.
Ryc. 5. Sterrhopterix fusca - miejsce znajdow ania larw ostatniego stadium (w % ) dla N = 69 Fig. 5. Sterrhopterix fusca - o f the last larvae stadium finding place (expresed in % ) for N = 69
Ryc. 7. Bacotia claustrella - miejsce znajdow ania larw ostatniego stadium (w % ) dla N = 41 Fig. 7. Bacotia claustrella - of the last larvae stadium finding place (expresed in %) for N = 41
Canephora unicolor stwierdzona była na niskiej roślinności ( R o m a n i - s z y n , S c h i l l e 1929), na trawie, wrzosie, gałęziach drzew, kamieniach (U r b a h n 1937) i borówce czernicy ( B i e ż a n k o 1923). W latach 1991-1994 znajdowano koszyczki tego gatunku na sośnie w środku prześwietlonego lasu z podrostem dębowym w Puszczy Bolimowskiej oraz na dębach w Puszczy Pilickiej.
stup trakcyjny [energ. pillar] - 4% brzoza (Betula) - 5%
dąb (Q uercus) - 22%
rośliny zielne [plants] - 8% sosna (Pinus) - 57%
grab (Carpinus) - 3% kasztanow iec (Ae sculus) - 2%
Ryc. 9. Dahlica iriquetrella - miejsce znajdowania larw ostatniego stadium (w % ) dla N = 301 Fig. 9. Dahlica iriquetrella - o f the last larvae stadium finding place (expresed in % )
for N = 301
Wybiórczość biotopową poszczególnych gatunków w środowiskach typo-wych na terenie Wyżyny Łódzkiej na podstawie względnej częstości stwierdzeń przedstawiono na ryc. 10A, 10B i 10C.
Stwierdzono, że Psychidae występują w lasach liściastych i iglastych, na wszystkich typach wyznaczanych powierzchni: na drogach śródleśnych, porębach, leśnych polanach i w strefie ekotonu. Brzeg lasu i zarośla w strefie przejściowej między lasem i łąką wydają się być preferowanym środowiskiem występowania gatunków należących do rodzajów: Narycia, Dahlica, Siederia, Taleporia i Proutia - zarówno w borze sosnowym, jak i w grądzie. Dobrze prześwietlone poręby zasiedlają gatunki z rodzajów Acanthopsyche i Sterrhopterix. Gatunki Pachythelia villosella i Megalophanes viciella - według danych Ś l i w i ń s k i e g o (mpis) - występują na leśnych torfowiskach i podmokłych leśnych polanach. Psyche casta licznie występuje na wszystkich typach wyznaczanych powierzchni. W środowisku grądu najczęściej znajdowana była na drodze śródleśnej, porębie i w strefie ekotonowej. Na wrzosowisku, zniszczonym niestety z powodu działalności człowieka, stwierdzono występowanie jedynie Psyche casta i Proutia betulina. Na torfowisku wysokim znajdowano Taleporia tubulosa, Psyche casta i Proutia betulina. Z powodu zbyt małej liczby wyznaczonych powierzchni wyłączono z opracowania statystycznego m ateriał zebrany w buczynie, dąbrowie i rezerwacie jodłowym.
Ryc. 7. Bacotia claustrella - miejsce znajdow ania larw ostatniego stadium (w % ) dla N = 41
Fig. 7. Bacotia claustrella - of the last larvae stadium finding place (expresed in % ) for N = 41
Canephora unicolor stwierdzona była na niskiej roślinności ( R o m a n i - s z y n , S c h i l l e 1929), na trawie, wrzosie, gałęziach drzew, kamieniach (U r b a h n 1937) i borówce czernicy ( B i e ż a n k o 1923). W latach 1991-1994 znajdowano koszyczki tego gatunku na sośnie w środku prześwietlonego lasu z podrostem dębowym w Puszczy Bolimowskiej oraz na dębach w Puszczy Pilickiej.
stup trakcyjny [energ. pillar] - 4% brzoza (Betula) - 5%
dąb ( Qu ercus) - 22%
sosna (Pinus) - 57%
grab (Ca rpinus) - 3% ka sztanowiec (Ae sculus)
-rośliny zielne [plants] - 8% 2%
Ryc. 9. Dahlica iriquetrella — miejsce znajdow ania larw ostatniego stadium (w % ) dla N — 301 Fig. 9. Dahlica Iriquetrella - оГ the last larvae stadium finding place (expresed in % )
for N = 301
Wybiórczość biotopową poszczególnych gatunków w środowiskach typo-wych na terenie Wyżyny Łódzkiej na podstawie względnej częstości stwierdzeń przedstawiono na ryc. 10A, 10B i 10C.
