Myśl polityczna i struktury
organizacyjne ruchu
anarchistycznego w państwach Unii
Europejskiej w dobie przemian
globalizacyjnych
Rocznik Integracji Europejskiej nr 5, 419-438
2011
PAWEŁ MALENDOWICZ
PiłaMyśl
polityczna
i
struktury
organizacyjne
ruchu
anarchistycznego
w państwach
Unii
Europejskiej
w
dobie
przemian globalizacyjnych
Przedmiotem opracowania sąprzeobrażeniawfunkcjonowaniu struktur organiza cyjnych i kształtowaniu sięmyśli politycznej ruchu anarchistycznego w Europie Za chodniej w dobie przemian globalizacyjnych.Celem artykułu jest udzielenie odpowiedzi
napytanie: jakprocesy globalizacyjne,którecechuje przeciwstawność kierunkówroz
woju, przejawiają sięw unifikacji ruchuanarchistycznego, a jednocześniewzróżnico
waniu jego form aktywności orazjak procesy te urzeczywistniająsięw ujednoliceniu
i dywersyfikacji celów ruchu oraz nurtów myśli anarchistycznej rozwijających się wEuropie Zachodniejna przełomie XX i XXI wieku? Zakres terytorialny badań objął Europę Zachodniąinterpretowanąw znaczeniuwspólnoty politycznej.Badaniami ob jętozatem geograficznie wyodrębnione terytoriazachodniej,południowej i północnej
części kontynentu. Okresem badawczym sądwie dekadyprzełomuXX iXXI wieku
ograniczone datami rocznymi 1991-2010. Materiał badawczy stanowiły publikacje
prasowe ruchu anarchistycznego w formie artykułów publicystycznych, raportów
iprostych informacji. Źródłem pomocniczym była publicystykainternetowa. Warto
ściowymmateriałembyły dokumenty ruchuanarchistycznego publikowanew prasie, Internecielub wydawane w formieulotnej. Głównąmetodą- techniką zastosowaną wbadaniach była analiza tekstów źródłowych, którawpołączeniu z doświadczeniem i wiedzą nabytą przez autora podczas wieloletniej obserwacji procesów toczących
się w europejskim ruchu anarchistycznym pozwoliła na sformułowanie poniższych
wniosków.
Typ idealny anarchizmuopierasię na maksymalistycznie pojmowanej idei wolno
ści. Właśnie w imię pełnejwolności anarchiści krytykują instytucjępaństwa,władzę
politycznąi gospodarczą, kościołyi religie,militaryzm i wojny, partie politycznefunk
cjonującew demokratycznych systemach politycznych państw Europy, czy też szerzej
- każdyprzejaw dyskryminacji, który jest formą ograniczenia naturalnych swobód ludzkich. Człowiek wujęciu myśli anarchistycznej jest zniewolonyprzez system poli
tyczny, panujące schematy kulturowe, religijnei obyczaje, systemgospodarki, który
bez względu na rodzaj służytym,którzy posiadają władzę. Metodami walki propago wanymi przez ruch anarchistyczny są:rewolucja z użyciem przemocy, strajk generalny,
edukacja, atakże wramach walki bieżącej: strajki, sabotaże, demonstracje, akcje bez
pośrednie,akcje przykładowe - pozytywne, których celem jest ujawnianie wad funkcjo
nowania instytucji, w tymprzede wszystkim państwa. Ruch anarchistyczny realizuje
takżewspólnotowe formybudowaniastosunkówmiędzyludzkich, oparte na zasadzie autonomizacji od dominującegotypusystemu społecznego. Grupami ideologicznego
odniesienia sądla anarchistów ci wszyscy, którzy niestanowią elementu systemu spra
wowaniawładzy w państwie, korporacjach i pojedynczych przedsiębiorstwach, ko
ściołach, armii ipartiachpolitycznych. Anarchiścidążą do realizacji form stosunków
międzyludzkich pozbawionych ograniczeń narzuconych przezzinstytucjonalizowany
przymus państwowy, ekonomiczny i religijny. Proponująformy stosunków społecz
nych budowane dobrowolnie, spontanicznie, oddolnie, woparciu o wartość, jaką sta nowiwolność.
Przełom XX iXXI wieku to rozwój procesów globalizacyjnych,które wpływają na
funkcjonowanie ruchu anarchistycznego iprzemianyw interpretacji anarchistycznej myśli politycznej. Nowy wymiar zyskują procesypolityczne,gospodarcze i kulturowe, dla którychsceną jestcały świat,definiowany również jako „globalna wioska”. Ziemia staje się „jednością”, a życie na niejj est znacznie szybsze niż przed wiekami. Obce i da
lekiestrony świata zbliżająsię do siebiezasprawą rozwoju techniki i możliwości
rzeczywistegobądź wirtualnego przemieszczania się. Skutki zdarzeń politycznych, de
cyzji gospodarczych i klęsk ekologicznych wjednym zakątku świata, odczuwane są
w innych częściach globu.
Globalizacja cywilizacji obejmuje wymiarekonomiczny, społeczno-polityczny i kul
turowy. Według AndrzejaChodubskiegowymienione łady wzajemnie się dopełniają, przenikająi warunkują.W ładziegospodarczym na znaczeniu zyskują transnarodowe korporacje, w ładziespołeczno-politycznym zwraca sięuwagę na idee obywatelskie i rozwiązywanie problemów wskali globu, w ładziekulturowym następujeuniwersali- zacja wartości, ponadnarodowy rozwójnauki i techniki orazkształtowanie się świado
mości uczestnictwawspołeczności światowej. Ale globalizacja przejawia się nie tylko w zjawiskach i procesach unifikującychświat. Następują tendencje związane z osłabia niem centralizacji, koncentracjii standaryzacji życia. Dotyczy to wszczególności prze ciwstawienia się homogenizacji kulturowej. Zyskują zjawiska związane zumacnianiem
lokalizmu, których celem jestupodmiotowienie jednostek i grup społecznych, dążących
do realizacjiideałów samorządności, wolności wspólnot lokalnych, porozumieńpozio
mych, decentralizacji zarządzania, aktywności lokalnej i wzajemnej pomocy1.
1 A.Chodubski, Idea i praktyka nowegoregionalizmu a globalizacja cywilizacji, w:Regionalizm a globalizacja. Polska- Unia Europejska oraz inne zjawiska i procesy regionalne świata, red. A. Chodubski, H. Dubrzyńska, M. Malinowski, A. Modrzejewski, Gdańsk 2007, s. 10.
2 E. Polak,Ekspansja komercyjnej kultury konsumpcyjnejjako jeden zprzejawówglobalizacji,
w: Stawiać pytania szukać odpowiedzi. Księgadedykowana Profesor Urszuli Świętochowskiej, red. Globalizacja przejawiasię zatem w procesach przeciwstawnych.W opiniiEwy Po
lak jej konsekwencją jest:
- homogenizacja i heterogenizacja; - integracja i dezintegracja;
- osłabianie i wzmacnianie poczuciawłasnej odrębności;
- wzrost biedy ibogactwa;
- koncentracja władzyi jej rozproszenie;
- relatywizm i otwartośćoraz nasilenietrybalizmów, fundamentalizmów, fanatyzmów;
- rozpowszechnianie demokracjii osłabieniejej mechanizmów; - uniwersalizacja i dywersyfikacja kulturowo-cywilizacyjna2.
W warunkach przeciwstawnych procesów politycznych, gospodarczych i kulturo
wych funkcjonuje ruch anarchistyczny. Jego działalność j est odzwierciedleniem wielo
ści tendencji organizacyjnych, proponowanych metod walki i określenia celów.
Ruch działaw formie doraźnychbądź stałych grupakcyjnych o charakterzeproble
mowym, jako wspólnoty komunalne stanowiące część ruchu squaterskiego (zasie
dlającego opuszczone budynki), w postaci kolektywów skupionych wokół redakcji
prasowych,internetowychi innegotypu wydawnictw, tworzy „bojówki” ukierunkowa
nena walkę o odzyskanie ściślewyodrębnionych fragmentów rzeczywistości zawłasz
czonej przez korporacje finansowe lub państwo (np. zmierzające do przebudowy przestrzeni miejskiej),wreszcie uczestniczy w globalnym sprzeciwie antyautorytar-nym, jako część protestuantydyskryminacyjnego i socjalnego. Oobliczu ideowym ru
chu decydująjednakanarchistyczne struktury organizacyjne i ichprogramy.
Na forum międzynarodowym część struktur anarchistycznych współtworzy między narodówkę.Internationalof Anarchist Fédérations -L’Internationale des Fédérations Anarchistes (IAF/IFA) powstała w 1968 roku podczas kongresu anarchistów, który
odbył sięw miejscowości Carrara we Włoszech. Międzynarodówkę tworzyły wówczas
federacjeanarchistyczne zFrancji, Włoch i Hiszpanii oraz bułgarscy anarchiści dzia łaj ący naemigracji. W 2010 roku wIAF/IFA działałygrupyi federacje z Wielkiej Bry taniii Irlandii, Francji i Belgii, Niemieci Szwajcarii, Hiszpanii i Portugalii, Włoch, a takżez Białorusi, Bułgarii, Czech i Słowacji orazArgentyny. IAF/IFA dąży do zniesienia wszelkich form władzy ekonomicznej, politycznej, społecznej, religijnej, kulturalnej i seksualnej. Jej celem jest zbudowanie wolnego społeczeństwa bez klas
społecznych,funkcjonującegobez państw rozdzielonych granicami,opartego na zasa dach federacyjnych i koncepcjach pomocy wzajemnej. Federacje przyłączające siędo
IAF/IFA zobowiązująsię do rozwijania możliwie efektywnej współpracy na wszyst kich polach aktywnościw celu wspieraniasię ikoordynacji inicjatyw oraz rozwijania
aktywnościanarchistów na poziomie światowym. Każda federacja w IAF/IFApozosta-
je jednak autonomiczna wzakresie propagowanych celówi form rozwoju3.