Stwierdzono, że Psychidae występują w lasach liściastych i iglastych, na wszystkich typach wyznaczanych powierzchni: na drogach śródleśnych, porębach, leśnych polanach i w strefie ekotonu. Brzeg lasu i zarośla w strefie przejściowej między lasem i łąką wydają się być preferowanym środowiskiem występowania gatunków należących do rodzajów: Narycia, Dahlica, Siederia, Taleporia i Proutia - zarówno w borze sosnowym, jak i w grądzie. Dobrze prześwietlone poręby zasiedlają gatunki z rodzajów Acanthopsyche i Sterrhopterix. Gatunki Pachythelia villosella i Megalophanes viciella - według danych Ś l i w i ń s k i e g o (mpis) - występują na leśnych torfowiskach i podmokłych leśnych polanach. Psyche casta licznie występuje na wszystkich typach wyznaczanych powierzchni. W środowisku grądu najczęściej znajdowana była na drodze śródleśnej, porębie i w strefie ekotonowej. Na wrzosowisku, zniszczonym niestety z powodu działalności człowieka, stwierdzono występowanie jedynie Psyche casta i Proutia betulina. Na torfowisku wysokim znajdowano Taleporia tubulosa, Psyche casta i Proutia betulina. Z powodu zbyt małej liczby wyznaczonych powierzchni wyłączono z opracowania statystycznego m ateriał zebrany w buczynie, dąbrowie i rezerwacie jodłowym.
25 0 2 0 0 15 0 --1 0 0 50 -□ B ó r s o s n o w y p o rę b a [p in e f o re s t c le a ri n g ] ■ B ó r s o s n o w y p o la n a [p in e f o re s t g la d ] S B ó r s o s n o w y d ro g a ś ró d le ś n a [p in e f o re s t p a th ] □ B ó r s o s n o w y b rz e g l a s u [p in e f o re s t z o n e o f e c o to n e ] E l G rą d p o rę b a [o a k -l im e h o rn b e a m f o re s t c le a ri n g ] 0 G rą d p o la n a [o a k -l im e h o rn b e a m f o re s t g la d ] ■ G rą d d ro g a ś ró d le ś n a [o a k -l im e h o rn b e a m f o re s t p a th ] 0 G rą d b rz e g l a s u [o a k -l im e h o rn b e a m f o re s t z o n e o f e c o to n e ] J L
-J
j
Ł
,
-2 CtJ -S ? "a S _r a о га аЗ "a j == "аЗ a>1
:3 'S CTJI
£ о § о1
j»1
га s 1 CL С о c 8 to1
I
J je -S га О ) §• 3 cS S ' аĘ
e -8 с: 1 о -9 -Q . 23 -5 a LA О Ba r b a r a Ma r c i n i a k2 5 0 T 2 0 0 t 1 5 0 4-1 0 0 50 t □ P o rę b a [c le a ri n g ] ■ P o la n a [g la d ] iS D ro g a ś ró d le ś n a [p a th ] □ B rz e g l a s u [p in e f o re s t z o n e o f e c o to n e ]
Â
8 E Я g ■E E o E g. O E=3 "ci. R y c. 1 0 B . W y st ę p o w a n ie p o sz c z e g ó ln y c h g a tu n k ó w P sy ch id a e w śr o d o w is k a c h le śn y ch n a te re n ie W y ż y n y Ł ó d z k ie j (b ó r so sn o w y ) F ig . 1 0 B . O c c u rre n c e o f th e P sy c h id a e sp ec ie s in th e w o o d la n d s o f th e Ł ó d ź U p la n d (p in e fo re st )□ P o rę b a [c le a ri n g ] ■ P o la n a [g la d ] S i D ro g a ś ró d le ś n a [p a th ]
1 8 0 -1 6 0 I 1 4 0 I 1 2 0 - 1 0 0 80 t 6 0 40 20 + 0 □ Ł ą k a k o s z o n a [u s e d m e a d o w s ] ■ P a rk m ie js k i [p a rk ] И P rz y d ro ż a [w a y s id e s ] □ Z a b u d o w a n ia [w a ll s ]
I
E s .ŁO аГ -2 .8 cr £ Q> fI
& Q e S. I LANa terenie Wyżyny Łódzkiej Psychidae występują również w środowiskach antropogenicznych: parkach miejskich, na przydrożach oraz na ścianach budynków. Na ryc. 11 przedstawiono względne częstości stwierdzeń po-szczególnych gatunków na badanych powierzchniach. Dahlica triquetrella, Taleporia tubulosa, Psyche casta i Proułia betulina stwierdzono na wszystkich typach wyznaczanych powierzchni. Siederia pineti, Canephora unicolor i Sterrhopterix fusca zbierano nielicznie, przede wszystkim w parkach miejskich, a Bacotia claustrella i Epichnopterix plumella — tylko w parkach.