A. Chodubski, E. Polak, Sopot2008,s.467; E. Polak,Wpływ globalizacjina system demokratyczny,
„Gdańskie Studia Międzynarodowe” 2003,nr 1, vol. 2, s. 23.
3 „BiuletynInformacyjnyFederacji Anarchistycznej” 1997,nr 22 (11), s.4.
Znaczniewcześniej,bow 1922roku wBerlinie,powstała międzynarodówka anar-chosyndykalistyczna. Założycielami International Workers’ Association (IWA) były
związki zawodowe oraz inne grupyi organizacje z Danii, Francji, Niemiec, Nider landów, Portugalii, Szwecji, Włoch, a takżez Argentyny i Chile. W 2010roku IWA tworzyłystrukturyorganizacyjne z Francji, Hiszpanii, Niemiec, Norwegii,Portugalii,
Wielkiej Brytanii, Włoch, atakże z Polski, Rosji, Serbii, Słowacji oraz Argentyny i Brazylii. Cele międzynarodówki mają charakter antykapitalistycznyi dotycząsfery emancypacji pracowników. IWA dąży do zjednoczeniapracowników wichwalcekla sowej i zbudowania systemu opartegoo samorządne wspólnotygospodarcze, poprzez działalność edukacyjną, bieżącą walkę oprawa pracowniczei akcje bezpośrednie.IWA
sprzeciwia się wszelkim tendencjom centralistycznym, zarówno państwowym, jak i kościelnym.Wizję przyszłości opiera na ideifederalizmu,odrzucaj ącpaństwowy par
lamentaryzm, podziały społeczne związane z nacjonalizmami, segregacją płciową
i klasową4.
4 International Workers’ Association, The statutes of revolutionary unionism (IWA),
http://iwa-ait.org/archive/statutes.html(15.06.2010); 1860-today: The InternationalWorkers Asso
ciation, http://libcom.org/history/intemational-workers-association(19.09.2010).
5 Föderation der Arbeiterinnen-Syndikate,PrinzipienerklärungStatuten (Angenommen im No vember 2007, modifiziert imOktober 2008),s. 1-4[brak miejsca idatywydania],
6 Fédération anarchiste groupe de Chambéry, Les principes de base, http://fa73.lautre.net/
spip.php?articlel7 (17.10. 2007).
Formą aktywności struktur organizacyjnych ruchu anty autorytarnego,wtym
anar-chosyndykalistycznego,jest organizowaniesięanarchistówwlokalne, regionalne lub
krajowe federacje. W Austrii jedną z takich struktur tworzy FöderationderArbeiterin
nen- Syndikate (FAS).Nie jest ona uczestnikiem międzynarodowych struktur organizacyj -nych. Jej celemjestułatwienie kontaktów pomiędzy czterema związkami zawodowymi działającymina terenie Austrii. W preambule statutu przyjętegow 2007 roku federacja
ta wyrażała przekonanie, że interesy pracowników i pracodawców są sprzeczne.
Władza kapitału, zdaniemautorówstatutu FAS,kontroluje większość aspektów ludz
kiegożycia. Postulat wolności, którajestnadrzędnym celem anarchistów,będzie mógł
być ziszczony tylko wówczas, kiedy zorganizowane grupy pracownikówna całym świecie przejmą środki produkcji i zniosą podziały klasowe5.
We Francji istnieje, współtworzona także przez belgijskich wolnościowców, Fédération anarchiste(FA). Jej pierwszy kongres odbył się w 1945 rokuwParyżu. Jest jedną z najstarszych organizacji anarchistycznych w Europie. W 2010rokuwjej skład
wchodziłookoło 30grup, większość z Francji. FAjest jednym z założycieli iczłonkiem IAF/IFA. Dążydo zniesienia państwa i utworzenia społeczeństwa opartego na zasa dach pełnej wolności i równości,która przejawiałaby sięw równości społecznej i swo
bodnym rozwoju gospodarczym jednostek, posiadaniu środków produkcji i dystrybucji, nieskrępowanym prawie do wyrażania opinii, zniesieniu granic i swobodzie prze
mieszczaniasię. „Nowe” społeczeństwo i stosunki międzyludzkie opieraćmiałybysię
na zasadzie wzajemnego szacunku poszczególnych jednostek, federalizmuipomocy wzajemnej, co jest charakterystyczne również dla celów programowych innych struk
tur organizacyjnych.Dla FA anarchizm możebyć zrealizowanyjako forma społeczeń stwa globalnego.Dla francuskich anarchistówmetoda walki ocele wolnościowe, jaką
jest propaganda i rozpowszechnianie ideiantypaństwowych, jest niewystarczająca. Re
wolucja winnabyć destrukcyjną fazą przemian wobecinstytucji ucisku, wperspekty wie budowy nowegospołeczeństwa6.
WNiemczech dominującym związkiemanarchosyndykalistycznymjest Freie Ar beiterinnen- undArbeiter-Union (FAU). Powstał pod koniec lat siedemdziesiątych XX wieku. W 2010 rokuw jego skład wchodziło około 60grup. Jestuczestnikiem IWA. W deklaracji z przełomu lat 1989-1990 FAU podkreślaznaczeniewartości,jaką jest solidarność. Jest ona ograniczanaprzez system hierarchicznych strukturopartychna zasadach dominacji orazprzez konkurencję. Szczególnemiejsce w programie FAU zajmują kobiety, których podporządkowanie władzy mężczyzn uzasadnianejest w pa
nującym systemie i kulturze różnicami biologicznymi. Zdaniem uczestników FAU patriarchalne strukturykapitalizmu wykorzystywane są do zwiększaniazysków
iwzmacniania systemu. Co istotne, patriarchat jestwzorcem struktury społecznejstar szym od kapitalizmu,stąd likwidacja kapitalizmunie oznaczawcale likwidacji patriar
chatu. To uzasadnia koniecznośćwalki z formami dyskryminacji płciowej. Poza tym
FAU zwracauwagę na takie kwestie, jak:rasizm i rozwój nacjonalizmów, zróżnicowa
nie systemów politycznych państw, które w istocie sąinnymi formami ucisku, parla
mentaryzm jako systempaństwowy, a zatemantywolnościowy, odrzucenie systemów socjalistycznych, indoktrynacja dzieci i młodzieży współczesnych państw, „przystoso
wująca” jedofunkcjonowaniaw warunkach zastanejrzeczywistości,chroniczny kry
zys kapitalistycznej gospodarki, niszczenie zasobów naturalnych7.
7 FreieArbeiterinnen-und Arbeiter-Union, Prinzipienerklärung (von 1989/1990), http://www.fau.org/
ueber_uns/prinzipienerklaerung_web-2006.pdf (16.06.2010)
8 Forum deutschsprachiger Anarchistinnen und Anarchisten,Prinzipienerklärung (Im Septem
ber2005),http://www.fda-ifa.org/was-sie-schon-immer-uber-fda-ifa-wissen-wollten/prinzipienerklar- ung-des-fda/ (7.05.2008).
9 Confederacion Nacional del Trabajo, Plataforma reivindicativa, http://archivo.cnt.es/Docu-mentos/plataforma/plataforma.htm (19.06.2010).
Inne niemieckie grupy zrzesza Forumdeutschsprachiger Anarchistinnen und Anar chisten (FdA). Powstałow okresie przemianpolitycznychw Niemczech. Jego celem
jest ułatwienie kontaktów między niemieckojęzycznymi anarchistami i budowafedera
cji. FdA zrzesza grupy z kilku miast, w tym najaktywniejsze z Mannheim i Berlinaoraz grupę turecko-szwajcarską. FdA działa w ramachIAF/IFA. Anarchiści tworzący Fo rum uważają, że ludzie są wstaniesamodzielniezorganizowaćspołeczeństwo i działać
bez ingerencji państwa.Stądkrytykują wszelkie systemy dominacji. Metodyrealizacji anarchistycznych celów powinnyuwzględniać zasadęproporcjonalności doboru środ
ków. Ich wybór powinien być rezultatem zakładanychcelów, ale i okoliczności oraz konkretnych sytuacji. Również wizjaprzyszłości powinnabyć zgodnaz poglądami osób ją realizujących. Forum zrzeszazatemanarchistów reprezentującychróżne nurty
myśliwolnościowej, twierdząc jednocześnie, żetaka forma zorganizowania jest ko
nieczna z uwagi na potrzebęwzaj emnego pomagania sobie grup ją tworzących irozwo ju idei społeczeństwaanarchistycznego. W tym względzienieformalne i niewiążące
spotkania sąniewystarczające8.
Związkiemo bogatych tradycjach jest hiszpańska Confederación Nacionaldel Tra-
bajo (CNT). Konfederacja powstaław 1910 roku w Barcelonie. Jest najstarszą anar-chosyndykalistyczną organizacją w Europie. Jest również aktywnym uczestnikiem IWA. W oficjalnych publikowanych deklaracjach prezentujecele o charakterze mini-malistycznym. Cel dalekosiężny, jakim jest stworzenie wolnościowych stosunków społecznych, jestprzedstawiany niejasno iginie wśród postulatów socjalnych, które
zdominowały program CNT. Celem związku jest m.in. zbudowanie społeczeństwa
opartego nazasadach egalitaryzmu.W zakresie walki o prawa pracownicze dążym.in.
do zmniejszenialiczbygodzin pracy,31 dniurlopu rocznie, obniżenia wieku emerytal nego do 55 lat i podwyżki płac9.