4. Literatura
B i e ż a n k o C. M. 1923. M otyle okolic Kielc. Prace K om . M at.-Przyr. [Poznań] 2/3: 145-212. B u s z k o J. 1992. Atlas rozmieszczenia m otyli dziennych w Polsce - założenia, metody, wstępne
wyniki. Przegl. Zool. 36: 167-171.
F o r s t e r W., W o h l f a h r t A. 1960. Die Schmetterlinge Mitteleuropas Spinner und Schwärmer
(Bom byces und Sphinges). Band III, Franckh’sche Verslaghandlung, Stuttgart.
D y l i k J. 1948. Ukształtowanie powierzchni i podział na krainy podłódzkiego obszaru. A cta Geogr. U Ł 1: 1-46.
D o b r o w o l s k i K. 1963. Próba analizy pojęcia „rzadki gatunek". Ekol. Pol. ser. B, 9: 207-212. D ą b r o w s k i J. S. 1973. Międzynarodowa akcja rejestracji europejskich bezkręgowców (Inver-
tebrata) metodami kartograficznymi i je j znaczenie iv ochronie przyrody i je j zasobów.
Przegl. Zool. 17: 139-141.
G r o m y s z K . 1960a. Experimental investigations on innate behaviour, when buildings its bag
on the caterpillar Psyche viciella Schiff, in its ontogenic development. Folia Biol. 8: 199-286.
G r o m y s z K . 1960b. Research on the plasticity o f building behaviour in caterpillars o f the
bagworm Psyche viciella Schiff. Folia Biol. 8: 351-416.
H a t t e n s c h w i l e r P. 1977. Neue Merkmale als Bestimmunshilfe bei Psychiden und Beschreibung
von drei neuen Solenobia Dup. Arten. M itt. Ent. Ges. Basel 27: 33-60.
H a t t e n s c h w i l e r P. 1981. Eine neue Dahlica ( = Solenobia auct.) aus Spanien (Lepidoptera,
Psychidae). N ota Lepid. 4 (1-2): 21-26.
H a t t e n s c h w i l e r P. 1989. Eine neue Dahlica-Art (Lep., Psych.) aus dem Waadtlander Jura. M itt. Ent. Ges. Basel 39 (4): 142-149.
H e r r m a n n R. 1984. Eine neue Dahlica ( = Solenobia auct.) aus Südostfrankreich (Lepidoptera,
Psychidae). Neue Ent. N achr. 7: 5-11.
K o z h a n c h i k o v I. W. 1956. Fauna S S SR . Nasiekomyje czeszujekrylyje. T. III. Czechlonosy
mieszocnicy ( Psychidae) . M oskw a-Leningrad: 1-517.
M a r c i n i a k В. 1994. Lista systematyczna Psychidae Polski. Wiad. Entom ol. X III (4): 235-241. M a s ł o w s k i L., M a s ł o w s k i M. 1929. M otyle okolic Zawiercia. Pol. Pism o Entom ol.
[Lwów] 7: 210-279.
M r o c z k o w s k i M. 1976. Ewidencja fau ny za pomocą nowoczesnych m etod jako podstawa
gospodarki naturalnymi zasobami środowiska. [W:] Entomologia a ochrona środowiska (red.