FederaciónAnarquista Iberica (F.A.I.) jest związkiem grup anarchistycznych, które
go zadaniem jestzapewnienie koordynacji działańwolnościowców na terenieHiszpa nii i Portugalii. F.A.I. jestjedną znajstarszych struktur anarchistycznych wEuropie, a jej początki sięgają lat dwudziestych XX wieku. Działająwnimgłównie anarchiści
hiszpańscy. F.A.I. j est jednym z założycieli i uczestnikiem IAF/IFA. Radykalizm fede
racji przejawia się w niechęci do każdej formywspółpracyz państwemipostępujących procesów instytucjonalizacyjnych ruchuanarchistycznego.Wodróżnieniuod organizacji
anarchosyndykalistycznych, działającychjako związki zawodowew ramach przepisów prawnych określonych państw,iberyjscy anarchiści krytycznieodnoszą siędodziałalności wsferze „wolności” przyznanej i regulowanejprzez państwo. Celem federacji jest zbudo
wanie społeczeństwa opartego na zasadachanarchizmu komunistycznego, ukształtowane
go wwyniku rewolucji społecznej naPółwyspie Iberyjskim,która byłaby częścią rewolucji globalnej. Federacja podkreśla znaczenie postulatuwolności każdegoczłowieka,sprawie
dliwości społecznej, pomocywzajemnej i solidarności międzyludzkiej10.
10 FederationAnarquista Iberica, Principiosymedios dela F.A.I. (Extraldodel PactoAsociativo
de la F.A.I.), „Tierra y Libertad. Periodico anarquista” 2002,nr 169 Extra,s. 16.
11 Excerto da Declaragdo de Princlpios da Associagao International dos Trabalhadores
-Secgdo Portuguesa(AIT-SP),„Apoio Mutuo. Revistateorica e cultural da Associacao International d@s Trabalhador@s - Seccao Portuguesa” 2009, nr1, s. 26.
12 Solidarity Federation,Principlesof Revolutionary Unionism, „Direct Action. Magazineof So lidarity Federation”2009,nr 47, s. 2.
13 Anarchist ViAavSiwn. Anns and Principles.„Organise! . ..for revolutionary anarchism. The ma gazine of the Anarchist Federation” 2009,nr 73, s. 28.
Anarchosyndykaliściz Portugaliizrzeszylisięw Associaęao Intemacionaldos Tra- balhadores - Secęao Portuguesa (AIT-SP). Historiaportugalskiego anarchosyndykali-zmu sięga czasów,kiedypowstała IWA. Secęao Portuguesajest jednym z najbardziej
aktywnychpropagandowo członków IWA, zaś jej program jest tożsamy z zasadami
propagowanymi przez międzynarodówkę11.
W WielkiejBrytanii aktywnym związkiem jest Solidarity Federation (SolFed).Po wstała w 1994 roku, choć formalnie pod nazwą Direct Action Movement (DAM) działała od 1979 roku.Jest federacją pojedynczychosób i grupz Anglii,Szkocji i Walii.
Współtworzy IWA.Jej programjestodzwierciedleniemzasad przyjętych i propagowa
nych właśnieprzez międzynarodówkę anarchosyndykalistyczną. Podobnie jak IWA, również SolFed interpretujepodziałyspołecznew kategoriach walki klas i dąży do re
organizacjistruktury społecznejw oparciuo idee wolnościowego komunizmu,z wyko
rzystaniem rewolucyjnych działańklasy robotniczej12.
Na terenie Wielkiej Brytaniidziałatakże Anarchist Federation(AFED).Powstała
w 1986 roku jako Anarchist Communist Federation (ACF). Zrzesza grupy o narodowym, regionalnym i lokalnym, geograficznie interpretowanym, obszarze działań. AFED jest
uczestnikiem IAF/IFA. W swoim programie uznaje,że jestorganizacją anarchistyczną re
wolucyjnejwalki klas.Jejcelem jestzniesienie wszelkiejhierarchii i utworzenie światowe go bezklasowego społeczeństwa anarchokomunistycznego.Nierówności,które objawiająsię
wsystemach kapitalistycznych, krytykowanych przez ruch anarchistyczny,obejmują kate
gorieras, płci, orientacji seksualnej, zdrowia, umiejętnościi wieku. Podstawowącechąsys temujest jednakwyzyskklasyrobotniczejprzez klasę rządzącą. Według AFEDzniesienie
kapitalizmu nie jestmożliwe bez rewolucji. Odwołując się do koncepcji metod walki pro
pagowanych przezXIX-wiecznych myślicielianarchistycznych,federacjauznaje,że klasa
rządząca nie zrezygnuje z posiadanej władzydobrowolnie. Stąddla brytyjskich anarchi stów rewolucja będzie czasemprzemocy,jak również wyzwolenia13.
Włoscy wolnościowcy zrzeszyli się m.in. w FederazioneAnarchicaItaliana(FAI). Federacjapowstała w1945 roku. Skupiagrupy i pojedynczeosoby z terenu Włoch. Jest jednym z założycielii uczestnikiem IAF/IFA. FAInawiązuje do tradycji włoskiego ruchuanarchistycznego początku XX wieku. Przejawemtegojestprzyjęcie treści sfor mułowanychprzez Errico Malatestę, włoskiego działacza i autoratekstów anarchi stycznych, w formie własnej wykładni krytyki zastanych stosunków społecznych i politycznychoraz wizji przyszłości14.
14 Federazione Anarchica Italiana,Errico Malatesta: IIprogramma anarchico (1919),http://fe- derazioneanarchica.org/archivio/programma.html(19.06.2010).
15 Zob. szerzej: P. Malendowicz,Polskiruch anarchistycznywobecwspółczesnychwyzwań poli
tycznych, Piła 2007.
Powojenny ruch anarchistyczny w państwach znajdujących się do lat 1989-1990
w strefie wpływów ZwiązkuRadzieckiegorozwijałsię pół wieku później niżzachod nioeuropejskie struktury organizacyjne. W Polsce pierwsze zorganizowane struktury anarchistyczne powstawały w latachosiemdziesiątych XX wieku,w innychpaństwach
w latachdziewięćdziesiątych. Poza inną geneząruch libertamyw tej części kontynentu cechowały podobne wizje przyszłości, z niezmienniemaksymalistycznie pojmowaną
ideą wolności, ale odmienną krytyczną warstwą ideologii. I tak, jak ruch anarchi styczny wEuropie Zachodniej negatywnieodniósł się do systemu kapitalistycznego i ukształtowanego w nim typu człowieka konsumpcyjnegoi nastawionego naosiąganie zysku, tak wEuropieŚrodkoweji Wschodniej krytyce zostałapoddanakoncepcja prze mian kukapitalizmowii skutki transformacjiustrojowej i gospodarczej, której efektem
było bezrobociei pauperyzacja grup społecznych, upośledzonych w wyniku zmian systemowych. Celem negacji anarchistóww tej częściEuropy stały się również elity
polityczne.W EuropieZachodniej zostały onepoddane krytyce jako część antywolno- ściowych systemówpolitycznych, zaśw Europie Wschodniej powstanie nowych elit
uznane zostałoza element procesu „wyprzedaży”majątku społeczeństw byłych państw
socjalistycznychi „zdrady” ideałów głoszonych podczas pierwszego etapu przemian
politycznych, związanego zdestrukcją władzy w bloku państw demokracji ludowej15.
Z uwagi naspecyfikę okoliczności,w jakich rodziłsięruch anarchistyczny w tych pań stwach, krytyczna warstwa ideologiianarchistycznejwe wschodniej i zachodniej czę
ści Europy miała odmienne źródła.
Przegląd negatywnych części programów związków, grup i federacji anarchistycz
nych oraz ich wizji programowych wskazuje, że dla współczesnego ruchu anarchi stycznegoprzeciwnikiemjest każda władza stosująca zróżnicowane rodzaje przymusu,
powodująca każdą formędyskryminacji, na wszystkich polach ludzkiej aktywności. Anarchizmw XIX wieku skupiał się przede wszystkim na krytyceinstytucji państwa i władzy politycznej. Wszystkie inne przedmioty krytyki miały charakter pośredni.
Współczesne rozproszenie zainteresowań ruchuanarchistycznego jest ściśle związane
z procesami globalizacyjnymi, przejawiającymi sięw sferze polityki,gospodarki i kul
tury. Każdą próbęnarzucania nowych wzorów (wzakresie sprawowania władzypoli tycznej w państwach demokratycznych, unifikacjigospodarczej w zglobalizowanym
systemie kapitalistycznym i standaryzacji kulturowej oraz narzuconych schematów po
a zarazem rozszerzaniasię wpływów państwowych oraz globalnych elit politycznych
i ekonomicznych, wymuszających przystosowanie się do zunifikowanego systemu monokultury światowej.
Reakcją ruchu anarchistycznego na zmieniające się warunki jego egzystencji są
przemianyw formie funkcjonowaniastruktur organizacyjnych. Współczesny zachod nioeuropejskiruchanarchistyczny cechujądwie tendencje rozwojowe. Pierwszą stano wiumacnianie tzw. organizacji syntezy, czyli zrzeszającychzróżnicowanych ideowo anarchistów, dla których wspólnym i nadrzędnym celem j est realizacj a postulatu pełnej wolności. Przejawem tej tendencji jest rozwój krajowych federacji anarchistycznych,
co istotne, posiadającychprogramy działania, które integrują ich uczestników. Nie mniejjednak w zachodnioeuropejskimruchu anarchistycznym„trwają”, a we wschod nioeuropejskimruchu rozwijają się grupy i związki o charakterze jednonurtowym,
szczególnie anarchosyndykalistycznym, dla których programowym miejscem walki
jest fabrykai zakład pracy, choć ich wizja przyszłości nie jest już sformułowanajedno znacznie.Drugą tendencją jest powstawanienieformalnych i nielicznych grup pokre
wieństwa(affinity), nieposiadających uszczegółowionegoprogramu działania, a jedynie ogólnei niesprecyzowane cele. Ich cechąjest płynność form aktywnościpozwalająca
na szybkie przystosowanie siędo zmieniających się sytuacji, a także realizacja postulatu pełnejwolności już wewnątrz „organizacji”, poprzezodrzucenie konieczności perma
nentnego przestrzeganiaprzyjętychwcześniej iniezmienionychzasad, określających metodydziałania i celeaktywności. Tegotypu grupy tworząwszczególnościzwolen nicyinsurekcyjnych metodwalki.
Procesyglobalizacyjne nie wpłynęłyjednak na zmiany w geograficznym zasięgu
funkcjonowania międzynarodowychstruktur ruchu anarchistycznego i jego roli wśród innych międzynarodowych ruchów politycznych. ChoćcelamiIAF/IFAiIWAsą koor
dynowanie wspólnych działań i wymianainformacji, to tylko drugiceljest realizowany poprzez publikowanie informacji w prasie i portalach internetowych oraz podczas
okresowych zjazdów lokalnych i regionalnych grup i federacji krajowych. Dla przy
kładu, w XXkongresieIWA w1996 roku wMadrycie uczestniczyło niespełna 300 dele gatów i obserwatoróworaz ponad50 organizacji z 30 krajów16. Tegotypuspotkania i konferencje umacniająmiędzynarodowe organizacjesyntetyzujące regionalne grupy, funkcjonujące w odmiennych warunkach, posiadające zróżnicowane struktury i akcen tujące innewartości. Nie przynosząjednak ruchowi wymiernych efektów w postacire
alizacjicelówdalekosiężnych. O umiarkowanymznaczeniu ruchu międzynarodowego
świadczy też fakt, że żadna z wymienionych struktur nie była organizatorem maso
wych wystąpień antyglobalizacyjnych: wSeattlew 1999 roku(szczytŚwiatowejOrgani
zacji Handlu), wPradzew 2000roku (posiedzenie przedstawicieli Międzynarodowego
Funduszu Walutowego iBanku Światowego), w Góteborgu w 2001 roku (spotkanie
głów państw Unii Europejskiej oraz protest pod nazwą „Anty-Bush”), w Quebec w 2001 roku (SzczytAmeryk), w Genui w2001 roku (spotkanie liderówgrupy G-8)
oraz w Dublinie w 2004 roku (posiedzenie głów państw europejskich). W każdym z tych wystąpień brały udział grupy ifederacje anarchistyczne zkrajówmiejscaprote
16 P.Gonzales, RaportzXXkongresu IWA,„Biuletyn Informacyjny FederacjiAnarchistycznej”
stuorazgrupy ipojedyncze osobyprzybyłe zinnych państw. Jednakże protestybyły organizowane przezdoraźne, rzadziejtrwałe organizacje: w Pradze - IniciativaProti EkonomickeGlobalizaci (INPEG), w Quebec -Convergence ofAnti-Capitalist Strug gles (CLĄC) i Summit of the Americas Welcoming Committee (CASA), w Genui -Genoa SocialForum (GSF) i Anarchicicontroil G817. Globalizacja ruchu anarchi stycznego nieprzejawiasię zatem we wzrościeznaczeniamiędzynarodowych organi zacji anarchistycznych, ale w aktywności lokalnych, regionalnych i krajowychgrup, związków i federacji,współpracującychdoraźnie, na zasadach dobrowolności i wza
jemności,w oderwaniuod sformalizowanychi „sztywnych”struktur organizacyjnych. Na znaczeniu zyskujątakżeruchy akcyjne, podejmujące określony problem, np. Anar
chist Black Cross,Another World IsPossible, NoBorder, Food NotBombs, No One Is Illegal,People GlobalAction. Ruch anarchistyczny jest zwyklejednym z elementów
ugrupowańakcyjnych.Wspólnie tworząone szerszy ruch antyautorytamy i socjalny. Jest on reakcjąna rozproszeniewładzy wewspółczesnymświeciei przejawem postmo dernistycznychprzemian w anarchizmie, na co wskazująwspółczesne interpretacje tego kierunku myśli politycznej określanewspólnymterminem„postanarchizm”18.
17 J.White, After theDust Settles. Lessons from the Summit Protests, „Red & Black Revolution. A magazineof libertarian communism” 2004,nr8, s. 4.
18 Zob. szerzej: J. Adams, Postanarchizmw pigułce',T. May, R. DeWitt,Anarchizm poststruktu-ralistyczny,w: Postanarchizm,Mielec 2006.
Rozproszenie form organizacyjnych ruchuanarchistycznego ijego pólaktywności
wpływa na zróżnicowaniejego celów. W XIX wieku myśl anarchistyczną cechowało
skonkretyzowanie dążeń o charakterze wolnościowym,a stądantypaństwowym. Cele
ruchurównieżpodlegały procesom dywersyfikacji, ale skupione byływokółwartości
przewodniej, jaką była idea wolności. Współcześnie idea ta również stanowi wartość
pierwotną dla anarchizmu,zaś wszystkie inne mają charakterwtórny. Niemniej j ednak
rozproszenie władzy,rozumianej nie tylkow sensie instytucjonalnym i politycznym, ale także ekonomicznym, kulturowym i społecznym, a także bezpośrednimipośred nim, jawnym iukrytym,procesowym i stałym, prawnymi obyczajowym wpływa na konieczność ponownego zdefiniowania celów współczesnegoruchu anarchistycznego,
którepodzielić możnawnastępującysposób:
1) ze względu na terminrealizacji:
- ostateczne, - bliskie;
2) ze względu na formę przedmiotużądań: - maksymalistyczne,
- minimalistyczne,
- autonomizacyjne,
- obronne;
3) ze względu na charakter przeciwnika:
- skierowaneprzeciwko władzy państwowej i aparatowi państwowego przy
musu,
- skierowane przeciwko elitomeuropejskim,
- skierowane przeciwko właścicielomśrodkówprodukcji,
- skierowane przeciwko zinstytucjonalizowanej religii,
- skierowane przeciwko jednostkowymformomdyskryminacji i represji;
4) zewzględuna dominującyprzedmiotowyproblem wsekwencji celów i powiązanie
z dążeniami innych ruchów politycznych i społecznych: - klasowe, socjalne i antykapitalistyczne,
- antymilitame, - antygraniczne, - antyfaszystowskie i antynacjonalistyczne, - etniczno-regionalne, - kulturowe, - ekologiczne, - feministyczne, - antyhomofobiczne, - mieszane;
5) ze względu na grupęodniesienia: - robotnicze,
- kobiece,
- młodzieżowe (uczniów i studentów), - migrantów,
- humanistyczne;
6) ze względu na metodę osiągnięcia celu:
- rewolucyjne ipowstańcze,
- bieżącego protestu,
- syndykalistyczne,
- akcjebezpośrednie iwywłaszczenia,
- bezwzględnie i względniepacyfistyczne,
- alternatywne,
- propagandowe i edukacyjne;
7) ze względu na stosunek do przepisów prawa:
- oficjalne i legalne,
- ukryte, - nielegalne;
8) ze względu na konstruktywizm działań:
- konstruktywne, - destrukcyjne; 9) ze względu na zasięg: - globalne, - regionalne, - lokalne, - zakładowe, - mieszane;
10) ze względu nastopieńdookreślenia: - ogólne,
Celem ostatecznym działalności ruchu anarchistycznego jest osiągnięcie stanu
pełnej wolności. To postulat pierwotnyiwspólny dla wszystkich nurtów anarchizmu
oraz zrzeszeńtworzących ruch. Idea wolności stanowi wyznacznik aktywnościruchu i zagadnień znajdujących odzwierciedlenie w myśli politycznej. Termin jej urzeczy
wistnienianie jest jednaksprecyzowany.Grupy zwykle nie wzywają do walki o nią hic et nunc. Anarchiści wierzą w możliwość jej realizacji, ale w bliżej nieokreślonej przyszłości, co odróżnia ich odruchu funkcjonującegow XIX i XX wieku.Wyjątkiem
sągrupypraktykujące tworzenie alternatywnych form życiakomunalnego na terenie
Europy oraz insurekcjoniści, którychożywienie następuje wraz z eskalacjąspołecz
nych protestów, co szczególnie widocznejest w Grecji. Zregułyruch anarchistyczny
skupia się na realizacji celów bliskich, krótkoterminowych. Anarchiści potwierdzają
opinięwyrażoną w piśmie„Barykada”:„Robotnicy sąbiemi - rzeczywiście jutro mogą niezrobićrewolucji. Ale czy oni na głowie mają akurat rewolucję?Naraziemająbliż-
szeziemi problemy - obrona miejsc pracy, godne płace itd.”19.
19 Zal, Ruchmłodzieżowy a robotnicy-przeciw mitom, „Barykada” 1995,nr 5,s. 59.
20 BuG-Redaktion Munster,Europaparlamentstoppt 65-Stunden-Woche ...doch dieumstrittene Zeitarbeitsrichtlinie kommt,„Direkte Aktion” 2009,nr 191, s.6.