H. Sandner). PWN , Warszawa: 5-11.
R o m a n i s z y n J., S c h i l l e F. 1929. Fauna m otyli Polski (Fauna Lepidopterorum Poloniae). I. Prace M onogr. K om . Fizjogr. 6 [Kraków].
S a u t e r W. 1958. Zur Kennints von Solenobia fum osella Hein, und S. larella Chret. (Lep.
S a u t e r W., H a t t e n s c h w i l l e r P. 1991. Zum System der palaearklischen Psychiden (Lep.
Psychidae). 1. Teil: Liste der palaearklischen Arten. N ota Lepid. 14: 69-89.
S e i l e r J. 1961. Untersuchungen über die Entstehung der Parthenogenese bei Solenohia
triquetrella F. R. (Lepidoptera, Psychidae). III Mitt-Zeitschr. Vererbungslehre 92: 261-316.
S i e d e r L. 1955: D ritte Vorarbeit über die Gattung Solenohia. (Lep., Psychidae-Talaeporiinae). Zeitschr. Wien. Ent. Ges. 40: 4-9.
S i e d e r L. 1961. Eine neue Psychidae aus dem Chelmosgabiet in Grichenland (Lepidoptera,
Psychidae). Zeitschr. Wien. Ent. Ges. 46: 121-126.
S i e d e r L. 1962. Reisseronia gertrudae spec. nov. parthenogenetisch (Lepid., Psychidae). Zeitschr. Wien. Ent. Ges. 47: 86-92.
T o m a l a k M. 1977. Chrząszcze miastkowate (Coleoptera, Mordellidae) w faunie Wielkopolskiego
Parku Narodowego. Pol. Pismo Entomol. 47: 31-36.
Ś l i w i ń s k i Z. (mpis) M otyle Wyżyny Łódzkiej.
Ś l i w i ń s k i Z., M a r c i n i a k B. 1991. Zm iany w składzie gatunkowym m otyli na terenie
parków łódzkich >v latach 1946-1987. Acta. Univ. Lodz., Folia zool. 7: 131-154.
U r b a h n E. 1937. Dit ter Nachtrag zur Grossschmetterlingsfauna des Pommerschen Oder lais
1932-1937. Stettin, ent. Ztg. II: 304-311.
W o c k e M. F. 1872. Verzeichniss der Falter Schlesiens. Zeitschr. Ent., N . F. Breslau 3 II: 1-86. W o l f P. 1927. Die Grossschmetterlinge Schlesiens. Zeitschr. Ent., Breslau 1: 2-142.
S. Summary
ln the years 1990-1994 the investigations o f butterfly species o f Psychidae family was conducted on the Łódź U pland. The research was conducted in 97 squares on 169 demarcated areas - 200 m 2, in both: natura l and anthropogenic environments. The presence o f 15 species was ascertained there, w hat is the 41.7 per cent o f all the Polish fauna. In the work the UTM m aps o f each species occurrence on the Łódź U pland were presented. The diagram s o f larvae o f the last stage finding sites were also given as well as the analysis o f the species occurrence on the examined areas.
Psychidae occurs in deciduous and coniferous forests, on the all types o f demarcated areas: paths, clearings, glades and in ecotone zones. The edge o f forest and shrubs in forest-meadow ecotones seem to be the preferred environment o f species from genera: Narycia, Dahlica, Siederia, Taleporia and Proutia, as well in a pine forest as in an oak-lime-hornbeam forest. Well illuminated clearings are inhabited by species o f genera: Acanthopsyche and
Sterrhopterix. The species: Pachythelia villosella and Magalophanes viciella occur in w oodland
peat-bogs and wet glades.
Psychidae occurs also in anthropogenic environments on the Ł ódzka U pland: in parks, on waysides and on the walls. Dahlica triquetella, Psyche casta and Proutia betulina were observed on the all types of dem arcated areas. Taleporia tubulosa was not found in the used meadow. In the other environments it is the comm on species. Siederia pineti, Canephora
unicolor and Sterrhopterix fu sca were collected rarely, mainly in parks. Bacotia claustrella and Epichnopterix plumella were found only in parks.
d r Ba r b a r a Ma r c i n i a k Translated by Ba r b a r a Ma r c i n i a k M uzeum Przyrodnicze Uniw. Łódzkiego
Park H. Sienkiewicza 1 PL 90-011 Łódź