21 A.Flood,Zapatistas: An Inspirational DecadeOn, „Workers Solidarity” 2005,nr84, s. 3. Przedmiotemzainteresowań ruchuanarchistycznegoj est każda forma ograniczenia wolnościi degradacji jednostki w sferze materialnej i duchowej. Maksymalistycznie
ujmowane cele anarchistów obejmują postulaty w zakresie bezpośredniego żądania
osiągnięcia stanu pełnej wolności. Cele minimalistyczne są formąrealizacji żądań w sposób pośredni i stanowiąpierwszy etap walki z państwowymi, gospodarczymi i kulturowymi formamiprzymusu. Dla przykładu, publicystyka niemiecka sprzeciwia
się próbom narzucenia 65-godzinnego tygodniowego czasu pracy20.Autonomizacja to
natomiastrealizacjaformżycia wspólnotowego, opartego na zasadach dobrowolności i bezpośredniego współdecydowania. Przykładem grup urzeczywistniających tego typu cele są squatersi. Wpierwszej dekadzie po 2000 roku ruch anarchistyczny aktyw
nieuczestniczyłw obronie squatu Can Vies, który mieścił sięw opuszczonym kościele w Barcelonie, centrum Ungdomshuset w Kopenhadze, które w latach osiemdziesiątych
XXwieku powstało w budynku dawnego teatru orazniemieckiegocentrum autono
micznegoKoepiw Berlinie. Równieżuczestnicy polskichwspólnot squaterskich,m.in.
w poznańskimRozbraciei białostockim DeCentrum, brali udział wakcjach solidarno ściowych przeciwko „ewikcjom”(pozbawienie prawa do używanialokalu)zachodnio europejskich squatersowz zajętychprzez nichlokali. Ale cele autonomizacyjnemogą
przybrać szerszykontekst. Anarchiści propagująideeprzyświecające ruchowi
Zapatys-tów w Meksyku, którzyw stanieChiapas tworzą struktury społeczne niezależneod
państwa. Według publicystów prasy irlandzkiej: „Chociaż Zapatyściniesą anarchista mi, toich sposób organizowania się posiada wiele cechanarchizmu”21. Powyższecele są także formą obrony. Walkaprzeciwkowydłużaniu dopuszczalnego czasupracy, czy
też akcje podejmowane przeciwko ewikcjomsą wyrazem sprzeciwu wobec przymusu
politycznego lub ekonomicznego. Dla publicystyki anarchistycznej formą obrony jest
natomiast ekstremalna retoryka.W 2002 roku hiszpański periodyk „ElSolidario”opu blikował zdjęcie płonących wież Word Trade Centerze swastykami i amerykańską
flagą w tle orazhasłem: „11września -począteknowego porządkuświatowego”22. To
swoista przestrogaprzedamerykańskim militaryzmemi skrajna interpretacj a roli Sta
nów Zjednoczonych we współczesnym świecie.
22 „El Solidario. Revista dela Confederacion SindicalSolidaridad Obrera” 2002,nr 10,s.1.
23 UnpopuläresZiel?,„Straflos. Abolitionistische Streitschroft” 2010, nr 2, s. 1.
24 „Non!” „Nee!” „No!”-„Nein?”,„DirekteAktion” 2005, nr170, s. 8.
25 P.Juarez, Si un cecguia unaltrecec... (apunts sobre lapresidencia espanyolade la UE),„Ca
talunya. Organd’expressiode les CGT deCatalunyaide Balears” 2010,nr 114, s.4.
26 Crida alalluita contra lescorporacions transnacionals,que controlenla nostraeconomia (La
Via Campesina), „Catalunya. Organ d’expressiode laCGT de Catalunya” 2009, nr 111, s. 19. Obiektem sprzeciwu anarchistów jest każda instytucja ograniczająca wolność. Z uwagi narozproszenie władzy w erze globalizacjirównież wybór ideologicznego wroga uległprocesowi dywersyfikacji. Jednymzprzeciwników ruchu pozostaje nadal
władzapaństwowa wraz z aparatem przymusu. Według anarchistów ograniczaona wolność m.in. poprzez system prawa,wymiar sprawiedliwości i organy ścigania. Wraz
z rozwojem techniki ulegają zmianiemetody kontrolowania społeczeństwa. Niemiec
kiepismo antyautorytame„Straflos”zwróciłouwagę na próbyrozszerzenia nadzoru
nad społeczeństwempoprzez elektroniczne obroże, monitorowanie Internetu, kamery, dokumenty biometryczne.Natomiast systemwięzień, który nieprzerwanierozwijany jest przez państwa, miał być stworzonyw celu ochrony ludzi bogatych iwładzypań
stwowej23. W tymkontekście poddawanekrytyce są elity polityczne UniiEuropejskiej,
które tenproceswzmacniają. Ale integracja europejska jest odrzucanaprzede wszyst
kimz uwagi najej państwowy ikorporacyjny charakter oraz służenie elitom politycznym
i gospodarczym. Niemiecka„DirekteAktion” odrzuciłaprojekt konstytucji europej
skiej, stosując typowądla anarchizmuargumentację,opowiadającsię przeciwko
neoli-beralizmowi,militaryzacji, Europie zdominowanejprzez wielkie banki24. Hiszpański periodyk „Catalunya” podjąłproblemgospodarki w okresietransformacji, cocharakte rystyczne było także dlaprasy wschodnioeuropejskiej. Według publicysty tego pisma
wstąpienie Hiszpanii do Unii Europejskiej spowodowało „pustynnienie” obszarów przemysłowych, a krajstałsię „kelnerem” Europy. Wzrosło bezrobocie, nastąpiły cię cia wwydatkach socjalnych. Interpretując integrację europejskąwkontekście proce sówglobalizacyjnych wolnościowcy zHiszpanii uznali,żestrukturyUnii Europejskiej zostały zaprojektowane jako instrument wzmacniający władzęwielkiego biznesu25. Dla anarchistów korporacje sąwspólnym wrogiem. Sprawują kontrolę nad gospo darką,powodują zagrożenia w sferze społecznej, niszczązasoby naturalne26. Są prze ciwnikiem ukrytym i trudnym do zidentyfikowania. Nie stanowią wroga w postaci tradycyjnej. Niesą władzą państwową uosabianąprzez monarchę, prezydenta lubteż
urzędnika państwowego ipolicjanta. Władza wkorporacjach, jak i władza korporacji,
jest pośrednia i „niewidzialna”. To stwarza dla anarchistówkonieczność podjęcia pro blematyki krytyki władzy w aspekcie procesów jej dywersyfikacji i niejawności. Wro giem anarchistów są jednak nadal właściciele środków produkcji. To przeciwko nim
kierująswój sprzeciw przedewszystkim anarchosyndykaliści. Jako formaogranicze
nia wolności nadal traktowana jest zinstytucjonalizowana religia. Anarchiści nie są
zwolennikami ograniczenia wolności wyboru światopoglądu, alenarzucania przeko
Camus, Tora, Biblia i Koranzmierzają dodyktowania, kodyfikowania, kontrolowania, moralizowania i zniewalania.Religia ingeruje w ludzką prywatność,potępia homosek sualizm,aborcjęi antykoncepcję27. Jest to ograniczanie swobód. Anarchiści odrzucają
każdą jednostkową formę dyskryminacji i represji. Współczesność porównujądoobra
zu, który GeorgeOrwellzawarł w słowach „1984”28.
27 Jérôme-Groupe Albert Camus, Vous avez ditlaïcité?,„Infoset Analyses Libertaires.Trime striel de la Cordinationdes Groupes Anarchistes” 2010,nr 83,s. 2.
28 Big brotheriswatching you!,„Miaouu.Fanzine dela CNT-FAU”2007,nr 1, s. 6.
29 Same old, same old, „Resistance. AnarchistBulletin”, nr5, s. 1 [brak datywydania],
30 Workers Solidarity Movement, Against capitalistwarand terror, .AnarchistNews” 2001, nr 26, s.1.
31 Anarchist alternative. A world without borders, „AnarchistNews” 2000,nr 24,s. 2.
32 Plateforme fondatrice de la CoordinationBretagne Indépendanteet Libertaire (CBIL), „Le Huchoèr. Journal anarcho-indépendantiste Breton” 2004,nr 14,s. 2.
Kolejnym kryterium wyodrębnienia celów anarchizmu jest dominujący problem
w programie ruchuoraz powiązanie go z dążeniami innych ugrupowań politycznych
i społecznych. Celeklasowe i socjalne stanowią jedną z najistotniejszych kategorii, które są przedmiotem zainteresowań publicystyki anarchistycznej. Szczególnie win terpretacji anarchokomunizmu i anarchosyndykalizmu świat postrzeganyjestjako wal ka dwóch klas, wśródktórych pracownicy najemni stanowią główną grupęodniesienia
dla anarchizmu. Postulaty socjalne obejmująkwestie bezpośredniozwiązane zkrytyką
państwa kapitalistycznego i dążeniami do maksymalizacji zysków,azarazem redukcji
praw socjalnych. Istotne znaczenie mają cele antymilitame. Instytucja państwa i korpo- racje międzynarodowe obarczanesąwinązakolejnekonflikty zbrojne i wojny. W opi nii publicystów brytyjskiego pisma „Resistance”, w toczących się wojnach klasa robotnicza jest rozrywana pomiędzy zwaśnionepaństwa. Wojnytocząsię w sposób
nieprzerwany, czego przykładem może być czas, w którym po rozprawieniu się z
Milo-szevicem rozpoczęłasię wojnaz Bin Ladenem - twierdzą anarchiści29. Konfliktymają charakter permanentny. Problematyka ta nabrała szczególnego znaczenia po zama chach z dnia 11 września2001 roku. Uczestnicy Workers SolidarityMovement,choć
przeciwni takimformom walki uważają,żeterroryści atakującStany Zjednoczoneznali miejscapracy najważniejszychbankierów i wojskowych odpowiedzialnych za polity kę zagraniczną USA, ale jednocześniespowodowali śmierćniewinnych ludzizatrud nionych wtych miejscach.Tymczasem wyzwaniem dla ruchu antywojennego powinno
byćstworzenie świata, wktórym niemożliwa j est śmierć tysięcy ludzi,zarównow spo sób, w jaki zginęli wNowym Jorku,jak i w wyniku polityki gospodarczej państw30. Pozamilitaryzmemanarchiści interesują siękwestiązniesieniagranic państwowych. Byłby to j edenz etapów urzeczywistniania postulatuwolności, w tym swobódw zakre
sie przemieszczania się. Postulat ten łączy się z celamiantynacjonalistycznymi.Brytyj scy publicyści twierdzą, że anarchizm zawsze miał charakter międzynarodowy
i podkreślał istotę wspólnoty ludzkiej. Narodowość, język, rasa, religia i płeć to termi
ny,którymi klasa rządząca próbuje dzielić ludzi31. Wtym aspekcie innegoznaczenia nabierają dążenia o charakterze regionalnym ietnicznym. Niekiedy anarchiści kierują swoje cele do grup regionalnych i etnicznych. Tak czyniąbretońscy wolnościowcy podkreślając znaczenieich wspólnejhistorii ikultury oraz świadomościprzynależno
ciwnikamiunifikacjikulturowej, charakterystycznej dla procesów globalizacyjnych.
Ich działania przejawiają sięm.in. w walceo odzyskanie przestrzeni miejskiej wcelu
zmiany jej przeznaczenia (gentryfikacja). Korporacje międzynarodowe i państwa oskarżanesąprzezruch anarchistyczny o doprowadzeniedodegradacji środowiska na
turalnego. Celeekologiczneulegają,wopinii uczestników ruchu, dążeniom do maksy malizacji zysku.Zkolei cele feministycznesąprzejawem sprzeciwuwobec segregacji
płciidominującejrolimężczyzn wewspółczesnym świecie. Sprzeciwwobec homo fo bii j estnatomiastwyrazem negacjiwzorów kulturowych, w zgodzie z którymi odmien naorientacjaseksualna traktowana jest jako dewiacja. Udział w proteście przeciwko homo fobii jest elementem szerszego wsparciadla ruchów LGBT (Lesbians, Gays,Bi
sexuals, Transgenders). Jestto przejaw występowaniacelów mieszanych. Grupyanarchi styczne nierzadkoaktywizująsię jednocześnie przeciwkohomo fobii,alei dyskryminacji
kobiet, opowiadająsięza ograniczeniem zbrojeń oraz przeznaczeniemśrodków finan
sowych na celesocjalne.Protest anarchistóww ramach realizacjipowyższych celów
jest częściąszerszej kontestacjiruchów antyautorytamych, wtym komunistycznych,
pacyfistycznych, ekologicznych, tęczowych.
Dla współczesnegoruchu libertamego dylematem j est wybórgrupy ideologicznego odniesienia, do której ma trafić przesłanie anarchizmu. Według publicysty z Irlandii anarchizm nie może istnieć w izolacji. Anarchiści powinni szukać sposobów nazwróce
nie się ku szerokim rzeszomspołecznym33. W ichopiniikluczowym pytaniem jest nie tylko to „jak zmianapowinnanastąpić?”,ale i„kto może zmienić społeczeństwo?”34. W związku z przekonaniem, że kapitalizm opierasię nanierównym podziale bogactw
i władzy,anarchiści kierująswójprogram do tych, którzy są wykorzystywaniprzez ten
systemgospodarczy, wtym przede wszystkim do klasy robotniczej. Zniesienie klas jest zatemjednym z celów ruchu35. Innyrodzaj nierówności społecznych stanowią stosunki
pomiędzy płciami. Konieczność równości płciowej manifestują szczególnie anarcho-
feministki, choć problematyka ta jest elementem takżeinnych nurtówtejmyśli poli
tycznej. Kolejną grupą odniesieniajest młodzież. Atrakcyjne idee destrukcjispołecznej, mającej źródła w pesymizmie i brakuskonkretyzowanejwizjiprzyszłości, stanowi dla
młodych ludzi subkultura punk. Bywała ona pierwszym etapem kształtowania się idei wolnościowych w świadomościmłodzieży. Do niej anarchizm kieruje program, któ
rego celem jest zmiana zasad edukacji. Anarchiści poddali krytycesystem punktacji ECTS na francuskich uniwersytetach i dostosowywanie systemu kształcenia dopotrzeb
konkurencji wgospodarcekapitalistycznej36. Hiszpanieskrytykowali złąinfrastrukturę uczelniwyższych inierówności związane zfunkcjonowaniemdwóch równoległych
systemów - prywatnego i państwowego. To,wich opinii, powodujeróżnicew jakości
33 A. Flood,Organising againstCapitalism,„Red Black Revolution. Amagazine of libertarian communism” 1997-1998, nr3,s. 12-18.
34 Anarchists &Trade Unions. Be active-Be involved, „Red BlackRevolution. Amagazine of li bertarian communism”1997-1998, nr 3, s. 23-26.
35 R. Cunningham,Thinking About Anarchism: Workers Have the Power, „WorkersSolidarity”
2009,nr 112,s. 5.
36 Yann etPierre (Groupe Puig Antich),Loi d’autonomie:privatizationimminente, „Infos et Ana
wykształcenia37. Wtymsamym regionie Europy ugrupowania ateistycznewspierane
przez ruch anarchistycznyprotestowały przeciwko edukacji religijnej. Ich zdaniem jej celem jest indoktrynacja, która ogranicza wolność przekonań38. Adresatami ruchu anarchistycznego sąteżmigranci. Jednakże podejmującproblematykę imigracji do Eu ropy, anarchiści nie tylko adresują swój program do migrantów, ale do szerszych warstw społecznych, uwrażliwiając je na problematykę nierówności i ograniczania wolności przemieszczania się. Dotyczyto polityki imigracyjnej prowadzonej w ra
mach Unii Europejskiej. Wolnościowcy z Belgiipolitykęunijną nazwali „wojną prze ciwkomigrantom”. Uznali, że Unia prowadzi selektywny dobór imigrantów w zakresie ich przydatności dla gospodarki państw europejskich39. Włoscy anarchokomuniści na
zwali UnięEuropejską„twierdzą”, „fortecą”. Według nich miliony ludzi uciekaze
swoich krajów wpogoniza realizacjąmarzenia o ziemi obiecanej. Tymczasem często nieudaje się im dotrzećdomiejsca przeznaczenia, albo teżtraktowani są tam, j ak nie
wolnicy, pracując zabardzo niskie wynagrodzenie. Włoscy anarchiści twierdzą, że pracownicy wszystkichkrajów powinni się zjednoczyć i walczyć o swobodę prze
kraczania granic, prawo do mieszkania, pracy, godziwego wynagrodzenia, edukacji
i zdrowia40. To przykład celów skierowanych do pracowników, ale i celówhumani stycznych,realizowanych w imieniu każdej niższej warstwyspołecznej. Najdobitniej
jednakcelehumanistyczneprzejawiają się w walce oprawa człowieka, których deficyt w państwach cywilizacji zachodniej dostrzegał ruchanarchistyczny.W jednym zgrec kich pism, na stronie tytułowej opublikowano symbol: „prawa człowieka,nowe,ulep
szone - sprzedane”41, co oznaczać miało dominację kategorii zysku nad innymi
wartościami.
37 B. M. Jurado,La desigualdadde oportunidades en elsistema educativo,„Andalucia Libertaria.
Organode expression delaregionalandaluzadecnt-ait” 2009,nr 1, s. 24.
38 Ateusde Catalunya,Per tal de suprimir1’assignatura de religió de la Llei Orgànicad’Educaciô,
„Catalunya. Organ d’expressiô de laCGT de Catalunya” 2006, nr 72,s. 20.
39 L’Europedépasse les bornes, „A voixautre” 2005,nr3,s. 3.
40 Federazione dei Comunisti Anarchici,L’unionefa la forza [brak miejsca i datywydania], 41 „Vavilonia” 2005, nr 13,s. 1.
42 Comment, „Red & BlackRevolution. Amagazine of libertarian communism” 1995-1996,nr 2,
s. 2.
43 Prison Society,ReformismandInsurrection, „325”, nr 4, s 25[brak datywydania]. Dążeniaruchu anarchistycznego wyrażane sąrównieżw formie metod ich osiągnię
cia. Są tocelepośrednie, będące etapem urzeczywistnienia stanu pełnej wolności. Dla irlandzkich anarchistów idearewolucjijest kluczowym elementem doktryny. Jej prze jawem niesątylko działanianagłe, ostateczne,z zastosowaniem przemocy.Anarchiści
walczą, jakdeklarują publicyści „Red & Black Revolution”, z wszystkimiaspektami kapitalistycznego ucisku42. Istotneznaczeniedla rozwoju teorii i praktyki metodwalki
propagowanych przez ruchanarchistyczny mająkoncepcje powstańcze.Insurekcjoniści
proponują budowanie organizacji pokrewieństwa, którew sposób nieoficjalnybyłyby
elementemruchów masowych,co utrudniałoby policjiwalkęznimi43. Metody te łączą
się ściśle z bieżącymi protestami przeciwko jednostkowymformom państwowych re presji. Cele bieżącenader często przybierajątreść socjalnąizwiązanesą z walką o pra wa pracownicze. Są to demonstracje o charakterze pokojowym, ale i destrukcyjnym,
przeradzającym się wzamieszki, którez kolei mogą stanowić pierwszy etap powstania, do czego dążąinsurekcjoniści. Celesocjalne realizowane są także metodami syndyka- listycznymi. Jednąz nich jest strajk. Oznacza on przerwanie produkcji bez zgody pra codawców. Koncepcja strajku ma również wymiar pozytywny. Poza działaniami destrukcyjnymi anarchosyndykaliści wzywają dosolidarnościwramach zakładu pra
cy, a takżena forummiędzynarodowym, co doprowadzić mado wybuchu światowej
rewolucji społecznej i nowego zorganizowania globalnej produkcji44. Współcześni anarchiści powrócili dopraktykowania wywłaszczeń, metodyznanejzprzełomuXIX iXX wieku. Niesą one rzadkościąw Grecji. Samianarchiścinazywająje„ponownym
odkrywaniem społecznych bogactw”. W imię tej ideiorganizowane sąnapadyna banki i akcje zabierania towarów zesklepów wielkopowierzchniowych bez zapłacenia za nie,
a następnie rozdawaniażywnościprzechodniom. Prowadzących akcje nazywa się „Ro
bin Hoodami z supermarketów”45.Celeosiągane metodamibezwzględnie pacyfistycz nymi to przede wszystkimmanifestacje i akcje zbieraniapodpisówpod petycjami. Względny pacyfizm oznacza natomiast wyrzeczenie się przemocy z jednoczesną mo żliwością jej zastosowania w odpowiedzi na atak46 (tak dziejesię w przypadkudemon
stracji skierowanych przeciwko ugrupowaniom neonazistowskim,kiedy dochodzi do starć pomiędzy zwalczającymi się ruchami). Formąosiągania celówanarchistycznych
jestbudowanie alternatywdla dominujących formstosunków społecznych.Ich rodza
jem sąwspomniane sąuaty iinnego typu centraautonomiczne. Grupy anarchistów dążą
doosiągania celów metodami propagandowymi i edukacyjnymi. Środkiemdo realiza cjidążeńlibertamych j est zwykleprasa, któraw pierwszejdekadzieXXwiekuustępuje miejscaaktywności internetowej.
44 Streik!Streik! Streik!,„Dokument A. Berliner anarchistisches Jahrbuch2008”, s. 32-33.
45 R. Dreis (Lokalföderation Rhein/Main), DirekteAktiongegen kapitalistischeZumutungen,
„Direkte Aktion”2008, nr 190, s. 9.
46 Zob. szerzej: W. Modzelewski, Pacyfizm i okolice, Warszawa 1995.
Celeruchuanarchistycznego mogąbyć realizowane w sposób oficjalny i zgodny
z prawem, ukryty i wprost nielegalny.Przykładem dążeńrealizowanych oficjalnie jest
istnienie związkówzawodowychtworzonych przez anarchosyndykalistów, ale dzia
łającychw obronie praw pracowniczychi przy użyciu dostępnychlegalnych metod
walki. Celeukryte realizowane sązwykle przez organizacje zarejestrowane przezsto sowne instytucje,które jednak w programie działania nieumieściły celów o charakte
rze antypaństwowym. Organy propagandowe, oficjalnie lub nieoficjalnie związane
z takimi organizacjami, popierają zamiary anarchistyczne. Cele nielegalnepropagują
organizacje nieformalneiprasa alternatywnego obieguinformacji.
Działania anarchistów mogą przybrać charakter konstruktywnyi destrukcyjny. Ak tywność pozytywna przejawiasię w budowaniu alternatyw(np. sąuaty)i organizowa
niu działań przykładowych (np. rozdawanie posiłków w ramach akcji „Food Not Bombs”).Ma ona miejsce na terenie całejEuropy. Destrukcjęstanowi natomiastkażde zjawisko i proces, któregocelem jest zniszczeniefragmentów lub całościsystemupoli
tycznego i gospodarczego. Charakterdestrukcyjny mają akcje związane zniszczeniem mienia. Dla anarchistówstanowią one jednak pierwszy etap zmian,w wyniku którego wyłonić sięma inna,nowarzeczywistość.
Deklaracje, programy ipublicystyka ruchu propagują mieszany zasięg celów anar chizmu. Przemiany globalizacyjne mającharakter międzynarodowy, zaś współcze sność stwarzamożliwość wymiany informacji i współpracy na obszarze niemal całego świata. Choć plany anarchistów, dotyczące stworzeniaświatowej federacji wolnych
gmin, niesą właściwe epoce globalizacji,to właśnie XXI wiek stwarza nieznane dotąd dla anarchistów możliwości działania. Cele ruchuprzejawiają sięw nich,ale przede
wszystkim dotyczą międzynarodowych aspektówkrytykistosunkówpolitycznych, go spodarczychi militaryzmu. Stąd Unia Europejskakrytykowana jest zaprowadzenie międzynarodowej polityki wojskowej (czego przykładem są misjezagraniczne), finan sowej (co przejawia się we wzroście znaczenia Europejskiego Banku Centralnego)
ipolitykę migracyjną (zamykanie Europy przed imigrantami)47.Ponieważ jednak glo
balizacjaprzejawia sięwrozwoju procesów przeciwnych,naznaczeniu zyskującele
regionalne i lokalne, a takżezakładowe. Te ostatnie sąszczególnymtypemcelów so cjalnych,obejmujących jednostkowe przykłady walki o np. zmianę warunkówpracy
i wynagrodzeń w konkretnym przedsiębiorstwie.
47 Fusilado deDiagonal, ^...si a la constitution europea?, „A Voces. Boletinde expresion de la secc.sindical de SolidaridadObrera del ayuntamientode Alcorcon” 2005,nr 1, s. 2.
48 Anarchist Federation,Aims and Principles, „Organise! . ..for revolutionary anarchism. The ma gazine of the Anarchist Federation” 2009,nr 73, s. 28.
Dążeniaruchuanarchistycznegopropagowanesąw formie ogólnej i szczegółowej. Wśród celów ogólnych znajdują się te,które mają charakter ostateczny,
maksymali-styczny, dotyczą kierunków polityki państw europejskich,klas i warstw społecznych, rewolucyjnych metod walki i działańdestrukcyjnych. Cele szczegółowe przybierają postać bieżących protestów i obejmują jednostkowe przykłady działańwobronieosób iichpraw, a także akcjina rzecz realizacji określonego problemuw ściśle skonkretyzo wanejprzestrzeni i czasie.
Procesy globalizacyjne dotyczą również przemian w interpretacji nurtów myśli anarchistycznej, o czymświadczy mnogość celów ruchu. Na podstawie kryterium metod
walki i koncepcji przyszłościoraz powiązania z innymi doktrynami, wewspółczesnym
anarchizmie wyodrębnić można kilka nurtów. Pierwszymz nich jest anarchokomu- nizm. Wolnościowcy tworzący Anarchist Federation, działającą na terenieWielkiej
Brytanii i Irlandii, świat ujmują w ramach tradycyjnej dychotomii: klasarządząca i kla
sa wyzyskiwana. Funkcjonują one wramachsystemu kapitalistycznego,stąd, ich zda
niem,należygo zlikwidować. Zniszczenie kapitalizmu spowoduje bowiemzniesienie
nierówności społecznych iograniczeń wolności, które narzucane są rządzonym przez rządzących. Drogą zmian winna być rewolucja i wynikające z niej wyzwoleniespo
łeczne. Anarchiści uzasadniają to twierdzeniem, że żadna klasa społeczna nie odda
władzydobrowolnie,co charakterystyczne j est dla myśli anarchizmu i komunizmu roz-
wijanych w XIXwieku. Przyszłość powinnabyć zaprzeczeniem teraźniejszości. Opie
rać się winna na zasadach równości i możliwości realizacji pełnej wolności bez instytucji państwowego przymusu48.
Nurt anarchosyndykalistyczny obejmujekoncepcję łączenia się pracowników (w węż szym ujęciu- robotników) w związki zawodowe. Ichcelem nie jest jednaktylkowalka
pracowniczych. Drogą do celujest dla anarchosyndykalistów strajk generalny, inter
pretowany jako forma rewolucji w zakładach pracy (najczęściejw fabrykach). Państwo
miałobyzostać zastąpione związkamiludzi, którepełniłyby funkcjew zakresieorgani zacji produkcji i wymiany towarów. Ichroląnie byłoby zarządzanie ludźmi, ale rzecza mi. Coraz częściej anarchosyndykalizmpozostaje odrębnym nurtemanarchizmu tylko w obrębie koncepcji metod walki o anarchistyczny cel.Wizja przyszłości anarchistycz
nejtożsamabywa z anarchokomunizmem. Przykładem tego jest publicystyka brytyj skiej Solidarity Federation49.
49 Solidarity Federation, The economics of freedom. An anarcho-syndicalist alternative to capita lism,Preston 2003.
50 A.M.Bonanno,Od zamieszek doinsurekcji. Analiza kapitalizmu postindustrialnego z perspek tywyanarchistycznej, „Przegląd Anarchistyczny” 2009,nr9, s. 191-208.
Kolejny nurt to anarchofeminizm. Jegopropagatorzydążą do zniesienia każdejfor
my dominacjiw stosunkachmiędzyludzkich, wtym przede wszystkim do równości
płci.Anarchofeminizm nie jest jednakprostymfeminizmem, dlaktórego postulatem nadrzędnym jest wspomniana równość między kobietami i mężczyznami. Anarchofe ministki postulują bowiem zlikwidowanie wszelkich systemów hierarchii z uwagi na zawłaszczeniewyższych pozycji w strukturach społecznych przez mężczyzn. Wza mian nie proponują przejęcia władzy przez kobiety, ale likwidację władzyw ogóle. Byłoby to, wichmniemaniu, gwarancją równości iwolności.
Źródeł wymienionych nurtów należy szukać w anarchizmie kształtującym się jeszcze
wXIXwiekui wpoczątkuXX wieku. Dogrona prekursorów anarchokomunizmu na leżą: rosyjski książę Piotr Kropotkin (1842-1921) oraz włoski aktywista Errico Malate-
sta(1853-1932). Jednym z tych, którzy stworzyli podwaliny anarchosyndykalizmu był francuski działacz Fernand Pelloutier (1867-1901). Istotny wkładw rozwój feministycz nych elementówmyśli anarchistycznej wniosły LouiseMichel (1830-1905)z Francji
i EmmaGoldman(1869-1940), Amerykankapochodząca z rodziny litewskich Żydów.
Współczesny anarchizmtotakżenurty, których geneza tkwi w ogólnych założeniach
teoretycznych i praktycesięgającej XIX wieku, ale wdrugiej połowieXXwiekuzostały
one wyodrębnione jako nowe tendencje, bądź uległyistotnym przekształceniom. Przy kładem tego jest anarchizm insurekcyjny. Jednym z jego teoretyków jest włoski działacz AlfredoM.Bonanno (ur. 1937).W jegoopinii wepoce postindustrialnej,wktórej żyjemy,
następuje proces tworzenia i hermetyzacji dwóch warstw społecznych: „włączonych” (uprzywilejowanych) i „wyłączonych”(resztyspołeczeństwa).Obie odróżnia odsiebieję zyk komunikowaniasię. Jest onwłaściwytylkodla tych warstw. Wyłączeni nie buntują
się przeciwko włączonym, ponieważ nie znają potrzeb, które oni zaspokajają, gdyż ci
posługują sięinnymjęzykiem. Życie wyłączonych staje się bezcelowe iwłaśnie w imię bezcelowościżycia anarchiści powinni ichbuntować przeciwko włączonym. Ponieważ wyłączeni komunikująsię między sobąjęzykiem obrazów i prostych emocji, takiteż język powinien stać się podstawą propagandy. Spotkaniagrup i federacji syntezy,a także inne
formy tradycyjnejpropagandy, wktórych stosowane są argumentymaterialne, nie mogą
zatem być skuteczne, ponieważsą niezrozumiałe. Anarchiści winni tworzyć nieformalne
organizacje pokrewieństwa, które powinny kierować spontaniczne zamieszki natory prze kształcająceje wpowstania i zmierzające ku pełnejwolności50.
Współczesny ruch anarchistycznyżywo interesuje sięproblematyką ekologii. Je żeli jest onaszczególniepodkreślana na tle innychproblemów będących przedmiotem zainteresowania ruchu, wówczas nurt taki określany jest mianemzielonego anarchiz
mu. Innymnurtem ekologicznym w myśli libertamej jest ekologiaspołeczna. Jejtwór cąjest amerykański myślicielMurray Bookchin (1921-2006), który znalazł nieliczne
grono zwolenników także w Europie Zachodniej, szczególnie w Wielkiej Brytanii.
Według Bookchina panowanie człowieka nad człowiekiem przyczyniło się do powsta
niapanowania nadnaturą,stądkonieczne jest wyeliminowanie wszelkichformdomi
nacji51. Z kolei anarchoprymitywizm, nurt rozwijający się również na kontynencie amerykańskim, także zyskał grono zwolenników w Wielkiej Brytanii. Propagatorzy tego nurtu nawołują do przemian w sposobie życia ku prymitywnym formom wspólno
towym, pozbawionym stosunków hierarchicznych52.
51 M. Bookchin, Przebudowaspołeczeństwa, Poznań2009.
52 Wywiad z redaktorem pisma ,,Primitivus”, „InnyŚwiat” 1998,nr 10,s 43; zob.szerzej: P. Ma-lendowicz, op. cit., s. 129-132.
53 Zob.: National-Anarchism: A Reply to aLeftist, http://www.rosenoire.org/essays/n-a-dialo- gue.php (18.08.2010);Folk and Faith, http://www.folkandfaith.com/index2.shtml(18.08.2010).
Inną tendencję w anarchizmie tworzą idee narodowe, etnicznei regionalistyczne
połączonez postulatami pełnejwolności. Nurt tennie jest jednolitybowiem u jego pod
staw tkwią odmienneinterpretacje grupy ideologicznego odniesieniai przyczyn jej wy
boru. Z jednej strony anarchiści wpaństwach Europy Zachodniej, aletakże Australii i Ameryki Północnej twierdzą, że każdy naród (bądźplemię, grupa etniczna lub regio
nalna, rasa) ma prawo dosamostanowienia, z drugiejuważają, że multikulturowość ery globalizacji j est elementem wspieraj ącym kapitalizm w j ego współczesnej formie53. To
rodzi sprzeciw wobecprocesówglobalizacyjnych i tendencję do reinterpretacji idei na
rodu.Taostatnia,kojarzona z nacjonalizmem, niezyskujeakceptacji wśród intemacjo- nalistycznego ruchu libertamego.
Tendencją właściwą współczesnemu anarchizmowi jest również brak akceptacji dominujących strukturorganizacyjnychdlalibertarianizmu. Celeanarchokapitalizmu nie są bowiem tożsame z propagowanąwspólnotową wizją przyszłości, zaś koncepcja skrajnie wolnego rynku nie stanowianarchistycznej alternatywy dla kapitalizmu doby globalizacji.
Pomniejszy nurt stanowi odwoływanie siędo duchowych form przeżywania idei
wolności. Anarchizm duchowy nie jest jednak typowymkierunkiem myślipolitycznej.
Bazuje na indywidualnie pojmowanym stosunkudo świata i budowy koncepcji przy szłości.
* * *
Procesy globalizacyjne przejawiają sięw sferze politycznej,gospodarczej ikulturo-
wej. Ich elementem sąruchy polityczne, w tym radykalne -anarchistyczne. Globaliza cja wywiera wpływ na formy funkcjonowania ruchu, w tym głównie jego struktur organizacyjnych. Cechuje jeprzeciwstawnośćkierunków rozwoju. Obok konserwa
tywnych organizacji syntezy, których głównym elementem aktywności są okresowe
kongresy i przyjmowanie wspólnych celów programowych, powstają organizacjeniefor malne - grupy pokrewieństwa, które są pozbawione trwałych struktur i ścisłychprogra mów działania.Ponadtoprzemianom ulegająinne formy aktywnościruchu. W wymiarze propagandowym i systemie wymiany informacji na znaczeniu zyskujeInternet,którypoz
wala szybciej i taniejdotrzećdogrupodniesienia, ale ikomunikować siępomiędzy grupa
mi anarchistów. To ułatwia i przyspiesza podejmowanie przezniewspólnych akcji. Przemianom ulegają teżcele ruchu anarchistycznego. Cechujeje dwukierunko-wość, są ogólne i szczegółowe, maksymalistyczne iminimalne,dalekosiężne i bliskie. Niektóre grupy,ukierunkowując propagandęi aktywnośćna określony zespół celów, sprawiają wrażenie zatracenia celu ostatecznego, jakim jest pełna wolność. Inne nato
miast,skupiającsię na propagandowym akcentowaniuideału wolności, utrwalają wra
żenie utopijnościanarchizmu.
Podobnej transformacji ulegają nurty tego kierunku myśli politycznej. O obliczu
anarchizmu nadal decyduje anarchokomunizm i anarchosyndykalizm. Ale niejedno krotnie drugi z nichtraktowany jest jako metodaosiągnięcia ideału wolnościowego komunizmu. Zmiany w strukturzespołecznejepoki postindustrialnej wpływająnarein-
terpretację wizji współczesnego świata. Anarchizm insurekcyjny nie interpretuje po działów społecznych w kategoriachklasowych (materialnych), alew ramach podziałów
opartych na wiedzy i zdolnościach komunikowania się. Anarchizmfeministyczny od
drugiej połowy XXwiekupodkreślaznaczenie kwestii płciw anarchizmie. Zwraca jed
nak uwagę nietylko na problemy segregacjipłci we współczesnych społeczeństwach, ale także naniejawny seksizmpanujący wruchu anarchistycznym. Odpowiedzią na
procesy globalizacyjne jestposzukiwanie nowych adresatów, czego przejawem jest zwrócenie się ku grupom etnicznym i regionalnym. Anarchizmduchowy jest natomiast
przejawem indywidualizacji i uwewnętrznienia buntu. Jest reakcją na konsumpcjo nizm i materializm,a także omnipotencjękorporacji i postępujące procesy
instytucjo-nalizacyjne we współczesnym świecie.
Summary
The anarchistmovement’spolitical thought and organizational structures
in European Unionstatesat thetime of globalization transformations
The subjectof this studyisthetransformationof the organizational structures, as wellas inthe
political thought inthe Western European anarchist movement duringtheperiod ofrapid global
ization. The research periodruns from 1991-2010. Material for the research was provided by
printedmatteras well asInternetnews and articles, documents andthe author’scorrespondence withthe representativesofthe European anarchist movement.Themain method/technique ofthe survey involved the analysis ofsource texts. The author alsoemployed his ownresearchexperi
enceand observations of anarchism. Contemporary globalization processes are characterized by
contradictory directions of development. They are expressed in the unificationofthe terrorist movementonone hand, andthediversificationof its forms on the other. The goalsof the anarchist
movement and its main trends ofthought are changinganddispersing.The achievement of full freedom, however, remains theprimarygoal of anarchists, whileallother goals are secondary.
